Έκθεση Β΄ Λυκείου: «Πώς παρουσιάζουν τα ΜΜΕ τα άτομα με αναπηρία»

Έκθεση Β΄ Λυκείου: «Πώς παρουσιάζουν τα ΜΜΕ τα άτομα με αναπηρία»

Εδώ και δεκαετίες οργανώσεις και σωματεία δίνουν έναν συνεπή αγώνα για τα άτομα με αναπηρία. Ωστόσο, είναι διάχυτη η αίσθηση ότι υφίσταται ένας λιγότερο ή περισσότερο συνειδητός αποκλεισμός. Αποκλεισμός από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που έχει συχνά τα ίδια χαρακτηριστικά με τους αποκλεισμούς που βιώνουν καθημερινά στη ζωή τους. Αν και φαίνεται ότι γνωστοποιούνται οι ανάγκες και τα προβλήματά τους τόσο από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όσο και από την ευρύτερη κοινωνία, τελικά τα άτομα αυτά ποτέ δεν έρχονται στο επίκεντρο του δημόσιου προβληματισμού.

Αυτός ο ιδιότυπος περιορισμός ή αποκλεισμός από τη δημόσια προβολή έχει σίγουρα να κάνει και με τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Συνδέεται με το ευρύτερο πρόβλημα, τη μεγάλη αυτή συζήτηση που αφορά στον ρόλο και στην ευθύνη τους στις σύγχρονες κοινωνίες. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν καλύπτουν την αναγκαιότητα ενημέρωσης της κοινωνίας. Μολονότι, λοιπόν, πολύ εύκολα θα μπορούσαμε να ρίξουμε το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στο κυνήγι των πωλήσεων, η αφετηρία του προβλήματος κατά τη γνώμη μου δεν είναι εκεί, είναι στην ουσία πρόβλημα ολόκληρης της κοινωνίας. Γιατί το τι προτιμά ο πελάτης-αποδέκτης προγραμμάτων και πληροφοριών έχει να κάνει με τον πολιτισμό και την παιδεία.

Και η αλήθεια είναι ότι η αναπηρία θεωρούνταν πάντοτε συνώνυμο της αδυναμίας και της πλήρους ανικανότητας. Στην πράξη αντιμετωπίζουμε κάποιον ανάπηρο σαν να είναι ολικά ανάπηρος, ασχέτως αν η ανεπάρκειά του σχετίζεται με συγκεκριμένες λειτουργίες που δεν μπορεί να πραγματοποιήσει. Δυστυχώς, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν έχουν αλλάξει σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία. Αν θυμηθούμε το πώς προβάλλονται τα θέματα των αναπήρων από τις ειδήσεις και τις εφημερίδες, θα αντιληφθούμε το πώς αναπαράγονται και τα φαινόμενα περιθωριοποίησης και στιγματισμού.

Έχει διαπιστωθεί ότι ο άνθρωπος με αναπηρία είναι στιγματισμένος από λύπηση. Ακόμα κι όταν γίνεται δημόσια αναφορά σε περιπτώσεις ανθρώπων με αναπηρία, η λύπη είναι αυτή που προβάλλεται συνειδητά ή ασυνείδητα. Το βλέπουμε στις ειδήσεις της τηλεόρασης, στις περιπτώσεις ενός ανθρώπου που είναι ανάπηρος και προσπαθεί να κερδίσει τη ζωή του. Ενώ επιβραβεύουμε το σθένος του, παρά το πρόβλημα του, το μήνυμα που διαπερνά την είδηση δεν αφορά στην ουσία τον ανάπηρο αλλά τους υπόλοιπους, τους «φυσιολογικούς». Το μήνυμα που λαμβάνουμε είναι «κοίταξε, ο άνθρωπος αυτός παρά το πρόβλημα που έχει δείχνει τέτοια δύναμη και τέτοιο κουράγιο και μετά λέω πως εγώ έχω προβλήματα». Δηλαδή πάλι στον εαυτό μας απευθυνόμαστε. Αν στόχος είναι να περάσει μέσω της είδησης το μήνυμα για το σθένος και τη θέληση για ζωή του αναπήρου, η εικόνα που περνάει είναι συχνά του διαφορετικού και του παράξενου ανθρώπου.

Και βέβαια τα τελευταία πλάνα της είδησης στην τηλεόραση έχουν επενδυθεί με μια γλυκόπικρη μουσική. Ναι, πάλι τα κατάφερε ο ευαίσθητος δημοσιογράφος που έδειξε με περισσή ευαισθησία μια διαφορετική όψη της ζωής. Και τελικά το μήνυμα που περνάει στον κόσμο είναι εντελώς διαφορετικό. Κι επειδή τα δελτία ειδήσεων έχουν συνήθως αυτές τις ανθρωπιστικές νότες, αμέσως μετά παίζουν διαφημίσεις της κύριας όψης της ζωής, το υγιέστατο και πανέμορφο φωτομοντέλο που τα έχει όλα στη ζωή του και οδηγεί γεμάτο σιγουριά το αστραφτερό αυτοκίνητο.

Για να εντάξουμε, λοιπόν, ή να επανεντάξουμε άτομα με αναπηρία στην κοινωνική και οικονομική ζωή, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να τους εντάξουμε ισότιμα στην εικόνα που έχουμε για τους ανθρώπους, όχι να τους αντιμετωπίζουμε ως έναν διαφορετικό κόσμο που ζει παράλληλα με τον δικό μας. Αυτό νομίζω ότι είναι και η πιο σημαντική ευθύνη που έχουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να το πράξουν, να εντάξουν δηλαδή στα προγράμματά τους ανθρώπους με αναπηρία που συμβιώνουν αρμονικά με τους άλλους ανθρώπους. Κι εδώ ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι καταλυτικός και θα πρέπει να αποδείξουν ότι ο σκοπός της ύπαρξής τους είναι πρώτα απ’ όλα κοινωνικός και δευτερευόντως επιχειρηματικός.

Ι. Δεσποτοπούλου (2006). Άτομα με αναπηρία και τρόπος παρουσίασής τους στα ΜΜΕ. Στο Άτομα με αναπηρία και ΜΜΕ. Διεθνής Διημερίδα, 19-20 Ιουνίου 2006. Αθήνα, 96-102 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80-100 λέξεις).

Παρά τις πολυετείς προσπάθειες συνεχίζει να υπάρχει ένας ιδιόμορφος αποκλεισμός των ατόμων με αναπηρία από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αν και γίνεται αναφορά στα ζητήματά τους, δεν αποτελούν ποτέ το επίκεντρο του προβληματισμού, διότι δεν συνιστούν εμπορικά εκμεταλλεύσιμο θέμα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, άλλωστε, τείνουν να συντηρούν την ταύτιση της αναπηρίας με την πλήρη ανικανότητα. Παρουσιάζουν τα άτομα με αναπηρία πάντοτε κατά τρόπο που να δημιουργεί την αίσθηση πως είναι διαφορετικοί και παράξενοι άνθρωποι σε σχέση με τα ιδεατά πρότυπα του τηλεοπτικού κόσμου. Προκειμένου, ωστόσο, να επιτευχθεί η ομαλή ένταξή τους στην κοινωνική ζωή θα πρέπει να διασφαλιστεί η παρουσίασή τους ως ισότιμων μελών της κοινωνίας, που συνυπάρχουν αρμονικά με όλους τους άλλους.

Β1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με τη συγγραφέα, τα άτομα με αναπηρία αποκλείονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης; (60 – 80 λέξεις).

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ακολουθώντας τις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντα των αποδεκτών τους επιλέγουν να περιορίσουν ή και να αποκλείσουν από τη δημόσια προβολή τα άτομα με αναπηρία, καθώς δεν αποτελούν ένα θέμα ή θέαμα που να ανταποκρίνεται στην ειδυλλιακή εικόνα της πραγματικότητας που είναι αρεστή στους περισσότερους. Η ευθύνη γι’ αυτόν τον αποκλεισμό βαρύνει, επομένως, τόσο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ενδιαφέρονται κυρίως για την τηλεθέαση και τις πωλήσεις, όσο και τους πολίτες που δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον για ό,τι δεν συμβαδίζει με την επίπλαστη εικόνα ευδαιμονίας και ευημερίας που αναμένουν από τα τηλεοπτικά προγράμματα.

Β1. Η συγγραφέας διατυπώνει την άποψη πως συχνά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης η εικόνα που προβάλλεται για τα άτομα με αναπηρίες είναι αυτή του διαφορετικού και του παράξενου ανθρώπου. Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει την παραπάνω άποψη; (60-80 λέξεις)

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν την τάση να παρουσιάζουν τα άτομα με αναπηρία όχι ως ισότιμα μέλη του συνόλου, αλλά ως μια διαφορετική κατηγορία ανθρώπων που ζει και υπάρχει σ’ έναν παράλληλο κόσμο, ο οποίος συνδυάζεται πάντα με το συναίσθημα της λύπης. Τα σχετικά ρεπορτάζ, άλλωστε, επενδύονται συνήθως με μια γλυκόπικρη μουσική, προκειμένου να διεγείρουν ακριβώς αυτό το συναίσθημα στους τηλεθεατές, ενώ η εικόνα που περνούν τελικά, αντί να είναι πως πρόκειται για άτομα με αξιοθαύμαστο ψυχικό σθένος, είναι αυτή του διαφορετικού και του παράξενου. Ιδίως, αφού αμέσως μετά η οθόνη γεμίζει με τις εικόνες των υγιέστατων και πανέμορφων μοντέλων των διαφημιστικών μηνυμάτων.   

Β1. Πώς θα μπορούσαν, σύμφωνα με τη συγγραφέα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να συνδράμουν στην ένταξη των ατόμων με αναπηρίες στην κοινωνική και οικονομική ζωή; (60 – 80 λέξεις)

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν τη δυνατότητα να συνεισφέρουν καταλυτικά στην ομαλή ένταξη των ατόμων με αναπηρίες στην κοινωνική και οικονομική ζωή, καθώς μπορούν να καταρρίψουν την πλάνη περί διαφορετικότητας των ατόμων αυτών. Μέσα από τη συστηματική παρουσίαση ατόμων με αναπηρία να συμβιώνουν αρμονικά με τους άλλους ανθρώπους και να έχουν μια δραστήρια καθημερινότητα, θα καταστεί εφικτό το να κατανοήσουν όλοι οι πολίτες πως η όποια αναπηρία δεν συνιστά παράγοντα διαφοροποίησης. Οι άνθρωποι με αναπηρίες παραμένουν ως προς όλα φυσιολογικοί και όμοιοι με τους άλλους ανθρώπους, έχοντας τις ίδιες ανάγκες και επιθυμίες.

Β2.α. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες εξασφαλίζεται η συνοχή στην τέταρτη παράγραφο (Έχει διαπιστωθεί… ανθρώπου) του κειμένου.

- Ενώ

- Δηλαδή

Β2.β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η κάθε διαρθρωτική λέξη;

Ο σύνδεσμος «ενώ» εκφράζει αντίθεση / εναντίωση.

Ο σύνδεσμος «δηλαδή» δηλώνει επεξήγηση.

Β2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τέταρτης παραγράφου (Έχει διαπιστωθεί… ανθρώπου) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Έχει διαπιστωθεί ότι ο άνθρωπος με αναπηρία είναι στιγματισμένος από λύπηση.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Ακόμα κι όταν γίνεται δημόσια αναφορά σε περιπτώσεις ανθρώπων με αναπηρία, η λύπη είναι αυτή που προβάλλεται συνειδητά ή ασυνείδητα. Το βλέπουμε στις ειδήσεις της τηλεόρασης, στις περιπτώσεις ενός ανθρώπου που είναι ανάπηρος και προσπαθεί να κερδίσει τη ζωή του. Ενώ επιβραβεύουμε το σθένος του, παρά το πρόβλημα του, το μήνυμα που διαπερνά την είδηση δεν αφορά στην ουσία τον ανάπηρο αλλά τους υπόλοιπους, τους «φυσιολογικούς». Το μήνυμα που λαμβάνουμε είναι «κοίταξε, ο άνθρωπος αυτός παρά το πρόβλημα που έχει δείχνει τέτοια δύναμη και τέτοιο κουράγιο και μετά λέω πως εγώ έχω προβλήματα». Δηλαδή πάλι στον εαυτό μας απευθυνόμαστε.

Κατακλείδα: Αν στόχος είναι να περάσει μέσω της είδησης το μήνυμα για το σθένος και τη θέληση για ζωή του αναπήρου, η εικόνα που περνάει είναι συχνά του διαφορετικού και του παράξενου ανθρώπου.

Β2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην τέταρτη (Έχει διαπιστωθεί… ανθρώπου) και στην πέμπτη (Και βέβαια… αυτοκίνητο) παράγραφο του κειμένου.

4^η παράγραφος: Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης περνούν την εικόνα του διαφορετικού για τα άτομα με αναπηρίες.

5^η παράγραφος: Η τηλεοπτική παρουσίαση των ατόμων με αναπηρίες αποβλέπει κυρίως στην εύκολη συγκίνηση.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις φράσεις: φαινόμενα περιθωριοποίησης και στιγματισμού, σημαντική ευθύνη.

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν σημαντική ευθύνη για τα φαινόμενα περιθωριοποίησης και στιγματισμού των ατόμων με αναπηρία, καθώς αποφεύγουν να τα εντάξουν κατά τρόπο ισότιμο στο πρόγραμμά τους. Η καθημερινή παρουσία ανθρώπων με αναπηρία σε τηλεοπτικά προγράμματα, ως παρουσιαστών, σχολιαστών ή με όποιο άλλο τρόπο, θα αποτελούσε ένα σημαντικό βήμα για την πλήρη αναγνώριση και αποδοχή από το σύνολο των πολιτών πως πρόκειται για άτομα απολύτως όμοια με όλους τους άλλους ανθρώπους.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις / φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: οι ανάγκες, μέσα μαζικής ενημέρωσης, ανικανότητας, ειδήσεις, τις ανθρωπιστικές νότες. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κ.λπ.).

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης οφείλουν να συνειδητοποιήσουν πως η ευθύνη τους απέναντι στα άτομα με αναπηρία δεν μπορεί να περιορίζεται σε σποραδικές μόνο αναφορές στις ειδήσεις μέσα από μελοδραματικά ρεπορτάζ. Οι υποτιθέμενα ανθρωπιστικές αυτές νότες ό,τι κατορθώνουν είναι να διαιωνίζουν τη διατήρηση του μύθου περί πλήρους ανικανότητας των ατόμων αυτών. Οι ανάγκες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού, εντούτοις, δεν καλύπτονται με την αποσπασματική και εν τέλει στρεβλή αυτή παρουσίαση.

Γ1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμία από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: ιδιότυπος, πλήρους, ανεπάρκεια, σθένος, περισσή.

ιδιότυπος: ιδιόμορφος  

πλήρους: απόλυτης

ανεπάρκεια: έλλειψη

σθένος: δύναμη

περισσή: άφθονη   

Γ1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο, το γένος κ.λπ.).

- Έχει έναν ιδιόμορφο τρόπο σκέψης και έκφρασης, που δεν τον βρίσκεις σε άλλους συγγραφείς.

- Αισθάνομαι απόλυτη ικανοποίηση για το αποτέλεσμα της δίκης.

- Είναι προφανείς οι ελλείψεις της για την υπεύθυνη αυτή θέση.

- Δεν βρήκε την αναγκαία δύναμη να αντιδράσει.

- Επέδειξε άφθονη διάθεση φιλανθρωπίας και ανυστεροβουλίας.

Γ2. Να εντοπίσετε στο κείμενο πέντε λέξεις ειδικού λεξιλογίου.

- αποκλεισμός

- αναπηρία

- στιγματισμού

- επανεντάξουμε

- επιχειρηματικός

Γ2.α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- στο κυνήγι των πωλήσεων

- τις ανθρωπιστικές νότες

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση της.

Η μεταφορική χρήση της γλώσσας προσδίδει μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο κείμενο, καθώς μέσα από τις συνυποδηλωτικές προεκτάσεις των λέξεων ο αναγνώστης κατορθώνει να αντιληφθεί πιο παραστατικά τα επιμέρους νοήματα. Στη φράση, για παράδειγμα, «κυνήγι των πωλήσεων», με τη μεταφορική χρήση της λέξης «κυνήγι», καθίσταται σαφέστερη η ανταγωνιστική και κάποτε αδίστακτη διάθεση των μέσων μαζικής ενημέρωσης για αυξημένες πωλήσεις.

Γ2. «…το υγιέστατο και πανέμορφο φωτομοντέλο που τα έχει όλα στη ζωή του και οδηγεί γεμάτο σιγουριά το αστραφτερό αυτοκίνητο»

Γ2.α. Η λέξη αστραφτερό χρησιμοποιείται κυριολεκτικά / δηλωτικά ή μεταφορικά / συνυποδηλωτικά; Να αιτιολογήσετε με συντομία την απάντησή σας.

Η λέξη «αστραφτερό» χρησιμοποιείται συνυποδηλωτικά, για να δημιουργηθεί η αίσθηση πως το αυτοκίνητο είναι καινούριο και ακριβό.

Γ2.β. Να γράψετε δύο προτάσεις με τη λέξη αστραφτερό. Στην πρώτη χρησιμοποιήστε τη λέξη κυριολεκτικά / δηλωτικά και στη δεύτερη μεταφορικά / συνυποδηλωτικά.

Κυριολεκτικά: Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο στην εμφάνισή της ήταν τα αστραφτερά κοσμήματά της.

Μεταφορικά: Νόμισε πως θα κερδίσει τη συμπάθειά τους με το αστραφτερό του χαμόγελο και τις γενικόλογες υποσχέσεις του.