Αντρέας Λασκαράτος «Στην υποκρισία»

Joetta Currie

Αντρέας Λασκαράτος «Στην υποκρισία»

(1811-1901)

Στην υποκρισία

Σεπτή μου Υποκρισία, Δέσποινά μου,

με συντριβή μου σου φιλώ το χέρι,

και σου προσφέρω τα σεβάσματά μου.

Ποι᾿ άλλη αρετή καλύτερά σου ξέρει

να κερδίζει τς ανθρώπους εδώ χάμου;

Ο κόσμος σε λατρεύει, σε γεραίρει,

κι εγώ κλίνω σ᾿ εσέ τα γόνατά μου

και σε γυρεύω για οδηγό μου αστέρι.

Φτιάσε μου σοβαρό το πρόσωπό μου,

δως μου ύφος πειστικό και όψη οσία,

για να μπορώ κι εγώ σε ποίμνιό μου

να εξασκώ την τόση σου μαγεία.

Κι έτσι να ᾿ ν᾿ και για με τον φτωχόν γέροντα,

του κόσμου τα καλά και τα συμφέροντα.

(Στιχουργήματα διάφορα, πρώτη δημοσίευση του έργου το 1872)

Γεραίρω: τιμώ, δοξάζω

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α1. Το ποίημα που σας δόθηκε είναι ένα σονέτο. Αφού παρατηρήσετε το κείμενο ως προς τη μορφή του, να αναφέρετε τα χαρακτηριστικά του σονέτου ως προς α) τον συνολικό αριθμό των στίχων, β) τον αριθμό των στροφών, γ) τον αριθμό των στίχων εκάστης στροφής και δ) την ομοιοκαταληξία. (20 μονάδες)

α) Το σονέτο αποτελείται από δεκατέσσερις στίχους.

β) Οι στίχοι του σονέτου κατανέμονται σε τέσσερις στροφές.

γ) Οι δυο πρώτες στροφές είναι τετράστιχες, ενώ οι δυο τελευταίες τρίστιχες· έχουμε δηλαδή το σχήμα: 4 - 4 - 3 - 3

δ) Στις δύο πρώτες στροφές έχουμε πλεχτή ομοιοκαταληξία, δηλαδή ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τρίτο και ο δεύτερος με τον τέταρτο (αβαβ). Στην τρίτη στροφή ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τρίτο, ενώ ο δεύτερος στίχος της ομοιοκαταληκτεί με τον πρώτο της τέταρτης στροφής. Στην τέταρτη στροφή πέρα από την ομοιοκαταληξία του πρώτου της στίχου με τον δεύτερο της προηγούμενης, ομοιοκαταληκτούν μεταξύ τους κι οι δύο τελευταίοι της στίχοι.

α2. Να σχολιάσετε τον τίτλο και να τον συνδέσετε με το περιεχόμενο του ποιήματος. (5 μονάδες)

Το ποίημα είναι αφιερωμένο «Στην υποκρισία», την «αρετή», όπως ειρωνικά την ονομάζει ο ποιητής που κερδίζει όσο καμία άλλη τους ανθρώπους. Ο ποιητής γονατίζει ικετευτικά μπροστά στην Υποκρισία, θέλοντας κι εκείνος να επωφεληθεί από τα κέρδη που προσφέρει στους ανθρώπους. Όπως, άλλωστε, επισημαίνει ο δημιουργός όλη τη λατρεύουν κι όλη την τιμούν, γι’ αυτό της ζητά να γίνει οδηγός στη ζωή του, να του δώσει σοβαρότητα και πειστικότητα στο ύφος, ώστε όταν υποκρίνεται απέναντι στους άλλους να μην καταλαβαίνουν τα ψεύδη του. Θέλει κι εκείνος, λοιπόν, να μπορεί να ασκεί στους άλλους τη μαγεία της υποκρισίας και να τους κάνει να τον ακολουθούν και να τον εξυπηρετούν, μαγεμένοι από τα ψεύτικα λόγια του.

Ο ποιητής με καυστικά ειρωνικό τρόπο ξεσκεπάζει μια από τις πιο συνηθισμένες τακτικές εξαπάτησης των άλλων∙ την υποκρισία. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να υποκρίνονται σεβασμό, συμπάθεια, φιλία και θαυμασμό απέναντι στους άλλους, προκειμένου να κερδίζουν από αυτούς ό,τι επιθυμούν. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο οι περισσότεροι άνθρωποι δύσκολα αντιστέκονται στις κολακείες, στις φιλικές προσεγγίσεις των άλλων και στα αισθήματα σεβασμού και θαυμασμού που τους εκφράζουν, κι είναι έτοιμοι να ανταποδώσουν προσφέροντας ό,τι τους ζητηθεί.

β1. Ποιος μιλάει στο ποίημα και σε ποιον απευθύνεται; (3 μονάδες) Ποιος ρηματικός χρόνος κυριαρχεί στο κείμενο; (4 μονάδες) Να ερμηνεύσετε την επιλογή αυτή του ποιητή. (3 μονάδες).

Στο ποίημα ακούγεται ο λόγος ενός γέροντα∙ ενός φτωχού γέροντα, όπως χαρακτηρίζει ο ποιητής τον εαυτό του, που απευθύνεται στην αξιοσέβαστη Υποκρισία.

Ο χρόνος που κυριαρχεί στο ποίημα είναι ο ενεστώτας (φιλώ, προσφέρω, ξέρει, κερδίζει, λατρεύει, κλίνω κ.ά.).

Ο ποιητής επιλέγει να τοποθετήσει τα περισσότερα ρήματα σε χρόνο ενεστώτα για να δώσει στο περιεχόμενο του ποιήματος παροντική διάσταση, μιας και η κατάσταση που περιγράφει είναι απολύτως διαχρονική. Με την επιλογή αυτού του χρόνου το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια και μοιάζει επίκαιρο, όποτε κι αν διαβαστεί. Σαφής επιβεβαίωση της ορθότητας αυτής της επιλογής είναι πως η ίδια κατάσταση επικρατεί ακόμη και στις μέρες μας κι ας έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από τη σύνθεση του ποιήματος.

β2. Ο Λασκαράτος υπήρξε ένας κατεξοχήν σατιρικός ποιητής. Να εντοπίσετε τρία (3) στοιχεία ειρωνείας στο κείμενο και να τα σχολιάσετε σύντομα (15 μονάδες).

Σεπτή μου Υποκρισία, Δέσποινά μου: Η γεμάτη δουλικότητα προσφώνηση του ποιητή προς την Υποκρισία είναι άκρως ειρωνική, εφόσον ο ποιητής επιλέγει λέξεις που χρησιμοποιούνται συνήθως για ιερά πρόσωπα, όπως για παράδειγμα για την Παναγία ή για πρόσωπα αριστοκρατικής καταγωγής. Το να αποκαλεί, άρα, την υποκρισία, σεπτή (άξια ευλαβικού σεβασμού) και Δέσποινα (κυρία ευγενικής καταγωγής), έρχεται να τονίσει με ειρωνικό τρόπο την έκταση που λαμβάνει η υποκρισία στις κοινωνίες. Από τη μία είναι εκείνοι που με δολιότητα υποκρίνονται απέναντι στους συνανθρώπους τους κι από την άλλοι είναι οι αποδέκτες της υποκρισίας, οι οποίοι ξεγελιούνται και προσφέρουν την εύνοιά τους στους υποκριτές.

 Ποι᾿ άλλη αρετή καλύτερά σου ξέρει  / να κερδίζει τς ανθρώπους εδώ χάμου; Ο ποιητής χαρακτηρίζει την υποκρισία «αρετή» και της αναγνωρίζει πως κατορθώνει καλύτερα απ’ όλες τις άλλες αρετές να κερδίζει τους ανθρώπους στη γη. Έτσι, ένας άνθρωπος που είναι τίμιος, ειλικρινής, φιλάνθρωπος κ.λπ., αδυνατεί να κερδίσει τα οφέλη που κερδίζει ένας υποκριτής, εφόσον οι περισσότεροι άνθρωποι ανταποκρίνονται καλύτερα στην υποκρισία και όχι στην ειλικρίνεια. Προτιμούν να ακούν από τους άλλους εκείνα που τους ευχαριστούν, εθελοτυφλώντας απέναντι στην υποκρισία που κρύβουν αυτά τα λόγια.

για να μπορώ κι εγώ σε ποίμνιό μου / να εξασκώ την τόση σου μαγεία. Ο ποιητής ζητά από την υποκρισία να γίνει οδηγός στη ζωή του, ώστε να μπορεί κι εκείνος να ασκεί την ανάλογη μαγεία στο ποίμνιό του, χαρακτηρίζοντας έτσι κατά τρόπο ειρωνικό «κοπάδι» εκείνους τους ανθρώπους που ξεγελιούνται από τα ψεύδη της υποκρισίας. Έτσι, τα βέλη του ποιητή στρέφονται και ενάντια σ’ εκείνους που αφήνονται να εξαπατηθούν από τους υποκριτές, εφόσον ακολουθούν γοητευμένοι σαν κοπάδι ζώων εκείνους ακριβώς που τους λένε ψέματα και τους κοροϊδεύουν.