Κωνσταντίνος Καβάφης «Αδύνατα»

Κωνσταντίνος Καβάφης: Η Πόλις – Απολείπειν ο θεός Αντώνιον (απαγγελία: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη) 

Κωνσταντίνος Καβάφης «Αδύνατα»

Μία χαρά υπάρχει πλην ευλογητή

μία παρηγορία εν αυτή τη λύπη.

Από το τέλος τούτο πόσοι συρφετοί

λείπουν χυδαίων ημερών, πόση ανία λείπει!

Είπεν είς ποιητής· «Είναι αγαπητή

η μουσική που δεν δύναται να ηχήσει».

Κ’ εγώ θαρρώ ότι η πλέον εκλεκτή

είν’ η ζωή εκείνη που δεν δύναται να ζήσει.

Καθώς η ζωή φτάνει στο τέλος της υπάρχει, όπως το επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ένα στοιχείο που προσφέρει χαρά, μια πηγή παρηγοριάς σε αυτό το ως προς όλα τ’ άλλα λυπηρό γεγονός. Υπάρχει μόλις μία χαρά, την οποία όμως αξίζει να ευλογεί κανείς, διότι δεν είναι μικρής σημασίας. Το τέλος που επέρχεται σηματοδοτεί την απαλλαγή του ατόμου από το συρφετό εκείνων των χυδαίων και ανιαρών ημερών που υπονομεύουν την πραγματική ουσία της ζωής. Το άτομο γλιτώνει από το πλήθος εκείνο των ημερών κατά τις οποίες θα εξαναγκαζόταν να κάνει πράγματα ανούσια ή ανάξια∙ από το πλήθος των ημερών που θα χάνονταν ούτως ή άλλως μέσα στην ανία και την απραξία.

Η ζωή, έστω κι αν θα θέλαμε να αποτελείται από μια σειρά ευχάριστων εμπειριών και ερεθισμάτων που μας πλουτίζουν πνευματικά και συναισθηματικά, στην πραγματικότητα εμπεριέχει μεγαλύτερη αναλογία δυσάρεστων και δύσκολων στιγμών, όπως και πλήθος ωρών που περνούν χωρίς νόημα και χωρίς πραγματικό όφελος. Ο ίδιος ο Καβάφης στο ποίημα «Όσο μπορείς» μας δίνει ένα σαφές πλαίσιο για τις «χυδαίες ημέρες» και την «ανία» που ενδέχεται να κατακλύσει τη ζωή μας: «μην την εξευτελίζεις / μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, / μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες. / Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την, / γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την / στων σχέσεων και των συναναστροφών / την καθημερινήν ανοησία, / ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική».

Κάθε άνθρωπος έχει, πιθανώς, κατά νου τα στοιχεία εκείνα που θα καθιστούσαν τη ζωή του ιδανική και γεμάτη με ουσιαστικές και ευδαιμονικές εμπειρίες. Η αλήθεια, όμως, είναι πως στο τέλος της ζωής ο απολογισμός δείχνει πως οι δυσάρεστες ή έστω ανούσιες και ανιαρές στιγμές υπήρξαν πολύ περισσότερες από τις ευχάριστες. Όσο κι αν θέλουν οι άνθρωποι να προφυλάξουν τον εαυτό τους από τη «χυδαιότητα» και την «ανία», αυτό είναι ένα πραγματικά δυσεπίτευκτο έργο.

Είπεν είς ποιητής∙ «Είναι αγαπητή

η μουσική που δεν δύναται να ηχήσει».

Ο Καβάφης προφανώς εννοεί, όπως το σημειώνει ο Γ. Π. Σαββίδης, τον John Keats, που στο τέλος του «Ode on a Grecian Urn», έγραψε:

Heard melodies are sweat, but those unheard

     Are sweeter...  

Οι μελωδίες που έχουν ακουστεί είναι γλυκές, αλλά εκείνες που δεν έχουν ακουστεί είναι πιο γλυκές, διότι κινούνται στο χώρο του ιδεατού. Είναι το δίχως άλλο μεγάλη η απόσταση ανάμεσα στην ιδεατή έκφανση της μουσικής που έχει ο δημιουργός κατά νου και στο τελικό αποτέλεσμα που λαμβάνει υπόσταση. Πάντα θα υπάρχει εκείνη η απολύτως εξαίσια μελωδία που θα δεσμεύει τη φαντασία και τη σκέψη του δημιουργού, η οποία όμως δεν θα μπορεί να ηχήσει, διότι δεν θα είναι εφικτή η κατά το επιθυμητό άρτια απόδοσή της.

Η ιδανική μελωδία πάντα διαφεύγει, όπως ακριβώς διαφεύγει κι εκείνη η «εκλεκτή ζωή» που το άτομο πλάθει στη σκέψη του, μα αδυνατεί να την υλοποιήσει.  

Κ’ εγώ θαρρώ ότι η πλέον εκλεκτή

είν’ η ζωή εκείνη που δεν δύναται να ζήσει.

Ορθά, λοιπόν, ο ποιητής τονίζει πως η πιο εκλεκτή ζωή είναι εκείνη που δεν δύναται να ζήσει -που δεν δύναται να πραγματωθεί-, διότι η καθημερινότητα, όπως έχει διαμορφωθεί, στέκει διαρκώς εμπόδιο στην πραγμάτωση οποιουδήποτε ιδανικού βίου. Έτσι, πάντοτε οι άνθρωποι θα έχουν στη σκέψη τους μια εικόνα της εκλεκτής ζωής που θα ήθελαν να ζήσουν, μα πάντοτε η πραγματικότητα θα διαψεύδει τις προσδοκίες τους, αφού θα τους φέρνει αντιμέτωπους με τις δυσκολίες, τη χυδαιότητα και την ανία.

Θα ήταν, βέβαια, θεμιτό να μπορούσαν οι άνθρωποι να ζήσουν εκείνη την εκλεκτή ζωή που αποζητά η ψυχή τους, μα ακόμη κι αν δεν μπορούν, η ύπαρξη αυτού του ιδανικού σχεδίου που έχουν στη σκέψη τους δεν παύει να είναι κέρδος, αφού λειτουργεί υπό μία έννοια ως πηγή παραμυθίας κατά τη διάρκεια των δύσκολων και επώδυνων στιγμών. Είναι αυτό που τους δίνει δύναμη και κουράγιο να συνεχίζουν να αγωνίζονται, Έστω, λοιπόν, κι αν γνωρίζουν πως δεν θα μπορέσουν ποτέ να ζήσουν την ιδανική ζωή που επιθυμούν, αυτό δε σημαίνει πως δεν αξίζει να διατηρούν το όνειρο αυτής της τέλειας ζωής και να προσπαθούν, στο βαθμό που μπορούν, να το υλοποιήσουν έστω και μερικώς.