Ερωτήσεις ΚΕΕ Πλάτωνα «Πολιτεία» Ενότητα 11η

David Olkarny

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πλάτωνα «Πολιτεία» Ενότητα 11η

Να συγκρίνετε το ευαγγελικό ἐγὼ εἰμὶ τὸ φῶς τοῦ κόσμου· ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ’ ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς (Κατὰ Ἰωάννην, Η΄, 12- 13) με την εικόνα του ἀγαθοῦ στην πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου.

Τα λόγια του Ιησού: «εγώ είμαι το φως του κόσμου∙ εκείνος που με ακολουθεί δε θα περπατήσει στο σκοτάδι, αλλά θα έχει μέσα του το φως της ζωής», αναφέρονται σε μια πορεία προς το φως της αγαθότητας και της αγνότητας. Ο Χριστός καλεί τους ανθρώπους σε μια πορεία αποδέσμευσης από το σκοτάδι της αμαρτίας, από τα δεσμά των υλικών αγαθών, των σωματικών παθών και της ανθρώπινης μικροπρέπειας. Το φως της ζωής παραπέμπει σε μια κατάσταση ψυχικής γαλήνης, όπου οι άνθρωποι διαπνεόμενοι απ’ την αγάπη και την αγαθότητα, θα μπορούν πλέον ν’ αντικρίσουν την ομορφιά της ζωής στην ιδανική της μορφή.

Το επιδιωκόμενο αγαθό, σύμφωνα με τα διδάγματα του Χριστού, είναι η πλήρης αποδέσμευση της ψυχής από τα δεσμά όλων εκείνων των συναισθημάτων και αναγκών που την εμποδίζουν να προσεγγίσει τη θεϊκή της υπόσταση. Συναισθήματα όπως ο φθόνος, το μίσος, η απληστία, η ακολασία κι ό,τι γενικά κρατά τον άνθρωπο εγκλωβισμένο σε μια μονοσήμαντη θέαση της ζωής, οφείλει να υπερκεραστεί προκειμένου να γνωρίσει ο άνθρωπος την ευδαιμονία της ελευθερίας του νου και της ψυχής.

Μια παρόμοια διαδικασία αποδέσμευσης από το σκοτάδι εντοπίζουμε και στην αλληγορία του σπηλαίου, με τη διαφορά όμως πως εδώ το σκοτάδι υποδηλώνει την άγνοια και τη δέσμευση των ανθρώπων στην ελλιπή πρόσληψη της πραγματικότητας που τους παρέχουν οι αισθήσεις. Η πορεία των δεσμωτών από το σκοτάδι προς το φως συμβολίζει τη σταδιακή κατάκτηση της γνώσης και την ενίσχυση των νοητικών λειτουργιών μέσω της παιδείας. Οι δεσμώτες καθώς ανεβαίνουν προς την έξοδο του σπηλαίου, προς το εκτυφλωτικό φως του ήλιου, ανέρχονται βήμα – βήμα τα στάδια της γνώσης μέχρι να φτάσουν στο απόλυτα ζητούμενο, τη γνώση δηλαδή της Ιδέας του Αγαθού.

Έτσι, από το επίπεδο της «δόξας», όπου κυριαρχεί η περιορισμένη γνώση που πηγάζει από τις αισθήσεις, οι δεσμώτες ανέρχονται στο επίπεδο της «διάνοιας», όπου πλέον καθετί κρίνεται και γίνεται αντιληπτό μέσω της λογικής, κι από εκεί φτάνουν στο υπέρτατο πεδίο γνώσης, τη «νόηση» (επιστήμη), όπου καθίσταται πια εφικτή η θέαση των Ιδεών. Στο ανώτατο αυτό επίπεδο οι άνθρωποι έχοντας κατακτήσει το στάδιο της λογικής επεξεργασίας, κατορθώνουν ν’ αντικρίσουν τις ιδανικές μορφές κάθε πράγματος, κάθε κατάστασης και κάθε έννοιας, γίνονται κοινωνοί της Ιδέας του Αγαθού. Πρόκειται για το επίπεδο γνώσης στο οποίο οι άνθρωποι δεν περιορίζονται σε αυτό που υπάρχει, σε αυτό που είναι, αλλά είναι πια σε θέση να σκεφτούν και να επιδιώξουν την απόλυτα ιδανική μορφή κάθε πράγματος ή έννοιας. Μπορούν πια να δομήσουν στη σκέψη τους την ιδεατή μορφή της πολιτείας, την ιδεατή μορφή διαβίωσης και κατόπιν να επιχειρήσουν την πραγμάτωσή της.

Ό,τι για το χριστιανισμό αποτελεί το πέρασμα από το σκοτάδι της αμαρτίας, στον εξαγνισμό της ψυχής και στην απολύτρωσή της από τα πάθη, είναι για τον Πλάτωνα η μετάβαση του ανθρώπου από το σκοτάδι της άγνοιας, στην κατάκτηση της γνώσης, στη θέαση του φωτός, στη θέαση του αγαθού. Έτσι, το αγαθό για τον χριστιανισμό είναι η κατάσταση πλήρους ελευθερίας από τα δεσμά της αμαρτίας, είναι η ζωή στην απόλυτη καθαρότητά της, όπου ο άνθρωπος θα ζει στη γαλήνη της καλοσύνης και της φιλευσπλαχνίας. Ενώ, αγαθό για τον Πλάτωνα είναι η κατάκτηση της ανώτατης δυνατής γνώσης, όπου οι άνθρωποι δε θα περιορίζονται πλέον στις ατελείς μορφές της πραγματικότητας, αλλά θα μπορούν να γνωρίσουν και να επιδιώξουν σε κάθε τομέα της ζωής τους το ιδανικό, το άρτιο.

Πάντως, αν και οι δύο προσεγγίσεις του αγαθού ξεκινούν από διαφορετική βάση, είναι εύλογο πως ενδέχεται να συγκλίνουν σε ορισμένα σημεία, κυρίως σε ό,τι αφορά τη συνύπαρξη των ανθρώπων στα πλαίσια της κοινωνικής τους ζωής. Ο αλληλοσεβασμός, η αγάπη, η κατανόηση και η σύμπραξη είναι έννοιες που το δίχως άλλο έχουν θέση σε κάθε πιθανή επιδίωξη μιας ιδανικής συνύπαρξης και συμβίωσης.

[τό ἀγαθόν: Ο Πλάτωνας δεν δίνει μια σαφή ερμηνεία για αυτόν τον όρο που είναι από τους βασικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα παρά αρκείται σε ορισμένους υπαινιγμούς. Αγαθόν πάντως είναι α) το εἶναι και ό,τι διατηρεί το εἶναι∙ β) η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα∙ γ) ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη (Πολ. 509a). Η έκφραση αὐτό το ἀγαθόν φαίνεται να δηλώνει την ύψιστη αρχή και την πηγή του όντος και της γνώσης.]