Αντρέας Λασκαράτος «Στην υποκρισία»

Joetta Currie

Αντρέας Λασκαράτος «Στην υποκρισία»

(1811-1901)

Στην υποκρισία

Σεπτή μου Υποκρισία, Δέσποινά μου,

με συντριβή μου σου φιλώ το χέρι,

και σου προσφέρω τα σεβάσματά μου.

Ποι᾿ άλλη αρετή καλύτερά σου ξέρει

να κερδίζει τς ανθρώπους εδώ χάμου;

Ο κόσμος σε λατρεύει, σε γεραίρει,

κι εγώ κλίνω σ᾿ εσέ τα γόνατά μου

και σε γυρεύω για οδηγό μου αστέρι.

Φτιάσε μου σοβαρό το πρόσωπό μου,

δως μου ύφος πειστικό και όψη οσία,

για να μπορώ κι εγώ σε ποίμνιό μου

να εξασκώ την τόση σου μαγεία.

Κι έτσι να ᾿ ν᾿ και για με τον φτωχόν γέροντα,

του κόσμου τα καλά και τα συμφέροντα.

(Στιχουργήματα διάφορα, πρώτη δημοσίευση του έργου το 1872)

Γεραίρω: τιμώ, δοξάζω

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α1. Το ποίημα που σας δόθηκε είναι ένα σονέτο. Αφού παρατηρήσετε το κείμενο ως προς τη μορφή του, να αναφέρετε τα χαρακτηριστικά του σονέτου ως προς α) τον συνολικό αριθμό των στίχων, β) τον αριθμό των στροφών, γ) τον αριθμό των στίχων εκάστης στροφής και δ) την ομοιοκαταληξία. (20 μονάδες)

α) Το σονέτο αποτελείται από δεκατέσσερις στίχους.

β) Οι στίχοι του σονέτου κατανέμονται σε τέσσερις στροφές.

γ) Οι δυο πρώτες στροφές είναι τετράστιχες, ενώ οι δυο τελευταίες τρίστιχες· έχουμε δηλαδή το σχήμα: 4 - 4 - 3 - 3

δ) Στις δύο πρώτες στροφές έχουμε πλεχτή ομοιοκαταληξία, δηλαδή ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τρίτο και ο δεύτερος με τον τέταρτο (αβαβ). Στην τρίτη στροφή ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τρίτο, ενώ ο δεύτερος στίχος της ομοιοκαταληκτεί με τον πρώτο της τέταρτης στροφής. Στην τέταρτη στροφή πέρα από την ομοιοκαταληξία του πρώτου της στίχου με τον δεύτερο της προηγούμενης, ομοιοκαταληκτούν μεταξύ τους κι οι δύο τελευταίοι της στίχοι.

α2. Να σχολιάσετε τον τίτλο και να τον συνδέσετε με το περιεχόμενο του ποιήματος. (5 μονάδες)

Το ποίημα είναι αφιερωμένο «Στην υποκρισία», την «αρετή», όπως ειρωνικά την ονομάζει ο ποιητής που κερδίζει όσο καμία άλλη τους ανθρώπους. Ο ποιητής γονατίζει ικετευτικά μπροστά στην Υποκρισία, θέλοντας κι εκείνος να επωφεληθεί από τα κέρδη που προσφέρει στους ανθρώπους. Όπως, άλλωστε, επισημαίνει ο δημιουργός όλη τη λατρεύουν κι όλη την τιμούν, γι’ αυτό της ζητά να γίνει οδηγός στη ζωή του, να του δώσει σοβαρότητα και πειστικότητα στο ύφος, ώστε όταν υποκρίνεται απέναντι στους άλλους να μην καταλαβαίνουν τα ψεύδη του. Θέλει κι εκείνος, λοιπόν, να μπορεί να ασκεί στους άλλους τη μαγεία της υποκρισίας και να τους κάνει να τον ακολουθούν και να τον εξυπηρετούν, μαγεμένοι από τα ψεύτικα λόγια του.

Ο ποιητής με καυστικά ειρωνικό τρόπο ξεσκεπάζει μια από τις πιο συνηθισμένες τακτικές εξαπάτησης των άλλων∙ την υποκρισία. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να υποκρίνονται σεβασμό, συμπάθεια, φιλία και θαυμασμό απέναντι στους άλλους, προκειμένου να κερδίζουν από αυτούς ό,τι επιθυμούν. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο οι περισσότεροι άνθρωποι δύσκολα αντιστέκονται στις κολακείες, στις φιλικές προσεγγίσεις των άλλων και στα αισθήματα σεβασμού και θαυμασμού που τους εκφράζουν, κι είναι έτοιμοι να ανταποδώσουν προσφέροντας ό,τι τους ζητηθεί.

β1. Ποιος μιλάει στο ποίημα και σε ποιον απευθύνεται; (3 μονάδες) Ποιος ρηματικός χρόνος κυριαρχεί στο κείμενο; (4 μονάδες) Να ερμηνεύσετε την επιλογή αυτή του ποιητή. (3 μονάδες).

Στο ποίημα ακούγεται ο λόγος ενός γέροντα∙ ενός φτωχού γέροντα, όπως χαρακτηρίζει ο ποιητής τον εαυτό του, που απευθύνεται στην αξιοσέβαστη Υποκρισία.

Ο χρόνος που κυριαρχεί στο ποίημα είναι ο ενεστώτας (φιλώ, προσφέρω, ξέρει, κερδίζει, λατρεύει, κλίνω κ.ά.).

Ο ποιητής επιλέγει να τοποθετήσει τα περισσότερα ρήματα σε χρόνο ενεστώτα για να δώσει στο περιεχόμενο του ποιήματος παροντική διάσταση, μιας και η κατάσταση που περιγράφει είναι απολύτως διαχρονική. Με την επιλογή αυτού του χρόνου το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια και μοιάζει επίκαιρο, όποτε κι αν διαβαστεί. Σαφής επιβεβαίωση της ορθότητας αυτής της επιλογής είναι πως η ίδια κατάσταση επικρατεί ακόμη και στις μέρες μας κι ας έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από τη σύνθεση του ποιήματος.

β2. Ο Λασκαράτος υπήρξε ένας κατεξοχήν σατιρικός ποιητής. Να εντοπίσετε τρία (3) στοιχεία ειρωνείας στο κείμενο και να τα σχολιάσετε σύντομα (15 μονάδες).

Σεπτή μου Υποκρισία, Δέσποινά μου: Η γεμάτη δουλικότητα προσφώνηση του ποιητή προς την Υποκρισία είναι άκρως ειρωνική, εφόσον ο ποιητής επιλέγει λέξεις που χρησιμοποιούνται συνήθως για ιερά πρόσωπα, όπως για παράδειγμα για την Παναγία ή για πρόσωπα αριστοκρατικής καταγωγής. Το να αποκαλεί, άρα, την υποκρισία, σεπτή (άξια ευλαβικού σεβασμού) και Δέσποινα (κυρία ευγενικής καταγωγής), έρχεται να τονίσει με ειρωνικό τρόπο την έκταση που λαμβάνει η υποκρισία στις κοινωνίες. Από τη μία είναι εκείνοι που με δολιότητα υποκρίνονται απέναντι στους συνανθρώπους τους κι από την άλλοι είναι οι αποδέκτες της υποκρισίας, οι οποίοι ξεγελιούνται και προσφέρουν την εύνοιά τους στους υποκριτές.

 Ποι᾿ άλλη αρετή καλύτερά σου ξέρει  / να κερδίζει τς ανθρώπους εδώ χάμου; Ο ποιητής χαρακτηρίζει την υποκρισία «αρετή» και της αναγνωρίζει πως κατορθώνει καλύτερα απ’ όλες τις άλλες αρετές να κερδίζει τους ανθρώπους στη γη. Έτσι, ένας άνθρωπος που είναι τίμιος, ειλικρινής, φιλάνθρωπος κ.λπ., αδυνατεί να κερδίσει τα οφέλη που κερδίζει ένας υποκριτής, εφόσον οι περισσότεροι άνθρωποι ανταποκρίνονται καλύτερα στην υποκρισία και όχι στην ειλικρίνεια. Προτιμούν να ακούν από τους άλλους εκείνα που τους ευχαριστούν, εθελοτυφλώντας απέναντι στην υποκρισία που κρύβουν αυτά τα λόγια.

για να μπορώ κι εγώ σε ποίμνιό μου / να εξασκώ την τόση σου μαγεία. Ο ποιητής ζητά από την υποκρισία να γίνει οδηγός στη ζωή του, ώστε να μπορεί κι εκείνος να ασκεί την ανάλογη μαγεία στο ποίμνιό του, χαρακτηρίζοντας έτσι κατά τρόπο ειρωνικό «κοπάδι» εκείνους τους ανθρώπους που ξεγελιούνται από τα ψεύδη της υποκρισίας. Έτσι, τα βέλη του ποιητή στρέφονται και ενάντια σ’ εκείνους που αφήνονται να εξαπατηθούν από τους υποκριτές, εφόσον ακολουθούν γοητευμένοι σαν κοπάδι ζώων εκείνους ακριβώς που τους λένε ψέματα και τους κοροϊδεύουν.

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πόλεμος και Ειρήνη

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πόλεμος και Ειρήνη  

Πόλεμος: Η ένοπλη σύρραξη ανάμεσα σε κράτη ή μεταξύ ομάδων εντός του ίδιου κράτους. Ο πόλεμος διακρίνεται ανάλογα με το σκοπό διεξαγωγής και την έκταση που λαμβάνει σε επιθετικό - κατακτητικό, αμυντικό - εθνικοαπελευθερωτικό, εμφύλιο, παγκόσμιο, τοπικό, θρησκευτικό, ολοκληρωτικό (για την ολοκληρωτική εξόντωση του αντιπάλου),. Μπορεί, συνάμα, να λάβει κι άλλες επιμέρους διακρίσεις ανάλογα με τον τρόπο διεξαγωγής του. Έχουμε, έτσι, πόλεμο κατά ξηρά, κατά θάλασσα, από αέρος, αστραπιαίο (με ταχύτητα και συνδυασμένη δράση αρμάτων, πυροβολικού και αεροπορίας), χημικό (με χημικά όπλα), βιολογικό (με βιολογικά όπλα), ατομικό – πυρηνικό. 

Ως έγκλημα πολέμου ορίζουμε κάθε πράξη που αντιβαίνει προς το Δίκαιο του Πολέμου∙ ειδικότερα, κάθε παραβίαση των κανόνων μεταχειρίσεως των αιχμαλώτων πολέμου, καθώς και οι δολοφονίες, κακοποιήσεις, εκτοπίσεις ή διώξεις (πολιτικές, φυλετικές, θρησκευτικές) του άμαχου πληθυσμού είτε κατά την έναρξη είτε κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Ως Ψυχρό Πόλεμο ορίζουμε τον ανταγωνισμό ανάμεσα σε δύο πλευρές που χαρακτηρίζεται από αντιπαλότητα σε όλα τα επίπεδα, χωρίς όμως να παίρνει τη μορφή της ευθείας σύγκρουσης. Παράδειγμα ψυχρού πολέμου αποτέλεσε ο παλαιότερος πολιτικός, στρατιωτικός, εξοπλιστικός και οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ των Η.Π.Α. και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και των συμμάχων τους.

Τρομοκρατία: Η συστηματική χρήση βίας (δολοφονίες, βομβιστικές ενέργειες, απειλές για καταστροφές, αεροπειρατείες) εκ μέρους ομάδων, οργανώσεων, μειονοτήτων, ακόμη και στρατών ή μυστικών υπηρεσιών, με στόχο να τρομοκρατήσουν λαούς, κυβερνήσεις ή πολιτικούς αντιπάλους, προκειμένου να επιτύχουν τους πολιτικούς τους στόχους.

Ειρήνη: Η κατάσταση κατά την οποία δεν υπάρχουν εχθροπραξίες, συγκρούσεις ή αναταραχές μεταξύ κρατών ή στο εσωτερικό ενός κράτους.

Κοινωνική ειρήνη: Η κατάσταση κατά την οποία απουσιάζουν οι αναταραχές και οι συγκρούσεις ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες ενός κράτους.

Εργασιακή ειρήνη: Η απουσία συγκρούσεων ανάμεσα στους εργαζομένους και τους εργοδότες.

Τα οφέλη της ειρήνης

Η επικράτηση της ειρήνης ωφελεί τους πολίτες και τις κοινωνίες σε κάθε πιθανό επίπεδο, εφόσον διασφαλίζει τις αναγκαίες συνθήκες για την ατομική και συλλογική πρόοδο και ευημερία. Ειδικότερα:

Διαφύλαξη της δημοκρατίας. Η ειρήνη επιτρέπει στις πολιτείες να λειτουργούν κατά τρόπο ομαλό, χωρίς να υπάρχουν οι εντάσεις εκείνες που θέτουν σε κίνδυνο τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να συζητούν τα τυχόν προβλήματα στο πλαίσιο ενός διαρκούς δημοκρατικού διαλόγου, αποφεύγοντας τη μισαλλοδοξία και τις εμπάθειες. Τα δικαιώματα των πολιτών γίνονται -ή τουλάχιστον υπάρχουν οι προϋποθέσεις ώστε να γίνουν- σεβαστά και οι διάφορες πολιτικές απόψεις βρίσκουν δημοκρατικά την εκπροσώπησή τους.

Οικονομική πρόοδος. Βασικό στοιχείο της ειρηνικής περιόδου είναι η απρόσκοπτη οικονομική δράση των πολιτών και των κρατών. Η παραγωγική και εμπορική διαδικασία που κρίνονται απολύτως αναγκαίες τόσο για την οικονομική ανάπτυξη όσο και για την τροφοδοσία των κρατών μπορούν να πραγματοποιηθούν ανεμπόδιστα, επιτρέποντας έτσι την παράλληλη συνέχιση όλων των λοιπών οικονομικών δράσεων για τη διασφάλιση της οικονομικής ευμάρειας.

Πρόοδος σε πολιτισμικό επίπεδο. Η επικράτηση της ειρήνης προσφέρει τη δυνατότητα προόδου σε όλες τις πτυχές της πνευματικής και καλλιτεχνικής δράσης, εφόσον οι πολίτες μπορούν να μορφώνονται, να σπουδάζουν και να ασχολούνται με τις επιστήμες διασφαλίζοντας τη γενικότερη πολιτισμική εξέλιξη της κοινωνίας. Εφικτή καθίσταται, συνάμα, κι η διακρατική επικοινωνία και συνεργασία σε ζητήματα πολιτισμικού ενδιαφέροντος ενισχύοντας αφενός τις δυνατότητες της επιστημονικής έρευνας και επιτρέποντας αφετέρου τη βαθύτερη γνωριμία μεταξύ των διαφόρων λαών.

Πρόοδος σε ατομικό επίπεδο. Κάθε πολίτης έχει στο ευνοϊκό πλαίσιο της ειρηνικής διαβίωσης την ευκαιρία να επιδιώξει την πλήρη προσωπική του ανάπτυξη, καθώς και την ελεύθερη δράση σε κάθε τομέα της επαγγελματικής και προσωπικής του ζωής. Προκύπτει, έτσι, ένα θετικό κλίμα που ευνοεί παράλληλα την αρμονική συνύπαρξη των πολιτών σε κοινωνικό επίπεδο και την αγαστή μεταξύ τους συνεργασία.

Λόγοι για τους οποίους καθίσταται δύσκολη η διαρκής διατήρηση της ειρήνης     

Παρά το γεγονός ότι -σε ό,τι μας αφορά- στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν υπάρχουν πολεμικές συγκρούσεις και παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο στον τομέα της διακρατικής συνεργασίας, η ειρήνη δεν αποτελεί δεδομένη κατάσταση σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και σήμερα εκτυλίσσονται πολεμικές διενέξεις σε διάφορα σημεία της Ασίας και της Αφρικής, ενώ δεν παύει να παρατηρείται και η εμπλοκή δυτικών κρατών σ’ αυτές τις διενέξεις, αφήνοντας πάντοτε ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας αιφνίδιας επιδείνωσης της κατάστασης με την ανεξέλεγκτη επέκταση των πολεμικών συγκρούσεων και την παράλληλη συμμετοχή πολλών κρατών.   

Οι λόγοι για τους οποίους δεν επιτυγχάνεται η επικράτηση της ειρήνης διαφοροποιούνται ανάλογα με την περίπτωση και εκτείνονται από την προσπάθεια διασφάλισης ζωτικού χώρου για τη δημιουργία εθνικού κράτους μέχρι τη συνεχή ένταση ανάμεσα σε τοπικούς πληθυσμούς διαφορετικής θρησκευτικής τοποθέτησης. Πέρα, πάντως, από τους επιμέρους αυτούς λόγους υπάρχουν κι εκείνοι οι παράγοντες που λειτουργούν υπονομευτικά για τη διατήρηση της ειρήνης σε ευρύτερη κλίμακα. Ειδικότερα:

- Η έντονα παρεμβατική πολιτική των ισχυρών δυνάμεων. Κράτη υψηλής οικονομικής και στρατιωτικής ανάπτυξης, όπως είναι οι Η.Π.Α. και η Ρωσία, έχουν την τάση να παρεμβαίνουν στα εσωτερικά λιγότερο ισχυρών κρατών προκειμένου να ελέγχουν όσο πληρέστερα γίνεται τις διεθνείς εξελίξεις και να βρίσκονται σε ευνοϊκότερη θέση έναντι των ανταγωνιστικών τους δυνάμεων. Όπως είναι, όμως, εύλογο, τέτοιους είδους παρεμβατικές πολιτικές προκαλούν δυσαρέσκεια στα μικρότερης δύναμης κράτη, τα οποία ενδέχεται ανά πάσα στιγμή να θελήσουν να αντεκδικηθούν για τις καταπιέσεις και τον έλεγχο που υπομένουν.

Ιδίως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής βαρύνονται με πολλαπλές παρεμβάσεις σε άλλα κράτη -είτε εμφανείς είτε παρασκηνιακές-, που αποσκοπούσαν σε ποικίλες επιδιώξεις, όπως για παράδειγμα την εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών, την αξιοποίηση συγκεκριμένων γεωγραφικών θέσεων για στρατιωτικούς λόγους, τη στήριξη φίλιων κυβερνήσεων, την ανατροπή κυβερνήσεων που δεν συμμορφώνονταν με τις δικές τους αξιώσεις κ.ά.

- Ο εθνικιστικός και θρησκευτικός φανατισμός. Ο φανατισμός είτε προκύπτει από τις δημαγωγίες πολιτικών που επιχειρούν να εκμεταλλευτούν τα πατριωτικά αισθήματα των πολιτών είτε είναι απόρροια μιας κακώς εννοούμενης θρησκευτικής αγωγής που ενισχύει τη μισαλλοδοξία, προκαλεί περιττές εντάσεις και υπονομεύει τις προσπάθειες ειρήνευσης.

- Η συνεχιζόμενη ανισοκατανομή του παγκόσμιου πλούτου. Η βάθυνση των ανισοτήτων που φέρνει τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα σε δεινή οικονομική θέση, τη στιγμή ακριβώς που οι οικονομικά ισχυροί απολαμβάνουν ολοένα και μεγαλύτερη ευμάρεια, δημιουργεί εν δυνάμει επικίνδυνα ρήγματα ακόμη και στο εσωτερικό εύπορων πολιτειών. Οι φτωχότεροι πολίτες παύουν να αισθάνονται οργανικό μέλος των χωρών τους κι αναζητούν διέξοδο στη μετανάστευση ή στρέφονται σε εθνικιστικά κόμματα ζητώντας -μάταια- απάντηση στην οικονομική τους απελπισία.

Η ίδια ανισοκατανομή, άλλωστε, που καταδικάζει ολόκληρα κράτη σε οικονομικό μαρασμό και συνεχή εξάρτηση από τα ισχυρότερα, προετοιμάζει το έδαφος μελλοντικών εντάσεων κι ενισχύει φαινόμενα τρομοκρατίας. Η αδιαφορία των ισχυρών εξωθεί μέλη των φτωχότερων κρατών σε ακραίες επιλογές βίας, προκειμένου να καταστήσουν αισθητή την αντίδρασή τους στον υπέρμετρο πλουτισμό των λίγων εις βάρος των πολλών.

- Η έμφαση που δίνεται στα προγράμματα εξοπλισμού. Στο πλαίσιο του ανταγωνισμού -σε κάθε πιθανό επίπεδο- τα κράτη προχωρούν σε συνεχείς εξοπλισμούς, εξασφαλίζοντας ολοένα και πιο φονικά οπλικά συστήματα, γεγονός που προκαλεί ανησυχία για τις συνέπειες μιας γενικευμένης πολεμικής αναμέτρησης.

Άλλωστε, ενώ θα περίμενε κανείς πως η εμπειρία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου θα είχε ωθήσει τις κυβερνήσεις στην υιοθέτηση μιας συλλογικής πολιτικής αφοπλισμού, η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Κάθε κράτος αφιερώνει σημαντικό τμήμα του προϋπολογισμού του για τη διασφάλιση και δημιουργία όπλων, πιστεύοντας πως ο φόβος θα λειτουργήσει ως το αντικίνητρο εκείνο που θα αποτρέψει επιθετικές κινήσεις δυνητικών αντιπάλων.

- Οι μνήμες παλαιότερων εχθροτήτων. Σε πολλές περιπτώσεις οι λαοί έχουν την τάση να διατηρούν ασίγαστη τη μνήμη προγενέστερων πολεμικών αναμετρήσεων ή εντάσεων, δυσχεραίνοντας έτσι την όποια προσπάθεια ειρηνικής συνύπαρξης. Σε αυτό συντείνουν συχνά λαϊκιστές πολιτικοί, οι οποίοι εκμεταλλεύονται κάθε πιθανό τρόπο για να ενισχύσουν ή να προκαλέσουν εθνικιστικά συναισθήματα στους πολίτες.

Πώς μπορεί να διαφυλαχτεί η ειρήνη

Η προσπάθεια διασφάλισης της ειρήνης σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελεί σε μεγάλο βαθμό μια σχεδόν ανέφικτη επιδίωξη, εφόσον τα κράτη και οι εθνικές οντότητες δεν έχουν την προθυμία να προβούν σε υποχωρήσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανταγωνισμοί και τα αντικρουόμενα συμφέροντά τους. Εντούτοις, αυτό δεν καθιστά μάταια ή χωρίς ουσία την προσπάθεια διαφύλαξης της ειρήνης, τουναντίον της προσδίδει μεγαλύτερη αξία, καθώς μέσω αυτής μπορεί να αποτραπεί μια ενδεχόμενη γενίκευση των φιλοπόλεμων τάσεων.

- Ενεργή και αμερόληπτη στάση των διεθνών οργανισμών. Η ειρήνη μεταξύ των επιμέρους κρατών είναι ζήτημα που αφορά συνολικά τη διεθνή κοινότητα∙ δεν θα πρέπει, όμως, οι διεθνείς οργανισμοί να παρεμβαίνουν στις διακρατικές εντάσεις επιλεκτικά και μόνο όταν εξυπηρετούνται συγκεκριμένα συμφέροντα, διότι έτσι υπονομεύεται το κύρος και η αποτελεσματικότητά τους. Έχει παρατηρηθεί, άλλωστε, πως σε πολλές περιπτώσεις κι ενώ η παρέμβασή τους θα μπορούσε να αποτρέψει εξαιρετικά δυσμενείς καταστάσεις, έχουν επιλέξει την αδράνεια προκειμένου να μην δυσαρεστήσουν κάποιο από τα ισχυρά μέλη τους.

Οι διεθνείς οργανισμοί, επομένως, και ιδίως ο ΟΗΕ, θα πρέπει να επιχειρούν την επίλυση των διακρατικών εντάσεων με αμεροληψία και σταθερότητα, χωρίς να επιδεικνύουν ανοχή στις παρεκκλίσεις συγκεκριμένων κρατών. Μια τέτοια στάση σταθερής πολιτικής θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη στην αντικειμενικότητα του οργανισμού και θα καταστήσει σαφώς πιο αποτελεσματικές τις παρεμβάσεις του.

- Προσπάθεια απάλειψης ή περιορισμού των ανισοτήτων. Ένα σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση της ειρήνης είναι η εκκίνηση εκείνου του σχεδιασμού που θα επιφέρει μια σταδιακή εξισορρόπηση στην κατανομή των ωφελειών του παγκόσμιου πλούτου και των διάφορων τεχνολογικών εξελίξεων. Αποτελεί, άλλωστε, προφανές δεδομένο πως προκειμένου να εκλείψουν οι κοινωνικές, αλλά και οι διακρατικές εντάσεις θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ριζικά τα γενεσιουργά αίτια. Έτσι,  θα πρέπει να γίνει έγκαιρα σαφές πως η διαρκής αύξηση του χάσματος ανάμεσα στους εύπορους και τους οικονομικά ασθενείς, δεν μπορεί παρά να προκαλεί έντονα και βίαια ξεσπάσματα.

- Τήρηση συναινετικής πολιτικής αφοπλισμού. Οι επιμέρους κυβερνήσεις οφείλουν να αντιληφθούν και να αποδεχτούν τους κινδύνους που εμπεριέχει η συνεχής εξοπλιστική τακτική τους. Ιδίως, μάλιστα, σε ό,τι αφορά τα όπλα μαζικής καταστροφής, όπως είναι τα πυρηνικά, δεν μπορεί να γίνεται αποδεκτή καμία στάση ανοχής για τη συνέχιση των αντίστοιχων προγραμμάτων έρευνας και κατασκευής. Όσο κρίσιμη κι αν θεωρούν ορισμένα κράτη την ενίσχυση του στρατού τους με όπλα σύγχρονης τεχνολογίας, δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η κατοχή όπλων ικανών να αφανίσουν ολόκληρες πόλεις και να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή σε ολόκληρο τον πλανήτη.

- Πολύπλευρη συνεργασία μεταξύ των κρατών. Τα κράτη που έχουν μεταξύ τους ιστορικές διαφορές, θα πρέπει να προχωρούν σε πολύπτυχες συνεργασίες τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτιστικό επίπεδο προκειμένου να ενισχύουν στους πολίτες τους το αίσθημα της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Μέσω των συνεργασιών αυτών, άλλωστε, θα εμπεδώνεται πληρέστερα η έννοια της κοινά επωφελούς συνύπαρξης, ώστε να δίνεται ένα σημαντικό κίνητρο στους πολίτες να λησμονούν τις εντάσεις του παρελθόντος και να εκτιμούν τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν στο μέλλον.

- Κλίμα σεβασμού των πολιτιστικών και θρησκευτικών διαφορών. Κάθε πολιτεία οφείλει να καλλιεργεί στους πολίτες της ένα θετικό κλίμα αποδοχής της διαφορετικότητας, προκειμένου να περιορίζονται οι εντάσεις που προκύπτουν από την αδυναμία ορισμένων πολιτών να σεβαστούν τις θρησκευτικές ή άλλες ιδιαιτερότητες των άλλων χωρών. Η έμφαση θα πρέπει να δίνεται στην εύρεση των σημείων επαφής και όχι στα στοιχεία εκείνα που διαφοροποιούν τις επιμέρους εθνότητες και θρησκείες.

- Προσεκτική προσέγγιση των εθνικών θεμάτων από τα Μ.Μ.Ε. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης οφείλουν να παρουσιάζουν με προσοχή εκείνα τα ζητήματα που ενδέχεται να ωθήσουν τους πολίτες σε εθνικιστικές επιλογές και να αποφεύγουν την ατεκμηρίωτα αρνητική προβολή άλλων κρατών και ιδίως εκείνων με τα οποία η χώρα είχε αντιμετωπίσει στο παρελθόν προβλήματα.

Ενώ, με παρόμοια προσοχή θα πρέπει να γίνεται και ο χειρισμός θρησκευτικών ζητημάτων, προκειμένου να αποφεύγεται η πρόκληση αρνητικών συναισθημάτων για τις εθνότητες εκείνες που έχουν διαφορετικό θρησκευτικό προσανατολισμό.

- Έμφαση στην ανθρωπιστική παιδεία. Η αγωγή των νέων θα πρέπει να βασίζεται στην ανθρωπιστική παιδεία προκειμένου να διαμορφώσουν μια βαθιά θετική στάση απέναντι σε ό,τι αφορά το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ιδιαίτερη αξία της ανθρώπινης ζωής. Οι νέοι καλούνται να αντιμετωπίζουν με ανεκτικότητα κάθε πολιτισμική ή θρησκευτική διαφορετικότητα και παράλληλα να έχουν ουσιαστικό σεβασμό για την παράδοση και την ιστορική πορεία κάθε λαού.

Καίριο ζητούμενο, συνάμα, είναι να κατανοούν οι νέοι την αξία της με σεβασμό προσέγγισης όλων των ανθρώπων στο πλαίσιο ενός υγιούς οικουμενισμού, με την παράλληλη απόρριψη του εθνικισμού και του ρατσισμού.

Οι αρνητικές επιπτώσεις του πολέμου

Μια πολεμική σύγκρουση, ανεξάρτητα από τις ειδικότερες επιδιώξεις της, επιφέρει καταστροφικές και οδυνηρές συνέπειες στις εμπλεκόμενες παρατάξεις. Ακόμη, άλλωστε, και για την πλευρά που πιθανώς θα επικρατήσει της αναμέτρησης, οι συνέπειες ξεπερνούν πολλές φορές τα όποια οφέλη του πολέμου. Ειδικότερα:

- Απώλειες ανθρώπων. Η πλέον επώδυνη επίπτωση ενός πολέμου είναι σαφώς το γεγονός ότι στο πλαίσιό του χάνονται πολλές ανθρώπινες ζωές∙ απώλεια που δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία υλική καταστροφή και δεν μπορεί να υποκατασταθεί από κανένα υλικό κέρδος.

- Κοινωνική αποδιοργάνωση. Οι συνθήκες του πολέμου, με τις ανθρώπινες απώλειες, την οικονομική δυσπραγία, τις υλικές καταστροφές και τη δυσκολία τροφοδοσίας, δημιουργούν μια κατάσταση χάους που φέρνει στην επιφάνεια τις χειρότερες πτυχές του ανθρώπινου χαρακτήρα. Οι πολίτες στρέφονται συχνά ο ένας εναντίον του άλλου ή εξωθούνται κατά χιλιάδες στη μετανάστευση προκειμένου να διασφαλίσουν μια ευκαιρία επιβίωσης.

Η κοινωνία αδυνατεί να λειτουργήσει ομαλά, τα φαινόμενα βίας αποτελούν μια καθημερινή πραγματικότητα και οι δημοκρατικοί θεσμοί καταρρέουν.

- Υλικές καταστροφές και οικονομική κατάρρευση. Ο πόλεμος χαρακτηρίζεται για τις πολλαπλές καταστροφές των υποδομών της χώρας, αλλά και για το γεγονός ότι καθιστά ανενεργές τις παραγωγικές της δυνάμεις. Άμεσο αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η έλλειψη σε όλες τις τροφές, που επιτείνει την ήδη επιβαρυμένη ψυχολογική κατάσταση των πολιτών.

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η δεοντολογία υπάρχει, την έχω συναντήσει...

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η δεοντολογία υπάρχει, την έχω συναντήσει...

Υπάρχουν πολλές απόψεις για τη δημοσιογραφία. Οι μεν την αποκαλούν «λειτούργημα», εφόσον χωρίς ενημερωμένους πολίτες δεν υπάρχει σωστή δημοκρατία. Άλλοι ακούν τη λέξη και γελάνε. Πάντως ο όρος περιλαμβάνει μιαν υπερβολή: ο Τύπος είναι και επιχείρηση και ο δημοσιογράφος είναι και εργαζόμενος, όπως όλοι οι άλλοι. Ορισμένοι δημοσιογράφοι, εκδότες ή ιδιοκτήτες ηλεκτρονικών ΜΜΕ, ό,τι κι αν λένε επισήμως, ενδιαφέρονται για τη δημοσιογραφία όπως θα ενδιαφέρονταν για την παραγωγή παπουτσιών. Το ζητούμενο είναι γι’ αυτούς μόνον το άμεσο κέρδος που αποδίδει μια καλή επιχείρηση ή το έμμεσο που απορρέει από την επιρροή που ορισμένοι παράγοντες αποκτούν. Το αποστομωτικό επιχείρημα ενός ιδιαίτερα ειδεχθούς ραδιοτηλεοπτικού «αστέρα», πρωταγωνιστή αθλιοτήτων, ήταν ότι κέρδιζε (προ δεκαετίας) 1 δισ. τον χρόνο. Βεβαίως, δεν έχουν χαθεί το πάθος, το μεράκι, η θέληση συμμετοχής στα κοινά. Υπάρχουν. Το γνωρίζω. Τα συναντώ.

Οι Αμερικανοί είναι άνθρωποι ντόμπροι. Ο Ρόι Χόουαρντ, ένας από τους ιστορικούς μεγιστάνες του Τύπου, είχε δηλώσει ευθέως στους συνεργάτες του εγκαινιάζοντας στο Ντιτρόιτ μια από τις εφημερίδες του: «Βρισκόμαστε εδώ αποκλειστικά σαν έμποροι ειδήσεων. Για να πουλάμε διαφήμιση και να την πουλάμε σε τιμή ενδιαφέρουσα για τους επενδυτές. Αλλά πρέπει πρώτα να παράγουμε μια εφημερίδα με ελκυστική ενημέρωση για να έχει καλή κυκλοφορία, ώστε να επιτρέψει στη διαφήμιση να είναι πιο αποτελεσματική». Συμπέρασμα: τα του «λειτουργήματος» πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Και τότε ποια η διαφορά με τις εμπορικές τηλεοράσεις μας; Υπάρχουν και άλλες αμερικανικές εφημερίδες στις οποίες κυριάρχησε ο σεβασμός στην είδηση και στην έρευνα, καθώς και στην ευπρέπεια. Η εφημερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δημοσιεύει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» - σημειώστε το «πρέπει» - με την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφημερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζομάντιλο στο οποίο οι αναγνώστες της δοκιμάζουν το πρωινό τους».

Αυτή η διπλή παράδοση διαιωνίζεται και στα ηλεκτρονικά μέσα. Τα μεν ζουν και βασιλεύουν μέσα στην πιο απίστευτη - και για μας - αθλιότητα. Τα δε, όπως τα μεγάλα εβδομαδιαία περιοδικά, διπλοτσεκάρουν την κάθε λέξη των παρουσιαστών τους, μπας και περάσει κάποιο λαθάκι. Αν είναι δυνατόν να μην περάσει... Και ποιος θα τολμούσε να ισχυριστεί ότι εφημερίδες όπως η «Washington Post» δεν επιτελούν λειτούργημα;

Δεν είναι διαφορετικοί οι προβληματισμοί σε μια χώρα όπου η δημοσιογραφία είναι παραδοσιακά πιο «λογοτεχνική» και πιο «προσωπική», δηλαδή στη Γαλλία, όπου συνυπάρχει η κυρίαρχη «Le Monde», και όχι μόνο, με κάθε λογής «σκουπίδια». Παντού ο Τύπος και τα ΜΜΕ προσφέρουν και την εφημερίδα-χώρο-διαφήμισης (ή το ραδιόφωνο και την τηλεόραση) αλλά και το λειτούργημα. Όπως και στις ΗΠΑ όμως και όπως στις περισσότερες χώρες, όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις έγιναν πιο νωρίς αλλά με βραδύτερους από εδώ ρυθμούς, ορισμένοι κανόνες επιζούν και ενίοτε, σε δύσκολες στιγμές, επικρατούν. Μερικές φορές και με τη σύμπραξη της ποινικής δικαιοσύνης.

Ποιοι είναι αυτοί οι απλοί κανόνες; Η διασταύρωση των ειδήσεων. Η συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό και την κοινωνία. Η περίσκεψη. Η μη δημοσίευση ακόμη και διασταυρωμένων πληροφοριών για πρόσωπα χωρίς και τη δική τους άποψη. Η αποφυγή κάθε υπερβολής. Η πεποίθηση ότι η συκοφαντία είναι θανάσιμο δημοσιογραφικό αμάρτημα. Η αντίληψη ότι ο δημοσιογράφος δεν πρέπει να συγχέει τον ρόλο του με εκείνον του αστυνομικού και του δικαστή. Η δημόσια αναγνώριση του λάθους και η αποκατάσταση κάθε αδικημένου. Η άρνηση δημοσίευσης δοτών πληροφοριών, καθώς και η άρνηση υπακοής σε εξωδημοσιογραφικά κέντρα και προσταγές. Το ασυμβίβαστο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος με τα επαγγέλματα του διαφημιστή, του δημοσιοσχεσίτη και του υπαλλήλου Γραφείων Τύπου. Πολλά από αυτά περιλαμβάνονται και στα δικά μας κείμενα δεοντολογίας. Προβλέπονται και κυρώσεις. Όμως οι παρεκτροπές είναι πολλές, καθημερινές, προκλητικές και επικίνδυνες. Παλαιότερα, μπορεί οι εφημερίδες να ήταν πιο «κομματικές», όμως οι δημοσιογράφοι, χωρίς τα σημερινά «λούσα» των ολίγων, είχαν μεγαλύτερη αξιοπρέπεια. Μεσολάβησε όμως με τη χιονοστιβάδα των ηλεκτρονικών μέσων μια γενικευμένη απορρύθμιση.

- ειδεχθής: αυτός που μας προκαλεί ένα ιδιαίτερα έντονο συναίσθημα αποστροφής, απέχθειας 

- δοτές πληροφορίες: αυτές που έχει επιβάλει κάποια ανώτερη αρχή

Ρ. Σωμερίτης, εφημ. Το Βήμα, 10.2.2002 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Η άποψη ότι η δημοσιογραφία αποτελεί λειτούργημα είτε γίνει δεκτή είτε όχι, δεν θα πρέπει να αποκρύπτει το γεγονός ότι πρόκειται για ένα ακόμη επάγγελμα που αποβλέπει στο κέρδος. Ορισμένες εφημερίδες, άλλωστε, προτάσσουν το οικονομικό αυτό κέρδος ως βασικό τους στόχο και αντιμετωπίζουν την είδηση ως απλό εμπόρευμα. Δεν αποτελεί, βέβαια, η δική τους τακτική τη μόνη, εφόσον υπάρχουν παράλληλα κι εκείνες οι εφημερίδες που θέτουν ως προτεραιότητα το σεβασμό στην είδηση και στην έρευνα. Παρόμοια διάσταση παρατηρείται και στον ηλεκτρονικό τύπο, όπου βλέπει κανείς την έγκυρη ενημέρωση να συμπορεύεται με αυτή του χαμηλότερου επιπέδου. Η κατάσταση, πάντως, δεν είναι τελείως ανεξέλεγκτη αφού παρά τις συνεχείς παρεκκλίσεις υπάρχουν και διατηρούνται ακόμη οι κανόνες της δεοντολογίας.

Β1. Ποιοι είναι, κατά τον συγγραφέα, οι κανόνες δεοντολογίας κατά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο (60-80 λέξεων).

Ο συγγραφέας αναφερόμενος στους κανόνες της δεοντολογίας περιλαμβάνει τη διασταύρωση των ειδήσεων, τη συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό, τη μη δημοσίευση ειδήσεων χωρίς την άποψη των εμπλεκόμενων προσώπων, καθώς και την αποφυγή κάθε υπερβολής. Επίσης, τονίζει πως οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να θεωρούν θανάσιμο αμάρτημα τη συκοφαντία και να μην ξεπερνούν τα όρια του δημοσιογραφικού τους ρόλου. Επισημαίνει, συνάμα, πως θα πρέπει οι δημοσιογράφοι να αναγνωρίζουν δημόσια τα λάθη τους, να μην δημοσιεύουν δοτές πληροφορίες και να μην υπακούν σε εξωδημοσιογραφικά κέντρα. Ενώ, κλείνει με το ασυμβίβαστο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος με επαγγέλματα όπως είναι αυτό του διαφημιστή και του υπαλλήλου Γραφείου Τύπου.  

Β1. Να εξηγήσετε τη δεοντολογική αρχή της εφημερίδας «New York Times», όπως την παρουσιάζει ο αρθρογράφος: “Η εφημερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δημοσιεύει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» - σημειώστε το «πρέπει» - με την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφημερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζομάντιλο στο οποίο οι αναγνώστες της δοκιμάζουν το πρωινό τους»’’(60-80 λέξεις).

Η δεοντολογική αρχή της εφημερίδας «New York Times» δίνει βαρύτητα και έμφαση στον οφειλόμενο σεβασμό απέναντι στην είδηση, την έρευνα και την ευπρέπεια. Έτσι, σε αντίθεση με τις εφημερίδες που λειτουργούν ως έμποροι των ειδήσεων προκειμένου να προσελκύουν διαφημιστές μέσω της ελκυστικής ενημέρωσης, η εφημερίδα αυτή επιλέγει να βασιστεί στην καταγραφή έγκυρων και καλά τεκμηριωμένων ειδήσεων, αποφεύγοντας παράλληλα τον κιτρινισμό. Σταθερό ζητούμενο, επομένως, είναι η επιλογή μόνο των ειδήσεων εκείνων που προσφέρουν κάτι το ουσιαστικό στην ενημέρωση και στην καλλιέργεια των πολιτών, και όχι η επιδίωξη της αύξησης των πωλήσεων μέσα από ασήμαντες ειδήσεις σκανδαλοθηρικού περιεχομένου, που ικανοποιούν απλώς την περιέργεια ορισμένων αναγνωστών. 

Β1. Ποιες είναι, κατά τον συγγραφέα, οι δύο τάσεις που παρατηρούνται κατά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Στο χώρο της δημοσιογραφίας παρατηρούνται δύο αντιθετικές μεταξύ τους τάσεις, η πρώτη εκ των οποίων θέτει ως στόχο το άμεσο οικονομικό κέρδος, άλλα και το έμμεσο κέρδος της επιρροής, ενώ η δεύτερη επιδιώκει την ορθή και άρτια ενημέρωση. Οι δημοσιογράφοι που αποβλέπουν στο κέρδος αντιμετωπίζουν την είδηση ως εμπόρευμα και δε διστάζουν να δημοσιεύσουν ακόμη και αθλιότητες προκειμένου να τραβήξουν την προσοχή του κοινού. Ενώ, εκείνοι που εκλαμβάνουν τη δημοσιογραφία ως λειτούργημα επιλέγουν με προσοχή τις ειδήσεις που δημοσιεύουν, φροντίζουν πάντοτε για την εγκυρότητα και την τεκμηρίωσή τους και ελέγχουν ξανά και ξανά το υλικό τους, ώστε να μην ξεφύγει κάποιο λάθος.

Β2. Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τέταρτη παράγραφο (Δεν είναι... ποινικής δικαιοσύνης) και την πέμπτη παράγραφο (Ποιοι είναι... γενικευμένη απορρύθμιση) του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 4η και στην 5η παράγραφο επιτυγχάνεται με την επανάληψη της αναφοράς στους κανόνες. Ειδικότερα, στην 4η παράγραφο ο συγγραφέας αναφέρεται σε ορισμένους κανόνες που επιζούν και στην 5η παράγραφο διευκρινίζει ποιοι είναι αυτοί οι κανόνες.

Β2.α. Να διαιρέσετε τη δεύτερη παράγραφο (Οι Αμερικανοί... το πρωινό τους») του κειμένου σε δύο παραγράφους.

Οι Αμερικανοί είναι άνθρωποι ντόμπροι. Ο Ρόι Χόουαρντ, ένας από τους ιστορικούς μεγιστάνες του Τύπου, είχε δηλώσει ευθέως στους συνεργάτες του εγκαινιάζοντας στο Ντιτρόιτ μια από τις εφημερίδες του: «Βρισκόμαστε εδώ αποκλειστικά σαν έμποροι ειδήσεων. Για να πουλάμε διαφήμιση και να την πουλάμε σε τιμή ενδιαφέρουσα για τους επενδυτές. Αλλά πρέπει πρώτα να παράγουμε μια εφημερίδα με ελκυστική ενημέρωση για να έχει καλή κυκλοφορία, ώστε να επιτρέψει στη διαφήμιση να είναι πιο αποτελεσματική». Συμπέρασμα: τα του «λειτουργήματος» πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Και τότε ποια η διαφορά με τις εμπορικές τηλεοράσεις μας;

Υπάρχουν και άλλες αμερικανικές εφημερίδες στις οποίες κυριάρχησε ο σεβασμός στην είδηση και στην έρευνα, καθώς και στην ευπρέπεια. Η εφημερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δημοσιεύει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» - σημειώστε το «πρέπει» - με την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφημερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζομάντιλο στο οποίο οι αναγνώστες της δοκιμάζουν το πρωινό τους».

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Με βάση το νέο χωρισμό στην 1η παράγραφο γίνεται αναφορά σ’ ένα αρνητικό παράδειγμα εφημερίδας που δεν σέβεται τους αναγνώστες και αποσκοπεί μόνο στο οικονομικό κέρδος, ενώ στη 2η παράγραφο δίνεται το θετικό παράδειγμα μιας εφημερίδας που σέβεται την είδηση, την έρευνα, αλλά και την ευπρέπεια.

Β2. α. Ποιος τρόπος ανάπτυξης ακολουθείται στην τρίτη παράγραφο (Αυτή η διπλή παράδοση....λειτούργημα;) του κειμένου;

Ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου είναι η σύγκριση – αντίθεση.

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Όπως γίνεται σαφές ήδη από τη θεματική περίοδο -αυτή η διπλή παράδοση...-, ο συγγραφέας παρουσιάζει συγκριτικά την αρνητική και τη θετική πλευρά των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης. Από τη μία βρίσκονται εκείνα που καταφεύγουν σε κάθε αθλιότητα για να προσελκύσουν κοινό, κι από την άλλη εκείνα που δίνουν μεγάλη προσοχή σε καθετί που βγαίνει προς τους πολίτες, προκειμένου να μην ξεφύγει κανένα λάθος.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: δημοσιογραφία, είδηση, κανόνες, ευθύνης, κυρώσεις. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό).

Η δημοσιογραφία δεν υπηρετείται με τη δημοσίευση οποιασδήποτε είδησης, χωρίς έλεγχο της εγκυρότητάς της και χωρίς σεβασμό προς το κοινό. Η δημοσιογραφία οφείλει να διέπεται από έντονο αίσθημα ευθύνης και σεβασμό των κανόνων δεοντολογίας. Προκειμένου, μάλιστα, να αποφεύγονται περιστατικά αδιαφορίας απέναντι τους σχετικούς κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας θα πρέπει οι προβλεπόμενες κυρώσεις να επιβάλλονται με αυστηρότητα.

Γ1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση, χρησιμοποιώντας ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: συμμετοχής, ελκυστική, ευπρέπεια, αποφυγή, δημόσια. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, το γένος κ.λ.π).

- Η αποχή των πολιτών στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές έφτασε σε εντυπωσιακά επίπεδα.

- Η σκανδαλοθηρική προσέγγιση των ειδήσεων είναι απωθητική για τους σκεπτόμενους πολίτες.

- Η δημοσιοποίηση στοιχείων της προσωπικής ζωής ενός ανθρώπου χωρίς την έγκρισή του αποτελεί μεγάλη απρέπεια και, δυστυχώς, σύνηθες σύμπτωμα της σύγχρονης εποχής.

- Για τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης η υψηλή τηλεθέαση (αναγνωσιμότητα) αποτελεί καίρια επιδίωξη.

- Αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα το επίπεδο ενός μέσου ενημέρωσης από το σεβασμό που δείχνει στην ιδιωτική ζωή των πολιτών.

Γ1. α. Να γράψετε μία συνώνυμη ή σημασιολογικά ισοδύναμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: απορρέει, διαιωνίζεται, επιτελούν, επικρατούν, αντίληψη.

απορρέει: πηγάζει

διαιωνίζεται: διατηρείται

επιτελούν: πραγματοποιούν

επικρατούν: κυριαρχούν

αντίληψη: νοοτροπία

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κ.λ.π.).

- Το κύρος των μεγάλων εφημερίδων πηγάζει από το διαχρονικό σεβασμό που δείχνουν στο αναγνωστικό τους κοινό.

- Ορισμένες τακτικές κιτρινισμού διατηρούνται στα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης λόγω και μόνο της προσέλκυσης πολυάριθμου κοινού που προσφέρουν.

- Οι έγκυροι δημοσιογράφοι πραγματοποιούν ένα έργο ιδιαίτερης σημασίας για την ορθή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.

- Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης κυριαρχούν έναντι των εφημερίδων σε ό,τι αφορά την απόδοση οικονομικού κέρδους.

- Η με κάθε κόστος επιδίωξη αυξημένης τηλεθέασης αποτελεί μια κακή νοοτροπία, που υπονομεύει την εγκυρότητα του εκάστοτε μέσου.

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο ένα παράδειγμα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

Τα μεν ζουν και βασιλεύουν....

Γ2. α. Να εντοπίσετε στο κείμενο μία ρητορική ερώτηση.

Και ποιος θα τολμούσε να ισχυριστεί ότι εφημερίδες όπως η «Washington Post» δεν επιτελούν λειτούργημα;

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση της ρητορικής ερώτησης από τον συγγραφέα.

Με τη ρητορική ερώτηση ο συγγραφέας θέλει να δηλώσει με ενάργεια το δεδομένο της σχετικής διαπίστωσης, ότι δηλαδή εφημερίδες ανάλογης ποιότητας με την Washington Post επιτελούν λειτούργημα.

Η χρήση του ρητορικού ερωτήματος προσδίδει στο κείμενο ζωντάνια, εφόσον ο συγγραφέας μοιάζει να απευθύνει τον λόγο στον κάθε πιθανό αναγνώστη.

Γ2.α. «Το ζητούμενο είναι […] μόνον το άμεσο κέρδος που αποδίδει μια καλή επιχείρηση»

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Να την εντοπίσετε και να τη χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική με βάση τις πληροφορίες που περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο.

Η αναφορική πρόταση είναι: «που αποδίδει μια καλή επιχείρηση» είναι προσδιοριστική.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η αναφορική πρόταση χαρακτηρίζεται προσδιοριστική, καθώς αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου. Η αναγκαιότητά της προκύπτει αφενός από το γεγονός ότι δεν χωρίζεται με κόμμα από την κύρια πρόταση και αφετέρου διότι μόνο μέσω αυτής προσδιορίζεται επακριβώς το «κέρδος» για το οποίο γίνεται λόγος στην κύρια πρόταση. 

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Τα στερεότυπα των φύλων στα παιδιά

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Τα στερεότυπα των φύλων στα παιδιά

Στην εποχή μας τα στερεότυπα των φύλων έχουν γίνει αντικείμενο συστηματικής έρευνας τόσο από την πλευρά της Κοινωνιολογίας, όσο και από τον χώρο της Ψυχολογίας και της Εκπαίδευσης. Πρόκειται για τις αντιλήψεις που επικρατούν σε μια κοινωνία για τα διαφορετικά χαρακτηριστικά που έχουν ή πρέπει να έχουν τα άτομα του ανδρικού και του γυναικείου φύλου, αντιλήψεις οι οποίες έχουν επηρεάσει δυσμενώς την κοινωνική ισοτιμία των δύο φύλων. Παρά το γεγονός ότι οι προσπάθειες του φεμινιστικού κινήματος και η σχετική επιστημονική έρευνα έχουν οδηγήσει προς μια θετική αντιμετώπιση του προβλήματος της ανισότητας, διατηρούνται αντιλήψεις, στάσεις και προκαταλήψεις για κοινωνικές και ψυχολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι οποίες ακόμη και σήμερα περνούν στα παιδιά όχι μόνο από την οικογένεια, αλλά και από τη σχολική εκπαίδευση. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι η πίεση για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανισότητας δεν ασκείται σήμερα μόνο από το γυναικείο κίνημα, αλλά και από το ανδρικό, το οποίο παρουσιάζει άνοδο και διεκδικεί άρση των αδικιών που έχουν γίνει σε βάρος των ανδρών.

Σε μια από τις παλιότερες έρευνες για τα κοινωνικά στερεότυπα των φύλων ζητήθηκε από φοιτητές να αξιολογήσουν μια μεγάλη ποικιλία ανθρώπινων χαρακτηριστικών ως προς τον βαθμό στον οποίο κατά τη γνώμη τους το καθένα από αυτά είναι τυπικό γνώρισμα των ανδρών ή των γυναικών. Συγκεκριμένα, η έρευνα έδειξε ότι οι ιδιότητες που αποδίδονται πιο πολύ στο ανδρικό φύλο, όπως είναι η δύναμη, η λογική, η αυτοπεποίθηση, κ.ά., συνιστούν τα οργανωτικά λεγόμενα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, ενώ οι ιδιότητες που αποδίδονται πιο πολύ στο γυναικείο φύλο, όπως η τρυφερότητα, η φροντίδα, η συγκίνηση κ.ά., συνιστούν τα εκφραστικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι η διάκριση οργανωτικών και εκφραστικών χαρακτηριστικών είναι μια ευρύτατα διαδεδομένη στερεοτυπική αντίληψη για την ψυχολογία του άνδρα και της γυναίκας και για τις διαφορές των δύο φύλων σε όλο τον κόσμο.

Εξάλλου, μια σημαντική πλευρά της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών είναι η διαδικασία με την οποία από πολύ μικρή ηλικία αποκτούν και ενσωματώνουν στην προσωπικότητα και στη συμπεριφορά τα στερεότυπα των φύλων, που επικρατούν στην κοινωνία μέσα στην οποία γεννιούνται και αναπτύσσονται. Οι αντιλήψεις για τις ιδιότητες και τους ρόλους που ταιριάζουν στο ανδρικό ή γυναικείο φύλο, όπως αυτές εκδηλώνονται κυρίως στην οικογένεια, στο σχολείο, στην ευρύτερη κοινωνία, στην ομάδα των ομηλίκων και στα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ψυχαγωγίας, επηρεάζουν τα παιδιά ήδη από τη βρεφική ακόμη ηλικία και διαμορφώνουν αντίστοιχα τους ρόλους και τη συμπεριφορά τους ως αγοριών ή κοριτσιών.

Στη χώρα μας έχουν δημοσιευθεί αξιόλογες μελέτες σχετικά με τα στερεότυπα των φύλων, όπως για τη διαφοροποίηση των φύλων στα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου και στα παιδικά βιβλία προσχολικής αγωγής, καθώς και στη συμμετοχή των νηπίων στο παιχνίδι. Στις μελέτες αυτές επιβεβαιώνονται γενικά τα δεδομένα ξένων σχετικών μελετών, αλλά αποκαλύπτεται και ο ξεχωριστός χαρακτήρας της ελληνικής κοινωνικής και εκπαιδευτικής πραγματικότητας ως προς τα στερεότυπα των φύλων και το πέρασμα των στερεοτυπικών ρόλων και αντιλήψεων στα παιδιά.

Α. Κακαβούλης (1997). Στερεότυπα των φύλων και σχολική αγωγή. Φύλο και σχολική πράξη. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας, 512-514 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80-100 λέξεις).

Τα στερεότυπα των φύλων, οι αντιλήψεις δηλαδή μιας κοινωνίας για τα χαρακτηριστικά ανδρών και γυναικών επιδρούν αρνητικά στην κοινωνική ισότητα. Παρά, άλλωστε, τις προσπάθειες του γυναικείου κινήματος για την αντιμετώπιση της ανισότητας, συνεχίζουν ακόμη να περνούν στα παιδιά ανάλογες αντιλήψεις και προκαταλήψεις. Έρευνες δείχνουν πως στερεοτυπικά οι γυναίκες εκλαμβάνονται ως ευαίσθητες, ενώ οι άνδρες ως δυνατοί και λογικοί. Τα στερεότυπα αυτά αποκτώνται από τα παιδιά σε πάρα πολύ μικρή ηλικία μέσω της οικογένειας, του σχολείου, της κοινωνίας, της ομάδας ομηλίκων και των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Είναι, μάλιστα, στην ελληνική περίπτωση, εμφανή στα σχολικά βιβλία τόσο του δημοτικού όσο και της προσχολικής αγωγής. 

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, πού εκδηλώνονται οι αντιλήψεις για τις ιδιότητες που ταιριάζουν στα δύο φύλα και επηρεάζουν τα παιδιά; (60 – 80 λέξεις).

Οι αντιλήψεις σχετικά με τις ιδιότητες που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο εκδηλώνονται πρωτίστως στην οικογένεια, στο σχολείο, στην ευρύτερη κοινωνία, στην ομάδα των συνομήλικων, αλλά και στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Πρόκειται για ένα πολύπλευρο πλαίσιο το οποίο επηρεάζει τα παιδιά ήδη από τη βρεφική τους ηλικία και τα ωθεί στην υιοθέτηση των αντίστοιχων ρόλων και συμπεριφορών ως αγοριών ή κοριτσιών.

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ποιες ιδιότητες αποδίδονται στο ανδρικό φύλο και ποιες στο γυναικείο; (60-80 λέξεις).

Ο συγγραφέας βασιζόμενος σε παλαιότερες έρευνες αναφέρει πως σύμφωνα με την στερεοτυπική αντίληψη, που είναι ευρύτατα διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο, οι ιδιότητες που αποδίδονται περισσότερο στους άνδρες είναι η δύναμη, η λογική, η αυτοπεποίθηση κ.ά.∙ ιδιότητες που αποτελούν τα οργανωτικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Ενώ, στις γυναίκες αποδίδονται ιδιότητες όπως είναι η τρυφερότητα, η φροντίδα, η συγκίνηση κ.ά., που συνιστούν ό,τι αποκαλούμε τα εκφραστικά χαρακτηριστικά μιας προσωπικότητας.

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ποιοι φορείς καλλιεργούν στα παιδιά στερεότυπα για τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων και ποια κινήματα ασκούν πίεση, ώστε να αντιμετωπιστεί η ανισότητα; (60-80 λέξεις).

Σύμφωνα με τον συγγραφέα η καλλιέργεια των στερεοτύπων σχετικά με τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων συντελείται στο πλαίσιο της οικογένειας, του σχολείου, της ευρύτερης κοινωνίας, της ομάδας ομηλίκων, καθώς και από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Σημαντική προσπάθεια για την αντιμετώπιση της ανισότητας που προκύπτει ανάμεσα στα δύο φύλα έχει πραγματοποιηθεί ήδη από το φεμινιστικό κίνημα, ενώ εμφανείς γίνονται κι οι ανάλογες προσπάθειες του ανδρικού κινήματος, το οποίο βρίσκεται πλέον σε άνοδο και επιζητά να αρθούν οι αδικίες που τελούνται εις βάρος των ανδρών.

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τελευταία παράγραφο (Στη χώρα… στα παιδιά) του κειμένου.

Τα στερεότυπα είναι παρόντα στα ελληνικά εκπαιδευτικά βιβλία της πρώτης κιόλας βαθμίδας.

Β2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο (Στην εποχή… των ανδρών) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε με συντομία την απάντησή σας.

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται στην 1η παράγραφο είναι παραγωγική. Ο συγγραφέας ξεκινά με μια γενική διαπίστωση σχετικά με τις έρευνες που έχουν γίνει για τα στερεότυπα των φύλων και ακολούθως προχωρά σε ειδικότερες τοποθετήσεις, ορίζοντας αφενός το περιεχόμενο των στερεοτύπων και αφετέρου καταγράφοντας τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση της ανισότητας που προκύπτει μέσω αυτών.

Β2.α. Με ποια διαρθρωτική λέξη επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη και στην τρίτη παράγραφο του κειμένου;

Η διαρθρωτική λέξη είναι το εξάλλου

Β2.β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η συγκεκριμένη διαρθρωτική λέξη;

Το εξάλλου χρησιμοποιείται για να δηλωθεί πως θα δοθούν συμπληρωματικές πληροφορίες σε σχέση με όσα έχουν ήδη ειπωθεί.

Γ1.α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: θετική, διαφορές, άνοδο, παλιότερες, αξιόλογες.

θετική: αρνητική

διαφορές: ομοιότητες

άνοδο: πτώση

παλιότερες: νεότερες

αξιόλογες: ασήμαντες

Γ1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση με καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους.

- Η διαιώνιση των στερεότυπων αντιλήψεων έχει ιδιαίτερα αρνητική επίδραση στην ιδεολογική διαμόρφωση των νέων.

- Οι ομοιότητες ανάμεσα στα δύο φύλα είναι περισσότερες από τις διαφορές.

- Οι προκαταλήψεις εις βάρος των γυναικών βρίσκονται σε πτώση στη σύγχρονη κοινωνία.

- Οι νεότερες έρευνες επιβεβαιώνουν τον ιδιαίτερο αντίκτυπο της ανθρωπιστικής παιδείας στην αντιμετώπιση του ρατσισμού.

- Πολλοί εκλαμβάνουν ως ασήμαντες τις επιδράσεις των στερεοτύπων, χωρίς προφανώς να κατανοούν την πραγματική έκταση που λαμβάνουν.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω υπογραμμισμένες λέξεις/φράσεις του κειμένου: στερεότυπα των φύλων, ιδιότητες.

Τα στερεότυπα των φύλων αφορούν σε σημαντικό βαθμό ιδιότητες που υποτίθεται πως διακρίνουν κυρίως ή κατ’ αποκλειστικότητα τους άνδρες και τις γυναίκες. Έτσι, ενώ οι γυναίκες παρουσιάζονται ως πιο ευαίσθητες, ευσυγκίνητες και προορισμένες από τη φύση τους να φροντίζουν τα παιδιά τους, οι άνδρες παρουσιάζονται ως πιο δυνατοί, με εντονότερη αυτοπεποίθηση και πως βασίζονται περισσότερο στη λογική παρά στο συναίσθημα. 

Γ1.α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: διαφορετικά, δυσμενώς, ανισότητας, τρυφερότητα, σημαντική.

διαφορετικά: όμοια

δυσμενώς: ευμενώς

ανισότητας: ισότητας

τρυφερότητα: σκληρότητα

σημαντική: ασήμαντη

Γ1.β. Στη συνέχεια να δημιουργήσετε μία πρόταση με καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις.

- Η περίπτωσή σου είναι όμοια με τη δική μου∙ κι εγώ είμαι άνεργος με οικογένεια.

- Το κοινό υποδέχτηκε ευμενώς την πρώτη σκηνοθετική δουλειά του νέου δημιουργού.

- Βασικό ζητούμενο για κάθε πολιτεία είναι η διασφάλιση της ισότητας μεταξύ των πολιτών.

- Η σκληρότητα της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης έχει προκαλέσει την αγανάκτηση των πολιτών.

- Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος επιχείρησε να παρουσιάσει την αντιπαράθεση μεταξύ των δύο υπουργών ως ασήμαντο γεγονός.

Γ2. «Διατηρούνται αντιλήψεις, στάσεις και προκαταλήψεις για κοινωνικές και ψυχολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι οποίες ακόμη και σήμερα περνούν στα παιδιά όχι μόνο από την οικογένεια, αλλά και από τη σχολική εκπαίδευση»

Γ2.α. Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «οι οποίες ακόμη και σήμερα περνούν στα παιδιά όχι μόνο από την οικογένεια, αλλά και από τη σχολική εκπαίδευση»

Γ2.β. Να γράψετε αν είναι προσδιοριστική ή παραθετική/προσθετική και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η πρόταση είναι παραθετική-προσθετική στους όρους: αντιλήψεις, στάσεις, προκαταλήψεις. Η πρόταση ορίζεται ως παραθετική αφενός διότι χωρίζεται από την κύρια πρόταση με κόμμα και αφετέρου διότι δεν αποτελεί αναγκαίο προσδιορισμό των όρων στους οποίους αναφέρεται.  

Γ2.α. «το ανδρικό [κίνημα].. διεκδικεί άρση των αδικιών που έχουν γίνει σε βάρος των ανδρών»

Να δηλώσετε αν στην παραπάνω πρόταση γίνεται κυριολεκτική/δηλωτική μεταφορική/συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας.

Η χρήση της γλώσσας είναι μεταφορική

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η χρήση είναι μεταφορική διότι η λέξη άρση που σημαίνει ανύψωση – σήκωμα, δεν μπορεί να ληφθεί κυριολεκτικά σε σχέση με τις αδικίες. Αντιστοίχως, μεταφορική είναι και η έκφραση «έχουν γίνει σε βάρος των ανδρών», με τη λέξη βάρος να λαμβάνει τη σημασία «εναντίον».

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο πέντε παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- περνούν στα παιδιά / το πέρασμα των στερεοτυπικών ρόλων... στα παιδιά

- άρση των αδικιών

- εις βάρος των ανδρών

- ενσωματώνουν στην προσωπικότητα

- διαμορφώνουν αντίστοιχα τους ρόλους