Ιστορία
Β΄ Λυκείου: Η Ευρώπη μετά τις Ανακαλύψεις
(πηγή) Συνδυάζοντας
τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας
δίνεται, να απαντήσετε στα εξής: α. Ποιες
ήταν οι οικονομικές συνέπειες των γεωγραφικών ανακαλύψεων; β. Ποιες
ήταν οι επιδράσεις της οικονομικής ανάπτυξης, που προκλήθηκε ως συνέπεια των
ανακαλύψεων, στην κοινωνία; ΚΕΙΜΕΝΟ Δεν
υπάρχει αμφιβολία ότι η σημαντικότερη συνέπεια αυτής της εξελίξεως ήταν η
προώθηση της οικονομικής αναπτύξεως. Οι υπερπόντιες χώρες αποτελούσαν μια
απέραντη αγορά για όλα τα προϊόντα των μητροπόλεων[…]. Πρώτο, οι υπερπόντιες
χώρες έδωσαν στον παλαιό κόσμο προϊόντα με τα οποία δημιουργήθηκαν εντελώς νέες
βιομηχανίες. Δεύτερο, η επέκταση της Ευρώπης είχε σαν συνέπεια την εισαγωγή
στην Ευρώπη τόσο μεγάλων ποσοτήτων χρυσού και αργύρου, που οι τιμές των αγαθών
που βασίζονταν γενικά σ’ αυτά τα δύο μέταλλα, ανέβηκαν κατακόρυφα. Αυτή η
άνοδος των τιμών υποκίνησε ανοδικά την οικονομική δραστηριότητα αλλά
δημιούργησε σημαντική κοινωνική ένταση, ιδιαίτερα μεταξύ των γαιοκτημόνων και
εκείνων των χωρικών που είχαν συνάψει μακροχρόνια συμβόλαια με τους κυρίους
τους και των οποίων οι υποχρεώσεις εκφράζονταν σε χρήμα και ήταν σταθερές.
Τρίτο, οι υπερπόντιες κατακτήσεις είχαν την τάση να μετακινήσουν το εμπορικό
κέντρο και κατά συνέπεια την οικονομική δραστηριότητα από τη Μεσόγειο στις
ακτές του Ατλαντικού - μια μετακίνηση που έχει μείνει στην ιστορία με τον όρο
«Εμπορική Επανάσταση». Clough,
Sh. &. Rapp, R., Ευρωπαϊκή οικονομική ιστορία, τ. Α’, (μτφρ. Φ.
Διαμαντόπουλος κ.ά.), Παπαζήση, Αθήνα 1979, σσ. 181-182 Ενδεικτική απάντηση α. Μια σημαντική
συνέπεια των γεωγραφικών ανακαλύψεων ήταν ότι το κέντρο της παγκόσμιας
οικονομίας μετατοπίστηκε από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό Ωκεανό και τη Βόρεια
θάλασσα.Τα
λιμάνια της Σεβίλλης, της Λισαβόνας και της Αμβέρσας απέκτησαν μεγαλύτερη
οικονομική δραστηριότητα από εκείνα της Βενετίας και της Γένουας. Με την
εξέλιξη αυτή η δυτική και η βόρεια Ευρώπη έγιναν πια το κέντρο των διεθνών
εξελίξεων. Η πληροφορία αυτή
επιβεβαιώνεται από το παράθεμα, στο οποίο, μάλιστα, επισημαίνεται πως η
μετατόπιση αυτή της οικονομικής δραστηριότητας επονομάστηκε «Εμπορική
Επανάσταση». Το
ασήμι και το χρυσάφι που έφταναν στην Ευρώπη αύξησαν την κυκλοφορία του
χρήματος και κατέστησαν το νόμισμα αποκλειστικό ανταλλακτικό μέσο και μέτρο
όλων των αξιών. Τα κεφάλαια που συσσωρεύονταν από το εμπόριο άρχισαν να
επενδύονται σε διάφορες εμπορικές, τραπεζικές, χρηματιστηριακές και
ασφαλιστικές επιχειρήσεις. Έτσι τέθηκαν οι βάσεις του κεφαλαιοκρατικού
συστήματος στην Ευρώπη, ενώ η φεουδαρχική δομή της οικονομίας άρχισε να
κλονίζεται. Η
βιοτεχνία παρουσίασε σημαντική πρόοδο στους τομείς της υφαντουργίας, της
μεταξουργίας και της τυπογραφίας. Στην πρόοδο αυτή συνέβαλε αποφασιστικά και ο
σταδιακός παραγκωνισμός των μεσαιωνικών οικονομικών θεσμών, όπως ήταν οι
συντεχνίες, που επέβαλλαν περιορισμούς στην ελεύθερη δραστηριότητα του ατόμου.
Παραλλήλως, σύμφωνα με το παράθεμα,
οι υπερπόντιες περιοχές προσέφεραν στους Ευρωπαίους μια νέα διευρυμένη αγορά
για τα προϊόντα τους, παρέχοντάς τους συνάμα νέα προϊόντα για την ανάπτυξη
βιομηχανιών που άλλοτε δεν υπήρχαν στον ευρωπαϊκό χώρο. Παρά
την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου, η γεωργία εξακολουθούσε να
αποτελεί το θεμέλιο της οικονομίας. Η γεωργική παραγωγή εμπλουτιζόταν σταδιακά
με την καλλιέργεια αποικιακών προϊόντων, άγνωστων μέχρι τώρα στον ευρωπαϊκό
χώρο. Όμως
η εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη προκάλεσε πτώση της
τιμής τους, ενώ, αντίθετα, για τους ίδιους λόγους οι τιμές των αγαθών αυξήθηκαν
σε πολλές περιπτώσεις κατά 300 % με 400 % στα τέλη του 16ου αιώνα. Η δραστική
αυτή αύξηση των τιμών επιβεβαιώνεται από
το παράθεμα, στο οποίο, ωστόσο, τονίζεται πως αποτέλεσε αφορμή περαιτέρω
ανόδου της οικονομικής δραστηριότητας. β. Οι οικονομικές
μεταβολές της περιόδου αυτής δρομολόγησαν μια περιορισμένη στην αρχή αλλά
ουσιαστική διαφοροποίηση της κοινωνίας. Κύριος μοχλός της διαδικασίας
μετασχηματισμού ήταν μια νέα κοινωνική τάξη, η αστική. Οι
συνέπειες των οικονομικών μεταβολών στις άλλες κοινωνικές ομάδες ποίκιλλαν. Αν
για τους χωρικούς η άνοδος των τιμών μπορούσε να έχει θετικά αποτελέσματα,
στους ευγενείς και στους εργάτες οι επιπτώσεις ήταν ολέθριες. Όπως διευκρινίζεται στο παράθεμα, κύριο
απότοκο των νέων αλλαγών υπήρξε η ένταση ανάμεσα στους γαιοκτήμονες και τους χωρικούς
που συνεργάζονταν μαζί τους έχοντας υπογράψει πολυετή συμβόλαια για την ετήσια
καταβολή σταθερού χρηματικού ποσού. Ένταση που εδραζόταν στο γεγονός ότι ενώ οι
χωρικοί είχαν αυξήσει τα έσοδά τους συνέχιζαν να καταβάλουν το ίδιο -περιορισμένο-
χρηματικό ποσό στους ιδιοκτήτες της γης που εκμεταλλεύονταν. Γενικά
η κοινωνία βρισκόταν σε μια φάση αναπροσαρμογών και έντονων αναταράξεων, καθώς
εισερχόταν πια σε μια μακρόχρονη διαδικασία, η οποία επρόκειτο να ωριμάσει το
18ο αιώνα μέσα στο πλαίσιο του Διαφωτισμού.Από την άλλη πλευρά η ανάγκη αντιμετώπισης πρακτικών
προβλημάτων, σε συνδυασμό προς τη σύμφυτη με τον άνθρωπο τάση για γνώση,
οδήγησε στην ανάπτυξη ποικίλων επιστημονικών κλάδων, όπως της γεωγραφίας, της
αστρονομίας, των μαθηματικών, της ζωολογίας, της βοτανικής, της εθνογραφίας και
άλλων που διεύρυναν τους πνευματικούς ορίζοντες των ανθρώπων.
