Εύα Νεοκλέους «Εκ βαθέων»

Dorina Costras

Εύα Νεοκλέους «Εκ βαθέων»

                           Στη μητέρα μου

Αν ήμουν ποιητάρισσα

θα σε τραγουδούσα ολόγιομο φεγγάρι.

Θα τραγουδούσα

το βουβό σου κλάμα

την ώρα την ύστερη.

«Πότε θα ξανάρθεις», θα ρωτάς.

Και θα αφουγκράζεσαι

τις νύχτες αν πονώ.

Τις άπειρες χωρίς φεγγάρι νύχτες...

Θα ξανάρθω μάνα...

σίγουρα θα ξανάρθω.

Και θα ‘μαι ίδια φως

σαν το φεγγάρι....   

Το «Εκ βαθέων» είναι ένα ιδιαίτερα τρυφερό ποίημα από τη συλλογή «Σημάδια για το δρόμο» της ποιήτριας Εύας Νεοκλέους. Στο επίκεντρό του τίθεται η αγάπη για το ιερότερο πρόσωπο στη ζωή κάθε ανθρώπου, τη Μητέρα. Μια αγάπη που ξεπερνά συχνά τα όρια της πεπερασμένης ανθρώπινης ζωής και συνεχίζει την πορεία της ακόμη και μετά την έλευση του θανάτου που κατορθώνει μεν να διακόψει την άμεση επαφή με το αγαπημένο πρόσωπο, αδυνατεί όμως να θέσει τέρμα σ’ αυτό το ακατάλυτο συναίσθημα.

Αν ήμουν ποιητάρισσα

θα σε τραγουδούσα ολόγιομο φεγγάρι.

Θα τραγουδούσα

το βουβό σου κλάμα

την ώρα την ύστερη.

Το αίτημα για το χάρισμα του ποιητικού λόγου που θα επέτρεπε την απαθανάτιση της αγαπημένης μορφής κατά τρόπο τέτοιο ώστε η μνήμη της ύπαρξής της να διασφαλιστεί από τη λήθη του χρόνου, μας παραπέμπει συνειρμικά στην ποιητική δωρεά που δέχεται ο Κρητικός, ο ήρωας του Διονύσιου Σολωμού, στην ομώνυμη ποιητική σύνθεση. Η απώλεια της αγαπημένης και ο απροσμέτρητος πόνος για εκείνη αντισταθμίζονται εν μέρει με το θείο δώρο του ποιητικού λόγου, που δίνει στον ήρωα τη δυνατότητα να υμνεί την αιώνια αγάπη του.

Αν το ποιητικό υποκείμενο είχε το χάρισμα του ποιητικού λόγου θα υμνούσε τη μητέρα σε όλη την ακμή της νεότητάς της, όταν ολόγιομο φεγγάρι ακόμη στεκόταν τροφός, προστάτης και καθοδηγητής για εκείνη. Θα υμνούσε ακόμη και τις στιγμές του τέλους της, όταν ο πόνος του επερχόμενου αποχωρισμού αγγίζει σημεία τέτοια που οι λέξεις δεν επαρκούν να αποδώσουν.

Και χρειάζεται πράγματι το δώρο της ποίησης ακέραιο -χωρίς και πάλι να είναι βέβαιο πως θα φανεί αρκετό- για να δοθεί με λέξεις η αγάπη της μητέρας κι όλα όσα εκείνη προσφέρει από την πρώτη μέχρι και την τελευταία στιγμή. Πώς να μιλήσει κανείς, άλλωστε, για μιαν αγάπη που διατρέχει κάθε λεπτό και κάθε σκέψη της ζωής του; Πώς να δώσει με λέξεις τον πόνο που κρύβει το βουβό κλάμα του τέλους, όταν το αγαπημένο πρόσωπο χάνεται για πάντα;

«Πότε θα ξανάρθεις», θα ρωτάς.

Και θα αφουγκράζεσαι

τις νύχτες αν πονώ.

Τις άπειρες χωρίς φεγγάρι νύχτες...

Η μητέρα που βρίσκεται με την ψυχή και τη σκέψη της πάντοτε πλάι στο παιδί της και ζει κάθε του χαρά και ζει κάθε του πόνο, σαν να είναι δικές της χαρές, σαν να είναι οι μεγαλύτεροι δικοί της πόνοι. Η μητέρα που ξενυχτά προσμένοντας∙ η μητέρα που ξέρει να διαβάζει κάθε λέξη και κάθε σιωπή του παιδιού της, γνωρίζοντας χωρίς καν να ρωτήσει πότε εκείνο πονά, πότε είναι θλιμμένο. Η μητέρα που στέκει πλάι στο παιδί της ακόμη και τις αφέγγαρες νύχτες, που η ζωή δεν έχει να δώσει χαρές∙ η μητέρα που αντέχει αγόγγυστα τις άπειρες νύχτες της θλίψης και της οδύνης, έτοιμη να δώσει και τη ζωή της για να προφυλάξει το παιδί της από τα δίχτυα του πόνου. Η μητέρα αυτή είναι το σιωπηλό, το πάντα σταθερό στήριγμα του παιδιού της, σε κάθε του βήμα, όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσες πίκρες κι αν πρέπει να υπομείνει.

Θα ξανάρθω μάνα...

σίγουρα θα ξανάρθω.

Και θα ‘μαι ίδια φως

σαν το φεγγάρι....   

Η ποιήτρια διαβεβαιώνει τη μητέρα της πως θα έρθει και πάλι κοντά της, έστω κι αν ό,τι τους έχει πια χωρίσει είναι ο ακατανίκητος θάνατος. Θα ξανάρθει κοντά της έχοντας λάβει πια τη μορφή του φωτός∙ θα ξανάρθει έστω κι αν πρέπει να υπερβεί τα ανθρώπινα όρια∙ έστω κι αν πρέπει να βαφτιστεί στο φως, μοιάζοντας πια με το ολόφωτο φεγγάρι. Μια υπόσχεση που έχει τραφεί απ’ την άπειρη αγάπη που η μητέρα προσέφερε αδιάλειπτα σ’ όλη της τη ζωή∙ μια υπόσχεση με τη δύναμη όρκου ιερού, αφού αντλείται από τα αγνότερα βάθη της ψυχής.

Ο θάνατος δεν σημαίνει το τέλος αυτής της αγάπης, μιας κι υπάρχει αυτή η πρόθεση κι αυτή η πίστη της μελλοντικής επιστροφής. Σκέψη που μας παραπέμπει εκ νέου στην ποίηση του Σολωμού, ο οποίος συνήθιζε μετά από κάθε αναφορά στο θάνατο να προσφέρει την παραμυθία της ανάστασης, την ελπίδα της Δευτέρας Παρουσίας. Έτσι, στα βήματα του Κρητικού, που δεν άφησε το θάνατο να τον χωρίσει από την αγαπημένη του∙ που δεν επέτρεψε στο θάνατο του σώματος να καταλύσει την αγάπη που γέμιζε την ψυχή του, η ποιήτρια δίνει τη δική της ανάλογη υπόσχεση.

Κι η μελλοντική επιστροφή της είναι δοσμένη με μια εικόνα φωτός που έρχεται σε άμεση συνομιλία με την υπερβατική μορφή της Φεγγαροντυμένης. Ίδια φως, θα είναι η ποιήτρια, στο δικό της υπερκόσμιο ταξίδι, όπως λουσμένη στο φως του φεγγαριού και γεννημένη από αυτό πρόβαλε η θεϊκή μορφή μπροστά τα έκθαμβα μάτια του Κρητικού. 

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Μόδα

Dustin McNeer

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Μόδα

Μόδα είναι η επικρατούσα κατά περιόδους τάση στην ένδυση και γενικότερα στον τρόπο συμπεριφοράς και σκέψεως μεταξύ των μελών δεδομένου κοινωνικού συνόλου, με χαρακτήρα εφήμερο και διαρκώς μεταβαλλόμενο.

Η λέξη μόδα προέρχεται από τη λατινική λέξη modus που σημαίνει τρόπος.

Η έννοια της μόδας αφορά όχι μόνο την ενδυμασία και τα γενικότερα στοιχεία της εξωτερικής εμφάνισης, αλλά και τις προτιμήσεις εν γένει σε διάφορους τομείς που συνδέονται με την καθημερινότητα των πολιτών. Υπάρχει, έτσι, η μόδα που αφορά τις εκφραστικές επιλογές -ιδίως των νέων-, τις μουσικές προτιμήσεις, τους τρόπους συμπεριφοράς και διασκέδασης, τις καταναλωτικές επιλογές, τις τρέχουσες απόψεις σε ποικίλα ζητήματα κ.λπ.

Πώς διαμορφώνεται η μόδα

Η μόδα συνδέεται αφενός με τα οικονομικά συμφέροντα των εταιρειών παραγωγής και προώθησης προϊόντων που σχετίζονται με την ενδυμασία, τη μουσική, τον κινηματογράφο κ.ά., κι αφετέρου με την ανάγκη προσωπικής έκφρασης και διαφοροποίησης των ατόμων. Ο συνδυασμός, μάλιστα, της επιδίωξης των εταιρειών να ανανεώνονται ανά τακτά διαστήματα οι σχετικές τάσεις και της εσωτερικής προσδοκίας των ατόμων για αλλαγές στη ζωή τους -έστω κι αν αυτές περιορίζονται σε θέματα εμφάνισης και άλλων καθημερινών συνηθειών-, έχει ως αποτέλεσμα τις συνεχείς μεταβολές στην επικρατούσα μόδα. Η διαμόρφωση της μόδας, ωστόσο, επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες. Ειδικότερα:

- Σε ό,τι αφορά τον τομέα της ενδυμασίας κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση των τάσεων διαδραματίζουν οι εταιρείες παραγωγής με τη συνδρομή των σχεδιαστών αλλά και των υπεύθυνων προώθησης. Οι εταιρείες επιλέγουν και προτείνουν μέσα από επιδείξεις ρούχων, δημοσιευμάτων στον τύπο και τηλεοπτικών εκπομπών τις ενδυματολογικές προτάσεις τους για κάθε επόμενη εποχή (καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη), αξιοποιώντας κάθε πιθανό τρόπο διαφήμισης προκειμένου να βρουν την επιζητούμενη ανταπόκριση από το κοινό. Εύλογο είναι πως χάρη στην έντονη επίδραση που ασκούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στους πολίτες, και ιδίως πλέον το διαδίκτυο, είναι σχετικά δεδομένη η ευρεία διάδοση και υιοθέτηση των σχετικών προτάσεων.

Στο πλαίσιο της προώθησης των ενδυματολογικών προτάσεων επιστρατεύονται συχνά και πρόσωπα από το χώρο της τέχνης -ηθοποιοί, τραγουδιστές- και του αθλητισμού που ασκούν μεγάλη επιρροή στο νεανικό κοινό. Φωτογραφίσεις των διάσημων αυτών προσώπων με τις ανάλογες επιλογές που θέλουν να προωθήσουν οι οίκοι μόδας και οι σχεδιαστές έχουν συνήθως σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση των νέων κάθε φορά τάσεων.

- Οι γενικότερες ενδυματολογικές επιλογές -ρούχα, κοσμήματα, κόμμωση- των ηθοποιών σε κινηματογραφικές ταινίες που γνωρίζουν μεγάλη εισπρακτική επιτυχία, όπως και οι αντίστοιχες επιλογές τραγουδιστών στα βίντεο κλιπ τραγουδιών που τα παρακολουθούν εκατομμύρια πολίτες, μπορούν να αποτελέσουν χωριστό παράγοντα διαμόρφωσης μιας νέας μόδας. Ο χώρος του θεάματος διαδραματίζει, άλλωστε, διαχρονικά σημαντικό ρόλο στην προώθηση και εδραίωση νέων τάσεων.

- Λόγω της μεγάλης σημασίας που έχει η ενδυμασία ως μέσο έκφρασης της διάθεσης και της ιδεολογικής τοποθέτησης των ατόμων, η μόδα έρχεται συχνά να λειτουργήσει ως βασικός εκφραστής του πνεύματος μιας ολόκληρης γενιάς και να υποδηλώσει τις διεκδικήσεις και τις προσδοκίες τους. Η ευρύτατη διάδοση, για παράδειγμα, που γνώρισαν τα μίνι φορέματα και τα μπικίνι μαγιό οφειλόταν στο γεγονός ότι μέσω αυτών οι γυναίκες θέλησαν να εκφράσουν τη διάθεσή τους για χειραφέτηση από τον αυστηρό κοινωνικό έλεγχο που τις κρατούσε συνεχώς δέσμιες ενός καταπιεστικού συντηρητισμού.

Η διαμόρφωση, επομένως, της μόδας εξαρτάται πολλές φορές από το γενικότερο πνεύμα που χαρακτηρίζει μια γενιά και από τις ειδικότερες αλλαγές που επιδιώκουν οι νέοι άνθρωποι να επιφέρουν στην κοινωνική πραγματικότητα της εποχής τους. Έτσι, η έμφυτη τάση των νέων να αντιδρούν στα εκάστοτε κακώς κείμενα βρίσκει την ιδανική της έκφραση μέσα από τις ενδυματολογικές, εκφραστικές, μουσικές κ.ά. επιλογές τους, που προσδίδουν έναν ιδιαίτερο κάθε φορά χαρακτήρα σε ολόκληρες κάποτε δεκαετίες (π.χ. οι χίπηδες στη δεκαετία του ’60-’70).

- Η μόδα -ιδίως η ενδυματολογική- επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από την οικονομική κατάσταση των ατόμων. Οι ευκατάστατες κοινωνικές ομάδες επιχειρούν μέσω αυτής να διαφοροποιηθούν από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα κι επιλέγουν άρα εκείνα τα ρούχα που αντανακλούν την υψηλή οικονομική τους επιφάνεια. Ενώ, οι πολίτες που έχουν χαμηλότερα οικονομικά εισοδήματα καταφεύγουν σε επιλογές περισσότερο προσιτές στον περιορισμένο προϋπολογισμό τους.

Τι εξυπηρετεί η μόδα

Η μόδα σε κάθε της έκφανση αποτελεί τρόπο έκφρασης κι έρχεται να δηλώσει τις πεποιθήσεις, τις ιδεολογικές τάσεις και τις επιδιώξεις των ατόμων που την υιοθετούν. Ειδικότερα:

- Το άτομο μέσω της μόδας, και κυρίως των ενδυματολογικών επιλογών, επιχειρεί να παρουσιάσει στους άλλους σημαντικές πτυχές της προσωπικότητάς του. Η ενδυμασία κάθε ανθρώπου, άλλωστε, δεν είναι ένας τυχαίος συνδυασμός, αλλά πολύ περισσότερο μια συνειδητή προσπάθεια διαμόρφωσης μιας συγκεκριμένης εικόνας.

Παρόμοια λειτουργία έκφρασης της προσωπικότητας του ατόμου υπηρετούν, βέβαια, κι οι εκφραστικές επιλογές, η μουσική που προτιμά, αλλά κι οι πεποιθήσεις του για τρέχοντα ζητήματα∙ στοιχεία που συχνά αντλούνται από τις κυρίαρχες τάσεις της εποχής, δηλαδή τη μόδα.

- Η ανάγκη των ανθρώπων να γίνονται αποδεκτοί από τον περίγυρό τους και να αισθάνονται πως συμβαδίζουν με το κλίμα της εποχής τους, τούς ωθεί συχνά στην υιοθέτηση όσων επιτάσσει η μόδα. Τέτοια ανάγκη αποδοχής χαρακτηρίζει ιδίως τους νέους, οι οποίοι είναι κατά κύριο λόγο εκείνοι που ενδιαφέρονται περισσότερο για τις τάσεις της μόδας.

- Σε παρόμοιο επίπεδο κινείται και η επιθυμία των ανθρώπων να λαμβάνουν διαρκή επιβεβαίωση από τους άλλους σχετικά με την ελκυστικότητα της εμφάνισής τους. Έτσι, προκειμένου να επιτυγχάνουν την προσέλκυση της προσοχής των άλλων, οι άνθρωποι τείνουν να καταφεύγουν στις επιλογές εκείνες που συμβαδίζουν με τη μόδα της εποχής.

- Μια βασική ανάγκη των ανθρώπων που εξυπηρετείται από τη μόδα είναι αυτή της διαρκούς ανανέωσης. Η επιθυμία αποφυγής της ρουτίνας και της μονοτονίας, εφόσον δεν μπορεί να υλοποιηθεί μέσω ριζικότερων αλλαγών στη ζωή των ατόμων, επιδιώκεται συχνά μέσω των αλλαγών στην εμφάνιση και στις ενδυματολογικές επιλογές. Αυτή ακριβώς την ανάγκη ανανέωσης αξιοποιεί η μόδα και σ’ αυτή την ανάγκη απαντά με το να μεταβάλλεται ανά τακτές χρονικές περιόδους.

- Η μόδα εξυπηρετεί συχνά και την ανάγκη των επιμέρους κοινωνικών ομάδων να διαφοροποιούνται, δηλώνοντας είτε την οικονομική τους επιφάνεια είτε την επαγγελματική τους ταυτότητα.

- Η μόδα με τις συνεχείς μεταβολές της διατηρεί σε υψηλά επίπεδα ζήτησης μια σειρά επαγγελμάτων και αποδίδει τεράστια οικονομικά οφέλη στις εταιρείες παραγωγής ενδυμάτων και άλλων προϊόντων που σχετίζονται με την εμφάνιση των ατόμων. Πρόκειται για μια ανθηρή βιομηχανία, εφόσον ανά τακτά διαστήματα οι άνθρωποι καλούνται να προβούν σε νέες αγορές ρούχων, υποδημάτων κ.ά.

Σχεδιαστές μόδας, εργάτες παραγωγής, διαφημιστές, μοντέλα, δημοσιογράφοι του χώρου της μόδας και πλήθος άλλων επαγγελματιών, κατορθώνουν χάρη στο ευμετάβλητο της μόδας να βρίσκουν σταθερή απασχόληση, εφόσον το καταναλωτικό κοινό επιζητά διαρκώς κάτι νέο και κάτι διαφορετικό.

Θα πρέπει, ωστόσο, να ληφθεί υπόψη πως πολλές πολυεθνικές εταιρείες αναθέτουν την παραγωγή των ενδυμάτων σε χώρες της Ανατολής (Ινδία, Κίνα), όπου κατά τρόπο απάνθρωπο εκμεταλλεύονται την ανάγκη των ανθρώπων για εργασία πληρώνοντας μηδαμινά ημερομίσθια, χωρίς καν να διασφαλίζουν τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις ασφαλείας ή υγιεινής για τους εργάτες. Πρόκειται για μια επονείδιστη εκμετάλλευση που αποφέρει τεράστια χρηματικά κέρδη στις εταιρείες που σχετίζονται με το χώρο της μόδας.

Τα αρνητικά στοιχεία της μόδας

- Η μόδα ενισχύει τις ήδη ισχυρές καταναλωτικές τάσεις των ατόμων, δημιουργώντας επιζήμιες συσχετίσεις μεταξύ της προσωπικής αξίας του ανθρώπου και των υλικών αγαθών που αυτός κατέχει. Οι άνθρωποι παρασύρονται συχνά στο να ταυτίζουν τις ενδυματολογικές επιλογές -και ιδίως τη χρηματική αξία αυτών- με την προσωπική αξία των συνανθρώπων τους, προχωρώντας σε υποτιμητικές κρίσεις για εκείνους που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα -ή και την επιθυμία- να ακολουθούν τις επιταγές της μόδας.

Πρόκειται, σαφώς, για μια τελείως επιφανειακή θέαση του κόσμου, υπό την έννοια πως ακόμη κι αν τα ρούχα ενός ανθρώπου μπορούν να αποκαλύψουν την οικονομική του κατάσταση, δεν μπορούν εντούτοις να φανερώσουν την ηθική και πνευματική του ποιότητα, που έχει επί της ουσίας -ή θα έπρεπε να έχει- τη μεγαλύτερη σημασία.

- Η μόδα ωθεί, άρα, τους ανθρώπους να δίνουν περισσότερη προσοχή στην εξωτερική εμφάνιση παρά στην επιδίωξη μιας ουσιαστικής πνευματικής καλλιέργειας. Τάση που ενέχει σημαντικούς κινδύνους για τις προτεραιότητες που θέτουν -κυρίως- οι νέοι άνθρωποι στη ζωή τους. Αν, μάλιστα, ληφθεί υπόψη πως οι νέοι ούτως ή άλλως συγκινούνται περισσότερο από την εικόνα των άλλων ανθρώπων κι όχι από την πνευματική τους συγκρότηση, τότε καθίσταται σαφές πως η μόδα ενδέχεται να τους παρασύρει σε μια γενικότερη αδιαφορία για τα ουσιώδη οφέλη της εσωτερικής καλλιέργειάς τους.

- Η μόδα ενισχύει τον μιμητισμό -στον οποίο βασίζει άλλωστε και την επιτυχία της-, προωθώντας έτσι μια γενικότερη τάση τυποποίησης στους ανθρώπους. Κοινές ενδυματολογικές επιλογές, κοινές μουσικές και κινηματογραφικές επιλογές, κοινός τρόπος αντίληψης κ.λπ.∙ τα πρότυπα των οποίων αντλούνται, ωστόσο, κυρίως από τις δυτικές κοινωνίες, οι οποίες και επωφελούνται από αυτή την παγκόσμια ομοιομορφία των τάσεων της νεολαίας.

Το τίμημα αυτής της ομοιομορφίας είναι υψηλό σε ό,τι αφορά την απάλειψη των ιδιαιτεροτήτων και της μοναδικότητας που διέκρινε παλαιότερα τους πληθυσμούς των επιμέρους εθνοτήτων. Οι δυτικές αγορές εξαλείφοντας τις διαφοροποιήσεις δημιουργούν μια παγκόσμια αγορά με κοινές προτιμήσεις, ενισχύοντας έτσι σε τεράστιο βαθμό τα κέρδη τους.

- Σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης της παγκόσμιας ομοιομορφίας που προωθείται μέσω της μόδας, και δοθέντος ότι η μόδα δεν αφορά μόνο τις ενδυματολογικές επιλογές, διακρίνεται μια προσπάθεια εκρίζωσης όλων εκείνων των στοιχείων εθνολογικής και ιδεολογικής ταυτότητας που θα μπορούσαν να σταθούν εμπόδιο στη χειραγώγηση των πολιτών από τα κυρίαρχα οικονομικά κέντρα του δυτικού κόσμου.

Οι πολίτες, επομένως, με το να υιοθετούν τα δυτικά πρότυπα ενδυμασίας, διασκέδασης και σκέψης, επιτρέπουν τον ευκολότερο έλεγχό τους από τις πολυεθνικές εταιρείες της δύσης, που αποκτούν έτσι ένα πειθήνιο παγκόσμιο καταναλωτικό κοινό.

Τα θετικά στοιχεία της μόδας

- Η μόδα προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να εκφράσουν στοιχεία της προσωπικότητάς τους, αλλά και της διάθεσής τους. Μέρος της ταυτότητας του ατόμου γίνεται εμφανές στους άλλους ανθρώπους, χωρίς να χρειάζεται καν η λεκτική επικοινωνία. Οι ενδυματολογικές του επιλογές και μόνο επαρκούν για να μπορεί το άτομο να δώσει προς τα έξω την εικόνα που το ίδιο έχει για τον εαυτό του.

- Με δεδομένη τη δυνατότητα της μόδας να επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτό και αποδεκτό το άτομο από τους άλλους ανθρώπους, καθίσταται εφικτή η ενίσχυση της αυτοπεποίθησής του, εφόσον αισθάνεται πως κεντρίζει κατά τρόπο θετικό την προσοχή τους και πως αναγνωρίζεται η θελκτική εικόνα της εμφάνισής του.

- Η μόδα προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα ανανέωσης και, άρα, αποφυγής της μονοτονίας. Ανανέωση που επενεργεί θετικά στην εσωτερική διάθεση του ατόμου, εφόσον του δημιουργεί την αίσθηση μιας νέας αρχής και του προσφέρει, έτσι, ένα κίνητρο ή μια ώθηση για νέους τρόπους πρόσληψης της εξωτερικής πραγματικότητας.

- Η μόδα έχει ως κύριο αίτημά της την ανάδειξη του ωραίου και του καλαίσθητου, γεγονός που επενεργεί θετικά στην ψυχολογία και την αισθητική καλλιέργεια του ατόμου. Επιτρέπει, άλλωστε, στα άτομα αφενός να αποκρύπτουν τυχόν ατέλειες του σώματός τους κι αφετέρου να αναδεικνύουν τα θετικά του στοιχεία, διασφαλίζοντας έτσι την αναγκαία αυτοπεποίθηση και την αναγκαία αίσθηση ικανοποίησης με την εξωτερική τους εικόνα.

- Με την ποικιλία των ενδυματολογικών επιλογών παρέχεται στο άτομο η δυνατότητα να αξιοποιήσει τη δική του δημιουργική αντίληψη για τη διαμόρφωση της εικόνας του. Ενώ, μέσα από τα χρώματα των ρούχων που επιλέγει μπορεί να εξωτερικεύσει την εσωτερική του διάθεση.

Εύλογο είναι πως παρά τις θετικές επιδράσεις της μόδας, το άτομο δεν είναι υποχρεωμένο να την ακολουθεί κατά γράμμα, τουναντίον μάλιστα, ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να διαμορφώνει το προσωπικό του στυλ, υιοθετώντας στοιχεία της τρέχουσας μόδας μόνο όταν ταιριάζουν με την προσωπικότητά του και με τις δικές του προτιμήσεις. Η προσπάθεια, άλλωστε, να συμμορφώνεται συνεχώς με τις επιταγές της μόδας είναι αφενός πολυέξοδη κι αφετέρου υποδηλώνει την απουσία προσωπικού αισθητικού κριτηρίου. 

Τι φανερώνει η ενδυμασία ενός ανθρώπου

Η ενδυμασία και γενικότερα η φροντίδα για την εξωτερική εμφάνιση του ατόμου έχει ιδιαίτερη σημασία, εφόσον δεν αποτελεί ούτε μια τυχαία επιλογή, αλλά ούτε και κάτι που δεν λαμβάνεται υπόψη από τους άλλους. Έτσι, αν εξαιρέσουμε τις επαγγελματικές στολές που επιβάλλονται για λόγους εμφανούς δήλωσης της επαγγελματικής ιδιότητας, η ελεύθερα επιλεγμένη ενδυμασία επιτρέπει την άντληση βασικών στοιχείων για το κάθε άτομο. Ειδικότερα:

- Οι ενδυματολογικές επιλογές συνιστούν προφανείς δείκτες για την οικονομική και κοινωνική κατάσταση ενός ατόμου, εφόσον το οικονομικό επίπεδο είναι καθοριστικό ως προς τις σχετικές επιλογές του ατόμου.

- Τα ρούχα και η γενικότερη εξωτερική εμφάνιση ενός ατόμου καθιστά εμφανή την ιδεολογική του τοποθέτηση σε σχέση με τους εκάστοτε κοινωνικούς κανόνες και τις τρέχουσες αντιλήψεις περί του κοινωνικώς αποδεκτού. Έτσι, ένα άτομο μπορεί να ακολουθεί συντηρητικές επιλογές, θέλοντας να εκφράσει τη διάθεση προσαρμογής στους άγραφους αυτούς κοινωνικούς κανόνες ή, αντιθέτως, να καταφεύγει σε προκλητικότερες επιλογές, θέλοντας να δηλώσει την εναντίωσή του απέναντι στον κοινωνικό έλεγχο.

- Η εξωτερική εμφάνιση είναι συχνά δηλωτική της ψυχολογικής κατάστασης ενός ατόμου, υπό την έννοια πως μια επιμελημένη εμφάνιση υποδηλώνει μια σταθερή ή καλή ψυχολογία, ενώ η πλήρης αδιαφορία για την εξωτερική εμφάνιση αποτελεί συχνά σύμπτωμα κατάθλιψης.

- Οι ενδυματολογικές επιλογές ενός ατόμου φανερώνουν το ιδιαίτερο γούστο του∙ τι, δηλαδή, θεωρεί ο ίδιος καλαίσθητο και τι αποφεύγει∙ τι θεωρεί ότι τον κολακεύει και τι όχι. Συχνά, βέβαια, αποκαλύπτεται και η αδυναμία ενός ατόμου να εκτιμήσει ορθά αυτές τις ποιότητες, εφόσον επιλέγει ρούχα είτε ακαλαίσθητα είτε αταίριαστα με το σώμα, την ηλικία και τη γενικότερη εμφάνισή του.

- Ο τρόπος που επιλέγει ένα άτομο να επιμεληθεί την εξωτερική του εμφάνιση, συχνά συνδέεται με τις επιδιώξεις του σε επαγγελματικό ή προσωπικό επίπεδο. Ένα άτομο, για παράδειγμα, που θέλει να το αντιμετωπίσουν με σεβασμό στο νέο του επαγγελματικό χώρο φροντίζει να διαμορφώσει ένα προσεγμένο και σοβαρό στυλ που τονίζει τον επαγγελματισμό του και την προσοχή που δίνει ακόμη και στη λεπτομέρεια.

Με την ίδια λογική η ενδυμασία διαφοροποιείται ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες της δραστηριότητας ή της περίστασης για την οποία την επιλέγει το άτομο. Διαφορετικές, επομένως, είναι οι επιλογές για μια συνάντηση με φιλικά πρόσωπα, διαφορετικές για ένα επίσημο δείπνο ή μια επίσημη συνάντηση και ούτω καθεξής. 

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ισότητα των δύο φύλων

Ellen von Unwerth

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ισότητα των δύο φύλων  

Η σύγχρονη εποχή βρίσκει τις γυναίκες να έχουν αποκτήσει -σε νομικό τουλάχιστον επίπεδο- πλήρη εξίσωση με τους άνδρες. Το γεγονός, ωστόσο, ότι για ένα μακραίωνο διάστημα η θέση της γυναίκας ήταν εμφανώς υποδεέστερη έναντι αυτής του άνδρα, έχει αφήσει ορισμένα στερεοτυπικά κατάλοιπα που συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να προκαλούν δυσαρμονίες σε ό,τι ονομάζουμε ισότητα των δύο φύλων.

Εκφάνσεις που λαμβάνει η ανισότητα εις βάρος των γυναικών

Η ισοτιμία ανδρών γυναικών έχει αναγνωριστεί στις δυτικές κοινωνίες κι έχει διασφαλιστεί σε νομικό επίπεδο, αποτρέποντας τις έντονες ανισότητες του παρελθόντος. Παρόλα αυτά υπάρχουν ακόμη συγκεκριμένες συμπεριφορές και πρακτικές που αντανακλούν τα αρνητικά στερεότυπα απέναντι στις γυναίκες. Ειδικότερα:

- Στον επαγγελματικό χώρο: Οι γυναίκες, ιδίως σε ό,τι αφορά τον ιδιωτικό τομέα, αντιμετωπίζονται ακόμη κατά τρόπο άνισο, εφόσον οι θέσεις ευθύνης που έχουν και τις καλύτερες οικονομικές απολαβές καταλαμβάνονται κυρίως από άνδρες. Παρά το γεγονός ότι οι νομοθετικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την ποσόστωση των προλήψεων στις επιχειρήσεις -υποχρέωση πρόσληψης ικανού αριθμού γυναικών- έχουν επιφέρει μια σχετική εξισορρόπηση στην αναλογία των δύο φύλων, δεν έχουν κατορθώσει εντούτοις να αντιμετωπίσουν τις σχετικές προκαταλήψεις που δίνουν σταθερά το προβάδισμα στους άνδρες στις διευθυντικές θέσεις. Προκύπτει, έτσι, το παράδοξο φαινόμενο να υπάρχει μεγάλη εκπροσώπηση των γυναικών σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις, αλλά ελάχιστη παρουσία στις υψηλόβαθμες θέσεις εργασίας.

Αρνητικά στερεότυπα σε σχέση με την ικανότητα των γυναικών να διοικούν και να αντεπεξέρχονται επαρκώς σε καταστάσεις έντονης πίεσης, αλλά και πρακτικά ζητήματα, όπως είναι η μητρότητα και οι υποχρεώσεις που προκύπτουν από αυτή, φέρνουν τις γυναίκες σε δυσμενέστερη θέση έναντι των ανδρών συνυποψήφιων για τις θέσεις διοίκησης. Ενώ, ακόμη κι αν η ανάλογη θέση δοθεί σε γυναίκα, παρατηρείται μια προφανής δυσαναλογία στις οικονομικές απολαβές που της παρέχονται σε σύγκριση με το μισθό και τα επιπλέον προνόμια που προσφέρονται στους άνδρες συναδέλφους της.

Συνεχίζει, επίσης, να διατηρείται σε σημαντικό βαθμό η διάκριση των επαγγελμάτων σε ανδρικά και γυναικεία, περιορίζοντας τις επαγγελματικές επιλογές των γυναικών ή δυσχεραίνοντας τη δυνατότητά τους να καταξιωθούν σε χώρους παραδοσιακά ανδροκρατούμενους.

- Στο πλαίσιο της οικογενειακής ζωής. Το στερεότυπο της μητέρας που αναλαμβάνει όλες τις οικιακές εργασίες καθώς και την ανατροφή των παιδιών, αν κι έχει υποχωρήσει αρκετά, συνεχίζει εντούτοις να καθιστά εξαιρετικά πιεστική την καθημερινότητα πολλών εργαζόμενων γυναικών, που δεν έχουν ούτε την κατάλληλη στήριξη από την πολιτεία, αλλά ούτε και συνεχή βοήθεια από τους συζύγους τους.

Σε ό,τι αφορά, μάλιστα, τις γυναίκες που καλούνται να μεγαλώσουν τα παιδιά τους χωρίς την παρουσία του συζύγου και χωρίς την οικονομική του συνδρομή, η κατάσταση γίνεται εξαιρετικά πιο δύσκολη, και φανερώνει την αδυναμία της πολιτείας να προστατεύσει επαρκώς τη μητρότητα.

- Απολύτως κατακριτέα είναι τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας -τόσο σωματικής όσο και ψυχολογικής-, που καθιστούν εμφανή την αδυναμία της κοινωνίας να αποσοβήσει το ενδεχόμενο κατάχρησης της σωματικής υπεροχής των ανδρών έναντι των γυναικών. Η ελλιπής διαπαιδαγώγηση ως προς αυτό το ζήτημα, αλλά και ο φόβος καταγγελίας ανάλογων συμβάντων, επιτρέπουν την ύπαρξη ακόμη και σήμερα περιστατικών κακοποίησης γυναικών. Ένα φαινόμενο που εκθέτει συνολικά την κοινωνία και χρήζει συνεχούς επαγρύπνησης προκειμένου να επιτευχθεί η εξάλειψή του.

- Στην καθημερινότητα της κοινωνικής ζωής. Παρά τις νομικές ρυθμίσεις που έχουν διασφαλίσει την πλήρη εξίσωση των δύο φύλων, δεν είναι εξίσου εύκολη η απάλειψη όλων εκείνων των στερεοτυπικών αντιλήψεων που συνοδεύουν το γυναικείο φύλο. Έτσι, είναι συχνό φαινόμενο να έρχονται οι γυναίκες αντιμέτωπες στην καθημερινότητά τους με υποτιμητικά σχόλια, με αμφισβητήσεις -είτε άμεσα εκφρασμένες είτε υπονοούμενες- για τις επαγγελματικές τους ικανότητες, αλλά και με πρόδηλα ρατσιστικές συμπεριφορές.

Οι γυναίκες εξαναγκάζονται έτσι να καταβάλουν μεγαλύτερη προσπάθεια απ’ ό,τι οι άνδρες προκειμένου να αποδείξουν την αξία τους και να διασφαλίσουν το σεβασμό του κοινωνικού και επαγγελματικού τους περίγυρου.

Πρόκειται για μια ιδιαιτέρως αρνητική κατάσταση που απαιτεί όμως χρόνο για να αντιμετωπιστεί, καθώς διατηρούνται ακόμη τα στερεότυπα των παλαιότερων γενιών που είχαν μεγαλώσει σ’ ένα διαφορετικό περιβάλλον κι είχαν συνηθίσει να βλέπουν τις γυναίκες σ’ έναν αυστηρά καθορισμένο ρόλο.

- Στη διαφήμιση και στο χώρο του κινηματογραφικού και τηλεοπτικού θεάματος. Οι διαφημιστές τείνουν να εκμεταλλεύονται την έλξη που ασκεί το γυναικείο σώμα στο ανδρικό καταναλωτικό κοινό, παρουσιάζοντάς το συχνά γυμνό ή με ιδιαίτερα αποκαλυπτική ενδυμασία. Ενώ, αντιστοίχως, προκειμένου να προωθήσουν γυναικεία προϊόντα καταφεύγουν πάλι στην ίδια εικόνα, αδιαφορώντας για τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες που δημιουργούν στις πιθανές καταναλώτριες.

Η συνεχής προβολή του γυναικείου σώματος ή καλύτερα της ψηφιακά επεξεργασμένης εικόνας του γυναικείου σώματος, έχει ως αποτέλεσμα αφενός να δημιουργείται η εντύπωση πως η αξία των γυναικών βασίζεται στην ερωτική διάσταση της θηλυκότητάς τους κι αφετέρου να προωθείται μια εξιδανικευμένη και αψεγάδιαστη εικόνα του γυναικείου σώματος που σαφώς δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα της πλειονότητας των γυναικών.

Οι γυναίκες είναι αναγκασμένες να βλέπουν το φύλο τους να εκπροσωπείται στο χώρο της διαφήμισης ως ερωτικό αντικείμενο -σαν να μην υπάρχουν στις γυναίκες άλλα προτερήματα ή άλλες ποιότητες-, και μάλιστα κατά τρόπο που ξεπερνά την πραγματικότητά τους, εφόσον τους είναι αδύνατο να ανταποκριθούν στο πρότυπο αυτό που προκύπτει κατόπιν εκτεταμένης ψηφιακής επεξεργασίας.

Στερεοτυπική είναι, ωστόσο, η παρουσίαση των γυναικών και σ’ εκείνα τα διαφημιστικά μηνύματα που δεν επιχειρούν να εκμεταλλευτούν τη σεξουαλική εικόνα του γυναικείου φύλου, εφόσον η γυναίκα είναι είτε η νοικοκυρά, που μοιάζει να μην έχει κανένα άλλο ενδιαφέρον πέρα από τα του νοικοκυριού της, είτε η μητέρα που φροντίζει για καθετί σχετικό με τα παιδιά της. Προκύπτει, έτσι, η εντύπωση πως η γυναίκα δεν μπορεί να είναι μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα με ποικίλους παράλληλους ρόλους, αλλά μια μονοσήμαντη κάθε φορά περσόνα.

Παρόμοια είναι η προσέγγιση της γυναίκας και στο χώρο των κινηματογραφικών παραγωγών, όπου η μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στην εξωτερική εμφάνιση των γυναικών και στον ερωτισμό που συνδέεται με αυτή.

- Στο χώρο της πολιτικής. Η καχυποψία απέναντι στις ηγετικές ικανότητες των γυναικών που πηγάζει από τη στερεοτυπική θέασή τους, έχει ως αποτέλεσμα την περιορισμένη παρουσία των γυναικών στις υψηλές πολιτικές θέσεις. Έτσι, αν και υπάρχουν πλέον πολύ περισσότερες γυναίκες στα κοινοβούλια ανά τον κόσμο απ’ ό,τι στο άμεσο παρελθόν, εντούτοις ο αριθμός τους συνεχίζει να υστερεί σημαντικά έναντι του αντίστοιχου των ανδρών.

- Στις χώρες της Ανατολής και ιδίως στον μουσουλμανικό κόσμο. Σε αντίθεση με την εντυπωσιακή πρόοδο που έχει επιτευχθεί στο θέμα της ισότητας των δύο φύλων στον δυτικό κόσμο, οι μουσουλμανικές χώρες διατηρούν μια τελείως διαφορετική αντίληψη που θέλει τις γυναίκες σε εξαιρετικά υποδεέστερη θέση έναντι των ανδρών. Έχουν μηδαμινά δικαιώματα και τελούν επί της ουσίας υπό τον διαρκή έλεγχο των ανδρών, χωρίς να τους αφήνεται κανένα περιθώριο αντίδρασης.

Πώς θα διασφαλιστεί η πραγματική ισότητα των δύο φύλων

Το γυναικείο ζήτημα έχει σε σχέση με τον προηγούμενο αιώνα σημειώσει αλματώδη επιτυχία, εφόσον τα δικαιώματα των γυναικών έχουν κατοχυρωθεί σε όλους τους τομείς κι έχουν εξισωθεί με τα αντίστοιχα των ανδρών. Οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα στη μόρφωση και στην εργασία, διασφάλισαν εκλογικά δικαιώματα και ελεύθερη συμμετοχή στην κοινωνική και πολιτική ζωή κ.λπ.

Εντούτοις, παρατηρούνται ακόμη ορισμένες συμπεριφορές που υποδηλώνουν τη διατήρηση αρνητικών στερεοτύπων εις βάρος των γυναικών, γεγονός που υποδηλώνει πως θα πρέπει να υπάρξει σχετική μέριμνα για την επίτευξη της ουσιαστικής εξίσωσης των δύο φύλων και στην καθημερινή πρακτική.

- Κατάλληλη αγωγή των νέων στο πλαίσιο της οικογένειας. Οι γονείς καλούνται να δίνουν με το καθημερινό τους παράδειγμα την αίσθηση του αδιαπραγμάτευτου αλληλοσεβασμού και της ισότιμης κατανομής των καθημερινών υποχρεώσεων, ώστε τα παιδιά να μην μεγαλώνουν με την εντύπωση πως η μητέρα είναι εκείνη που φέρει το μεγαλύτερο βάρος της ανατροφής τους, αλλά και των οικιακών εργασιών.

- Ανθρωπιστική παιδεία στο πλαίσιο της εκπαίδευσης. Μέσω της ανθρωπιστικής παιδείας οι νέοι θα αποκτήσουν βαθύ σεβασμό απέναντι στον άνθρωπο, χωρίς να υπάρχει στη σκέψη τους θέση για διακρίσεις οποιουδήποτε είδους (φύλου, θρησκείας, καταγωγής, οικονομικής επιφάνειας κ.λπ.). Το ζητούμενο, επομένως, για τους φορείς της εκπαίδευσης είναι να μεταλαμπαδεύσουν στους νέους την αναγκαία εκτίμηση και τον αναγκαίο σεβασμό απέναντι στον συνάνθρωπό τους, ώστε καμία μεταξύ τους διαφοροποίηση να μην είναι ικανή για τη δημιουργία αρνητικών διακρίσεων.

- Μέριμνα της πολιτείας για τον απόλυτο σεβασμό των δικαιωμάτων των γυναικών. Η πολιτεία οφείλει να φροντίζει ώστε τα δικαιώματα των γυναικών να γίνονται απολύτως σεβαστά και να μην επιτρέπει διακρίσεις εις βάρος των γυναικών, περνώντας κατ’ αυτό τον τρόπο το σαφές μήνυμα προς όλους τους πολίτες πως δεν θα γίνεται ανεκτό κανένα φαινόμενο ανισότητας.

- Παρουσίαση κατάλληλων προτύπων συμπεριφοράς στους νέους. Αποτελεί ευθύνη όλων των ενηλίκων να δίνουν με το καθημερινό τους παράδειγμα το κατάλληλο πρότυπο συμπεριφοράς στους νέους. Οφείλουν, δηλαδή, να δείχνουν έμπρακτα πως σέβονται απόλυτα τις γυναίκες και να μην υπάρχει καμία αντίφαση ανάμεσα στα λόγια και στις πράξεις τους.

Θα πρέπει, άλλωστε, να καταστεί σαφές πως οποιαδήποτε σεξιστική συμπεριφορά κι οποιοδήποτε υποτιμητικό σχόλιο, δημιουργεί αμέσως την εντύπωση πως η ισότητα των γυναικών γίνεται σεβαστή σε θεωρητικό επίπεδο μόνο, χωρίς να έχει εμπεδωθεί στην καθημερινότητα των πολιτών.

- Οι γυναίκες οφείλουν να προασπίζονται τα δικαιώματά τους. Μέρος της ευθύνης για την εμπέδωση της ισότητας των δύο φύλων αντιστοιχεί εύλογα στις ίδιες τις γυναίκες, οι οποίες καλούνται να μην αποδέχονται συμπεριφορές ή πρακτικές που καταπατούν τα κατοχυρωμένα δικαιώματά τους ή επιχειρούν να μειώσουν την αξία του φύλου τους. Ενώ, συνάμα, οφείλουν να υπερασπίζονται τις ικανότητες των άλλων γυναικών και να μη γίνονται και οι ίδιες φορείς των στερεοτύπων εκείνων που θέλουν να απαλείψουν. Το να εκφραστεί μια γυναίκα υποτιμητικά για τις ικανότητες και την αξία των γυναικών είναι πολύ πιο επιζήμιο από μιαν αντίστοιχη συμπεριφορά ενός άνδρα, διότι υποδηλώνει απουσία αυτοεκτίμησης και υπονομεύει τις προσπάθειες δεκαετιών για την εξίσωση των δύο φύλων. 

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η (παρα)πληροφόρηση στο Διαδίκτυο

Η (παρα)πληροφόρηση στο Διαδίκτυο

Για πολλούς αναλυτές η εμφάνιση του Διαδικτύου εμπεριέχει την υπόσχεση της άπλετης πληροφόρησης και της βελτίωσης της ποιότητας του δημόσιου διαλόγου. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, η τεχνολογία του Διαδικτύου αφ’ ενός μείωνε το κόστος της πληροφόρησης και αφ’ ετέρου έδινε τη δυνατότητα στους πολίτες να ανταλλάσσουν απόψεις και να ασκούν αμοιβαία κριτική. Όλα αυτά φυσικά θα ήταν προς όφελος των δημοκρατικών διαδικασιών και της κουλτούρας του πολιτικού διαλόγου, στην οποία βασίζεται η δημοκρατία.

Όμως, δυστυχώς σήμερα βλέπουμε ότι αυτές οι προβλέψεις δεν επαληθεύονται. Αντίθετα, σε μεγάλο βαθμό το Διαδίκτυο φαίνεται ότι προωθεί τον πολιτικό εξτρεμισμό και τη μονοσήμαντη πληροφόρηση. Σύμφωνα με τον γνωστό πανεπιστημιακό Cass Sunstein, αυτό το οποίο είναι καθοριστικό με το Διαδίκτυο δεν είναι ότι δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη να έχει περισσότερη πληροφόρηση. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι του δίνει τη δυνατότητα να αποκλείει την πληροφόρηση που δεν του αρέσει. «Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο με τη νέα τεχνολογία», γράφει, «είναι η αυξανόμενη δύναμη των καταναλωτών να "φιλτράρουν" αυτό που βλέπουν». Ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα αυτού του φιλτραρίσματος είναι ότι οι χρήστες εκτίθενται μόνο στην πληροφόρηση που τους είναι αρεστή. Σήμερα τα ιστολόγια που αναπτύσσονται ταχύτερα είναι εκείνα που έχουν μια μονοσήμαντη ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτά ικανοποιούν τις προτιμήσεις των χρηστών τους. Επίσης, κάθε ιστολόγιο παραπέμπει σε άλλα που έχουν ανάλογη ιδεολογική τοποθέτηση.

Όμως, το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι στο Διαδίκτυο κάθε χρήστης επιλέγει την πληροφόρηση που ενισχύει τις δικές του προκαταλήψεις, ενώ αποφεύγει να πληροφορείται για οτιδήποτε άλλο. Ακόμα πιο σημαντικό είναι το φαινόμενο, το οποίο οι ψυχολόγοι ονομάζουν «ομαδική πόλωση», δηλαδή την τάση που έχουν οι άνθρωποι να υιοθετούν ακραίες απόψεις, όταν συνομιλούν μόνο με άτομα των ίδιων απόψεων. Το φαινόμενο της «ομαδικής πόλωσης» έχει τεκμηριωθεί με πολλά πειράματα.

Υπάρχουν πολλές θεωρίες που έχουν προταθεί, για να εξηγήσουν το φαινόμενο της ομαδικής πόλωσης. Σύμφωνα με μια θεωρία, όταν τα άτομα συζητούν μόνο με άλλους που έχουν τις ίδιες απόψεις, ακούν νέα επιχειρήματα υπέρ των απόψεών τους, κάτι που τους κάνει να τις υιοθετούν με ακόμη μεγαλύτερο πάθος. Ακόμη, σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, τα άτομα προσπαθούν συνεχώς να ξεπεράσουν αλλήλους. Αν, λοιπόν, όλοι σε μια ομάδα συμφωνούν ότι π.χ. θα πρέπει να διατηρηθεί η μονιμότητα στον δημόσιο τομέα, σύντομα θα εμφανιστούν και αυτοί που θα υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να επεκταθεί και στον ιδιωτικό.

Η τάση της ομαδικής πόλωσης ενισχύεται στο Διαδίκτυο και σύμφωνα με τον Sunstein παίρνει τη μορφή της «κυβερνοπόλωσης». «Το Διαδίκτυο», γράφει, «λειτουργεί για πολλούς ως το εκτροφείο του εξτρεμισμού, επειδή ακριβώς αυτοί που συμφωνούν επικοινωνούν μεταξύ τους με μεγαλύτερη ευκολία και συχνότητα». Αυτό το καθιστά ένα κατ’ εξοχήν μέσο παραπληροφόρησης. Στον βαθμό που προσφεύγεις μόνο στις ιστοσελίδες που ενισχύουν τις προκαταλήψεις σου, δεν σε ενδιαφέρει αν η πληροφόρηση για τους αντιπάλους είναι σωστή ή όχι ούτε πρόκειται ποτέ να την ελέγξεις.

Τέλος, αν ισχύουν οι απόψεις του Sunstein, τότε ο ρόλος των εφημερίδων ως φορέων της ποικιλομορφίας των απόψεων που υπάρχουν στο κοινωνικό σώμα γίνεται ακόμα πιο σημαντικός. Οι εφημερίδες θα είναι ο μοναδικός χώρος, στον οποίο ο αναγνώστης θα μπορεί να βρει συγκεντρωμένες, τόσο τις απόψεις με τις οποίες συμφωνεί όσο και αυτές με τις οποίες διαφωνεί.

εξτρεμισμός: αρνητικός χαρακτηρισμός κάθε πολιτικής, η οποία συνίσταται σε υποστήριξη ή εφαρμογή ακραίων απόψεων. 

Τ. Μίχας (επιμ.), εφημ. Ελευθεροτυπία, 7.12.2009 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Η προσδοκία ότι το Διαδίκτυο θα προσέφερε άφθονη πληροφόρηση και ενίσχυση του δημόσιου διαλόγου, διαψεύστηκε, εφόσον αυτό προωθεί κυρίως τον «πολιτικό εξτρεμισμό» και τη «μονοσήμαντη πληροφόρηση». Οι χρήστες του διαδικτύου αποφεύγουν την πληροφόρηση που δεν τους είναι αρεστή και προτιμούν σε σημαντικό βαθμό τις σελίδες που έχουν μονόπλευρη ιδεολογική τοποθέτηση. Μια πρακτική που οδηγεί σε άνθιση το φαινόμενο της «ομαδικής πόλωσης», αφού οι χρήστες συνομιλούν διαρκώς με ομοϊδεάτες τους και παθιάζονται ακόμη περισσότερο με τις απόψεις τους. Έτσι, το διαδίκτυο φαίνεται πως ενισχύει την παραπληροφόρηση, λόγω της μονόπλευρης ενημέρωσης που κυρίως παρέχει. Μόνη επιλογή αντίδρασης είναι οι εφημερίδες, όπου παρουσιάζονται με πληρότητα οι αντιτιθέμενες απόψεις για κάθε θέμα.

Β1. Να εξηγήσετε, λαμβάνοντας υπόψη το κείμενο, το φαινόμενο της «ομαδικής πόλωσης»; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Το φαινόμενο της «ομαδικής πόλωσης», όπως το ονομάζουν οι ψυχολόγοι, συνίσταται στην υιοθέτηση ολοένα και πιο ακραίων απόψεων από άτομα που συνομιλούν μόνο με ομοϊδεάτες τους. Πρόκειται, δηλαδή, για μια διαδικασία δογματικής ισχυροποίησης των απόψεων ενός ατόμου, η οποία προκύπτει από το γεγονός ότι το άτομο όχι μόνο δεν βρίσκει αντίλογο σε όσα πιστεύει αλλά τουναντίον ακούει διαρκώς ενισχυτικά επιχειρήματα για τις απόψεις του. Ενώ, παράλληλα, το άτομο επιχειρεί να ξεπεράσει τους συνομιλητές τους ως προς τη βεβαιότητα που έχει για τις κοινές τους απόψεις, προχωρώντας τες σε όλο και πιο ακραία επίπεδα.

Β1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, ο ρόλος των εφημερίδων ως φορέων της ποικιλομορφίας των απόψεων γίνεται ακόμα πιο σημαντικός; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Οι εφημερίδες μπορούν να διαδραματίσουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη σύγχρονη ενημέρωση, διότι παρουσιάζουν με πληρότητα τις διάφορες αντιτιθέμενες απόψεις για τα τρέχοντα ζητήματα. Έτσι, σε αντίθεση με τις διαδικτυακές ιστοσελίδες που προσεγγίζουν κατά τρόπο δογματικό και μονοσήμαντο τα επιμέρους θέματα, ενισχύοντας το φαινόμενο της παραπληροφόρησης, οι εφημερίδες αναδεικνύουν όλες τις απόψεις, και ο αναγνώστης μπορεί να βρει τόσο εκείνες τις απόψεις με τις οποίες συμφωνεί όσο κι εκείνες με τις οποίες διαφωνεί. Επιτρέπουν, άρα, στο άτομο να έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα της πραγματικότητας, εφόσον έρχεται σ’ επαφή με όλο το πλήθος των απόψεων και είναι σε θέση να διαμορφώσει με μεγαλύτερη αντικειμενικότητα τις δικές του.

Β1. Πώς προωθεί το Διαδίκτυο, σύμφωνα με το κείμενο, τη μονοσήμαντη πληροφόρηση και τον πολιτικό εξτρεμισμό; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Το διαδίκτυο προωθεί τη μονοσήμαντη πληροφόρηση και τον πολιτικό εξτρεμισμό, καθώς παρέχει στους χρήστες τη δυνατότητα να αποκλείουν την πληροφόρηση που δεν τους είναι αρεστή. Έτσι, οι χρήστες τείνουν να επιλέγουν για την ενημέρωσή τους ιστοσελίδες που έχουν μονοσήμαντη ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση, αποφεύγοντας εκείνες τις σελίδες που παρουσιάζουν αντίθετες από τις δικές τους απόψεις. Σε αντίθεση, οπότε, με τις εφημερίδες που καταγράφουν όλο το φάσμα των απόψεων, το διαδίκτυο επιτρέπει τη μονόπλευρη παρουσίαση, φέρνοντας σε διαρκή επαφή ανθρώπους κοινών απόψεων και ενισχύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τον ιδεολογικό φανατισμό και, άρα, τον πολιτικό εξτρεμισμό.

Β2. α. Να διαιρέσετε τη δεύτερη παράγραφο (Όμως...τοποθέτηση) του κειμένου σε δύο παραγράφους.

Όμως, δυστυχώς σήμερα βλέπουμε ότι αυτές οι προβλέψεις δεν επαληθεύονται. Αντίθετα, σε μεγάλο βαθμό το Διαδίκτυο φαίνεται ότι προωθεί τον πολιτικό εξτρεμισμό και τη μονοσήμαντη πληροφόρηση. Σύμφωνα με τον γνωστό πανεπιστημιακό Cass Sunstein, αυτό το οποίο είναι καθοριστικό με το Διαδίκτυο δεν είναι ότι δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη να έχει περισσότερη πληροφόρηση. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι του δίνει τη δυνατότητα να αποκλείει την πληροφόρηση που δεν του αρέσει. «Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο με τη νέα τεχνολογία», γράφει, «είναι η αυξανόμενη δύναμη των καταναλωτών να "φιλτράρουν" αυτό που βλέπουν».

Ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα αυτού του φιλτραρίσματος είναι ότι οι χρήστες εκτίθενται μόνο στην πληροφόρηση που τους είναι αρεστή. Σήμερα τα ιστολόγια που αναπτύσσονται ταχύτερα είναι εκείνα που έχουν μια μονοσήμαντη ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτά ικανοποιούν τις προτιμήσεις των χρηστών τους. Επίσης, κάθε ιστολόγιο παραπέμπει σε άλλα που έχουν ανάλογη ιδεολογική τοποθέτηση.

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Με βάση τη διαίρεση της παραγράφου στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται η άποψη του Sunstein σχετικά με τη δυνατότητα που προσφέρει το διαδίκτυο στους πολίτες να φιλτράρουν την πληροφόρηση που λαμβάνουν. Ενώ, στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας φιλτραρίσματος.

Β2.α. Ποια διαρθρωτική λέξη εξασφαλίζει τη συνοχή ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου και ποια μεταξύ τους σχέση σηματοδοτεί;

Η διαρθρωτική λέξη είναι το «όμως», με το οποίο δηλώνεται μια σχέση νοηματικής αντίθεσης.

Β2.β. Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τρίτη και την τέταρτη παράγραφο του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 3η και την 4η παράγραφο επιτυγχάνεται με την επανάληψη του όρου της «ομαδικής πόλωσης». Ειδικότερα, η 4η παράγραφος έρχεται να παρουσιάσει τις απόψεις που εξηγούν το φαινόμενο αυτό, για το οποίο η πρώτη αναφορά γίνεται στην 3η παράγραφο.

Β2. α. Πώς αναπτύσσεται η πέμπτη παράγραφος (Η τάση...να την ελέγξεις) του κειμένου;

Η 5η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτιολόγησης.

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Στη θεματική περίοδο της παραγράφου παρατίθεται η άποψη του Sunstein σύμφωνα με την οποία στο διαδίκτυο η τάση της ομαδικής πόλωσης ενισχύεται και παίρνει τη μορφή της κυβερνοπόλωσης. Μια άποψη που αιτιολογείται στη συνέχεια (επειδή ακριβώς), ώστε ο αναγνώστης να αντιληφθεί πώς πραγματοποιείται αυτή τη διαδικασία ενίσχυσης του φαινομένου της ομαδικής πόλωσης.

Γ1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: άπλετης, μονοσήμαντη, καταναλωτών, προκαταλήψεις, παραπληροφόρησης. Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, το γένος κ.λ.π.).

- Η έρευνα έριξε άπλετο φως στην υπόθεση.

- Ακολουθεί σταθερά μονοσήμαντη προσέγγιση στις απόψεις του, φανερώνοντας την έκταση του φανατισμού του.

- Οι καταναλωτές έχουν πολύ συγκεκριμένες απαιτήσεις από τα προϊόντα που επιλέγουν.

- Έχει προκαταλήψεις εναντίον των γυναικών, παρόλο που είναι νέος άνθρωπος.

- Η παραπληροφόρηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης αποτελεί μείζον θέμα της σύγχρονης εποχής.

Γ1. Να αντικαταστήσετε την καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις/φράσεις, ώστε να αποδίδεται το ίδιο νόημα: μονοσήμαντη, υιοθετούν, εξτρεμισμού, παραπληροφόρησης. 

μονοσήμαντη: μονόπλευρη
υιοθετούν: αποδέχονται, ασπάζονται
εξτρεμισμού: ακρότητας, απολυτότητας, (υιοθέτηση ακραίων απόψεων) 
παραπληροφόρησης: ανακριβούς πληροφόρησης 

Γ1. α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: επαληθεύονται, προωθεί, ενισχύει, προσπαθούν, προσφεύγεις.

επαληθεύονται: επιβεβαιώνονται (επικυρώνονται)

προωθεί: ενισχύει (προβάλλει)

ενισχύει: ισχυροποιεί (δυναμώνει)

προσπαθούν: επιχειρούν (δοκιμάζουν)

προσφεύγεις: καταφεύγεις (στέφεσαι, απευθύνεσαι)

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς τον αριθμό, το πρόσωπο, το χρόνο κ.λ.π.).

- Οι αντιλαϊκές αποφάσεις της νεοεκλεγείσας κυβέρνησης επιβεβαίωσαν τις ανησυχίες εκείνων που δεν είχαν δελεαστεί από το πλήθος των προεκλογικών υποσχέσεων.

- Πολλά τηλεοπτικά προγράμματα ενισχύουν το πρότυπο του καταναλωτισμού με την προβολή μιας επιφανειακής ευδαιμονίας που βασίζεται στην αφθονία υλικών αγαθών. 

- Η διάθεση φιλανθρωπίας ισχυροποιείται σε πολλές περιοχές της χώρας λόγω των ολοένα και πιο δραματικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης.

- Οι κρατούμενοι επιχείρησαν να αποδράσουν χωρίς επιτυχία.

- Ο παθών κατέφυγε στις αρμόδιες αρχές και κατήγγειλε το συμβάν.

Γ2. «να διατηρηθεί η μονιμότητα στον δημόσιο τομέα»: Να εξηγήσετε τη χρήση της παθητικής σύνταξης.

Η παθητική σύνταξη δίνει έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας -στη διατήρηση της μονιμότητας στο δημόσιο- και όχι στο υποκείμενο της ενέργειας, το οποίο δεν ενδιαφέρει ή δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια.

Γ2α. (να) "φιλτράρουν", «ομαδική πόλωση»: Να εξηγήσετε τη χρήση εισαγωγικών στη διατύπωση της καθεμιάς από τις παραπάνω έννοιες.

Η λέξη «φιλτράρουν» τίθεται σε εισαγωγικά προκειμένου να δηλωθεί πως χρησιμοποιείται στο συγκεκριμένο κείμενο μεταφορικά.

Ο όρος «ομαδική πόλωση» τίθεται σε εισαγωγικά, διότι αποτελεί ειδικό όρο που αντλείται από την επιστήμη της ψυχολογίας.

Γ2β. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρεις όρους του ειδικού λεξιλογίου του διαδικτύου.

- χρήστης

- ιστολόγιο

- κυβερνοπόλωση

Γ2. α. «Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι του δίνει τη δυνατότητα να αποκλείει την πληροφόρηση που δεν του αρέσει»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση και με βάση τις πληροφορίες που αυτή περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο να την χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική.

Η αναφορική πρόταση «που δεν του αρέσει» είναι προσδιοριστική στον όρο πληροφόρηση.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η αναφορική χαρακτηρίζεται προσδιοριστική διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (πληροφόρηση) προκειμένου να προκύψει ένα ολοκληρωμένο νόημα.