Έκθεση Β΄ Λυκείου: Υψηλή τέχνη για τους πολλούς

Lorenzo Lotto

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Υψηλή τέχνη για τους πολλούς

Η σχέση μεταξύ τέχνης και χρήματος είναι αμφιλεγόμενη. Κάθε άλλο παρά σαφές είναι ότι τα κυριότερα επιτεύγματα που πραγματοποιήθηκαν και αφορούσαν στις τέχνες στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα οφείλουν πολλά στο χρήμα, με εξαίρεση ίσως την αρχιτεκτονική. Σ’ αυτήν την περίπτωση το μεγάλο είναι και ωραίο ή έχει περισσότερες πιθανότητες να συμπεριληφθεί στους τουριστικούς οδηγούς. Από την άλλη μεριά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πιο πολύ και από την οικονομική ένα άλλο είδος ανάπτυξης επηρέασε ακόμα πιο βαθιά τις περισσότερες τέχνες. Πρόκειται για την ενσωμάτωσή τους στην πανεπιστημιακή ζωή, στους θεσμούς της ανώτατης παιδείας, την εκπληκτική επέκταση της οποίας πολλοί έχουν ήδη επισημάνει.

Η εξέλιξη αυτή είναι αξιοπρόσεκτη και από γενική σκοπιά μπορούμε να πούμε ότι η αποφασιστικής σημασίας ανάπτυξη της κουλτούρας στον εικοστό αιώνα, η άνοδος της επαναστατικής βιομηχανίας της λαϊκής ψυχαγωγίας, η οποία είναι προσανατολισμένη στη μαζική αγορά, περιόρισε τις παραδοσιακές μορφές της υψηλής τέχνης σε γκέτο για τις ελίτ. Από τα μέσα του αιώνα και μετά, σ’ αυτά «κατοικούσαν» ουσιαστικά άτομα τα οποία είχαν πανεπιστημιακή μόρφωση. Το κοινό του θεάτρου και της όπερας, οι αναγνώστες της κλασικής λογοτεχνίας κάθε χώρας και το είδος της ποίησης και της πεζογραφίας που έπαιρναν στα σοβαρά οι κριτικοί, οι επισκέπτες των μουσείων και των γκαλερί τέχνης στη συντριπτική τους πλειονότητα αποτελούνταν από όσους είχαν τουλάχιστον αποφοιτήσει από τη μέση εκπαίδευση. Η κοινή κουλτούρα κάθε αστικοποιημένης χώρας στα τέλη του εικοστού αιώνα βασιζόταν στη βιομηχανία μαζικής ψυχαγωγίας, στον κινηματογράφο, στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση, στη μουσική pop. Σ’ αυτήν την κουλτούρα συμμετείχε και η ελίτ, ιδιαίτερα μάλιστα μετά από τον θρίαμβο της μουσικής rock. Το είδος αυτό της μουσικής οι διανοούμενοι το προσάρμοσαν κατά τρόπο που να ανταποκρίνεται στο γούστο και τις αισθητικές επιλογές της ελίτ.

Παράλληλα, ο όγκος του κοινού στο οποίο απευθυνόταν η μαζική αγοραία βιομηχανία ερχόταν σε επαφή με τα είδη τέχνης που εκθείαζαν οι λάτρεις της υψηλής κουλτούρας, όπως στην περίπτωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου του 1990. Κατά τη διεξαγωγή του ο σπουδαίος βαρύτονος Pavarotti τραγούδησε κάποια άρια του Puccini. Όμως, υπάρχουν και περιπτώσεις στις οποίες ορισμένα τηλεοπτικά διαφημιστικά μηνύματα επενδύονται με μουσικά θέματα κλασικών μουσουργών, χωρίς να κατονομάζεται η προέλευσή τους. Εάν κανείς δεν ήθελε να ενταχθεί στις μεσαίες τάξεις, δεν είχε και καμιά έγνοια να δει κάποιο έργο του Σαίξπηρ. Στην αντίθετη περίπτωση, το πιο προφανές μέσο ήταν να περάσει τις απαραίτητες εξετάσεις στη μέση εκπαίδευση, πράγμα που δεν μπορούσε να αποφύγει, καθώς τα έργα του Σαίξπηρ αποτελούσαν εξεταστικά θέματα. Κάπως έτσι, τα έργα υψηλής τέχνης, που ήταν κάποτε μόνο για λίγους, ήλθαν σε επαφή με τη μαζική κουλτούρα των πολλών και έγιναν προσιτά σε περισσότερους ανθρώπους.

Eric Hobsbawm (1999). H εποχή των άκρων. Αθήνα: Θεμέλιο, 645 -648 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Αν και δεν είναι βέβαιο πως το χρήμα συνέβαλε στη διάδοση της τέχνης, είναι αναμφίβολο πως οι περισσότερες τέχνες επηρεάστηκαν σημαντικά από την ένταξή τους στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, αφού ακολούθησαν τη δική της σημαντική επέκταση. Κατά τον 20^ο αιώνα η βιομηχανία της λαϊκής ψυχαγωγίας, που απευθυνόταν στη μαζική αγορά, είχε περιορίσει τα παραδοσιακά έργα υψηλής τέχνης σε μια μικρή αριθμητικά ελίτ αποφοίτων πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Η επαφή του ευρύτερου κοινού με τα είδη τέχνης που εκτιμούσαν οι θαυμαστές της υψηλής κουλτούρας προέκυψε σταδιακά. Η επένδυση, για παράδειγμα, διαφημιστικών μηνυμάτων με έργα κλασικών μουσουργών ή η ένταξη των έργων του Σαίξπηρ στην εξεταστέα ύλη για την εισαγωγή στη μέση εκπαίδευση, συνέβαλαν στο να γίνει η υψηλή τέχνη προσιτή σε περισσότερους ανθρώπους.

Β1. Με ποιον τρόπο κυρίως τα έργα υψηλής τέχνης έγιναν σταδιακά προσιτά σε περισσότερους ανθρώπους; (60 – 80 λέξεις)

Τα έργα υψηλής τέχνης έγιναν προσιτά σε περισσότερους ανθρώπους μέσα από τη σταδιακή ένταξή τους σε δραστηριότητες και μέσα που αφορούσαν μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Τα έργα, για παράδειγμα, του Σαίξπηρ εντάχθηκαν στις εξετάσεις που οδηγούν στη μέση εκπαίδευση, με αποτέλεσμα όποιος ήθελε να συνεχίσει την εκπαίδευσή του, να έρχεται κατ’ ανάγκη σε επαφή με αυτά. Ενώ, μουσικά θέματα κλασικών μουσουργών αξιοποιήθηκαν για την επένδυση τηλεοπτικών διαφημιστικών μηνυμάτων κι έγιναν οικεία σε πολλούς ανθρώπους, έστω κι αν δεν γινόταν αναφορά στο όνομα του συνθέτη τους. Επιπλέον, υπήρξαν και μεμονωμένες παρουσιάσεις σημαντικών έργων, όπως, για παράδειγμα, συνέβη με την εμφάνιση του Pavarotti στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, το 1990, όπου ερμήνευσε μια άρια του Puccini.  

Β1. Ποιο είδος ανάπτυξης, σύμφωνα με τον συγγραφέα, επηρέασε τις περισσότερες τέχνες; (60 – 80 λέξεις)

Το είδος ανάπτυξης που επηρέασε σημαντικά τις περισσότερες τέχνες είναι η διάδοση της ανώτατης παιδείας και η ενσωμάτωσή των τεχνών στην πανεπιστημιακή ζωή. Το γεγονός ότι η ανώτατη εκπαίδευση γνώρισε εκπληκτική επέκταση τις τελευταίες δεκαετίες λειτούργησε ιδιαιτέρως ευεργετικά για τη διάδοση της τέχνης, καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι έρχονταν σε συστηματική επαφή με διάφορες εκφάνσεις της. Έτσι, σε αντίθεση με την οικονομική ανάπτυξη, που δεν είναι απολύτως σαφές το αν ενίσχυσε τη γνωριμία του ευρύτερου κοινού με την τέχνη, οι θεσμοί της ανώτατης παιδείας διαδραμάτισαν σίγουρα καταλυτικό ρόλο στη διαδικασία αυτή.

Β1. Ποια είναι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η σχέση ανάμεσα στην ποιότητα της τέχνης και στο χρήμα; (60 – 80 λέξεις)

Σύμφωνα με τον συγγραφέα η σχέση ανάμεσα στην τέχνη και στο χρήμα είναι αμφιλεγόμενη, καθώς δεν είναι σαφές το κατά πόσο τα βασικότερα επιτεύγματα των τελευταίων χρόνων στον τομέα των τεχνών οφείλονται στα χρήματα. Η μόνη μορφή τέχνης που ευνοήθηκε με βεβαιότητα από τη σχέση της με το χρήμα είναι η αρχιτεκτονική, καθώς τα δημιουργήματά της, ιδίως τα εντυπωσιακότερα από αυτά, προωθούνται για τουριστικούς λόγους, αφού αποτελούν ικανό θέλγητρο για την προσέλκυση περισσότερων επισκεπτών, και, άρα, για την αύξηση των τουριστικών εσόδων.  

Β2. Ποιον τρόπο ανάπτυξης ακολουθεί ο συγγραφέας στην τελευταία (Παράλληλα… ανθρώπους) παράγραφο του κειμένου;

Η παράγραφος αυτή αναπτύσσεται με τη μέθοδο των παραδειγμάτων. Ο συγγραφέας προκειμένου να εξηγήσει το πώς έργα υψηλής τέχνης ήρθαν σ’ επαφή με τη μαζική κουλτούρα των πολλών, παραθέτει ορισμένα παραδείγματα, όπως η εμφάνιση του Pavarotti στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, η ένταξη των έργων του Σαίξπηρ στην εξεταστέα ύλη της μέσης εκπαίδευσης κ.ά.

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τρίτη παράγραφο (Παράλληλα…  ανθρώπους) του κειμένου.

- Πώς το ευρύτερο κοινό ήρθε σ’ επαφή με έργα υψηλής τέχνης.

Β2. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις με τις οποίες εξασφαλίζεται η συνοχή στη τρίτη παράγραφο (Παράλληλα... ανθρώπους) του κειμένου και να αιτιολογήσετε τη χρήση καθεμιάς από αυτές.

- Όμως: Δηλώνει αντίθεση.

- Κάπως έτσι: Δηλώνει αποτέλεσμα.  

Β2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην πρώτη (Η σχέση… επισημάνει.) παράγραφο του κειμένου;

Ο συγγραφέας ακολουθεί παραγωγική συλλογιστική πορεία, καθώς από μια γενικότερη διαπίστωση, σχετικά με την αμφιλεγόμενη σχέση μεταξύ τέχνης και χρήματος, προχωρά σε ειδικότερες αναφορές που φανερώνουν πιο βέβαιες ευεργετικές επιδράσεις στη διάδοση της τέχνης.

Γ1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: επιτεύγματα, επηρέασε, σημασίας, ορισμένα, απαραίτητες.

επιτεύγματα: κατορθώματα, επιτυχίες 

επηρέασε: επέδρασε

σημασίας: βαρύτητας

ορισμένα: κάποια

απαραίτητες: αναγκαίες

Γ1.β. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο, το γένος κλπ.).

- Ήταν κατόρθωμα που άντεξαν με τόση ζέστη κι έφτασαν ως την κορυφή!

- Το στενό του περιβάλλον επέδρασε καταλυτικά στην τελική επιλογή του.

- Θα δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στη ρύθμιση των χρεών.

- Κάποια από τα τελευταία του έργα ήταν εξαιρετικής ποιότητας.

- Η μόρφωση είναι αναγκαία προϋπόθεση για την επαγγελματική εξέλιξη.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: αμφιβολία, παραδοσιακές μορφές, αισθητικές επιλογές, είδη τέχνης, ορισμένα. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κλπ.).

Οι αισθητικές επιλογές του κοινού αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου, θέτοντας κάποτε ακόμη και σε αμφιβολία την αξία ορισμένων έργων παλαιότερων περιόδων. Οι παραδοσιακές μορφές παύουν να ικανοποιούν το αισθητικό κριτήριο των νεότερων γενιών, με αποτέλεσμα τα περισσότερα είδη τέχνης να ωθούνται σε αλλαγές και διαφοροποιήσεις, ώστε να προσαρμοστούν στα νεότερα δεδομένα. Πρόκειται, βέβαια, για μια διαδικασία που συχνά λειτουργεί θετικά για την τέχνη, εφόσον η πίεση που ασκείται στους δημιουργούς αποδεικνύεται ιδιαιτέρως γόνιμη.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις (επισημαίνονται στο κείμενο με έντονη γραφή). Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης: συμπεριληφθεί, ψυχαγωγίας, πλειονότητα, προσάρμοσαν, διεξαγωγή. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κ.λπ.).

- Στην τιμή συμπεριλαμβάνονται τα έξοδα διαμονής και μετακίνησης.

- Εκτός από τη δουλειά χρειάζεται και η ψυχαγωγία.

- Στην πλειονότητά τους οι Έλληνες είναι φιλόξενοι άνθρωποι.

- Έχουν προσαρμόσει την παραγωγή τους στις απαιτήσεις της ελληνικής αγοράς.

- Η ανακοίνωση για τη διεξαγωγή εκλογών θα γίνει σύντομα.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις (επισημαίνονται στο κείμενο με έντονη γραφή). Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης: αφορούσαν, θεσμούς, ψυχαγωγίας, θρίαμβο, προέλευση. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, τον χρόνο κ.λπ.).

- Το ζήτημα αυτό αφορά στην ίδια την επιβίωση του Ελληνισμού.

- Ο θεσμός της οικογένειας είναι ιδιαίτερα σημαντικός στη ζωή των Ελλήνων.

- Το ποιοτικό θέατρο προσφέρει στο κοινό γνήσια και ουσιαστική ψυχαγωγία.

- Αυτή η ανακάλυψη ήταν ένας θρίαμβος της ιατρικής.

- Πολλές απόψεις υποστηρίζουν την αρχαία προέλευση αυτού του εθίμου.

Γ2α. «Παράλληλα, ο όγκος του κοινού στο οποίο απευθυνόταν η μαζική αγοραία βιομηχανία …».

Να δηλώσετε αν η χρήση της γλώσσας στο παραπάνω χωρίο είναι δηλωτική / κυριολεκτική ή συνυποδηλωτική / μεταφορική.

Η χρήση της γλώσσας είναι συνυποδηλωτική / μεταφορική.

Γ2β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η λέξη όγκος, που κυριολεκτικά σημαίνει το χώρο που καταλαμβάνει στερεό σώμα ή ρευστή μάζα, χρησιμοποιείται εδώ μεταφορικά για να δηλώσει το μεγάλο μέγεθος του κοινού.

Γ2α. Να επισημάνετε στο κείμενο ένα παράδειγμα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- Από τα μέσα του αιώνα και μετά, σ’ αυτά «κατοικούσαν» ουσιαστικά άτομα τα οποία είχαν πανεπιστημιακή μόρφωση.

Γ2β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Το ρήμα «κατοικούσαν» έχει μεταφορική χρήση, καθώς αναφέρεται σε θεωρητικά «γκέτο» για τις ελίτ, όπου «κατοικούν», γίνονται, δηλαδή, αποδεκτά μόνο άτομα πανεπιστημιακής μόρφωσης.  

Γ2. «Κάθε άλλο παρά σαφές είναι ότι τα κυριότερα επιτεύγματα που πραγματοποιήθηκαν […] στις τέχνες στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα οφείλουν πολλά στο χρήμα».

Γ2α. Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που πραγματοποιήθηκαν […] στις τέχνες στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα».

Γ2β. Να γράψετε αν αυτή είναι προσδιοριστική ή παραθετική / προσθετική και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Η πρόταση είναι προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (επιτεύγματα) -χωρίς αυτή δηλαδή δεν γίνεται πλήρως κατανοητό το νόημα της κύριας πρότασης-, γι’ αυτό και δεν χωρίζεται από αυτόν με κόμμα.

Γ2. «Από τα μέσα του αιώνα και μετά, σ’ αυτά «κατοικούσαν» ουσιαστικά άτομα τα οποία είχαν πανεπιστημιακή μόρφωση.».

Γ2.α. Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «τα οποία είχαν πανεπιστημιακή μόρφωση»

Γ2β. Να γράψετε αν αυτή είναι προσδιοριστική ή παραθετική / προσθετική και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Η πρόταση είναι προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (άτομα), γι’ αυτό και δεν χωρίζεται από αυτόν με κόμμα.