Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Σύγκριση Συνταγμάτων 1844 – 1864 (επεξεργασία πηγής)

Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Σύγκριση Συνταγμάτων 1844 – 1864 (επεξεργασία πηγής)

Επαναληπτικές Πανελλαδικές 2007

Αφού μελετήσετε τα παρατιθέμενα άρθρα των Συνταγμάτων του 1844 και του 1864 και αξιοποιήσετε τις ιστορικές σας γνώσεις, να εντοπίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των δύο Συνταγμάτων.

Κείμενο Α: από το Σύνταγμα του 1844

Περί δημοσίου δικαίου των Ελλήνων

Άρθρον 10

Πας τις δύναται να δημοσιεύη προφορικώς τε, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρών τους νόμους του Κράτους.

Ο τύπος είναι ελεύθερος και λογοκρισία δεν επιτρέπεται.

Οι υπεύθυνοι συντάκται, εκδόται και τυπογράφοι εφημερίδων δεν υποχρεούνται εις ουδεμίαν χρηματικήν προκαταβολήν λόγω εγγυήσεως.

Οι εκδόται εφημερίδων θέλουν είσθαι πολίται Έλληνες.

Περί συντάξεως της Πολιτείας

Άρθρον 15

Η νομοθετική εξουσία ενεργείται συνάμα υπό του Βασιλέως, της Βουλής και της Γερουσίας.

Άρθρον 20

Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ’ αυτού διοριζομένων υπευθύνων Υπουργών.

Άρθρον 21

Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως.

Κείμενο Β: από το Σύνταγμα του 1864

Άρθρον 10

Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως· μόνον εις τας δημοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνομία. Αι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύνανται να απαγορευθώσιν, αν ως εκ τούτων επίκηται κίνδυνος εις την δημοσίαν ασφάλειαν.

Άρθρον 14

Έκαστος δύναται να δημοσιεύη προφορικώς, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρών τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία ως και παν άλλο προληπτικόν μέτρον απαγορεύονται...

Άρθρον 21

Άπασαι αι εξουσίαι πηγάζουσιν εκ του Έθνους, ενεργούνται δε καθ’ ον τρόπον ορίζει το Σύνταγμα.

Άρθρον 22

Η νομοθετική εξουσία ενεργείται υπό του Βασιλέως και της Βουλής.

Άρθρον 27

Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ’ αυτού διοριζομένων υπευθύνων υπουργών.

Άρθρον 28

Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως.

Αλέξανδρος Σβώλος, Τα ελληνικά Συντάγματα 1822-1952, Αθήνα 1972, σελ. 129-131 και 155.

Ενδεικτική απάντηση

Οι κομματικές παρατάξεις που διηύθυναν τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης κατά το 1843-1844 συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν συνταγματικά ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα: η ισότητα απέναντι στο νόμο, η απαγόρευση της δουλείας, το απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου, η ελευθερία γνώμης και τύπου, η προστασία της ιδιοκτησίας, η δωρεάν εκπαίδευση. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την ελευθερία γνώμης και τύπου, σύμφωνα με το Άρθρο 10 του Συντάγματος του 1844, όλοι οι πολίτες μπορούσαν να δημοσιοποιούν προφορικώς ή γραπτώς, καθώς και μέσω του Τύπου τις σκέψεις τους, τηρώντας τους νόμους του κράτους. Ο Τύπος χαρακτηριζόταν ελεύθερος και δεν επιτρεπόταν η λογοκρισία. Πρόκειται για μια ρύθμιση που εντάχθηκε αυτούσια και στο Σύνταγμα του 1864 (Άρθρο 14). Το Σύνταγμα του 1844, ωστόσο, περιλάμβανε πρόσθετες ρυθμίσεις, όπως ήταν η πρόβλεψη πως οι συντάκτες, οι εκδότες και οι τυπογράφοι δεν υποχρεώνονταν στην καταβολή χρημάτων ως εγγύηση, προκειμένου να προφυλαχθεί η ελευθεροτυπία από τις δυσκολίες που θα προκαλούσε η έλλειψη χρημάτων. Προέβλεπε, επίσης, πως εκδότες εφημερίδων μπορούσαν να γίνουν μόνο Έλληνες πολίτες.

Όλοι οι αντιπρόσωποι συνειδητοποίησαν ότι υπήρχαν αξίες και δικαιώματα που έπρεπε να προστατευτούν από την αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας. Μια αδυναμία ήταν το ότι δεν κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, πράγμα που μπορούσε να φέρει εμπόδια στη συγκρότηση κομματικών μηχανισμών. Πρόκειται για μια αβλεψία που θα θεραπευτεί με το Σύνταγμα του 1864.

Στο σύνταγμα καθορίστηκαν και οι βασιλικές εξουσίες. Μεταξύ των σπουδαιοτέρων ήταν η συμμετοχή του βασιλιά στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας και η αρχηγία του κράτους και του στρατού. Σε ό,τι αφορά τη νομοθετική εξουσία το Σύνταγμα του 1844 προέβλεπε την άσκησή της από τον Βασιλιά, τη Βουλή και τη Γερουσία (Άρθρο 15). Με το Σύνταγμα του 1864, εντούτοις, η συμμετοχή και, άρα, η λειτουργία της Γερουσίας έπαψε να ισχύει (Άρθρο 22). Όμως, καμία πράξη του βασιλιά δεν είχε ισχύ χωρίς την προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού. Ζητούμενο, άλλωστε, κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του. Έτσι, τόσο το Σύνταγμα του 1844 (Άρθρο 20), όσο και το Σύνταγμα του 1864 (Άρθρο 27) προέβλεπαν πως η εκτελεστική εξουσία αν και ανήκε στον βασιλιά, ασκούταν από τους υπεύθυνους Υπουργούς, που εκείνος διόριζε. Με όμοιο τρόπο καθόριζαν τα δύο Συντάγματα και το ζήτημα της δικαστικής εξουσίας, η οποία, όπως προβλεπόταν, θα ασκούταν από τα δικαστήρια και οι δικαστικές αποφάσεις θα εκτελούνταν στο όνομα του βασιλιά. Με άλλες διατάξεις,

α) κατοχυρωνόταν, με ελάχιστους περιορισμούς, το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες, ρύθμιση που αποτελούσε παγκόσμια πρωτοπορία,

β) οριζόταν η εκλογική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία οι εκλογείς μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε όσους υποψηφίους ήθελαν, συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια, ακόμη και διαφορετικών Συνδυασμών,

γ) προβλεπόταν η ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας. Οι γερουσιαστές θα διορίζονταν από τον βασιλιά και θα διατηρούσαν το αξίωμά τους ισόβια.

Συνταγματική πρόβλεψη για τα κόμματα δεν υπήρξε. Ο κανονισμός της Βουλής προέβλεπε ότι η σύνθεση των κοινοβουλευτικών επιτροπών θα γινόταν με κλήρωση. Αυτό αναγκαστικά οδηγούσε τις παρατάξεις σε διαβουλεύσεις και, ορισμένες φορές, σε συναίνεση.

Το Σύνταγμα του 1864 ψηφίστηκε μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου, με την Εθνοσυνέλευση να εργάζεται δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφισή του. Ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία αντί της μέχρι τότε συνταγματικής μοναρχίας. Κατοχυρώθηκαν μεταξύ άλλων η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, καθώς, όπως όριζε το Άρθρο 21, όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Έθνος και ασκούνται με τον τρόπο που ορίζει το Σύνταγμα, η άμεση, μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με σφαιρίδια -που αντικαθιστούσαν τα ψηφοδέλτια που προέβλεπε το Σύνταγμα του 1844-, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, η οποία άνοιγε το δρόμο για την ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων, διορθώνοντας τη σχετική παράλειψη του προηγούμενου Συντάγματος. Σε ό,τι αφορά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι το Σύνταγμα του 1864 (Άρθρο 10) έθετε ως μόνο περιορισμό τη δυνατότητα απαγόρευσης των συναθροίσεων που πραγματοποιούνταν σε υπαίθριο χώρο, αν εξαιτίας τους προκαλούταν κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια. Τα κόμματα θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της βούλησης της κοινής γνώμης, με το επιχείρημα ότι η εναλλακτική λύση είναι οι συνωμοτικοί κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες.