Κωνσταντίνος Καβάφης «Στο Θέατρο»

Dustin McNeer

Κωνσταντίνος Καβάφης «Στο Θέατρο»

Βαρέθηκα να βλέπω την σκηνή,

και σήκωσα τα μάτια μου στα θεωρεία.

Και μέσα σ’ ένα θεωρείο είδα σένα

με την παράξενη εμορφιά σου, και τα διεφθαρμένα νιάτα.

Κι αμέσως γύρισαν στο νου μου πίσω

όσα με είπανε το απόγευμα για σένα,

κ’ η σκέψις και το σώμα μου συγκινηθήκαν.

Κ’ ενώ εκοίταζα γοητευμένος

την κουρασμένη σου εμορφιά, τα κουρασμένα νιάτα,

το ντύσιμό σου το εκλεκτικό,

σε φανταζόμουν και σε εικόνιζα,

καθώς με είπανε το απόγευμα για σένα.  

Το ποίημα «Στο Θέατρο» ανήκει στα Κρυμμένα ποιήματα του Καβάφη, σ’ εκείνα δηλαδή που αν και τα ολοκλήρωσε ο ποιητής επέλεξε τελικά να μην τα δημοσιεύσει. Γραμμένο σε α΄ ενικό πρόσωπο δημιουργεί την αίσθηση πως αφορά ένα περιστατικό από τη ζωή του ίδιου του ποιητή και αποκτά έτσι μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Βαρέθηκα να βλέπω την σκηνή,

και σήκωσα τα μάτια μου στα θεωρεία.

Και μέσα σ’ ένα θεωρείο είδα σένα

με την παράξενη εμορφιά σου, και τα διεφθαρμένα νιάτα.

Στο ποίημα αποδίδεται αφηγηματικά ένα απλό περιστατικό από την καθημερινότητα του ποιητή, που προσφέρει ωστόσο την ευκαιρία για να εκφραστεί η ερωτική εκείνη διάθεση που του προκαλείται από τη θέα ενός ωραίου νέου.

Ο ποιητής βρίσκεται στο θέατρο και παρακολουθεί κάποια παράσταση, μέχρι τη στιγμή που βαριέται πλέον να βλέπει τη σκηνή και σηκώνει τα μάτια του στα θεωρεία για να παρατηρήσει τους θεατές. Εκεί, σ’ ένα από τα θεωρεία βλέπει εκείνον, με την παράξενη ομορφιά του και τα διεφθαρμένα νιάτα του. Το γεγονός ότι η ομορφιά του νέου χαρακτηρίζεται «παράξενη» ίσως υποδηλώνει πως το παρουσιαστικό του δεν είχε τη συνήθη ωραιότητα, με χαρακτηριστικά που θα αποδέχονταν όλοι ως όμορφα, εξέπεμπε εντούτοις μια δική του έντονη γοητεία. Ενώ, από την άλλη, η αναφορά στα «διεφθαρμένα» του νιάτα, συνιστά υπαινιγμό για το είδος του ερωτισμού που προτιμούσε ο νέος.

Προσέχουμε πως ο ποιητής επιλέγει να χρησιμοποιήσει το β΄ πρόσωπο όταν αναφέρεται στον νεαρό που τράβηξε την προσοχή του, σαν να του απευθύνει το λόγο, έστω κι αν στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κάποια συνομιλία μεταξύ τους. Πρόκειται για ένα αφηγηματικό τέχνασμα που ενισχύει τη θεατρικότητα του κειμένου και το καθιστά πιο οικείο και άμεσο. Ο ποιητής δημιουργεί σκοπίμως την αίσθηση της συνομιλίας για να τονίσει το πόσο κοντά ένιωσε σ’ εκείνον τον όμορφο και διεφθαρμένο νέο.

Κι αμέσως γύρισαν στο νου μου πίσω

όσα με είπανε το απόγευμα για σένα,

κ’ η σκέψις και το σώμα μου συγκινηθήκαν.

Ο νεαρός αυτός δεν ήταν, όπως φαίνεται, τελείως άγνωστος στον ποιητή, αφού το ίδιο απόγευμα έτυχε να του μιλήσουν για εκείνον, αποκαλύπτοντάς του στοιχεία για την προσωπική του ζωή και τις ερωτικές του ιδιαιτερότητες. Έτσι, αμέσως μόλις ο ποιητής βλέπει το πρόσωπο του νέου, φέρνει στη σκέψη του όσα άκουσε για εκείνον, και αισθάνεται το σώμα του και τη σκέψη του να συγκινούνται. Συγκίνηση που προκύπτει από την επίγνωση ότι ο ωραίος αυτός νέος συνήθιζε να απολαμβάνει τον ομόφυλο έρωτα -όπως και ο ποιητής άλλωστε-, γεγονός που γεννά στη σκέψη του ποιητή μια αίσθηση προσδοκίας, αφού δεν θα ήταν απίθανο να προκύψει μεταξύ τους μια στενότερη γνωριμία.

Κ’ ενώ εκοίταζα γοητευμένος

την κουρασμένη σου εμορφιά, τα κουρασμένα νιάτα,

το ντύσιμό σου το εκλεκτικό,

σε φανταζόμουν και σε εικόνιζα,

καθώς με είπανε το απόγευμα για σένα. 

Ο ποιητής απομένει να κοιτάζει γοητευμένος την κουρασμένη ομορφιά και τα κουρασμένα νιάτα του νέου, καθώς και το εκλεκτικό του ντύσιμο που αναδείκνυε ακόμη περισσότερο την ωραιότητά του. Η διπλή χρήση του επιθέτου «κουρασμένος» έχει τη σημασία της, αφού περνά έμμεσα το μήνυμα πως ο νέος αυτός απολαμβάνει στο έπακρο τις διασκεδάσεις και της ερωτικές περιπέτειες που του είναι προσιτές χάρη στη νεότητά του και την ομορφιά του. Η κούραση της ομορφιάς του έχει προκύψει από τη συστηματική επιδίωξη και απόλαυση της ηδονής.   

Κι ενώ τον κοιτάζει, αφήνει τη σκέψη του ελεύθερη να φανταστεί τον νέο όπως του τον παρουσίασαν το απόγευμα∙ να τον φανταστεί δοσμένο στον έρωτα και στην επιδίωξη της έντονης σωματικής ηδονής.

Εμφανές κι εδώ το στοιχείο της φαντασίωσης και της νοητικής βίωσης ερωτικών στιγμών, που είναι σύνηθες στην ποίηση του Καβάφη, μιας και ο ποιητής καταφεύγει συχνά στη βοήθεια της φαντασίας και της σκέψης προκειμένου να ζήσει ερωτικές επαφές ή σκηνές ερωτικής εκπλήρωσης που δεν αποτελούσαν όμως πάντοτε πραγματικά στιγμιότυπα του δικού του βίου. Ο ποιητής, αν και είναι πολύ πιθανό πως δεν θα προσεγγίσει ποτέ αυτόν τον νέο στην πραγματικότητα, δεν εμποδίζεται από το να φανταστεί με πλήρη ελευθερία μια ερωτική συνάντηση μαζί του και να αντλήσει έτσι μια νοητικού επιπέδου αισθητική και ηδονική απόλαυση.