Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Γλωσσικές επιλογές & διαμόρφωση ύφους κειμένου

 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Γλωσσικές επιλογές & διαμόρφωση ύφους κειμένου
 
Παράδειγμα επιστημονικού κειμένου
Το ακόλουθο απόσπασμα έχει αντληθεί από το περιοδικό Κοινωνική Πολιτική και αποτελεί μέρος ενός εκτενούς επιστημονικού άρθρου με τίτλο «Η Τεκνοθεσία και η Αναδοχή Ανηλίκων ως Θεσμοί Παιδικής Προστασίας στην Ελλάδα». Συγγραφείς του άρθρου είναι οι: Σάββας Βαμβακίδης, Γεώργιος Φιλιππίδης και Σεβαστή Χατζηφωτίου.
 
Οι θεσμοί της Αναδοχής και της Τεκνοθεσίας στην Ελλάδα.
 
     Η φροντίδα της οικογένειας και του παιδιού και η παιδική προστασία αποτελούν το μεγαλύτερο εύρος των παρεμβάσεων της επιστήμης της Κοινωνικής Εργασίας στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο. Οι έννοιες της φροντίδας και της παιδικής προστασίας εμπλέκουν την εφαρμογή πολιτικών για τις οικογένειες και το παιδί που κατά μεγάλο βαθμό ασκούνται από τις κοινωνικές υπηρεσίες και τους κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι αναλαμβάνουν την ευθύνη για την υλοποίησή τους. Οι κοινωνικές υπηρεσίες επιφορτίζονται με την ευθύνη διεκπεραίωσης διαδικασιών διερεύνησης μιας κατάστασης, στην οποία υπάρχει ανησυχία για κακοποίηση και παραμέληση.
     Ο όρος της παιδικής προστασίας παραπέμπει σε παρεμβάσεις που στοχεύουν στην προστασία των παιδιών από τον κίνδυνο κακοποίησης, τον οποίο μπορεί να αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Σύμφωνα πάλι με το Dictionary of Social Work, «ως παιδική προστασία ορίζεται το σύνολο των ενεργειών που πραγματοποιούνται από κοινωνικούς λειτουργούς και άλλους επαγγελματίες για την περιφρούρηση ή προστασία των παιδιών από σκόπιμη βλάβη ή παραμέληση».
     Ο όρος κακοποίηση-παραμέληση παιδιών περιγράφει ένα φαινόμενο κατά το οποίο ο ενήλικος που έχει την ευθύνη της φροντίδας ενός παιδιού προκαλεί ή αφήνει να προκληθούν στο ανήλικο, σωματικές κακώσεις μέχρι ακόμη και το θάνατο του ανηλίκου ή συνθήκες τέτοιες ώστε να δημιουργηθούν σοβαρές διαταραχές ψυχικής, νοητικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής φύσεως.
     Ο τομέας της παιδικής προστασίας εστιάζει στην αξιολόγηση των κινδύνων που πιθανά να αντιμετωπίζουν τα ανήλικα τέκνα είτε στο σπίτι τους, είτε στο ευρύτερο συγγενικό και φιλικό περιβάλλον τους. Η διαγνωστική εκτίμηση και η αξιολόγηση του κινδύνου κακοποίησης παιδιών αποτελεί βασικό αντικείμενο των παρεμβάσεων και δράσεων του τομέα αυτού. Οι κοινωνικοί λειτουργοί συντονίζουν τις διαδικασίες, παρακολουθούν την εξέλιξη και τη διερεύνηση της υπόθεσης και προβαίνουν στην καταγγελία του δράστη αν τα προληπτικά μέτρα που λαμβάνουν δεν αποδώσουν. Επιπλέον, αναλαμβάνουν την παρακολούθηση της οικογένειας διευθετώντας πρακτικά θέματα, όπως η οικονομική στήριξη και η παραπομπή σε οικογενειακό θεραπευτή, ενώ συνεργάζονται με το σχολείο και με τους υπολοίπους υπαλλήλους υγείας και πρόνοιας.
     Σε περιπτώσεις όπου ένα παιδί εγκαταλείπεται ή κρίνεται ότι πρέπει να απομακρυνθεί προσωρινά από το οικογενειακό του περιβάλλον, θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα άμεσης προσωρινής ρύθμισης της επιμέλειάς του και τοποθέτησής του σε ανάδοχη οικογένεια ή σε ειδική δομή επείγουσας φιλοξενίας, για τη φάση αξιολόγησης της κατάστασης και των αναγκών του μέχρι την οριστική λήψη αποφάσεων για την επιμέλεια και τη φροντίδα του. Όταν κρίνεται αναγκαία η απομάκρυνση του παιδιού από την οικογένειά του θα πρέπει να ενημερώνεται και να προετοιμάζεται το ίδιο κατάλληλα, ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά του. Η αξιολόγηση θα πρέπει να ολοκληρώνεται γρήγορα και να οδηγεί στη διατύπωση ενός «εξατομικευμένου» σχεδίου για την μακροπρόθεσμη τοποθέτηση του παιδιού σε ανάδοχη ή θετή οικογένεια ή σε μικρές δομές (σπίτια) που να προσομοιάζουν με οικογένειες ή για την επιστροφή στη φυσική του οικογένεια όπου αυτό είναι εφικτό και προς το συμφέρον του παιδιού.  
 
Σχόλιο: Στο κείμενο αυτό οι συγγραφείς διαμορφώνουν ένα επίσημο, αντικειμενικό και αποστασιοποιημένο ύφος γραφής, προκειμένου η οπτική τους να έχει την αντικειμενικότητα που προσιδιάζει σε ένα επιστημονικό άρθρο. Η διαμόρφωση του ύφους αυτού επιτυγχάνεται με ποικίλες γλωσσικές επιλογές:
α. Το ρηματικό πρόσωπο που κυριαρχεί στο κείμενο είναι το γ΄ ενικό και πληθυντικό, μέσω του οποίου διασφαλίζεται η ζητούμενη αντικειμενικότητα και αποστασιοποίηση («αποτελούν», «εμπλέκουν», «παραπέμπει», «ορίζεται» κ.ά.). Έτσι, παρά το γεγονός ότι στο κείμενο θίγεται ένα θέμα ιδιαίτερα φορτισμένο, όπως είναι η παιδική κακοποίηση («αφήνει να προκληθούν στο ανήλικο σωματικές κακώσεις μέχρι ακόμη και το θάνατο του ανηλίκου») οι συγγραφείς αποστασιοποιούνται με τη χρήση του γ΄ ρηματικού προσώπου και την αποφυγή συναισθηματικά φορτισμένου λεξιλογίου ή προσωπικών σχολίων επί του θέματος.
β. Συνεχής αξιοποίηση ονοματοποίησης, μέσω της οποίας το κείμενο γίνεται νοηματικά πυκνότερο, εφόσον οι ενέργειες αποδίδονται με τη χρήση ουσιαστικών («φροντίδας», «προστασίας», «εφαρμογή», «παρεμβάσεις», «παραμέληση» κ.ά.).
γ. Χρήση ειδικού λεξιλογίου/ορολογίας, και ειδικότερα όρων της κοινωνικής επιστήμης («παιδική προστασία», «περιφρούρηση από σκόπιμη βλάβη», «διαταραχές ψυχικής ή κοινωνικής φύσεως», «διαγνωστική εκτίμηση» κ.ά.).
δ. Δεοντική τροπικότητα, μέσω της οποίας καταγράφονται οι ενέργειες που κρίνονται απαραίτητες για τη διασφάλιση της προστασίας του ανήλικου παιδιού («πρέπει να απομακρυνθεί», «θα πρέπει να ενημερώνεται», «θα πρέπει να ολοκληρώνεται» κ.ά.).
ε. Μακροπερίοδος λόγος με υποτακτική σύνδεση προτάσεων, προκειμένου να αποδοθούν αναλυτικά οι προϋποθέσεις και οι ενέργειες παρέμβασης των κοινωνικών λειτουργών (π.χ. Σε περιπτώσεις όπου ένα παιδί εγκαταλείπεται ή κρίνεται ότι πρέπει να απομακρυνθεί προσωρινά από το οικογενειακό του περιβάλλον, θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα άμεσης προσωρινής ρύθμισης της επιμέλειάς του και τοποθέτησής του σε ανάδοχη οικογένεια ή σε ειδική δομή επείγουσας φιλοξενίας, για τη φάση αξιολόγησης της κατάστασης και των αναγκών του μέχρι την οριστική λήψη αποφάσεων για την επιμέλεια και τη φροντίδα του.)
στ. Σαφήνεια στις διατυπώσεις με κυριολεκτική χρήση του λόγου, αποφυγή της πολυσημίας και ακρίβεια στη χρήση του λεξιλογίου, ώστε τα νοήματα να μεταδίδονται με καθαρότητα και να αποφεύγονται οι παρερμηνείες («Ο όρος της παιδικής προστασίας παραπέμπει σε παρεμβάσεις που στοχεύουν στην προστασία των παιδιών από τον κίνδυνο κακοποίησης, τον οποίο μπορεί να αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι στο οικογενειακό τους περιβάλλον»).
ζ. Αποφαντικές -δηλωτικές- προτάσεις, με οριστική έγκλιση, προκειμένου να καταγράφονται με αντικειμενικό τρόπο έγκυρες πληροφορίες και απόψεις σχετικά με το υπό διερεύνηση θέμα («Η φροντίδα της οικογένειας και του παιδιού και η παιδική προστασία αποτελούν το μεγαλύτερο εύρος των παρεμβάσεων της επιστήμης της Κοινωνικής Εργασίας στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο»).
η. Ρήματα χρόνου ενεστώτα, προκειμένου να προσδίδεται διαχρονικότητα στο περιεχόμενο του κειμένου, εφόσον το θέμα αφορά μια συνεχιζόμενη κατάσταση («Ο όρος της παιδικής προστασίας παραπέμπει σε παρεμβάσεις που στοχεύουν στην προστασία των παιδιών από τον κίνδυνο κακοποίησης, τον οποίο μπορεί να αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι στο οικογενειακό τους περιβάλλον»).
 
Παράδειγμα ομιλίας
 
Ομιλία του Προέδρου της Βουλής κ. Κωνσταντίνου Τασούλα στο Συνέδριο Digital Technologies and the Stakes for Representative Democracy, Αθήνα, 10-6-2022 (απόσπασμα)
 
     Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι από τα Κοινοβούλια της Εσθονίας, της Κύπρου της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με μεγάλη χαρά και τιμή σας υποδέχομαι σήμερα στην Αίθουσα Γερουσίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου, προκειμένου να ξεκινήσει αυτή η τριήμερη πολιτική και επιστημονική συνεδρίαση με θέμα τις ψηφιακές τεχνολογίες και τι απειλή αντιπροσωπεύουν για τα δημοκρατικά πολιτεύματα, για το αντιπροσωπευτικό σύστημα.
     Είχα την τύχη να διαβάσω πριν ελάχιστες μέρες σε μία αθηναϊκή εφημερίδα, μία ενδιαφέρουσα συνέντευξη του κ. Alexandre Quintanilha, του Πορτογάλου συναδέλφου και συμφωνώ απόλυτα μαζί του ότι δεν πρέπει να περιοριστούμε βλέποντας τη μία πλευρά των ψηφιακών εξελίξεων και την παρενέργεια που έχουν στο αντιπροσωπευτικό οικοσύστημα, να περιοριστούμε εις την εκφώνηση, ενδεχομένως, επιταφίων για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
     Όπως καθετί, έτσι και η ψηφιακή επανάσταση η οποία καλπάζει κάθε μέρα και περισσότερο, έχει για τη δημοκρατία τις θετικές πλευρές, έχει και τις προκλήσεις τις οποίες ωστόσο είμαστε σε θέση να τις αντιμετωπίσουμε. Το σημερινό Συνέδριο που ξεκινάει σήμερα, δεν θα είχε νόημα, εάν  το 1780 ένας διαγωνισμός που έγινε από  την Ακαδημία Επιστημών και Γραμμάτων του Βερολίνου είχε φέρει αποτέλεσμα. Τι διαγωνισμό είχε κάνει το 1780 η Ακαδημία επιστημών και γραμμάτων του Βερολίνου; Το θέμα του διαγωνισμού, το οποίο το είχε ζητήσει ο Γάλλος εγκυκλοπαιδιστής Ντ’ Αλαμπέρ, είχε στόχο να απαντηθεί ένα ερώτημα: «Είναι ωφέλιμο να λέμε ψέματα στο λαό»; Αυτός ήταν ο διαγωνισμός στο Βερολίνο λίγα χρόνια πριν την Γαλλική Επανάσταση.
     Το βραβείο ήταν τεράστιο, 50 χρυσά δουκάτα, έλαβαν μέρος  42 σπουδαίοι φιλόσοφοι, επιστήμονες και εγκυκλοπαιδιστές, οι οποίοι απάντησαν σε αυτό το ερώτημα. Ήταν όμως αδιέξοδη η εξέλιξη αυτής της επιβράβευσης, διότι η κριτική επιτροπή μάλλον πελάγωσε και προκειμένου να ξεφύγει από το να πάρει σαφή θέση, μοίρασε τα 50 χρυσά δουκάτα δίνοντας βραβείο σε δύο φιλόσοφους. Σε έναν που απάντησε ότι είναι ωφέλιμο να λέμε ψέματα και σε έναν που απάντησε ότι δεν είναι ωφέλιμο να λέμε ψέματα. Πήρε ο καθένας από 25 χρυσά δουκάτα και έτσι έληξε άδοξα ο διαγωνισμός και καλούμαστε εμείς, χωρίς το έπαθλο των δουκάτων, να το αντιμετωπίσουμε λόγω της τρομακτικής εξέλιξης της ψηφιακής τεχνολογίας και των απειλών που έχει για το αντιπροσωπευτικό σύστημα.
     Επειδή συμβαίνει να πολιτεύομαι πάρα πολλά χρόνια και να εκλέγομαι και την παλαιότερη εποχή που η τεχνολογία δεν ήταν τόσο προχωρημένη στην πολιτική, και τώρα που η τεχνολογία έχει πολιορκήσει πλήρως την πολιτική, θεωρώ ότι η τεχνολογία βασικά αφήνει ανέπαφο τον πυρήνα της πολιτικής. Όταν ένας κυβερνάει καλά, είτε ως πρωθυπουργός, είτε ως δήμαρχος, είτε ως έπαρχος και βελτιώνει τη ζωή των πολιτών, βελτιώνει την οικονομική τους κατάσταση, βελτιώνει την πρόσβασή τους στην Υγεία, στην Παιδεία, προστατεύει το περιβάλλον, είναι δύσκολο οποιαδήποτε ψηφιακή απειλή να τον ταρακουνήσει. Όταν όμως τα πράγματα δεν είναι καλά, τότε η ψηφιακή επίθεση μπορεί να τον διαλύσει, ενώ αν δεν υπήρχε αυτό τότε τα πράγματα μπορεί να ήταν και πιο εύκολα. Νιώθω δηλαδή ότι η ψηφιακή ανάμειξη στην πολιτική είναι για να χειροτερέψει μία κακή εικόνα που υπάρχει, όχι όμως να ανατρέψει μία θετική πραγματικότητα.
     Η εποχή μας όμως είναι γεμάτη κρίσεις,  έχουμε την πανδημία, έχουμε το περιβάλλον, στην πραγματικότητα θεωρώ ότι ζούμε χωρίς να το έχουμε παραδεχτεί με τα απομεινάρια του περιβάλλοντος, όχι το περιβάλλον όπως το ξέραμε πριν λίγα χρόνια. Αυτή τη στιγμή αναπνέουμε τα απομεινάρια του περιβάλλοντος και μόνο αν το καταλάβουμε αυτό θα μπορέσουμε να το βελτιώσουμε. Τώρα λοιπόν με τις διαρκείς κρίσεις, ο πολιτικός, το αντιπροσωπευτικό σύστημα στη δημοκρατία, γιατί για αυτό μιλάμε, είναι αντιμέτωπος διαρκώς με δυσαρέσκεια, με δυσκολία. Για αυτό και η αποδόμηση του είναι κάτι το οποίο μπορεί να γίνει ανά πάσα στιγμή. Δεν είναι τυχαίο ότι στο πρόσφατο έκτακτο Συμβούλιο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενώσεως με θέμα την ουκρανική κρίση και τα μέτρα που θα έπρεπε να πάρει η Ευρωπαϊκή Ένωση κατά της Ρωσίας για να την πιέσει στο θέμα της εισβολής στην Ουκρανία, δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι εκτός από την απαγόρευση του πετρελαίου, εκτός από την ενίσχυση της Ουκρανίας, εκτός από το έκτο κύμα των κυρώσεων, υπάρχει, 31 Μαΐου (πριν από λίγες ημέρες), στα Συμπεράσματα, η 17η παράγραφος, η οποία λέει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να πείσει και άλλες, τρίτες, χώρες να στηρίξουν την Ουκρανία, αλλά θα πρέπει επίσης να πείσει όλους αυτούς να αντιμετωπίσουν το ψευδές ρωσικό αφήγημα και τη χειραγώγηση των πληροφοριών και να αποτρέψουν την αποφυγή και την καταστρατήγηση των κυρώσεων. Η χειραγώγηση λοιπόν των πληροφοριών και το ψευδές αφήγημα είναι πια έντονα μέσα στη ζωή μας, όχι μόνο τοπικά αλλά και γεωπολιτικά, γεωστρατηγικά. Άρα είναι ένα θέμα το οποίο καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε.
     Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έχει σύντομα (το 2023) ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο, στο οποίο θα επιχειρεί να βάλει σε τάξη όλους αυτούς τους διαδικτυακούς «συντρόφους» μας, να βάλει σε τάξη τη ρητορική μίσους, να βάλει σε τάξη τους αλγόριθμους, να βάλει σε τάξη τον έλεγχο των ψευδών ειδήσεων, και είναι όντως μια φιλόδοξη νομοθεσία. Πιστεύω όμως ότι όλες αυτές οι απόπειρες, τελικά, δεν αρκούν. Γιατί πάντα η επινοητικότητα εκείνων οι οποίοι θέλουν να παραπλανήσουν είναι πολύ πιο μπροστά από την επινοητικότητα εκείνων που θέλουν να εμποδίσουν την παραπλάνηση. Οπότε πάμε πάλι πίσω στα κλασικά. Πάμε πάλι πίσω στα κλασικά ζητήματα της πληροφόρησης.
     Ποια είναι η αντίδραση στην παραπληροφόρηση τελικά; Ο μεγαλύτερος Έλληνας ιστορικός της αρχαιότητας, ο Θουκυδίδης, που περιγράφει την αιτία της παρακμής της κλασικής Αθήνας, μέσω του Πελοποννησιακού Πολέμου, μας δίνει μια εξήγηση που είναι σαν να έρχεται από το σήμερα κι όχι 2.500 χρόνια πριν. Στην Κέρκυρα, το ωραιότατο νησί που πολλοί ελπίζω να το ξέρετε από τον τουρισμό, στην Κέρκυρα είχε συμβεί ένας πολύ σκληρός εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους αριστοκρατικούς και τους δημοκρατικούς. Σκληρότατος εμφύλιος πόλεμος, τραγικός! Και μέσα στις συμφορές του εμφυλίου πολέμου και τα δεινά, ο Θουκυδίδης λέει ότι άλλαζαν την έννοια των λέξεων, για να κάνουν τις λέξεις «υπηρέτες των πράξεών τους». […]
 
Σχόλιο: Ο ομιλητής, αν και εκφωνεί μια επίσημη ομιλία, επιδιώκει συνειδητά να διαμορφώσει ένα ύφος που ισορροπεί μεταξύ οικειότητας και επισημότητας, προκειμένου να προσελκύσει το ενδιαφέρον των ακροατών του και να προσδώσει στον λόγο του την απαιτούμενη ζωντάνια, τα αναγκαία ερεθίσματα σκέψης, αλλά και τις πληροφορίες εκείνες που θα τον καθιστούν όχι μόνο ενδιαφέροντα, αλλά και επιμορφωτικό. Η διαμόρφωση του οικείου αυτού ύφους επιτυγχάνεται με διάφορες γλωσσικές επιλογές του ομιλητή.
α. Χρήση α΄ ρηματικού προσώπου (ενικού και πληθυντικού), ώστε ο ομιλητής να προσδώσει στον λόγο του αφενός προσωπικό χαρακτήρα και αφετέρου να μεταδώσει στους ακροατές του πως το υπό συζήτηση θέμα τους αφορά άμεσα («Είχα την τύχη να διαβάσω πριν ελάχιστες μέρες», «να το αντιμετωπίσουμε λόγω της τρομακτικής εξέλιξης της ψηφιακής τεχνολογίας» κ.ά.).
β. Αξιοποίηση καθημερινού λεξιλογίου, μέσω του οποίου ενισχύεται η αίσθηση πως πρόκειται για μια συζήτηση μεταξύ φιλικών προσώπων («καλπάζει κάθε μέρα και περισσότερο», «μπορεί να τον διαλύσει», «θεωρώ ότι ζούμε χωρίς να το έχουμε παραδεχτεί με τα απομεινάρια του περιβάλλοντος», «Οπότε πάμε πάλι πίσω στα κλασικά» κ.ά.).
γ. Αξιοποίηση προσφωνήσεων που φανερώνουν το αίσθημα της οικειότητας («αγαπητοί φίλοι», «με μεγάλη χαρά και τιμή σας υποδέχομαι»).
δ. Χρήση του α΄ πληθυντικού της κτητικής αντωνυμίας που φανερώνει συλλογικότητα («Η εποχή μας όμως είναι γεμάτη κρίσεις», «είναι πια έντονα μέσα στη ζωή μας»).
ε. Αξιοποίηση ρητορικών ερωτήσεων, προκειμένου να κινητοποιήσει τη σκέψη των ακροατών και να δεσμεύσει την προσοχή τους («Ποια είναι η αντίδραση στην παραπληροφόρηση τελικά;).
στ. Αξιοποίηση αφήγησης, προκειμένου να δοθεί στην ομιλία ένας πιο βιωματικός και προσωπικός χαρακτήρας («     Επειδή συμβαίνει να πολιτεύομαι πάρα πολλά χρόνια και να εκλέγομαι και την παλαιότερη εποχή που η τεχνολογία δεν ήταν τόσο προχωρημένη στην πολιτική, και τώρα που η τεχνολογία έχει πολιορκήσει πλήρως την πολιτική…»).
ζ. Χρήση σχήματος επανάληψης, για να ενισχυθεί η προφορική διάσταση του λόγου και να ενισχυθεί η αίσθηση του αυθορμητισμού του («Οπότε πάμε πάλι πίσω στα κλασικά. Πάμε πάλι πίσω στα κλασικά ζητήματα της πληροφόρησης.», «με τα απομεινάρια του περιβάλλοντος, όχι το περιβάλλον όπως το ξέραμε πριν λίγα χρόνια. Αυτή τη στιγμή αναπνέουμε τα απομεινάρια του περιβάλλοντος»).
η. Αξιοποίηση ασύνδετου σχήματος, προκειμένου να προσδώσει ρυθμό στην ομιλία και να αποδώσει με επιγραμματικό τρόπο νοήματα οικεία στους ακροατές («βελτιώνει τη ζωή των πολιτών, βελτιώνει την οικονομική τους κατάσταση, βελτιώνει την πρόσβασή τους στην Υγεία, στην Παιδεία, προστατεύει το περιβάλλον»).
 

Σοφοκλέους, Αντιγόνη: Στίχοι: 280-331 [Μετάφραση & Ερμηνευτικές ερωτήσεις]

 
Σοφοκλέους, Αντιγόνη: Στίχοι: 280-331 [Μετάφραση & Ερμηνευτικές ερωτήσεις]
 
ΚΡ. Πάψε, προτού με γεμίσεις θυμό μιλώντας,
μην βρεθείς άμυαλος, αν και είσαι γέρος.
Γιατί λες πράγματα μη ανεκτά, όταν λες
ότι οι θεοί έχουν έγνοια γι’ αυτόν τον νεκρό.
Για ποιο από τα δύο, επειδή τον τιμούν ως ευεργέτη
τον έθαψαν αυτόν, ο οποίος τους περίστυλους
ναούς ήρθε να πυρπολήσει και τα αφιερώματα,
και να ερημώσει τη γη τους και να καταλύσει τους νόμους;
Ή μήπως βλέπεις οι θεοί να τιμούν τους κακούς;
Δεν είναι δυνατό⸱ αλλά από την πρώτη στιγμή της βασιλείας μου,
άνδρες που με δυσκολία υπέφεραν τη διαταγή μου σιγομουρμούριζαν εναντίον μου,
κουνώντας το κεφάλι, ούτε έβαζαν υπάκουα τον τράχηλο κάτω από τον ζυγό,
ώστε να πειθαρχήσουν σε μένα.
Από αυτούς, παρασυρμένοι με χρήματα, γνωρίζω πολύ καλά
ότι αυτοί εδώ τα έκαναν αυτά.
Γιατί κανένας θεσμός τόσο κακός σαν το χρήμα
δεν έχει φυτρώσει στους ανθρώπους. Αυτό και πόλεις
κυριεύει, αυτό άνδρες ξεσπιτώνει, αυτό καθοδηγεί και διαστρέφει
τις δίκαιες γνώμες των ανθρώπων, ώστε να στρέφονται σε αισχρές πράξεις⸱
δείχνει στους ανθρώπους να κάνουν πανουργίες
και κάθε ανόσιο έργο να γνωρίζουν.
Όσοι όμως πληρώθηκαν και έκαναν αυτά
αργά ή γρήγορα κατάφεραν, ώστε να τιμωρηθούν.
Αλλά, αν τιμώ και σέβομαι ακόμα τον Δία,
μάθε το καλά, με όρκο σου το λέω,
τον αυτουργό αυτής της ταφής
αν δε βρείτε και παρουσιάσετε μπροστά στα μάτια μου,
ο θάνατος δεν θα είναι αρκετός για σας, πριν
ζωντανοί στην κρεμάλα φανερώσετε αυτή την παρανομία,
για να παίρνετε στο εξής το κέρδος, αφού μάθετε από πού πρέπει να το ζητάτε
και στο εξής να μάθετε ότι δεν πρέπει να αγαπάτε το κέρδος από παντού.
Γιατί από τα παράνομα κέρδη μπορείς να δεις τους περισσότερους
να καταστρέφονται παρά να έχουν σωθεί.
 
ΦΥ. Θα μου επιτρέψεις να μιλήσω ή αφού κάνω μεταβολή να φύγω χωρίς να πω τίποτε.
ΚΡ. Δεν καταλαβαίνεις ότι και τώρα ενοχλητικά μιλάς;
ΦΥ. Ενοχλείσαι στα αυτιά ή στην καρδιά;
ΚΡ. Γιατί αναζητάς που είναι η λύπη μου;
ΦΥ. Ο δράστης σε ενοχλεί στην καρδιά, εγώ στα αυτιά.
ΚΡ. Αλίμονο, πόσο φανερά φλύαρος γεννήθηκες.
ΦΥ. Έστω, αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχω κάνει αυτή την πράξη.
ΚΡ. Και μάλιστα, αφού πούλησες την ψυχή σου για χρήματα.
ΦΥ. Αλίμονο, είναι αλήθεια φοβερό να σχηματίζει εσφαλμένες αντιλήψεις εκείνος που παίρνει αποφάσεις.
ΚΡ. Κάνε τον έξυπνο με τη λέξη δόξα⸱ εάν δεν μου αποκαλύψετε τους δράστες αυτής της πράξης, θα παραδεχτείτε ότι
τα ανέντιμα κέρδη φέρνουν συμφορές.
ΦΥ. Αλλά, μακάρι να βρεθεί κι ακόμη περισσότερο⸱
αλλά είτε συλληφθεί είτε όχι, γιατί αυτό θα το κρίνει η τύχη,
με κανένα τρόπο δε θα με δεις να ξανάρθω εδώ.
Γιατί και τώρα αφού σώθηκα χωρίς να το περιμένω και να το ελπίζω,
χρωστώ στους θεούς πολλή ευγνωμοσύνη.
 
1. Ποιες αντιδράσεις προκαλεί στον Κρέοντα η υπόθεση του χορού σχετικά µε την ταφή του Πολυνείκη; Ποια στοιχεία του χαρακτήρα του αποκαλύπτουν οι αντιδράσεις αυτές;
 
Ο Κρέων διακόπτει απότομα τον κορυφαίο του χορού. Απορρίπτει οργισμένος την επιφυλακτική παρατήρηση του κορυφαίου για πιθανή θεϊκή παρέμβαση. Η υπόνοια και μόνο πως οι θεοί θα μπορούσαν να έχουν μεριμνήσει για τον νεκρό προκαλεί αγανάκτηση στον Κρέοντα, εφόσον, κατά τη δική του αντίληψη, θα ήταν αδιανόητο κάτι τέτοιο. Πώς θα μπορούσαν οι θεοί να ενδιαφερθούν για κάποιον που επιχείρησε να καταστρέψει την πατρίδα του;
Η οργισμένη αυτή αντίδραση του Κρέοντα φανερώνει αφενός το οξύθυμο του χαρακτήρα του και αφετέρου την ακλόνητη πεποίθησή του πως οι απόψεις του είναι οι μόνες σωστές. Με την απόλυτη στάση του και με την απροθυμία του να δεχτεί οποιαδήποτε διαφορετική οπτική ο Κρέων εμφανίζεται επικίνδυνα δογματικός, αφού δεν είναι διατεθειμένος να αναθεωρήσει ούτε κατ’ ελάχιστο τα όσα εκείνος θεωρεί ορθά, έστω κι αν διακρίνει τις αντιδράσεις των γύρω του.  
 
2. Ποια αντίληψη έχει ο Κρέων για τη δικαιοσύνη των θεών και για την κρίση τους απέναντι στο νεκρό Πολυνείκη;
 
Ο Κρέων θεωρεί πως οι θεοί σε καμία περίπτωση δεν λαμβάνουν πρόνοια για τον Πολυνείκη, δοθέντος ότι εκείνος στράφηκε εκδικητικά ενάντια στη Θήβα και ήταν έτοιμος να κάψει τους ναούς τους και να ερημώσει την πατρίδα του. Οι προθέσεις αυτές του Πολυνείκη συνιστούν, κατά τον Κρέοντα, επαρκή στοιχεία για την καταδίκη του από τους θεούς. Εκείνο, ωστόσο, που δεν λαμβάνει υπόψη του ο Κρέοντας είναι πως ακόμη κι αν οι θεοί έκριναν πράγματι αρνητικά τις πράξεις του Πολυνείκη, δεν είναι καθόλου βέβαιο πως θα συναινούσαν στο να παραμείνει άταφο το σώμα του.
Ο Κρέων βασιζόμενος στην επίθεση του Πολυνείκη ενάντια στην ίδια του την πόλη προχωρά πέρα από το επιτρεπτό και ταυτίζει τη δική του σκληρή κρίση με εκείνη των θεών. Μια τιμωρία, όμως, που προορίζεται για ένα άψυχο σώμα, διόλου δεν προσιδιάζει στη θεϊκή αντίληψη για την τιμωρία των θνητών.
 
3. Ποια κίνητρα αποδίδει ο Κρέων σ’ αυτούς που θεωρεί υπεύθυνους για την ταφή του Πολυνείκη;
 
Ο Κρέων, ως νέος βασιλιάς της Θήβας, θεωρεί πως εκείνοι που υποκίνησαν την ταφή του Πολυνείκη είναι άνδρες της πόλης που δυσφορούν απέναντι στην εξουσία του. Θεωρεί, δηλαδή, πως το κίνητρο πίσω από την παράβαση της διαταγής του είναι πολιτικό και πως απώτερος σκοπός των ηθικών αυτουργών είναι η αμφισβήτηση της βασιλικής ιδιότητάς του. Για τον Κρέοντα δεν υπάρχει άλλη εξήγηση για μια τέτοια πράξη πέρα από την επιθυμία εκείνων που δεν τον αποδέχονται ως βασιλιά να διαμορφώσουν ένα κλίμα ανυπακοής, ώστε να οδηγήσουν στην ανατροπή του ή τουλάχιστον να διατρανώσουν την αντίθεσή τους απέναντί του.
 
4. Ποια θεωρία αναπτύσσει ο Κρέων για τη χρήση και τη δύναµη του χρήµατος;
 
Ο Κρέων προκειμένου να αιτιολογήσει την άποψή του πως οι δράστες της ταφής του Πολυνείκη οδηγήθηκαν σε αυτή την πράξη λαμβάνοντας χρήματα από πολιτικούς του αντιπάλους προχωρά στη διατύπωση μιας ευρύτερης θεωρίας για τη δύναμη του χρήματος. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή το χρήμα αποτελεί τον χειρότερο θεσμό μεταξύ των ανθρώπων, διότι έχει τη δύναμη να διαφθείρει τους ανθρώπους και να τους εξωθεί στις πιο αισχρές και ανήθικες πράξεις. Με το δέλεαρ του χρήματος μπορούν να υποκινηθούν μισθοφόροι για να προχωρήσουν στην κατάληψη μιας πόλης, όπως και άνδρες να εγκαταλείψουν τις οικογένειές τους κυνηγώντας το με όποιο θεμιτό ή αθέμιτο τρόπο έχουν στη διάθεσή τους. Για χάρη του χρήματος, άλλωστε, κάθε άνθρωπος, όσο δίκαιος και αν είναι, μπορεί να διαφθαρεί τελικά και να καταφύγει σε κάθε πιθανή παρανομία προκειμένου να πλουτίσει. Η δίψα για το χρήμα, μάλιστα, δεν αφήνει κανέναν ανέγγιχτο είτε πρόκειται για κάποιον απλό πολίτη είτε για κάποιο δημόσιο πρόσωπο, με αποτέλεσμα καθένας από αυτούς να εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία και να καταφεύγει σε όποια πιθανή ανηθικότητα για να το διασφαλίσει. Αν, επομένως, ο πόλεμος είναι ο δάσκαλος της βίας, όπως ανέφερε ο Θουκυδίδης, τότε, κατά τον Κρέοντα, το χρήμα είναι ο δάσκαλος της διαφθοράς.     
 
5. Ποιες υποθέσεις κάνει ο Κρέων σχετικά µε τον δράστη της ταφής και τα κίνητρά του;
 
Ο Κρέων υποψιάζεται πολιτική συνωμοσία εναντίον του. Η καχυποψία και οι φόβοι συνοδεύουν, άλλωστε, διαχρονικά την εξουσία. Πιθανολογεί πως την ταφή την έκανε κάποιος από τους φύλακες, όχι από δική του πρωτοβουλία, εφόσον οι φύλακες ήταν απλοί υπηρέτες και δεν θα είχαν αυτόνομο κίνητρο, αλλά έχοντας λάβει χρήματα από πολιτικούς αντιπάλους του. Κατά τον Κρέοντα, άρα, το μόνο πιθανό κίνητρο πίσω από αυτή την πράξη είναι οι πολιτικές φιλοδοξίες αντιπάλων του που αρνούνται να αποδεχτούν πως εκείνος είναι ο νέος -νόμιμος- βασιλιάς της πόλης.
 
6. Ο Κρέων είναι βέβαιος ότι την εντολή του την παραβίασαν πολιτικοί του αντίπαλοι. Τι συνέβη όµως στην πραγµατικότητα και τι είναι αυτό που εµποδίζει τον Κρέοντα να αντιληφθεί την αλήθεια;
 
Ο Κρέων κινείται ανάµεσα στην καχυποψία από τη µια πλευρά και τον υπερβολικό ζήλο στην άσκηση των καθηκόντων του από την άλλη. Στην προσπάθειά του όµως να αναδειχθεί άξιος ηγέτης, υψώνεται ασυναίσθητα σε θέση απ’ όπου φαίνεται να ρυθµίζει µε τις αποφάσεις του τα πράγµατα όχι µόνο του πάνω, αλλά και του κάτω κόσµου. Η υπερβολική σιγουριά του ότι ενεργεί δίκαια, τον οδηγεί σε πλάνη, από την οποία µε κανένα τρόπο δεν µπορεί να ξεφύγει. Ο Κρέων δεν αντιλαµβάνεται ότι µε τις διαταγές του υπερβαίνει την εξουσία που έχει ως κοσµικός άρχοντας. Το τραγικό γι’ αυτόν είναι ότι στην προκειµένη περίπτωση ενεργεί µε υπερβολικό ζήλο και σκοπός του είναι να υπηρετήσει την πόλη του δίκαια. Έτσι, την τοποθετεί ως υπέρτατη αξία πάνω από τους άγραφους νόµους, κάτι που αποτελεί ύβρη απέναντι στους θεούς, σύµφωνα µε την αντίληψη του Σοφοκλή.
 
7. Με ποιο τρόπο ο Κρέων προσπαθεί να πληροφορηθεί από το φύλακα το δράστη της ταφής; Ποια στοιχεία του χαρακτήρα του µπορούµε να συναγάγουµε από τη συµπεριφορά του;
 
Ο Κρέων προκειμένου να μάθει ποιος είναι ο δράστης της ταφής εκφοβίζει τον φύλακα, δίνοντας, μάλιστα, όρκο πως θα τον θανατώσει, μαζί με τους άλλους φύλακες, αφού πρώτα τους βασανίσει μέχρι να μιλήσουν. Η απειλή αυτή -που προερχόμενη από τον Κρέοντα ισοδυναμεί με προειδοποίηση για κάτι το αναπόφευκτο- υποδηλώνει τη σκληρότητα του Κρέοντα, αλλά και την ευκολία με την οποία είναι έτοιμος να αξιοποιήσει την εξουσία του νέου αξιώματος. Χωρίς να λάβει υπόψη του το ενδεχόμενο πως ο φύλακας δηλώνει με ειλικρίνεια την άγνοιά του για την ταυτότητα του δράστη, καταφεύγει αμέσως στις απειλές και φανερώνει, έτσι, την τυραννική φύση του χαρακτήρα του.
 
8. Να αναπτύξετε την άποψή σας για το χαρακτήρα του Κρέοντα, όπως προκύπτει από τη µέχρι τώρα συµπεριφορά του. Να κρίνετε ιδίως τον τρόπο που σκέπτεται και τον τρόπο που συµπεριφέρεται απέναντι στους υπηκόους του.
 
Παρά το γεγονός ότι ο Κρέοντας έχει ως βασική του πρόθεση να προφυλάξει τη Θήβα από μελλοντικές απειλές, προχωρά σε μια διαταγή ιδιαίτερης σκληρότητας που περισσότερο αναστατώνει τους πολίτες της Θήβας παρά εκφοβίζει τους πιθανούς εχθρούς της. Η εικόνα του, ωστόσο, αμαυρώνεται κυρίως από το πώς αντιδρά στο άκουσμα πως κάποιος αψήφησε τη διαταγή του και έθαψε τον Πολυνείκη. Χωρίς καν να λάβει υπόψη του το ενδεχόμενο πως ίσως κάποιος αισθάνθηκε λύπηση για τον νεκρό γιο του Οιδίποδα, σπεύδει να συμπεράνει πως πρόκειται για πράξη με πολιτικά κίνητρα, η οποία στρέφεται κατά της νεοαποκτηθείσας εξουσίας του. Εξοργίζεται, έτσι, εφόσον θεωρεί πως αμφισβητούν το κύρος του και καταφεύγει σε απειλές προκειμένου να αποκαλύψει τον δράστη αυτής της πράξης.
Ο Κρέοντας αναδεικνύεται ανασφαλής σχετικά με τη νομιμότητα και την αποδοχή της εξουσίας του, παρασύρεται από τον φόβο πως έχει πολιτικούς αντιπάλους και οδηγείται σε βεβιασμένα συμπεράσματα. Χάνει την ψυχραιμία του και απειλεί με σκληρότατη τιμωρία τους φύλακες, φανερώνοντας το βαθμό της ανησυχίας του. Δεν κατορθώνει να διαχειριστεί με μέτρο την κατάσταση και εμφανίζεται απάνθρωπος, δεσποτικός και δογματικός.
 
9. Ποιες συµφορές φέρνει στους ανθρώπους το χρήµα σύµφωνα µε τη θεωρία του Κρέοντα;
 
Ο Κρέοντας πιστεύοντας πως η ταφή του Πολυνείκη έγινε από τους φύλακες, οι οποίοι έλαβαν χρήματα από πολιτικούς του αντιπάλους, επισημαίνει πως οι περισσότεροι άνθρωποι που κερδίζουν χρήματα με παράνομο τρόπο καταλήγουν τελικά να καταστρέφονται παρά να διασώζονται από αυτά. Θεωρεί, δηλαδή, πως οι παρανομίες που διαπράττουν οι άνθρωποι για χάρη του χρήματος συνιστούν, παράλληλα, την αιτία της καταστροφής τους, αφού υπάρχει μια θεϊκή διαδικασία εξισορρόπησης που οδηγεί όσους παρανομούν στον χαμό τους. Το χρήμα έχει τη δύναμη να διαφθείρει τους ανθρώπους και να τους εξωθεί σε ανόσιες πράξεις, αλλά τα κέρδη του χρήματος είναι προσωρινά, εφόσον οι άδικοι καταλήγουν να τιμωρούνται για τις άνομες και ανήθικες πράξεις τους.
 
10. Ποια κατηγορία αντιµετωπίζει ο φύλακας από τον Κρέοντα και µε ποιους φραστικούς ελιγµούς προσπαθεί να αµυνθεί;
 
Ο Κρέοντας κατηγορεί τον φύλακα πως εκείνος ενταφίασε τον Πολυνείκη έχοντας λάβει χρήματα από πολιτικούς του αντιπάλους. Μια άδικη για τον φύλακα κατηγορία, η οποία όμως επιτρέπει στον Κρέοντα να βρει μια «λογική» εξήγηση για την παραβίαση της διαταγής του. Αντιμέτωπος με αυτή την κατηγορία ο φύλακας ζητά μια τελευταία ευκαιρία να μιλήσει στον βασιλιά, διότι νιώθει ότι αδικείται. Ο φύλακας θα μπορούσε, πιθανώς, να δεχτεί την κατηγορία πως τέλεσε πλημμελώς τα καθήκοντά του, αλλά όχι πως έθαψε τον Πολυνείκη. Η απάντηση του Κρέοντα πως ακόμη και το αίτημά του αυτό ακούγεται ενοχλητικό δεν πτοεί τον φύλακα, ο οποίος με αδιάκριτο τρόπο ζητά να μάθει αν τα λόγια του τον ενοχλούν στα αυτιά ή στην καρδιά. Ερώτηση που εύλογα προκαλεί απορία στον Κρέοντα, αλλά επεξηγείται ευφυώς από τον φύλακα με την επισήμανση πως εκείνος τον ενοχλεί μόνο στα αυτιά, ενώ είναι ο δράστης της πράξης που τον ενοχλεί στην καρδιά. Ο Κρέοντας αποδοκιμάζει το σχόλιο του φύλακα, εκείνος όμως επιμένει τονίζοντας εμφατικά πως δεν έκανε την πράξη για την οποία κατηγορείται. Η δήλωση αυτή εκνευρίζει τον Κρέοντα, ο οποίος τον κατηγορεί εκ νέου πως παραβίασε τη διαταγή του για χάρη των χρημάτων. Ο φύλακας χωρίς να διστάζει επισημαίνει πως είναι «φοβερό να σχηματίζει εσφαλμένες αντιλήψεις εκείνος που παίρνει αποφάσεις» (ἦ δεινὸν ᾧ δοκεῖ γε καὶ ψευδῆ δοκεῖν). Ο φύλακας, κάνοντας ένα λογοπαίγνιο, παίζει με τη διπλή σημασία του δοκεῖ: 1) νομίζω και 2) αποφασίζω. Ο Κρέων, όμως, μάλλον δεν αντιλαμβάνεται ότι κατηγορείται ως άδικος κριτής και δικαστής.
 
11. Να επισηµάνετε τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το ήθος του φύλακα, όπως παρουσιάζεται στο διάλογό του µε τον Κρέοντα (315 - 331).
 
Ο φύλακας, αν και υπήρξε πλημμελής στην τέλεση των καθηκόντων του, εκπλήσσεται όταν ακούει την κατηγορία του Κρέοντα πως έθαψε τον Πολυνείκη δεχόμενος χρήματα από εκείνους που αμφισβητούν την εξουσία του. Με το θράσος που γεννά στην απλοϊκή ψυχή του η άδικη κατηγορία, ο φύλακας παραβλέπει το γεγονός ότι απευθύνει τον λόγο στον ανώτατο άρχοντα της πόλης και επιχειρεί να υπερασπιστεί την τιμή του, χωρίς να διστάζει να καταφύγει στην ειρωνεία και στα λογοπαίγνια. Υπό κανονικές συνθήκες θα όφειλε να μιλά στον Κρέοντα με απόλυτο σεβασμό, αλλά η ταραχή που του προκαλείται από την άδικη κατηγορία τον εξωθεί να ξεπεράσει τα αποδεκτά όρια. Ο φύλακας, άλλωστε, είναι ένας απλός άνθρωπος που δεν είναι εξοικειωμένος με το τυπικό και την επισημότητα της βασιλικής αυλής, οπότε παραγνωρίζει με ευκολία τους οφειλόμενους τύπους και απευθύνεται στον βασιλιά με αδιάκριτο και αγενές ύφος.
 
12. Πως κρίνετε τη συµπεριφορά του Κρέοντα απέναντι στο φύλακα; Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας µε στοιχεία µέσα από το διάλογο (315 -331).
 
Ο Κρέοντας αγανακτισμένος από την απρόσμενη γι’ αυτόν εξέλιξη των γεγονότων αντιμετωπίζει με απαξίωση τον φύλακα και δεν διστάζει να τον κατηγορήσει ως υπεύθυνο για τον ενταφιασμό του Πολυνείκη. Στην προσπάθειά του να κατανοήσει γιατί κάποιος τόλμησε να παραβεί τη διαταγή του, οδηγείται στη εξήγηση της πολιτικής συνωμοσίας και αποδίδει εντελώς αυθαίρετα στον φύλακα τον ρόλο του αυτουργού που εξαγοράστηκε για την ανυπακοή του. Αδιαφορεί απέναντι στην ειλικρινή δήλωση του φύλακα πως δεν έχει σχέση με την πράξη αυτή και τον απειλεί με σκληρά βασανιστήρια και θανάτωση. Ο Κρέων ως βασιλιάς έχει, βέβαια, εξουσία ζωής και θανάτου πάνω στους υπηκόους του, αλλά οδηγείται βεβιασμένα στο συμπέρασμα για την ενοχή του φύλακα, καθώς βρίσκεται υπό το κράτος της οργής και της ανησυχίας του. Αδικεί, έτσι, τον φύλακα, αλλά αδικεί και τον εαυτό του, διότι χάνει τον αυτοέλεγχό του αμέσως, προτού υπάρξει αρκετός χρόνος να διερευνηθεί περαιτέρω η υπόθεση.
 
13. Σε ποια ψυχολογική κατάσταση βρίσκονται ο φύλακας και ο Κρέων σ’ αυτό το απόσπασµα (315 - 331); Να καταγράψετε τα συναισθήµατά τους και να αναζητήσετε τις αιτίες που τα προκαλούν.
 
Ο φύλακας, που είναι ένας απλοϊκός άνθρωπος, υπερνικά τον φόβο του και αγγίζει τα όρια του θράσους απέναντι στον βασιλιά, ωθούμενος από την επίγνωση πως είναι ειλικρινής και πως κατηγορείται άδικα. Με μοναδικό κίνητρο τη σωτηρία του, προσπαθεί να πείσει τον Κρέοντα ότι αυτός είναι απλώς ο μαντατοφόρος και όχι ο δράστης. Η συμπεριφορά του είναι, βέβαια, παράτολμη, εφόσον με τις ερωτήσεις του εξοργίζει ακόμη περισσότερο τον Κρέοντα, αλλά δεν θέλει για κανένα λόγο να του αποδοθεί μια πράξη που δεν έκανε και να αμφισβητηθεί η ειλικρίνειά του. Ο φύλακας δεν έχει εξουσία ή πλούτο, έχει όμως την τιμή και την αξιοπρέπειά του, γι’ αυτό και αισθάνεται θιγμένος από τα όσα του προσάπτει ο βασιλιάς της πόλης.
Ο Κρέοντας είναι εξοργισμένος με την τροπή που έχουν λάβει τα πράγματα και εξοργίζεται ακόμη περισσότερο με το θράσος που επιδεικνύει απέναντί του ο φύλακας. Θα ήταν, πιθανά, πρόθυμος να θανατώσει επιτόπου τον αναιδή φύλακα, αλλά δεν είναι σίγουρος για την ενοχή του. Προκειμένου, έτσι, να μάθει την ταυτότητα του δράστη ή των δραστών, ανέχεται το θράσος του φύλακα, μέχρι να αποκαλυφθεί ποιος από τους φύλακες είναι εκείνος που «πληρώθηκε» για να παραβεί τη διαταγή του. Η όλη συνομιλία, πάντως, με τον φύλακα συνιστά οδυνηρή διαδικασία για τον Κρέοντα, εφόσον αναγκάζεται να ακούει τις ενοχλητικές του ερωτήσεις και τα ευφυολογήματά του, συγκρατώντας τον εαυτό του, αφού δεν έχει ακόμη αντλήσει την πληροφορία που χρειάζεται.
 
14. Ο φύλακας φεύγοντας λέει πως για την ανέλπιστη σωτηρία του χρωστά στους θεούς µεγάλη χάρη. Πόσο δικαιολογηµένοι ήταν οι φόβοι του µήπως τιµωρηθεί καθώς και η ανακούφιση που ένιωσε στο τέλος;
 
Με δεδομένη τη σκληρότητα με την οποία αντιμετώπισε κατόπιν ο Κρέοντας την ανιψιά του, την Αντιγόνη, παρά το γεγονός πως αποκαλύφθηκε πως κίνητρο της ταφής ήταν η αδελφική αγάπη και η προσήλωση στις θρησκευτικές επιταγές, κι όχι κάποια πολιτική συνωμοσία, οι φόβοι του φύλακα ήταν απολύτως δικαιολογημένοι. Ο Κρέοντας εκλαμβάνει την παραβίαση των διαταγών του ως ακραία ένδειξη ανυποταγής και είναι έτοιμος να τιμωρήσει παραδειγματικά τον δράστη, ώστε να μην υπάρξουν περαιτέρω αμφισβητήσεις της εξουσίας του. Ως εκ τούτου, ήταν πολύ πιθανό να παρασυρθεί από τις εικασίες του περί συνωμοσίας και να απαιτήσει την άμεση τιμωρία του φύλακα, έστω κι αν δεν υπήρχαν ουσιαστικά στοιχεία για την ενοχή του. Δικαίως, άρα, αισθάνεται ανακούφιση ο φύλακας, καθώς θα μπορούσε εύκολα να έχει πέσει θύμα της οργής του Κρέοντα, ο οποίος είδε να αψηφούν την πρώτη βασιλική εντολή του ελάχιστη μόλις ώρα αφότου την ανακοίνωσε.

Ν. Γλώσσα: Η σχέση γλώσσας & οργάνωσης με την περίσταση επικοινωνίας

Ν. Γλώσσα: Η σχέση γλώσσας & οργάνωσης με την περίσταση επικοινωνίας
 
«Η σχέση της γλώσσας και της οργάνωσης του κειμένου με την περίσταση επικοινωνίας και τον σκοπό του κειμένου»
 
Η γλώσσα, οι επιμέρους γλωσσικές επιλογές και η οργάνωση ενός κειμένου υπαγορεύονται από την περίσταση επικοινωνίας και τον απώτερο σκοπό του συγγραφέα ή του ομιλητή. Σε μια επίσημη ομιλία, για παράδειγμα, η γλώσσα οφείλει να είναι ποιοτική, προσεγμένη και δοσμένη με ιδιαίτερη σαφήνεια, ώστε τα μηνύματα να αποδίδονται με καθαρότητα. Η οργάνωση, αντίστοιχα, της ομιλίας υπηρετεί την πρόθεση του ομιλητή προσαρμοζόμενη στον εκάστοτε σκοπό του (να ενημερώσει, να τιμήσει ένα πρόσωπο ή ένα θεσμό, να πείσει, να παρακινήσει τους πολίτες κ.ά.).
 
Παράδειγμα ομιλίας  
 
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, συμμετείχε στην εκδήλωση για τον εορτασμό της 75ης επετείου της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη. Στην ομιλία της επιδίωξε αφενός να αναγνωρίσει και να τιμήσει την αξία της Οικουμενικής αυτής Διακήρυξης και αφετέρου να επισημάνει τη συνεχιζόμενη ανάγκη μέριμνας για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
 
1. Έχω την τιμή να απευθύνω χαιρετισμό σε αυτή την ξεχωριστή εκδήλωση, αφιερωμένη στην 75η επέτειο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ένα κείμενο που γεννήθηκε μέσα από τις στάχτες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τις φρικαλεότητες που είχε υποστεί η ανθρωπότητα.
 
Σχόλιο: Στο πλαίσιο του προλόγου η ομιλήτρια αναφέρει την αφορμή της ομιλίας της («75^η επέτειος») και υπονοεί τη θέση της («Έχω την τιμή», «ξεχωριστεί εκδήλωση», «γεννήθηκε μέσα από τις στάχτες»), η οποία είναι η τιμητική αναφορά στην Οικουμενική Διακήρυξη.
Η χρήση του α΄ ενικού ρηματικού προσώπου στην αρχή της ομιλίας ανταποκρίνεται στις ανάγκες του επικοινωνιακού πλαισίου. Η χρήση της οριστικής έγκλισης υποδηλώνει την αναφορά σε βέβαια γεγονότα.
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν χρειάζεται να δηλώσει την ταυτότητά της, καθώς στο πλαίσιο της επίσημης αυτής εκδήλωσης οι συμμετέχοντες ενημερώνονται από τους διοργανωτές για την ταυτότητα των ομιλητών.
 
2. Όπως είπε ο René Cassin, διάσημος νομικός και ένας από τους συντάκτες της, «δεν θα υπάρξει ποτέ ειρήνη σε αυτόν τον πλανήτη, όσο τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου».
 
Σχόλιο: Στη μεταβατική αυτή παράγραφο η ομιλήτρια επικαλείται τη ρήση ενός εκ των συντακτών της Οικουμενικής Διακήρυξης προκειμένου να τεκμηριώσει/αιτιολογήσει την κρισιμότατα αξία της διεθνούς αυτής Διακήρυξης. Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα έχουν διαχρονικά ως αποτέλεσμα τη διασάλευση της ειρήνης.
Η ομιλήτρια εγκαταλείπει τη χρήση του α΄ ρηματικού προσώπου, εφόσον μεταβαίνει σταδιακά στο κύριο μέρος της ομιλίας, στο οποίο δεν είναι επιθυμητή η υποκειμενικότητα του ρηματικού αυτού προσώπου.
 
3. Η Διακήρυξη έχει εμπνευσμένο και εμβληματικό χαρακτήρα. Αποτελεί την έκφραση της συλλογικής συνείδησης της ανθρωπότητας και της ακλόνητης πεποίθησής μας ότι η ειρήνη, η δικαιοσύνη και η ευημερία μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσω της καθολικής και άνευ όρων προστασίας των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς η περιφρόνησή τους οδηγεί σε βάρβαρες πράξεις.
 
Σχόλιο: Με τη χρήση μετοχής («εμπνευσμένο») και επιθέτων («εμβληματικό», «συλλογικής», «ακλόνητης») η ομιλήτρια προσδιορίζει και επαινεί την αξία της Διακήρυξης, φροντίζοντας παράλληλα με την αξιοποίηση αιτιολόγησης («καθώς η περιφρόνησή τους…») να τεκμηριώσει τη θεμελιώδη αξία της Διακήρυξης.
Η χρήση μακροπερίοδου λόγου και υποτακτικής σύνδεσης φανερώνουν την πρόθεση απόδοσης νοηματικής πυκνότητας στην ομιλία.
 
4. Με την υιοθέτησή της, μια νέα εποχή εγκαινιάστηκε στις διεθνείς σχέσεις, η οποία, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, χαρακτηρίστηκε από την εμφάνιση του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι αρχές της Νυρεμβέργης, που διατυπώθηκαν το 1950, ήταν το αρχικό βήμα προς τον ορισμό και την πρόληψη των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η σύνταξη, επεξεργασία και υιοθέτηση πάνω από δέκα σημαντικών διεθνών συμβάσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτέλεσε σημαντικό επίτευγμα των κοινών μας προσπαθειών. Έκτοτε, έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος σε πολλούς τομείς: αποαποικιοποίηση, προστασία των πιο ευάλωτων ομάδων και ατόμων, οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα, απελευθέρωση πολλών ανθρώπων από την καταπίεση, περιβαλλοντική και κλιματική ευαισθητοποίηση.
 
Σχόλιο: Η ομιλήτρια αξιοποιεί στοιχεία ιστορικής αφήγησης προκειμένου να φανερώσει τη διαχρονική σημασία της Οικουμενικής Διακήρυξης και, συνάμα, να ενημερώσει εκείνους που τυχόν αγνοούν τον εξελικτικό χαρακτήρα της συλλογικής προσπάθειας για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με τη χρήση, μάλιστα, ασύνδετου σχήματος παρουσιάζει επιγραμματικά και με δραστικό τρόπο τις εξελίξεις εκείνες που συνδέουν τις παρελθούσες εξελίξεις με τις σύγχρονες.
Η συχνή χρήση ονοματοποίησης («υιοθέτηση», «σύνταξη», «επεξεργασία», «προστασία», «απελευθέρωση», «ευαισθητοποίηση») εξυπηρετεί τόσο την ανάγκη για συνοπτική και νοηματικά πυκνή διατύπωση όσο και τη διαμόρφωση ενός επίσημου και αντικειμενικού ύφους.
 
5. Παρόλα αυτά, ο σύγχρονος κόσμος μας πρέπει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά παλιές και νέες προκλήσεις.
 
Σχόλιο: Με τη μεταβατική αυτή περίοδο εναντιωματικού χαρακτήρα η ομιλήτρια προετοιμάζει τους ακροατές για το επόμενο μέρος της ομιλίας της, στο οποίο θα παρουσιάσει τις προκλήσεις της νέας εποχής. Τα επιτεύγματα του παρελθόντος υπήρξαν σημαντικά, ο αγώνας όμως για τα ανθρώπινα δικαιώματα οφείλει να συνεχιστεί.
 
6. Η συνεχιζόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, καθώς και οι πρόσφατες φρικτές τρομοκρατικές επιθέσεις κατά του Ισραήλ και η δεινή ανθρωπιστική κατάσταση στη Γάζα, αναδεικνύουν την ανάγκη σεβασμού του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και αποτελεσματικής προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων.
7. Ακόμα και μέσα στις δημοκρατικές κοινωνίες, οι ανισότητες εξακολουθούν να υφίστανται: οι γυναίκες, τα παιδιά, οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, τα άτομα με αναπηρία, οι ηλικιωμένοι και πολλές άλλες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες αντιμετωπίζουν πολύπλευρες μορφές διακρίσεων και αγωνίζονται για την αξιοπρέπεια και την ίση μεταχείρισή τους.
 
Σχόλιο: Με την αξιοποίηση τεκμηρίων (παραδειγμάτων από την επικαιρότητα), τα οποία σχολιάζονται με επίθετα («φρικτές», «δεινή») προκειμένου να διαφανεί η ιδιαιτέρως αρνητική όψη τους, η ομιλήτρια υπενθυμίζει το υψηλό τίμημα εις βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια πολεμικών γεγονότων.
Επισημαίνει, ωστόσο, πως ακόμη και στο πλαίσιο ειρηνικών και δημοκρατικών κοινωνιών συνεχίζουν να υπάρχουν ανισότητες και διακρίσεις, οι οποίες θέτουν σε δυσμενή θέση ορισμένες ομάδες. Οι δοκιμαζόμενες ομάδες καταγράφονται με ασύνδετο σχήμα, ενώ οι διεκδικήσεις τους με πολυσύνδετο («και αγωνίζονται… και την ίση μεταχείριση».
 
….
10. Τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο κάθε διαδικασίας λήψης αποφάσεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Κάθε φορά που τα κράτη αμύνονται από επιθέσεις ή όταν οι λαοί αγωνίζονται για αυτοδιάθεση, ελευθερία και ανεξαρτησία, πρέπει να λαμβάνουν κάθε αναγκαίο μέτρο για να διασφαλίζουν τον σεβασμό της ζωής των αθώων πολιτών. Κάθε φορά που οι κυβερνήσεις σχεδιάζουν πολιτικές με στόχο την αντιμετώπιση προβλημάτων, όπως η κλιματική αλλαγή ή η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις επιπτώσεις στα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα των λαών που πλήττονται. Όταν οι εταιρείες καταρτίζουν τα επιχειρηματικά τους σχέδια, πρέπει να τηρούν τις σχετικές διατάξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τέλος, όταν οι πολίτες ψηφίζουν, πρέπει να δίνουν προτεραιότητα σε θέματα που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, συνυπολογίζοντας τις συνέπειες που μπορεί να έχει η επιλογή τους στη ζωή των ατόμων που ανήκουν σε μειονοτικές κοινωνικές ομάδες.
 
Σχόλιο: Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας φτάνοντας στο τέλος της ομιλίας της αξιοποιεί δεοντική τροπικότητα, χρονικούς προσδιορισμούς και διαζεύξεις προκειμένου να τονίσει εμφατικά πως σε κάθε νέα απόφαση («Κάθε φορά», «Όταν») οι υπεύθυνοι οφείλουν να λαμβάνουν πρωτίστως υπόψη τους τα ανθρώπινα δικαιώματα («πρέπει να… πρέπει να»), όποιο κι αν είναι το θέμα για το οποίο καλούνται να αποφασίσουν («η κλιματική αλλαγή ή η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών»). Με την εμφατική αυτή επισήμανση επιδιώκει να υπενθυμίσει πως η προσπάθεια για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι συνεχής και πως πιθανές επιπτώσεις εις βάρος τους ή υπέρ τους κρύβονται πίσω από κάθε απόφαση φορέων, πολιτών και κυβερνήσεων.
 
11. Όλοι μαζί πρέπει να εργαστούμε για να διατηρήσουμε ζωντανό το πνεύμα της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για να προστατεύσουμε όσα έχουμε επιτύχει από το 1948. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι πολυτέλεια. Ήταν και θα παραμείνουν επιτακτική ανάγκη για τη διεθνή μας κοινότητα στο σύνολό της.
Σας ευχαριστώ.
 
Σχόλιο: Στο κλείσιμο της ομιλίας της, η Πρόεδρος αξιοποιεί α΄ πληθυντικό ρηματικό πρόσωπο προκειμένου να αναδείξει την επίγνωση της συλλογικής ευθύνης και την κοινή προσπάθεια που απαιτείται για τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χρησιμοποιεί επίσης δεοντική τροπικότητα («πρέπει να εργαστούμε»), καθώς και σχήμα άρσης-θέσης, για να τονίσει την αδιαπραγμάτευτη αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (« δεν είναι πολυτέλεια», «Ήταν και θα παραμείνουν επιτακτική ανάγκη»).
 
Παράδειγμα εκλαϊκευτικού επιστημονικού κειμένου
 
Το ακόλουθο κείμενο αποτελεί σύντομο απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Γραμματικάκη «Η κόμη της Βερενίκης», στο πλαίσιο του οποίου ο συγγραφέας επιχειρεί να παρουσιάσει με απλό και κατανοητό τρόπο επιστημονικά στοιχεία για τη δημιουργία, την εξέλιξη και τη σύσταση του Σύμπαντος. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου: «Ας σημειωθεί πάντως από την αρχή ότι ο αναγνώστης, ο υποθετικός αναγνώστης του παρόντος βιβλίου, δεν είναι ανάγκη να έχει ιδιαίτερη παιδεία. Αρκεί να έχει ενδιαφέρον και την ανάλογη ευαισθησία για τη γνωριμία του κόσμου και της εξελίξεώς του. Οι σελίδες που ακολουθούν δεν επιθυμούν συνεπώς να τον διδάξουν, αυτό που επιδιώκουν είναι ν’ ανοίξουν κάποιες χαραμάδες, που τη γνωριμία αυτή ίσως την κάμουν ευκολότερη».
 
Μοναχικά αστέρια και κοινωνικοί γαλαξίες
1.     Αν όμως η αναφορά στα μεγέθη του Σύμπαντος εντυπωσιάζει, το ίδιο συμβαίνει και με την ποικιλία των αστρικών σωμάτων ή την ιεραρχική τους τάξη. Το ανθρώπινο δέος μπροστά στον έναστρο ουρανό ―δέος που, σύμφωνα με τον Βολταίρο, μόνον μ’ αυτό που προξενεί η ανθρώπινη βλακεία μπορεί να συγκριθεί― δεν είναι αδικαιολόγητο. Το δέος όμως επαυξάνεται, όταν στην εμπειρία προστίθεται και η επιστημονική γνώση. Είναι αυτή που αποκαλύπτει το βάθος ή τις προεκτάσεις των όσων η όραση αντιλαμβάνεται.
 
Σχόλιο: Στο κείμενο γίνεται συστηματική χρήση του γ΄ ρηματικού προσώπου, εφόσον μέσω αυτού επιτυγχάνεται η ζητούμενη αίσθηση αντικειμενικότητας και αποστασιοποίησης που προσιδιάζουν σε ένα επιστημονικό κείμενο. Ο συγγραφέας, ωστόσο, έχει διαρκώς κατά νου την ανάγκη αφενός να διατηρεί την απλότητα των διατυπώσεών του και αφετέρου να κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ως εκ τούτου, στο κείμενο κυριαρχεί ο μικροπερίοδος λόγος, η οριστική έγκλιση, αλλά και οι επαναλήψεις. Παραλλήλως, με τη χρήση της διπλής παύλας ο συγγραφέας εντάσσει ένα ειρωνικό σχόλιο του Βολτέρου, ώστε να προσφέρει μια σύντομη, αλλά ενδιαφέρουσα διακοπή από τις συνεχείς αναφορές στα του σύμπαντος.
 
2.     Τη βασική μονάδα του Σύμπαντος αποτελούν τα αστέρια. Τα αστέρια είναι απλώς ήλιοι, παρόμοιοι με τον δικό μας, τον πολυύμνητο και, υποτίθεται, μοναδικό. Οι ήλιοι αυτοί βρίσκονται σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις και διαφέρουν μεταξύ τους στη μάζα ή τις διαστάσεις― έχουν όμως κοινή περίπου σύσταση και δραστηριότητα. Ο δικός μας Ήλιος, που μπορεί να θεωρηθεί ένα «τυπικό» αστέρι, έχει ακτίνα γύρω στα 700.000 km, επιφανειακή θερμοκρασία 5.500 Κ και εσωτερική θερμοκρασία μερικά εκατομμύρια βαθμούς. Τα άλλα αστέρια έχουν μάζα που, καμιά φορά, φτάνει και τις πενήντα φορές τη μάζα του Ήλιου, ενώ στα μικρότερα δεν υπερβαίνει το ένα της δέκατο. Είναι αξιοσημείωτο ότι, όπως δείχνει η ανάλυση των φασμάτων τους, τα αστέρια συνίστανται κατά 75% του βάρους τους από υδρογόνο και κατά 23% περίπου από ήλιο. Από τα δύο, δηλαδή, πρώτα ―και τα απλούστερα― στοιχεία του περιοδικού συστήματος. Τα βαριά στοιχεία, όπως το οξυγόνο, ο άνθρακας, ο σίδηρος, συμπληρώνουν το υπόλοιπο, ελάχιστο, ποσοστό της ύλης ενός αστεριού.
 
Σχόλιο: Το κείμενο του Γραμματικάκη έχει εμφανή πληροφοριακό/ενημερωτικό χαρακτήρα, εφόσον απώτερος σκοπός του γράφοντος είναι να επεξηγήσει στον αναγνώστη στοιχεία για το σύμπαν. Στη συγκεκριμένη παράγραφο, για παράδειγμα, ο συγγραφέας δίνει έναν αναλυτικό ορισμό των αστεριών παρουσιάζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά και τη σύστασή τους.
Η αναφορά του συγγραφέα στον ήλιο του δικού μας σύμπαντος εμπεριέχει τη χρήση επιθέτου «πολυύμνητος», για να τονιστεί η συνεχής εξύμνησή του στην ποίηση και στα τραγούδια, αλλά και ένα σχόλιο «υποτίθεται, μοναδικό», το οποίο παραπέμπει σε προγενέστερες πεποιθήσεις σχετικά με την μοναδικότητά του. Με τις σύντομες αυτές παρεμβάσεις ο συγγραφέας υπενθυμίζει διαρκώς στους αναγνώστες πόσο οικεία τους είναι τελικά τα όσα πραγματεύεται στο βιβλίο του.
 
3.     Η κοινή σύσταση είναι λοιπόν ένα από τα χαρακτηριστικά των αστεριών. Το άλλο είναι η εργώδης εσωτερική τους δραστηριότητα. Στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους ―γιατί και τ’ αστέρια γεννώνται, αναπτύσσονται και πεθαίνουν― το άφθονο υδρογόνο «καίγεται» στο εσωτερικό τους. Με πυρηνική αντίδραση, μετατρέπεται στο στοιχείο ήλιο, παράγοντας άφθονη ενέργεια. Με αυτό τον τρόπο, προσπαθούν τ’ αστέρια ν’ αντιμετωπίσουν τη βαρύτητα· που ενώ είναι η δύναμη που τα γέννησε, αργότερα απειλεί να τα συνθλίψει.
 
Σχόλιο: Με την καταγραφή των κοινών χαρακτηριστικών μεταξύ των αστεριών ο συγγραφέας επιτυγχάνει τη συνοχή μεταξύ των παραγράφων. Παραλλήλως με τη χρήση αντίθεσης επιτυγχάνει να αναδείξει το γενεσιουργό και, συνάμα, φθοροποιό αίτιο των αστεριών, τη βαρύτητα. Το σχόλιο μέσα στις παύλες προϊδεάζει τον αναγνώστη για το γεγονός πως τα αστέρια -κατ’ επέκταση και ο ήλιος του σύμπαντός μας- οδηγούνται σταδιακά στον θάνατό τους.
Το κείμενο βασίζεται σταθερά σε μικροπερίοδο λόγο, με μικρής κλίμακας χρήση ειδικής/επιστημονικής ορολογίας προκειμένου το τελικό αποτέλεσμα να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο εύληπτο και σαφές.
 
4.     Η εκπομπή ακτινοβολίας είναι το αποτέλεσμα της συνεχούς αυτής διαπάλης, και ένα διακριτικό γνώρισμα των αστεριών. Οι γνώριμοι μας πλανήτες έχουν πολύ μικρότερη μάζα από τα αστέρια, και το φως τους δεν οφείλεται σε πυρηνικές αντιδράσεις. Επειδή, ωστόσο, βρίσκονται πολύ κοντά, η ετερόφωτη λαμπρότητά τους ξεπερνά συχνά αυτήν των αστεριών. Αν οι υποθέσεις για τη δημιουργία των πλανητικών συστημάτων είναι σωστές, πλανήτες θα πρέπει να υπάρχουν στο Σύμπαν σε αριθμό συγκρίσιμο με τα αστέρια.
 
Σχόλιο: Με την αναφορά εκ νέου στα γνωρίσματα των αστεριών ο συγγραφέας επιτυγχάνει την ομαλή μετάβαση από τη μία παράγραφο στην άλλη. Με τις ομόρριζες λέξεις «γνώρισμα», «γνώριμοι» συνδέει τις δύο πρώτες περιόδους της παραγράφου, αλλάζοντας, εντούτοις, αντικείμενο αναφοράς, εφόσον περνά μέσω σύγκρισης-αντίθεσης από τα αστέρια στους πλανήτες. Με τη χρήση αιτιολόγησης ο συγγραφέας επεξηγεί το γιατί, αν και ετερόφωτοι, οι πλανήτες λάμπουν περισσότερο από τα αστέρια.
Στην παράγραφο κυριαρχεί η οριστική έγκλιση, καθώς ο συγγραφέας παρουσιάζει αληθή και βέβαια στοιχεία. Χρησιμοποιεί, ωστόσο, υποτακτική έγκλιση στο πλαίσιο του υποθετικού λόγου, για να παρουσιάσει το συμπέρασμα -που μπορεί εν τέλει να αποδειχθεί ανακριβές- σχετικά με τον αριθμό των πλανητών.
 
Παράδειγμα άρθρου γνώμης
Το ακόλουθο κείμενο είναι απόσπασμα από άρθρο γνώμης του καθηγητή Γενετικής, Σταμάτη Αλαχιώτη, το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Το Βήμα.
 
1. Συνηθίσαμε να λέμε ότι ζούμε στην εποχή της πληροφορίας και της γνώσης, ταυτίζοντάς τες όμως άκριτα, καθώς εκλαμβάνουμε συνήθως την πληροφορία ως γνώση. Συνδέονται όμως με δύο διαφορετικές εγκεφαλικές διεργασίες: η πρώτη κυρίως με τη μνήμη και η δεύτερη με ανώτερες νοητικές λειτουργίες, όπως είναι η ανάλυση και η σύνθεση διά της κριτικής και δημιουργικής σκέψης.
 
Σχόλιο: Ο συγγραφέας θέτει στον πρόλογο του άρθρου του το υπό διερεύνηση θέμα, το οποίο σχετίζεται με τη λανθασμένη ταύτιση των πληροφοριών με τις γνώσεις. Ένα θέμα που εξετάζεται ευρύτερα σε σχέση με την πληθώρα πληροφοριών του διαδικτυακού περιβάλλοντος. Η διάκριση των δύο εννοιών καθίσταται σαφέστερη με τη διάκριση ανάμεσα στις εγκεφαλικές διεργασίες που τις υπηρετούν. Η πληροφορία συνδέεται με τη μνήμη, ενώ οι γνώσεις με ανώτερες νοητικές λειτουργίες.
Ο συγγραφέας περνά από το α΄ πληθυντικό πρόσωπο που προσδίδει συλλογικότητα και οικειότητα στο γ΄ πρόσωπο, μέσω του οποίου καταγράφονται με αντικειμενικότητα στοιχεία επιστημονικού χαρακτήρα.
 
2. Η γενική αυτή εισαγωγική νότα έχει ιδιαίτερο νόημα για το πώς χρησιμοποιούμε στην ηλεκτρονική εποχή μας την πληροφορία και για το πώς μπορεί να μεταποιηθεί αποτελεσματικότερα σε γνώση. Ένα επίπεδο προβολής αυτών των καίριων ερωτημάτων αποτελεί η χρήση του Διαδικτύου από τους νέους κυρίως, οι οποίοι βρίσκονται στο στάδιο οικοδόμησης των γνώσεών τους, ή και από πολλούς μεγάλους, που χάνονται σε μια χαοτική ξενάγηση. Σε κάθε περίπτωση, ένα πρώτο χαρακτηριστικό, που πρέπει να τονιστεί, σχετικά με τη χρήση του Διαδικτύου είναι το επίπεδο της αποτελεσματικότητας εντοπισμού της αναζητούμενης πληροφορίας. Ένα άλλο χαρακτηριστικό αφορά τον υπερπληθυσμό σχετικών πληροφοριών, με τις περισσότερες όμως να μην είναι καλά εστιασμένες στη ζητούμενη, προκαλώντας διάχυση της προσπάθειας. Μια άλλη «παγίδα» αφορά τον βαθμό της εγκυρότητας και της αντικειμενικότητας της διαδικτυακής πληροφορίας, ακόμη και της επιστημονικής· μια άλλη παρατήρηση ακόμη αφορά το ότι η προσφερόμενη πληροφορία «περιβάλλεται» από πάμπολλους «θορύβους», άσχετες δηλαδή οπτικές πληροφορίες της οθόνης του υπολογιστή που διασπούν την προσοχή και γεμίζουν τη μνήμη με περιττές νευρωνικές συνάψεις.
 
Σχόλιο: Με τη χρήση πλάγιων ερωτήσεων («πώς χρησιμοποιούμε… την πληροφορία», «πώς μπορεί να μεταποιηθεί αποτελεσματικά σε γνώση») ο συγγραφέας συνδέει το κύριο μέρος με τον πρόλογο και κάνει τη μετάβαση στη σχετική διερεύνηση των ερωτημάτων.
Προχωρά, μάλιστα, σε καταγραφή, υπό το μοτίβο της διαίρεσης, όλων εκείνων των ζητημάτων που σχετίζονται με την παροχή πληροφοριών από το διαδίκτυο και την ποιότητα αυτών. Με τη χρήση, άλλωστε, λέξεων καθημερινού λόγου σε εισαγωγικά επιτυγχάνει να διαμορφώσει απλό ύφος γραφής, παρά το γεγονός ότι προσεγγίζει το θέμα του από επιστημονική οπτική. Η αξιοποίηση της οριστικής έγκλισης φανερώνει την πρόθεση του γράφοντος να καταγράψει βέβαιες απόψεις σχετικά με τα γνωρίσματα της διαδικτυακής αναζήτησης πληροφοριών.