Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η ανεργία οδηγεί σε απώλεια του εαυτού [Τράπεζα Θεμάτων]

Ioan Panaite

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η ανεργία οδηγεί σε απώλεια του εαυτού [Τράπεζα Θεμάτων]

Η ανεργία οδηγεί σε απώλεια του εαυτού

Πώς αντιδρούν τα περισσότερα άτομα αν, από τη μια μέρα στην άλλη, βρεθούν χωρίς εργασία; Όταν μάλιστα, για λόγους εντελώς άσχετους με τις εργασιακές τους ικανότητες, η απόλυσή τους συνεπάγεται την είσοδό τους σε ένα μακροχρόνιο και αδιέξοδο καθεστώς ανεργίας;

Η καλπάζουσα ανεργία στον τόπο μας, αλλά και στις περισσότερες «αναπτυγμένες» κοινωνίες, είναι το προϊόν της ολότελα ανορθολογικής επιλογής κατά τη δεκαετία του ’70 να εναποθέσουμε το μέλλον των κοινωνιών μας στην άναρχη και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των αγορών. Η πρόσφατη διεθνής οικονομική κρίση σε συνδυασμό με τις εγχώριες αδυναμίες διπλασίασαν την ανεργία στην Ελλάδα. Μάλιστα, με δεδομένη την παρατεταμένη οικονομική ύφεση την επόμενη δεκαετία η επέκταση της μόνιμης ανεργίας σε ολοένα και ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού πρέπει να θεωρείται βέβαιη. Και η προοπτική μιας παρατεταμένης κατάστασης ανεργίας δεν απειλεί μόνο τους νέους κάτω των 25 ετών αλλά και τους άνω των 40 έως 60 ετών μεσήλικες, οι οποίοι, ενώ έχουν εργαστεί επί σειρά ετών, εν μια νυκτί βρίσκονται απολυμένοι, χωρίς καμιά δυνατότητα επανένταξης στον κόσμο της εργασίας.

Προφανώς, η πρώτη συνέπεια της απώλειας της εργασίας είναι η στέρηση μιας σταθερής πηγής εισοδημάτων απαραίτητων για την επιβίωση. Όμως, η παρατεταμένη κατάσταση ανεργίας έχει και άλλες δραματικές επιπτώσεις στην κοινωνική και ατομική ζωή των ανέργων. Επιπτώσεις που σε αρκετές περιπτώσεις είναι πολύ πιο επώδυνες και καταστροφικές από την έλλειψη χρημάτων. Το γεγονός αυτό, μολονότι υποβαθμίζεται ή και παραβλέπεται συστηματικά από τις αρμόδιες αρχές, εντούτοις επιβεβαιώνεται από πλήθος ερευνών από ειδικούς.

Ήδη, οι πρώτες σοβαρές μελέτες των ψυχολογικών επιπτώσεων της ανεργίας πραγματοποιήθηκαν το 1938 από τους Philip Eisenberg και Paul F. Lazarsfeld, οι οποίοι αναλύοντας τις αντιδράσεις των ανέργων αναγνώρισαν τρία τυπικά στάδια ή φάσεις. Το πρώτο στάδιο χαρακτηρίζεται από την απόρριψη και τη συστηματική άρνηση της νέας κατάστασης. Το άτομο δηλαδή αρνείται να αποδεχτεί ότι έχασε την εργασία του και ελπίζει ότι με κάποιο τρόπο θα επαναπροσληφθεί ή θα βρει άλλη καλύτερη εργασία. Ακολουθεί στη συνέχεια το στάδιο της απαισιοδοξίας και της ανησυχίας, καθώς ύστερα από αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες εύρεσης εργασίας αρχίζει να συνειδητοποιεί τη δεινή κατάστασή του. Τότε, συνήθως έπειτα από εννιά

μήνες ανεργίας, εισέρχεται στο στάδιο της απελπισίας και της κατάθλιψης. Δε βλέπει πια καμία διέξοδο ή προοπτική λύσης στο πρόβλημά του.

Άλλωστε, μετέπειτα έρευνες κοινωνικών ψυχολόγων έδειξαν ότι κάθε άνθρωπος τείνει να δημιουργεί μια εικόνα του εαυτού του ανάλογα με τους κοινωνικούς ρόλους που έχει αποδεχτεί και στη βάση αυτών των ρόλων διαμορφώνει τη σιγουριά που απαιτείται για τη «σωστή» κοινωνική ένταξή του. Επομένως, η απώλεια εργασίας επηρεάζει αρνητικά και τις δύο αυτές συμπληρωματικές διαστάσεις της ζωής μας, τόσο τον «πραγματικό» κοινωνικό μας ρόλο όσο και την «υποκειμενική» αυτοεκτίμησή μας. Και ίσως γι’ αυτό οι περισσότεροι ειδικοί επιμένουν ότι το πιο ουσιαστικό σύμπτωμα της απώλειας εργασίας δεν είναι τόσο η έλλειψη χρημάτων, όσο η απώλεια της αυτοεκτίμησης και του αυτοσεβασμού. Η εσωτερίκευση αυτής της κατάστασης οδηγεί κατά κανόνα σε ενοχικά και αυτοευνουχιστικά αισθήματα, τα οποία όχι μόνο καταστρέφουν κάθε προσπάθεια εξόδου από την «προσωπική» κρίση, αλλά και εμποδίζουν την αναζήτηση εργασίας, ιδίως σε χαλεπούς οικονομικά καιρούς. Η αδράνεια και η ακινησία αποτελούν τα τυπικά γνωρίσματα μιας εσφαλμένης και ενοχικής «εσωτερίκευσης» του προβλήματος της ανεργίας ως προσωπικού προβλήματος των ανέργων που σχετίζεται, υποτίθεται, με κάποιες υποκειμενικές ελλείψεις ή αδυναμίες και όχι, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα, με τα αντικειμενικά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα που επιβάλλουν τη βαρβαρότητα της ανεργίας.

αυτοευνουχιστικός: αυτός που ευνουχίζει τον ίδιο του τον εαυτό – ευνουχίζω (κυρίως για άτομο αντρικού φύλου): αφαιρώ ή καταστρέφω τους γεννητικούς αδένες, με αποτέλεσμα τη στειρότητα και την απώλεια των δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου//(μεταφορικά): αφαιρώ από κάποιον το δυναμισμό που φυσιολογικά πρέπει να τον χαρακτηρίζει.

Σπ. Μανουσέλης, εφημ. Ελευθεροτυπία, 30.4.2010 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις). (μονάδες 20)

Η σημαντική ενίσχυση της ανεργίας στη χώρα μας λόγω της διεθνούς οικονομικής κρίσης ενδέχεται να τραπεί σε μόνιμη ανεργία για πολλούς νέους, αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας ανθρώπους. Η ανεργία, αν παραταθεί, πέρα από τη στέρηση των αναγκαίων εισοδημάτων, έχει πολύ σημαντικότερες -κυρίως ψυχολογικές- επιπτώσεις. Οι άνεργοι περνούν, σύμφωνα με τους ειδικούς, τρία στάδια κατά τα οποία αρχικώς αρνούνται να δεχτούν την κατάσταση κι ελπίζουν σε σύντομη αποκατάσταση, έπειτα ανησυχούν κι ύστερα φτάνουν στην απελπισία. Δοθέντος, μάλιστα, ότι κάθε άνθρωπος δημιουργεί την εικόνα του εαυτού του με βάση τους κοινωνικούς του ρόλους, άρα και του επαγγέλματός του, η ανεργία έχει οδυνηρές συνέπειες, καθώς οδηγεί τον άνεργο σε απώλεια του αυτοσεβασμού του. Έτσι, αντί ο άνεργος να εκλαμβάνει το πρόβλημα ως συνέπεια αντικειμενικών παραγόντων, θεωρεί ενοχικά πως αυτό οφείλεται σε δικές του ελλείψεις.  

Β1. Πώς συνδέεται, σύμφωνα με το κείμενο, η ανεργία με την ανάπτυξη ενοχικών αισθημάτων από τον άνεργο; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων. (μονάδες 10)

Η παρατεταμένη ανεργία οδηγεί τους ανέργους σε απώλεια της αυτοεκτίμησης και του αυτοσεβασμού τους, φέροντάς τους σε μια κατάσταση αδράνειας. Οι άνεργοι προχωρούν σε μια ενοχική εσωτερίκευση του προβλήματος, θεωρώντας πως οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για την αδυναμία τους να αποκατασταθούν επαγγελματικά. Παραγνωρίζουν, δηλαδή, τους αντικειμενικούς οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες που σχετίζονται με την ανεργία και πιστεύουν πως το πρόβλημα οφείλεται σε δικές τους ελλείψεις ή αδυναμίες.

Β1. Πού αποδίδουν οι άνεργοι, σύμφωνα με το κείμενο, τις αιτίες στέρησης του δικαιώματός τους στην εργασία; Ποια είναι τα πραγματικά, αντικειμενικά αίτια της ανεργίας; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.

Οι άνεργοι οδηγούνται σε μια ενοχική εσωτερίκευση της κατάστασης, βιώνοντας την ανεργία ως προσωπικό τους πρόβλημα που προκύπτει από δικές τους ελλείψεις ή αδυναμίες. Θεωρούν εσφαλμένα πως η αδυναμία τους να βρουν εργασία οφείλεται στο γεγονός πως οι ίδιοι δεν είναι ικανοί ή άξιοι, ενώ στην πραγματικότητα η ανεργία συσχετίζεται με αντικειμενικά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, τα οποία και την επιβάλλουν.  

Β2.α. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθείται στην τελευταία παράγραφο (Άλλωστε... της ανεργίας) του κειμένου; (μονάδες 2)

ð Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου ακολουθείται παραγωγική συλλογιστική πορεία.

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 3)

ð Η συλλογιστική πορεία της παραγράφου είναι παραγωγική διότι ενώ στη θεματική περίοδο παρουσιάζεται μια γενικότερη διαπίστωση για τη σημασία που έχουν οι κοινωνικοί ρόλοι στη ζωή κάθε ανθρώπου, στη συνέχεια εξετάζεται μια πιο ειδική κατάσταση, αυτή της ανεργίας κι η αρνητική της επίδραση στη ζωή των ανέργων.

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για τη δεύτερη παράγραφο (Η καλπάζουσα ανεργία... της εργασίας) του κειμένου.

ð Ο διπλασιασμός της ανεργίας στην Ελλάδα και ο κίνδυνος επέκτασης της μόνιμης ανεργίας σε ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού.

Γ1. Να αντικαταστήσετε την καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις, ώστε να αποδίδεται το ίδιο νόημα: επέκταση, επιπτώσεις, επώδυνες, υποβαθμίζεται, σιγουριά. (μονάδες 10)

επέκταση: εξάπλωση

επιπτώσεις: συνέπειες

επώδυνες: οδυνηρές

υποβαθμίζεται: υποτιμάται

σιγουριά: βεβαιότητα

Γ1.α. Οι παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή έχουν περισσότερες από μία σημασίες: κρίση, προοπτική. Να σχηματίσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συγκεκριμένες λέξεις με τη σημασία που έχουν αυτές στο κείμενο (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό). (μονάδες 6)

ð Η απουσία αποθεμάτων πετρελαίου μπορεί να οδηγήσει μια χώρα σε ενεργειακή κρίση.

ð Η αδιάλλακτη στάση του δεν αφήνει προοπτικές για συμφιλίωση.

Γ1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου χρησιμοποιώντας τις με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχουν στο κείμενο (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό). (μονάδες 4)

ð Έχω εμπιστοσύνη στην κρίση σου.

ð Η κλασική προοπτική θεμελιώθηκε στην Ιταλία της Αναγέννησης.

Γ2. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των ερωτημάτων στην πρώτη παράγραφο (Πώς αντιδρούν.. αδιέξοδο καθεστώς ανεργίας;) από τον συγγραφέα. (μονάδες 5)

ð Τα ερωτήματα προϊδεάζουν τον αναγνώστη για τα ζητήματα που θα διερευνηθούν στη συνέχεια του άρθρου, ενισχύοντας συνάμα το ενδιαφέρον του, καθώς δημιουργείται η αίσθηση μιας συνομιλίας με τον αρθρογράφο. Προσδίδεται, έτσι, ζωντάνια και παραστατικότητα στο κείμενο.

Γ2. «Επομένως, η απώλεια εργασίας επηρεάζει αρνητικά και τις δύο αυτές συμπληρωματικές διαστάσεις της ζωής μας, τόσο τον «πραγματικό» κοινωνικό μας ρόλο όσο και την «υποκειμενική» αυτοεκτίμησή μας»: Να αιτιολογήσετε την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης από τον συγγραφέα. (μονάδες 5)

Με την ενεργητική σύνταξη δίνεται έμφαση στο υποκείμενο του μεταβατικού ρήματος. Έτσι, στην περίοδο αυτή εκείνο που προτάσσεται και λαμβάνει κεντρική σημασία είναι η απώλεια της εργασίας.