Έκθεση Α΄ Λυκείου: Το χάσμα των γενεών [Τράπεζα Θεμάτων]

Nailia Schwarz

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Το χάσμα των γενεών [Τράπεζα Θεμάτων]

Ένα από τα προβλήματα που απειλεί τον πολιτισμό μας είναι η διαφαινόμενη έχθρα μεταξύ των γενεών. Η στάση σημαντικού μέρους των νέων απέναντι στους βιολογικούς τους φορείς είναι στάση, όχι απλώς κριτική, αλλά υπεροψίας και απόρριψης. Θυμίζει την εχθρική αντίδραση, που έχει, αδικαιολόγητα μερικές φορές, μια πολιτισμική εθνότητα εναντίον μιας άλλης, ξένης εθνότητας. Ιδιαίτερα η νεολαία που επαναστατεί επιδιώκει να κρατηθεί, όσο μπορεί, πιο μακριά από τη γενιά των γονιών της. Όχι απλώς αγνοώντας την παραδοσιακή συμπεριφορά της, αλλά παρατηρώντας προσεκτικά όλες τις λεπτομέρειές της και κάνοντας ακριβώς το αντίθετο.

Ασφαλώς, η νεολαία έχει λόγους να πολεμά τις διάφορες παθογένειες της κοινωνίας, γιατί πράγματι αυτές υπάρχουν. Μάλιστα, όσο διάστημα αυτός ο «πόλεμος» θα διενεργείται πολιτικά, σε σημείο που να μη χάνεται η ικανότητα του διαλόγου, η νεολαία θα συμβάλλει στην αναγέννηση της κοινωνίας. Είναι ανάγκη, όμως, να διδαχτεί στο σχολείο και στη ζωή ότι είναι εξαιρετικά επικίνδυνο να καταργήσουμε με τρόπο αυθαίρετο στοιχεία του πολιτισμού μας, χωρίς να γνωρίζουμε τις επιπτώσεις τους στην πορεία της κοινωνίας μας. Άλλωστε, η επιλογή των διατηρητέων γνώσεων και στάσεων είναι αποτέλεσμα πολύχρονης δοκιμασίας.

Από την άλλη πλευρά, οι μεγαλύτεροι πρέπει να προβληματιστούν και να πείσουν! Ποιον; Τη νεολαία. Μια νεολαία που τα μέλη της δεν ενθουσιάζονται πάντα από το σχολείο, που ανάγουν μερικές φορές την παρέα σε κέντρο της ζωής τους και που κάποτε φυλακίζονται σε ευτελείς φοβίες και κοινοτοπίες. Είναι, αλήθεια, δύσκολο εμείς οι μεγαλύτεροι να πείσουμε τους νέους ότι η ανάπτυξη του πολιτισμού μας δημιούργησε αξίες αναντικατάστατες και αξιοσέβαστες. Πρέπει, όμως, να πείσουμε τους νέους ότι μόνο, όταν σέβεσαι την ιστορική διαδρομή της κοινωνίας σου, τους θεσμούς, τις αρχές της δημοκρατίας, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις σου και, ότι μόνο όταν υπεύθυνα και γόνιμα αμφισβητείς, μπορείς να ελπίζεις και να αισιοδοξείς. Πρέπει, λοιπόν, εμείς οι μεγαλύτεροι να δώσουμε το παράδειγμα, γιατί το μήνυμα για το μέλλον το μεταφέρει η νεολαία.

Χρ. Μασσαλάς, από την ιστοσελίδα της εφ. Μακεδονία, 3. 10. 2009 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Ποια άποψη εκφράζει ο συγγραφέας για τη στάση των νέων απέναντι στους μεγαλύτερους και πού την αποδίδει; (60-80 λέξεις)

Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι οι νέοι διατηρούν απέναντι στους μεγαλύτερους στάση, όχι απλώς κριτική, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά μια στάση απόρριψης. Επισημαίνει, μάλιστα, πως η στάση τους αυτή θυμίζει την εχθρική εκείνη αντίδραση που έχει μια εθνότητα -κάποτε χωρίς λόγο- απέναντι σε μια ξένη εθνότητα. Πρόκειται, βέβαια, για φανέρωμα της προσπάθειας των νέων να αποστασιοποιηθούν από τους γονείς τους και, πολύ περισσότερο, της επιθυμίας τους να διαφοροποιηθούν πλήρως από αυτούς, κάνοντας καθετί κατά τρόπο αντίθετο από εκείνους. Αντίδραση, βέβαια, δικαιολογημένη σε ό,τι αφορά τις παθογένειες της σύγχρονης κοινωνίας, την ύπαρξη των οποίων δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί.    

Α1. Ποιες είναι οι προτροπές του συγγραφέα προς τη νεολαία και ποιες προς τους μεγαλύτερους; (60-80 λέξεις)

Ο συγγραφέας θεωρεί πως οι νέοι έχουν δίκιο να αντιδρούν απέναντι στις παθογένειες της κοινωνίας, τους προτρέπει, ωστόσο, να εκφράζουν αυτή την αντίδραση με τρόπο πολιτικό και με βάση το διάλογο. Διότι μόνο έτσι θα συμβάλλουν στην αναγέννηση της κοινωνίας, αφού θα έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν -και σ’ αυτό οφείλει να συμβάλει το σχολείο- πως είναι επικίνδυνο να προχωρά κανείς στην κατάργηση στοιχείων ενός πολιτισμού, χωρίς να γνωρίζει τις συνέπειες που θα υπάρξουν στην πορεία της κοινωνίας. Σε σχέση με αυτό, μάλιστα, προκύπτουν και οι προτροπές προς τους μεγαλύτερους, οι οποίοι οφείλουν να πείσουν τους νέους πως ο πολιτισμός μας έχει ήδη ορισμένες αξίες που είναι αναντικατάστατες και αξίζουν το σεβασμό των νεότερων. Οφείλουν, άρα, οι μεγαλύτεροι να πείσουν τους νέους πως θα πρέπει να σεβαστούν την ιστορική διαδρομή της κοινωνίας, καθώς και ορισμένους καίριους θεσμούς, όπως είναι φυσικά οι αρχές της δημοκρατίας.   

Α1. Γιατί, σύμφωνα με την άποψη του συγγραφέα, υπάρχει «έχθρα μεταξύ των γενεών»; (60-80 λέξεις)

Ο συγγραφέας διαπιστώνει πως υπάρχει «έχθρα μεταξύ των γενεών», εφόσον η στάση μεγάλου μέρους της νεολαίας απέναντι στους γονείς τους και τους άλλους ενήλικες φανερώνει υπεροψία και διάθεση απόρριψης. Θυμίζει η συμπεριφορά τους, όπως σχολιάζει ο συγγραφέας, την εχθρική αντίδρασης που έχει μια πολιτισμική εθνότητα απέναντι σε μια άλλη ξένη. Εχθρότητα που πηγάζει από τη διάθεση των νέων να κρατήσουν όσο γίνεται μεγαλύτερες αποστάσεις από τη γενιά των γονιών τους, αφού μοιάζει να καταλογίζουν σε αυτούς τις παθογένειες της κοινωνίας.

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Ένα από τα προβλήματα... αντίθετο) και την τρίτη παράγραφο (Από την άλλη...η νεολαία) του κειμένου.

1^η παράγραφος: Η νέα γενιά κρατά εχθρική στάση απέναντι στην προηγούμενη.

3^η παράγραφος: Η ιδιαίτερη ευθύνη των μεγαλύτερων απέναντι στη νέα γενιά.

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου (Από την άλλη... νεολαία) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Από την άλλη πλευρά, οι μεγαλύτεροι πρέπει να προβληματιστούν και να πείσουν!

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Ποιον; Τη νεολαία. Μια νεολαία που τα μέλη της δεν ενθουσιάζονται πάντα από το σχολείο, που ανάγουν μερικές φορές την παρέα σε κέντρο της ζωής τους και που κάποτε φυλακίζονται σε ευτελείς φοβίες και κοινοτοπίες. Είναι, αλήθεια, δύσκολο εμείς οι μεγαλύτεροι να πείσουμε τους νέους ότι η ανάπτυξη του πολιτισμού μας δημιούργησε αξίες αναντικατάστατες και αξιοσέβαστες. Πρέπει, όμως, να πείσουμε τους νέους ότι μόνο, όταν σέβεσαι την ιστορική διαδρομή της κοινωνίας σου, τους θεσμούς, τις αρχές της δημοκρατίας, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις σου και, ότι μόνο όταν υπεύθυνα και γόνιμα αμφισβητείς, μπορείς να ελπίζεις και να αισιοδοξείς.

Κατακλείδα: Πρέπει, λοιπόν, εμείς οι μεγαλύτεροι να δώσουμε το παράδειγμα, γιατί το μήνυμα για το μέλλον το μεταφέρει η νεολαία.

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Ένα από τα προβλήματα... αντίθετο) και τη δεύτερη παράγραφο (Ασφαλώς... δοκιμασίας) του κειμένου.

1^η παράγραφος: Η νέα γενιά κρατά εχθρική στάση απέναντι στην προηγούμενη.

2^η παράγραφος: Ο διάλογος και ο σεβασμός ορισμένων στοιχείων του πολιτισμού συνιστούν αναγκαίες προϋποθέσεις για μια γόνιμη αμφισβήτηση.

Β1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση με κάθε αντώνυμο των παρακάτω λέξεων του κειμένου με έντονη γραφή: χάνεται, γνωρίζουμε, πολύχρονης, φυλακίζονται, υπεύθυνα.

- Ευτυχώς, βρήκα τα κλειδιά μου εγκαίρως, πριν φωνάξω τον κλειδαρά!

- Συνειδητοποιήσαμε γρήγορα ότι αγνοούσαμε πλήρως τα γεγονότα στα οποία αναφερόταν.

- Η παραμονή του στο εξωτερικό ήταν τελικά ολιγόχρονη, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος επιθυμούσε να την παρατείνει με κάθε τρόπο.

- Ο κρατούμενος αποφυλακίστηκε προ ολίγων ημερών, αφού εξέτισε το σύνολο της ποινής του.

- Κυβέρνησε τη χώρα ανεύθυνα, φέρνοντάς τη στα πρόθυρα οικονομικής κατάρρευσης.

Β1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση με καθεμιά συνώνυμη λέξη ή ισοδύναμη φράση των λέξεων με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: επιδιώκει, συμβάλλει, ανάγκη, γνωρίζουμε, πρέπει.

- Προσπαθούσε με κάθε μέσο να υπερισχύσει των αντιπάλων του.

- Κάθε πολίτης μπορεί να βοηθήσει στην κοινή προσπάθεια.

- Είναι απαραίτητο να βρούμε κι άλλους συνεργάτες.

- Τόσα χρόνια διπλωμάτης, ξέρει πώς να αποφεύγει τις κακοτοπιές στις συζητήσεις.

- Δεν αρμόζει σε υπεύθυνους ανθρώπους να ενεργούν τόσο απερίσκεπτα.

Β1. «Μόνο όταν υπεύθυνα και γόνιμα αμφισβητείς, μπορείς να ελπίζεις και να αισιοδοξείς».

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο λόγου, να δημιουργήσετε μια παράγραφο 40-50 λέξεων.

Μόνο όταν υπεύθυνα και γόνιμα αμφισβητείς, μπορείς να ελπίζεις και να αισιοδοξείς. Είναι, άλλωστε, απολύτως αναγκαίο η αμφισβήτηση της υπάρχουσας κατάστασης και των εδραιωμένων αξιών να είναι γόνιμη και να υπάρχει σε αυτή η πρόθεση να διασωθούν τα όποια αξιόλογα στοιχεία, διότι διαφορετικά το αποτέλεσμα είναι μια συνολική απόρριψη που δεν βοηθά στη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας, αφού δεν αποδέχεται την ύπαρξη κάποιας βάσης πάνω στην οποία θα μπορέσει να εργαστεί. 

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός / δηλωτικός ή μεταφορικός / συνυποδηλωτικός;

Ο τίτλος του κειμένου είναι μεταφορικός.

Β2.β. Να δώσετε έναν δικό σας σύντομο κυριολεκτικό / δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

- Η αντίθεση ανάμεσα στην παλαιότερη και τη νέα γενιά.

Β2. Για ποιους λόγους ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο (Από την άλλη... νεολαία) του κειμένου χρησιμοποιεί α΄ πληθυντικό και β΄ ενικό πρόσωπο;

«εμείς οι μεγαλύτεροι να πείσουμε»: Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό πρόσωπο προκειμένου να τονίσει πως συμπεριλαμβάνει και τον εαυτό του στην ομάδα των ενηλίκων που οφείλουν να προσπαθήσουν να εμπνεύσουν σεβασμό στους νέους για ορισμένες καίριες αξίες του παρελθόντος. Ο συγγραφέας επιτυγχάνει έτσι να δείξει πως αναλαμβάνει κι ο ίδιος μέρος της ευθύνης και πως δεν ζητά από τους άλλους κάτι για το οποίο δεν θα καταβάλλει προσπάθειες και ο ίδιος.

Ας σημειωθεί, επίσης, πως το α΄ πρόσωπο καθιστά το κείμενο πιο άμεσο και πιο οικείο.

«μπορείς να ελπίζεις και να αισιοδοξείς»: Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το β΄ ενικό πρόσωπο για να δώσει ζωντάνια στο κείμενό του, αφού δημιουργεί την εντύπωση πως απευθύνει το λόγο του προς τον κάθε αναγνώστη του χωριστά. Έτσι, το κάλεσμά του γίνεται πιο άμεσο και, άρα, πιο αποτελεσματικό.

Β2.α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- η νεολαία έχει λόγους να πολεμά

- που κάποτε φυλακίζονται σε ευτελείς φοβίες

Β2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους στο κείμενο.

Με τη μεταφορική χρήση της γλώσσας προσδίδεται στο κείμενο ζωντάνια που το καθιστά πιο ενδιαφέρον για τους αναγνώστες. Έτσι, η έντονη προσπάθεια των νέων να αντιταχθεί στις παθογένειες της κοινωνίας δίνεται με το ρήμα «πολεμώ», για να δηλωθεί με έμφαση η ένταση του αγώνα τους, ακριβώς σαν να δίνουν κάποια πολεμική μάχη. Ενώ, ο εγκλωβισμός που βιώνουν οι νέοι λόγω ορισμένων φοβιών, έστω κι αν αυτές μοιάζουν ανούσιες από την οπτική των μεγαλύτερων, δίνεται με το ρήμα «φυλακίζομαι», προκειμένου να φανεί το πόσο έντονα τους καθηλώνουν οι φοβίες τους.