Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «εκρήγνυμαι»

Claudia Faerber 
 
Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «εκρήγνυμαι»
 
Παθητική φωνή
 
Ενεστώτας
Οριστική
εκρήγνυμαι, εκρήγνυσαι, εκρήγνυται, εκρηγνύμεθα, εκρήγνυσθε, εκρήγνυνται 
Υποτακτική
να εκρήγνυμαι, να εκρήγνυσαι, να εκρήγνυται, να εκρηγνύμεθα, να εκρήγνυσθε, να εκρήγνυνται 
Προστακτική
---
Μετοχή
---
 
Παρατατικός
Οριστική
---, ---, εκρήγνυτο, ---, ---, εκρήγνυντο 
 
Αόριστος
Οριστική
εξερράγην, εξερράγης, εξερράγη, εξερράγημεν, εξερράγητε, εξερράγησαν
Υποτακτική
να εκραγώ, να εκραγείς, να εκραγεί, να εκραγούμε, να εκραγείτε, να εκραγούν
Προστακτική
β΄ πληθυντικό: εκραγείτε 
 
Εξακολουθητικός Μέλλοντας
Οριστική
θα εκρήγνυμαι, θα εκρήγνυσαι, θα εκρήγνυται, θα εκρηγνύμεθα, θα εκρήγνυσθε, θα εκρήγνυνται 
 
Συνοπτικός Μέλλοντας
Οριστική
θα εκραγώ, θα εκραγείς, θα εκραγεί, θα εκραγούμε, θα εκραγείτε, θα εκραγούν
 
Συντελεσμένος Μέλλοντας
Οριστική
θα έχω εκραγεί, θα έχεις εκραγεί, θα έχει εκραγεί, θα έχουμε εκραγεί, θα έχετε εκραγεί, θα έχουν(ε) εκραγεί 
 
Παρακείμενος
Οριστική
έχω εκραγεί, έχεις εκραγεί, έχει εκραγεί, έχουμε εκραγεί, έχετε εκραγεί, έχουν(ε) εκραγεί 
Υποτακτική
να έχω εκραγεί, να έχεις εκραγεί, να έχει εκραγεί, να έχουμε εκραγεί, να έχετε εκραγεί, να έχουν(ε) εκραγεί 
Μετοχή
---
 
Υπερσυντέλικος
Οριστική
είχα εκραγεί, είχες εκραγεί, είχε εκραγεί, είχαμε εκραγεί, είχατε εκραγεί, είχαν(ε) εκραγεί 
 
Σημειώσεις:
Η κλίση του αρχ. ρήματος εκρήγνυμαι προξενεί πολλές δυσκολίες σε αρκετούς ομιλητές, διότι ανήκει στη μικρή ομάδα των ρημάτων που έληγαν σε –μι στην Αρχαία Ελληνική (στην ενεργητική φωνή), τα οποία παρουσιάζουν αρκετές αποκλίσεις. Λόγω της αβεβαιότητας ως προς την κλίση, ορισμένοι ομιλητές σχηματίζουν αδόκιμους τύπους ενεστώτα και παρατατικού όπως *εκρηγνύεται, *εκρηγνύονται, *εκρηγνύονταν (κατ’ αναλογία προς εξομαλισμένα ρήματα αυτής της κατηγορίας, π.χ. αναδεικνύεται, αναδεικνύονταν – επιδεικνύονται, επιδεικνύονταν) και τύπους αορίστου όπως *εκράγηκε, *εκράγηκαν, *εκρήχτηκε.
Ως λόγιο ρήμα που δεν έχει μεταπλαστεί, το εκρήγνυμαι ακολουθεί πάντοτε στον ενεστώτα την ιδιαίτερη κλίση που είχε και στην αρχαία γλώσσα (όπως και τα υπόλοιπα ρήματα σε –μι, όταν χρησιμοποιούνται στη μεσοπαθητική φωνή, π.χ. τίθεμαι και σύνθετά του: επιτίθεμαι, ανατίθεμαι, παρατίθεμαι…, ίσταμαι και σύνθετά του: προΐσταμαι, διίσταμαι, υφίσταμαι…, δύναμαι, επαφίεμαι), ενώ το ίδιο συμβαίνει και στην κλίση του παρατατικού (γ΄ ενικό και γ΄ πληθυντικό πρόσωπο), αλλά χωρίς τη συλλαβική αύξηση. Συγκεκριμένα:
Ενεστώτας: εκρήγνυμαι, εκρήγνυσαι, εκρήγνυται – εκρηγνύμεθα, εκρήγνυσθε, εκρήγνυνται
Παρατατικός: εκρήγνυτο – εκρήγνυντο
Οι συνοπτικοί τύποι του ρήματος ακολουθούν επίσης τη λόγια κλίση. Προσοχή χρειάζεται στον αόριστο, ο οποίος σχηματίζεται σύμφωνα με τον παθητικό αόριστο β΄ του αρχ. ρήματος και με τις καταλήξεις -ην, -ης, -η, -ημεν, -ητε, -ησαν. Συγκεκριμένα:
Οριστική αορίστου: εξερράγην, εξερράγης, εξερράγη – εξερράγημεν, εξερράγητε, εξερράγησαν
Υποτακτική αορίστου και Στιγμιαίος μέλλοντας: εκραγώ, εκραγείς, εκραγεί – εκραγούμε, εκραγείτε, εκραγούν.  
Για το εκρήγνυμαι χρήσιμο είναι να έχει κανείς υπ’ όψιν του και τα εξής:
1. Όπως συμβαίνει συχνά με τα λόγια ρήματα που παρουσιάζουν δυσκολία στον σχηματισμό, τα πρόσωπα που συνηθίζονται περισσότερο στη χρήση είναι το γ΄ ενικό και το γ΄ πληθυντικό, ενώ τα υπόλοιπα είναι περιορισμένης χρήσεως τόσο για σημασιολογικούς όσο και για γραμματικούς λόγους (που αναφέρονται εδώ).
Παραδείγματα:
Δείτε στη συνέχεια του δελτίου μας μετεωρίτη που εκρήγνυται πάνω από ερημική περιοχή της Ισπανίας – Όταν εκρήγνυνται τα ηφαίστεια, αποδεσμεύεται τεράστια ποσότητα ενέργειας – Οι δράστες ενημέρωσαν τηλεφωνικώς ότι δεν πρόκειται για φάρσα και ότι ο μηχανισμός θα εκρήγνυτο σε μισή ώρα.
 
Μερικές φορές οι ομιλητές παρακάμπτουν τον παρατατικό, υποκαθιστώντας τον με άλλες εκφράσεις, επειδή νιώθουν αβεβαιότητα ως προς την κλίση και τον σωστό σχηματισμό, π.χ. Τι θα συνέβαινε αν επρόκειτο να εκραγεί η Ευρωζώνη / αν γινόταν έκρηξη στην Ευρωζώνη; (αντί ανεκρήγνυτο).
 
2. Η οριστική του αορίστου χρειάζεται προσοχή στην ορθογραφία. Όλες οι καταλήξεις γράφονται με -η- (εξερράγ-ην, ης, η, ημεν, ητε, ησαν), ενώ μετά τη συλλαβική αύξηση -ε- διπλασιάζεται το -ρ- σε όλα τα πρόσωπα: εξερράγην, εξερράγης…, εξερράγησαν.
 
3. Τα πρόσωπα α΄ και β΄ πληθυντικό της οριστικής αορίστου είναι δύσχρηστα. Σε αρκετές περιπτώσεις συναντώνται οι εξομαλισμένοι τύποι εκραγήκαμε, εκραγήκατε, όπως συμβαίνει και με άλλα ρήματα τα οποία έχουν κληρονομημένους τύπους από τον παθητικό αόριστο β΄ της αρχαίας γλώσσας (π.χ. συγχαρήκαμε, συγχαρήκατε – εκπλαγήκαμε, εκπλαγήκατε).    
 
Πηγή σημειώσεων: Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της ελληνικής, Κέντρο Λεξικολογίας.