Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η (παρα)πληροφόρηση στο Διαδίκτυο

Η (παρα)πληροφόρηση στο Διαδίκτυο

Για πολλούς αναλυτές η εμφάνιση του Διαδικτύου εμπεριέχει την υπόσχεση της άπλετης πληροφόρησης και της βελτίωσης της ποιότητας του δημόσιου διαλόγου. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, η τεχνολογία του Διαδικτύου αφ’ ενός μείωνε το κόστος της πληροφόρησης και αφ’ ετέρου έδινε τη δυνατότητα στους πολίτες να ανταλλάσσουν απόψεις και να ασκούν αμοιβαία κριτική. Όλα αυτά φυσικά θα ήταν προς όφελος των δημοκρατικών διαδικασιών και της κουλτούρας του πολιτικού διαλόγου, στην οποία βασίζεται η δημοκρατία.

Όμως, δυστυχώς σήμερα βλέπουμε ότι αυτές οι προβλέψεις δεν επαληθεύονται. Αντίθετα, σε μεγάλο βαθμό το Διαδίκτυο φαίνεται ότι προωθεί τον πολιτικό εξτρεμισμό και τη μονοσήμαντη πληροφόρηση. Σύμφωνα με τον γνωστό πανεπιστημιακό Cass Sunstein, αυτό το οποίο είναι καθοριστικό με το Διαδίκτυο δεν είναι ότι δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη να έχει περισσότερη πληροφόρηση. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι του δίνει τη δυνατότητα να αποκλείει την πληροφόρηση που δεν του αρέσει. «Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο με τη νέα τεχνολογία», γράφει, «είναι η αυξανόμενη δύναμη των καταναλωτών να "φιλτράρουν" αυτό που βλέπουν». Ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα αυτού του φιλτραρίσματος είναι ότι οι χρήστες εκτίθενται μόνο στην πληροφόρηση που τους είναι αρεστή. Σήμερα τα ιστολόγια που αναπτύσσονται ταχύτερα είναι εκείνα που έχουν μια μονοσήμαντη ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτά ικανοποιούν τις προτιμήσεις των χρηστών τους. Επίσης, κάθε ιστολόγιο παραπέμπει σε άλλα που έχουν ανάλογη ιδεολογική τοποθέτηση.

Όμως, το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι στο Διαδίκτυο κάθε χρήστης επιλέγει την πληροφόρηση που ενισχύει τις δικές του προκαταλήψεις, ενώ αποφεύγει να πληροφορείται για οτιδήποτε άλλο. Ακόμα πιο σημαντικό είναι το φαινόμενο, το οποίο οι ψυχολόγοι ονομάζουν «ομαδική πόλωση», δηλαδή την τάση που έχουν οι άνθρωποι να υιοθετούν ακραίες απόψεις, όταν συνομιλούν μόνο με άτομα των ίδιων απόψεων. Το φαινόμενο της «ομαδικής πόλωσης» έχει τεκμηριωθεί με πολλά πειράματα.

Υπάρχουν πολλές θεωρίες που έχουν προταθεί, για να εξηγήσουν το φαινόμενο της ομαδικής πόλωσης. Σύμφωνα με μια θεωρία, όταν τα άτομα συζητούν μόνο με άλλους που έχουν τις ίδιες απόψεις, ακούν νέα επιχειρήματα υπέρ των απόψεών τους, κάτι που τους κάνει να τις υιοθετούν με ακόμη μεγαλύτερο πάθος. Ακόμη, σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, τα άτομα προσπαθούν συνεχώς να ξεπεράσουν αλλήλους. Αν, λοιπόν, όλοι σε μια ομάδα συμφωνούν ότι π.χ. θα πρέπει να διατηρηθεί η μονιμότητα στον δημόσιο τομέα, σύντομα θα εμφανιστούν και αυτοί που θα υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να επεκταθεί και στον ιδιωτικό.

Η τάση της ομαδικής πόλωσης ενισχύεται στο Διαδίκτυο και σύμφωνα με τον Sunstein παίρνει τη μορφή της «κυβερνοπόλωσης». «Το Διαδίκτυο», γράφει, «λειτουργεί για πολλούς ως το εκτροφείο του εξτρεμισμού, επειδή ακριβώς αυτοί που συμφωνούν επικοινωνούν μεταξύ τους με μεγαλύτερη ευκολία και συχνότητα». Αυτό το καθιστά ένα κατ’ εξοχήν μέσο παραπληροφόρησης. Στον βαθμό που προσφεύγεις μόνο στις ιστοσελίδες που ενισχύουν τις προκαταλήψεις σου, δεν σε ενδιαφέρει αν η πληροφόρηση για τους αντιπάλους είναι σωστή ή όχι ούτε πρόκειται ποτέ να την ελέγξεις.

Τέλος, αν ισχύουν οι απόψεις του Sunstein, τότε ο ρόλος των εφημερίδων ως φορέων της ποικιλομορφίας των απόψεων που υπάρχουν στο κοινωνικό σώμα γίνεται ακόμα πιο σημαντικός. Οι εφημερίδες θα είναι ο μοναδικός χώρος, στον οποίο ο αναγνώστης θα μπορεί να βρει συγκεντρωμένες, τόσο τις απόψεις με τις οποίες συμφωνεί όσο και αυτές με τις οποίες διαφωνεί.

εξτρεμισμός: αρνητικός χαρακτηρισμός κάθε πολιτικής, η οποία συνίσταται σε υποστήριξη ή εφαρμογή ακραίων απόψεων. 

Τ. Μίχας (επιμ.), εφημ. Ελευθεροτυπία, 7.12.2009 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Η προσδοκία ότι το Διαδίκτυο θα προσέφερε άφθονη πληροφόρηση και ενίσχυση του δημόσιου διαλόγου, διαψεύστηκε, εφόσον αυτό προωθεί κυρίως τον «πολιτικό εξτρεμισμό» και τη «μονοσήμαντη πληροφόρηση». Οι χρήστες του διαδικτύου αποφεύγουν την πληροφόρηση που δεν τους είναι αρεστή και προτιμούν σε σημαντικό βαθμό τις σελίδες που έχουν μονόπλευρη ιδεολογική τοποθέτηση. Μια πρακτική που οδηγεί σε άνθιση το φαινόμενο της «ομαδικής πόλωσης», αφού οι χρήστες συνομιλούν διαρκώς με ομοϊδεάτες τους και παθιάζονται ακόμη περισσότερο με τις απόψεις τους. Έτσι, το διαδίκτυο φαίνεται πως ενισχύει την παραπληροφόρηση, λόγω της μονόπλευρης ενημέρωσης που κυρίως παρέχει. Μόνη επιλογή αντίδρασης είναι οι εφημερίδες, όπου παρουσιάζονται με πληρότητα οι αντιτιθέμενες απόψεις για κάθε θέμα.

Β1. Να εξηγήσετε, λαμβάνοντας υπόψη το κείμενο, το φαινόμενο της «ομαδικής πόλωσης»; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Το φαινόμενο της «ομαδικής πόλωσης», όπως το ονομάζουν οι ψυχολόγοι, συνίσταται στην υιοθέτηση ολοένα και πιο ακραίων απόψεων από άτομα που συνομιλούν μόνο με ομοϊδεάτες τους. Πρόκειται, δηλαδή, για μια διαδικασία δογματικής ισχυροποίησης των απόψεων ενός ατόμου, η οποία προκύπτει από το γεγονός ότι το άτομο όχι μόνο δεν βρίσκει αντίλογο σε όσα πιστεύει αλλά τουναντίον ακούει διαρκώς ενισχυτικά επιχειρήματα για τις απόψεις του. Ενώ, παράλληλα, το άτομο επιχειρεί να ξεπεράσει τους συνομιλητές τους ως προς τη βεβαιότητα που έχει για τις κοινές τους απόψεις, προχωρώντας τες σε όλο και πιο ακραία επίπεδα.

Β1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, ο ρόλος των εφημερίδων ως φορέων της ποικιλομορφίας των απόψεων γίνεται ακόμα πιο σημαντικός; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Οι εφημερίδες μπορούν να διαδραματίσουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη σύγχρονη ενημέρωση, διότι παρουσιάζουν με πληρότητα τις διάφορες αντιτιθέμενες απόψεις για τα τρέχοντα ζητήματα. Έτσι, σε αντίθεση με τις διαδικτυακές ιστοσελίδες που προσεγγίζουν κατά τρόπο δογματικό και μονοσήμαντο τα επιμέρους θέματα, ενισχύοντας το φαινόμενο της παραπληροφόρησης, οι εφημερίδες αναδεικνύουν όλες τις απόψεις, και ο αναγνώστης μπορεί να βρει τόσο εκείνες τις απόψεις με τις οποίες συμφωνεί όσο κι εκείνες με τις οποίες διαφωνεί. Επιτρέπουν, άρα, στο άτομο να έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα της πραγματικότητας, εφόσον έρχεται σ’ επαφή με όλο το πλήθος των απόψεων και είναι σε θέση να διαμορφώσει με μεγαλύτερη αντικειμενικότητα τις δικές του.

Β1. Πώς προωθεί το Διαδίκτυο, σύμφωνα με το κείμενο, τη μονοσήμαντη πληροφόρηση και τον πολιτικό εξτρεμισμό; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Το διαδίκτυο προωθεί τη μονοσήμαντη πληροφόρηση και τον πολιτικό εξτρεμισμό, καθώς παρέχει στους χρήστες τη δυνατότητα να αποκλείουν την πληροφόρηση που δεν τους είναι αρεστή. Έτσι, οι χρήστες τείνουν να επιλέγουν για την ενημέρωσή τους ιστοσελίδες που έχουν μονοσήμαντη ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση, αποφεύγοντας εκείνες τις σελίδες που παρουσιάζουν αντίθετες από τις δικές τους απόψεις. Σε αντίθεση, οπότε, με τις εφημερίδες που καταγράφουν όλο το φάσμα των απόψεων, το διαδίκτυο επιτρέπει τη μονόπλευρη παρουσίαση, φέρνοντας σε διαρκή επαφή ανθρώπους κοινών απόψεων και ενισχύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τον ιδεολογικό φανατισμό και, άρα, τον πολιτικό εξτρεμισμό.

Β2. α. Να διαιρέσετε τη δεύτερη παράγραφο (Όμως...τοποθέτηση) του κειμένου σε δύο παραγράφους.

Όμως, δυστυχώς σήμερα βλέπουμε ότι αυτές οι προβλέψεις δεν επαληθεύονται. Αντίθετα, σε μεγάλο βαθμό το Διαδίκτυο φαίνεται ότι προωθεί τον πολιτικό εξτρεμισμό και τη μονοσήμαντη πληροφόρηση. Σύμφωνα με τον γνωστό πανεπιστημιακό Cass Sunstein, αυτό το οποίο είναι καθοριστικό με το Διαδίκτυο δεν είναι ότι δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη να έχει περισσότερη πληροφόρηση. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι του δίνει τη δυνατότητα να αποκλείει την πληροφόρηση που δεν του αρέσει. «Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο με τη νέα τεχνολογία», γράφει, «είναι η αυξανόμενη δύναμη των καταναλωτών να "φιλτράρουν" αυτό που βλέπουν».

Ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα αυτού του φιλτραρίσματος είναι ότι οι χρήστες εκτίθενται μόνο στην πληροφόρηση που τους είναι αρεστή. Σήμερα τα ιστολόγια που αναπτύσσονται ταχύτερα είναι εκείνα που έχουν μια μονοσήμαντη ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτά ικανοποιούν τις προτιμήσεις των χρηστών τους. Επίσης, κάθε ιστολόγιο παραπέμπει σε άλλα που έχουν ανάλογη ιδεολογική τοποθέτηση.

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Με βάση τη διαίρεση της παραγράφου στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται η άποψη του Sunstein σχετικά με τη δυνατότητα που προσφέρει το διαδίκτυο στους πολίτες να φιλτράρουν την πληροφόρηση που λαμβάνουν. Ενώ, στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας φιλτραρίσματος.

Β2.α. Ποια διαρθρωτική λέξη εξασφαλίζει τη συνοχή ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου και ποια μεταξύ τους σχέση σηματοδοτεί;

Η διαρθρωτική λέξη είναι το «όμως», με το οποίο δηλώνεται μια σχέση νοηματικής αντίθεσης.

Β2.β. Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τρίτη και την τέταρτη παράγραφο του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 3η και την 4η παράγραφο επιτυγχάνεται με την επανάληψη του όρου της «ομαδικής πόλωσης». Ειδικότερα, η 4η παράγραφος έρχεται να παρουσιάσει τις απόψεις που εξηγούν το φαινόμενο αυτό, για το οποίο η πρώτη αναφορά γίνεται στην 3η παράγραφο.

Β2. α. Πώς αναπτύσσεται η πέμπτη παράγραφος (Η τάση...να την ελέγξεις) του κειμένου;

Η 5η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτιολόγησης.

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Στη θεματική περίοδο της παραγράφου παρατίθεται η άποψη του Sunstein σύμφωνα με την οποία στο διαδίκτυο η τάση της ομαδικής πόλωσης ενισχύεται και παίρνει τη μορφή της κυβερνοπόλωσης. Μια άποψη που αιτιολογείται στη συνέχεια (επειδή ακριβώς), ώστε ο αναγνώστης να αντιληφθεί πώς πραγματοποιείται αυτή τη διαδικασία ενίσχυσης του φαινομένου της ομαδικής πόλωσης.

Γ1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: άπλετης, μονοσήμαντη, καταναλωτών, προκαταλήψεις, παραπληροφόρησης. Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, το γένος κ.λ.π.).

- Η έρευνα έριξε άπλετο φως στην υπόθεση.

- Ακολουθεί σταθερά μονοσήμαντη προσέγγιση στις απόψεις του, φανερώνοντας την έκταση του φανατισμού του.

- Οι καταναλωτές έχουν πολύ συγκεκριμένες απαιτήσεις από τα προϊόντα που επιλέγουν.

- Έχει προκαταλήψεις εναντίον των γυναικών, παρόλο που είναι νέος άνθρωπος.

- Η παραπληροφόρηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης αποτελεί μείζον θέμα της σύγχρονης εποχής.

Γ1. Να αντικαταστήσετε την καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις/φράσεις, ώστε να αποδίδεται το ίδιο νόημα: μονοσήμαντη, υιοθετούν, εξτρεμισμού, παραπληροφόρησης. 

μονοσήμαντη: μονόπλευρη
υιοθετούν: αποδέχονται, ασπάζονται
εξτρεμισμού: ακρότητας, απολυτότητας, (υιοθέτηση ακραίων απόψεων) 
παραπληροφόρησης: ανακριβούς πληροφόρησης 

Γ1. α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: επαληθεύονται, προωθεί, ενισχύει, προσπαθούν, προσφεύγεις.

επαληθεύονται: επιβεβαιώνονται (επικυρώνονται)

προωθεί: ενισχύει (προβάλλει)

ενισχύει: ισχυροποιεί (δυναμώνει)

προσπαθούν: επιχειρούν (δοκιμάζουν)

προσφεύγεις: καταφεύγεις (στέφεσαι, απευθύνεσαι)

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς τον αριθμό, το πρόσωπο, το χρόνο κ.λ.π.).

- Οι αντιλαϊκές αποφάσεις της νεοεκλεγείσας κυβέρνησης επιβεβαίωσαν τις ανησυχίες εκείνων που δεν είχαν δελεαστεί από το πλήθος των προεκλογικών υποσχέσεων.

- Πολλά τηλεοπτικά προγράμματα ενισχύουν το πρότυπο του καταναλωτισμού με την προβολή μιας επιφανειακής ευδαιμονίας που βασίζεται στην αφθονία υλικών αγαθών. 

- Η διάθεση φιλανθρωπίας ισχυροποιείται σε πολλές περιοχές της χώρας λόγω των ολοένα και πιο δραματικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης.

- Οι κρατούμενοι επιχείρησαν να αποδράσουν χωρίς επιτυχία.

- Ο παθών κατέφυγε στις αρμόδιες αρχές και κατήγγειλε το συμβάν.

Γ2. «να διατηρηθεί η μονιμότητα στον δημόσιο τομέα»: Να εξηγήσετε τη χρήση της παθητικής σύνταξης.

Η παθητική σύνταξη δίνει έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας -στη διατήρηση της μονιμότητας στο δημόσιο- και όχι στο υποκείμενο της ενέργειας, το οποίο δεν ενδιαφέρει ή δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια.

Γ2α. (να) "φιλτράρουν", «ομαδική πόλωση»: Να εξηγήσετε τη χρήση εισαγωγικών στη διατύπωση της καθεμιάς από τις παραπάνω έννοιες.

Η λέξη «φιλτράρουν» τίθεται σε εισαγωγικά προκειμένου να δηλωθεί πως χρησιμοποιείται στο συγκεκριμένο κείμενο μεταφορικά.

Ο όρος «ομαδική πόλωση» τίθεται σε εισαγωγικά, διότι αποτελεί ειδικό όρο που αντλείται από την επιστήμη της ψυχολογίας.

Γ2β. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρεις όρους του ειδικού λεξιλογίου του διαδικτύου.

- χρήστης

- ιστολόγιο

- κυβερνοπόλωση

Γ2. α. «Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι του δίνει τη δυνατότητα να αποκλείει την πληροφόρηση που δεν του αρέσει»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση και με βάση τις πληροφορίες που αυτή περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο να την χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική.

Η αναφορική πρόταση «που δεν του αρέσει» είναι προσδιοριστική στον όρο πληροφόρηση.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η αναφορική χαρακτηρίζεται προσδιοριστική διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (πληροφόρηση) προκειμένου να προκύψει ένα ολοκληρωμένο νόημα.