Έκθεση Α΄ Λυκείου: Χάσμα γενεών

Kirillos Samarits Photography

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Χάσμα γενεών

Χάσμα γενεών: κοινωνικό φαινόμενο που συνίσταται στην αδυναμία προσέγγισης και επικοινωνίας ανάμεσα σε άτομα που ανήκουν σε διαφορετικές γενεές , λ.χ. γονείς και παιδιά, και οφείλονται στις διαφορές που τα χωρίζουν στους τομείς της συμπεριφοράς, των αξιών, των συνηθειών, των επιλογών στην εξωτερική εμφάνιση κ.λπ.

Τα αίτια του χάσματος γενεών

Η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γενιές είναι μια διαχρονική και εύλογη κατάσταση, εφόσον η ηλικιακή απόσταση σημαίνει διαφορά στις αντιλήψεις, στα βιώματα, στις στοχεύσεις, στη συμπεριφορά κ.λπ.. Παρατηρείται, ωστόσο, μια επίταση του φαινομένου αυτού σε περιόδους κατά τις οποίες σημειώνονται σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, όπως είναι, για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια η ταχύτατη εξέλιξη και εξάπλωση των τεχνολογικών επιτευγμάτων, καθώς οι νεότερες γενιές υιοθετούν ταχύτερα τις αλλαγές αυτές και αποκτούν άρα μια διαφορετική προσέγγιση απέναντι στα πράγματα σε σχέση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία.

Στα αίτια του χάσματος των γενεών, λοιπόν, μπορούμε να καταγράψουμε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

- Οι νέοι διακρίνονται για τη διάθεσή τους για αλλαγή. Οι νέοι ερχόμενοι σ’ επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα αντικρίζουν τα τρωτά της σημεία, τις ελλείψεις και τις αρνητικές της πτυχές, κι επιδιώκουν την αλλαγή και την ανανέωση∙ επιδιώκουν τη βελτίωση. Αυτή, όμως, η διάθεσή τους, τούς φέρνει σε σύγκρουση με τους μεγαλύτερους, οι οποίοι αντιμετωπίζουν αρνητικά αυτή τη διάθεση αλλαγής, εφόσον τη θεωρούν ως απόπειρα ανατροπής, όσων οι ίδιοι γνωρίζουν μια ζωή κι εκλαμβάνουν ως δεδομένα. Πολύ περισσότερο, οι μεγαλύτεροι εκλαμβάνουν τις ανανεωτικές διαθέσεις των νέων ως επίκριση απέναντι σε όσα οι ίδιοι δημιούργησαν τα προηγούμενα χρόνια.

- Οι νέοι προσαρμόζονται ευκολότερα στα καινούρια δεδομένα. Κάθε νέα εποχή συνοδεύεται με ορισμένες αλλαγές που τη διαφοροποιούν από την προηγούμενη. Τέτοιου είδους αλλαγές είναι ευπρόσδεκτες από τους νέους ανθρώπους, οι οποίοι είναι συχνά κι οι κύριοι φορείς τους. Η συντηρητική φύση, απ’ την άλλη, των μεγαλύτερων ανθρώπων τους καθιστά καχύποπτους απέναντι στο καινούριο και διστακτικούς στο να το αποδεχτούν και να το υιοθετήσουν.

Μια τέτοια σημαντική αλλαγή της σύγχρονης εποχής αποτέλεσε η γοργή εξέλιξη της τεχνολογίας, όπως και η έλευση του διαδικτύου, που ανέτρεψε τα πάντα σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στη γνώση, την προσωπική έκφραση, αλλά και τις σχέσεις των ανθρώπων. Στο σύγχρονο αυτό πλαίσιο οι νέοι διαμόρφωσαν έναν καινούριο τρόπο αντίληψης που απέχει πάρα πολύ απ’ τις παλαιότερες μορφές επικοινωνίας, έκφρασης και εκπαίδευσης. Ενώ οι μεγαλύτεροι εξέλαβαν τις αλλαγές αυτές ως έκπτωση των παραδεδομένων αξιών και ως εν δυνάμει ιδιαίτερα επικίνδυνες για την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων.

Οι μεγαλύτεροι, άλλωστε, δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τις τεχνολογικές εξελίξεις με αποτέλεσμα να αισθάνονται αποκλεισμένοι από ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής των νεότερων γενιών. Κάποιοι, μάλιστα, μη μπορώντας να υιοθετήσουν τα νέα στοιχεία του τεχνολογικού πολιτισμού, τείνουν να τηρούν μια απορριπτική στάση απέναντί τους.

- Οι μεγαλύτεροι είναι πιο συντηρητικοί στις απόψεις τους. Ανεξάρτητα από το πώς έζησαν οι μεγαλύτεροι τα χρόνια της εφηβείας και της νεότητάς τους, έχουν την τάση με την πάροδο των χρόνων να αποκτούν πιο συντηρητική στάση απέναντι στα πράγματα. Συνηθίζουν να εξιδανικεύουν τα δικά τους νεανικά χρόνια, αποδίδοντάς τους ηθικότητα, αθωότητα, περισσότερο σεβασμό απέναντι στους μεγαλύτερους κ.ά., και θεωρούν πως οι νέοι της σύγχρονης εποχής δεν έχουν αξίες, αρχές και ήθος σε ικανοποιητικό βαθμό.

Η αλλαγή, άλλωστε, στη θέση που λαμβάνουν πλέον οι γυναίκες στην κοινωνία, και άρα ο τρόπος με τον οποίο μια νέα γυναίκα μπορεί να ζήσει τη νεότητά της, δημιουργεί προβληματισμό σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, που είχαν βιώσει μια διαφορετική πραγματικότητα.

- Οι νέοι θεωρούν υπερβολικές τις ανησυχίες των μεγαλύτερων. Η νέα γενιά έχει την τάση να αδιαφορεί για τις απόψεις των μεγαλύτερων ανθρώπων, θεωρώντας συχνά υπερβολικές ή αβάσιμες τις ανησυχίες και τις προειδοποιήσεις τους, εφόσον τις εκλαμβάνουν ως απόπειρες περιορισμού της ελευθερίας τους. Έτσι, δημιουργούνται συχνά εντάσεις στις μεταξύ τους σχέσεις αφού η διάθεση των μεν να βιώσουν την ελευθερία τους σε όλη της την έκταση έρχεται σε αντίθεση με τον προστατευτισμό των δε.

- Απουσία ουσιαστικού χρόνου επικοινωνίας. Οι πολλαπλές υποχρεώσεις τόσο των εφήβων όσο και των ενηλίκων, δεν αφήνουν ικανά περιθώρια χρόνου, ώστε να υπάρξει μια ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ τους. Οι έφηβοι, άλλωστε, αποζητούν να περνούν τον ελεύθερο χρόνο με τους φίλους τους και θεωρούν καταπιεστικό το αίτημα των γονιών τους να περάσουν χρόνο μαζί συζητώντας. Κρίνεται, μάλιστα, από τους εφήβους μάταιη η όποια προσπάθεια προσέγγισης, εφόσον πιστεύουν πως οι γονείς τους δεν έχουν πραγματική θέληση να τους ακούσουν και πως αποσκοπούν απλώς στο να τους ελέγξουν.

Συχνά, η εντύπωση των νέων πως οι μεγαλύτεροι δεν είναι αρκετά προοδευτικοί, ούτε δεχτικοί απέναντι στις αλλαγές, υπονομεύει δραστικά τη μεταξύ τους επικοινωνία, εφόσον αποτρέπει τους νέους από το να εκφράσουν με ειλικρίνεια τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις τους.

- Οι μεγαλύτεροι θεωρούν ευνοημένη τη νεότερη γενιά. Αν και δεν είναι πάντοτε κάτι που οι μεγαλύτεροι ομολογούν ή παραδέχονται, είναι σύνηθες να αντιμετωπίζουν τους νεότερους κατά τρόπο ανταγωνιστικό, εφόσον θεωρούν πως σε σχέση με τις δυσκολίες που έζησαν οι ίδιοι στο παρελθόν, οι νέοι έχουν μια πιο «εύκολη» ζωή. Οι ελευθερίες που απολαμβάνουν οι νέοι, η προοδευτικότητα της εποχής και οι πολλαπλές διευκολύνσεις που τους παρέχει η τεχνολογία, συνθέτουν ένα πλαίσιο που θα έμοιαζε ουτοπικό μερικές δεκαετίες πριν. Έτσι, αρκετοί είναι εκείνοι οι ενήλικες που πιστεύουν πως δεν θα πρέπει να χαρίζονται όλα τόσο άκοπα στους νέους, καθώς κάτι τέτοιο θα τους οδηγήσει σε μια λανθασμένη εντύπωση για τη ζωή.

Πιθανές συνέπειες του χάσματος γενεών

Η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γενιές είναι αφενός αναμενόμενη και αφετέρου επιθυμητή, εφόσον ωθεί τους νέους μέσα από την αναμέτρηση με τους μεγαλύτερους να αποκτούν την αναγκαία αυτοπεποίθηση και τα αναγκαία κίνητρα, ώστε να διεκδικούν τον έλεγχο της ζωής τους, σχεδιάζοντας, ως μελλοντικοί ενήλικες, έναν καλύτερο κόσμο. Υπ’ αυτή την έννοια το χάσμα των γενεών αποκτά θετική διάσταση, καθώς λειτουργεί ως μέσο για την πιο αποφασιστική ωρίμανση των νεότερων και για τον αυστηρότερο έλεγχο των μέχρι τότε πεπραγμένων της παλαιότερης γενιάς. Ωστόσο, αν η διαφοροποίηση και οι εντάσεις ανάμεσα στις γενιές λάβουν μεγαλύτερη έκταση, ενδέχεται να υπάρξουν αρνητικές συνέπειες. Ειδικότερα:

- Οι νέοι ενδέχεται να υιοθετήσουν μια εντελώς απορριπτική στάση απέναντι στις παλαιότερες γενιές με αποτέλεσμα ο πλούτος των εμπειριών τους, η γνώση και οι καλά δοκιμασμένες δομές του παρελθόντος να παραγνωριστούν για χάρη και μόνο του ανταγωνισμού. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως οτιδήποτε έχει δημιουργηθεί από τις προηγούμενες γενιές δεν είναι κατ’ ανάγκη ελλιπές ή ατελές. Υπάρχουν, άρα, σημαντικά στοιχεία του παρελθόντος που οι νέες γενιές μπορούν να αξιοποιήσουν προκειμένου να προχωρήσουν το δικό τους έργο.

- Η απορριπτική στάση των νέων απέναντι σε οτιδήποτε ανήκει στο παρελθόν μπορεί να σημάνει τη συλλήβδην απόρριψη και αγνόηση της πολιτισμικής κληρονομιάς, θέτοντας σε κίνδυνο σημαντικά στοιχεία της εθνικής μας ταυτότητας.

- Σε μεμονωμένες περιπτώσεις η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γενιές μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές εντάσεις στο πλαίσιο της οικογένειας, διαμορφώνοντας ένα συγκρουσιακό κλίμα. Κατάσταση που μπορεί να παρατηρηθεί ακόμη και στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, δημιουργώντας δυσκολίες στην ομαλή διενέργεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

- Αν, μάλιστα, η ένταση στις σχέσεις των γενεών λάβει μεγάλες διαστάσεις, είναι πιθανή η ύπαρξη βίαιων συγκρούσεων, που θα αποσκοπούν από τη μεριά των νέων στην αποδέσμευση από τον έλεγχο και την εξουσία των παλαιότερων γενιών, οι οποίες έχουν βέβαια τον πρώτο λόγο στη διακυβέρνηση της πολιτείας.

- Σε κάθε περίπτωση, πάντως, αν οι διαφοροποιήσεις που προκύπτουν λόγω του χάσματος δεν φτάνουν σε κάποιον συμβιβασμό, δυσχεραίνεται η συνεργασία και η συνύπαρξη των ατόμων σε κάθε πιθανό τομέα, ζημιώνοντας εξίσου όλες τις πλευρές. Οι νέοι από τη μεριά τους χάνουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να αξιοποιήσουν την εμπειρία των μεγαλύτερων, κι εκείνοι με τη σειρά τους χάνουν τη δυνατότητα να έρθουν σ’ επαφή με μια νέα οπτική του κόσμου, που θα μπορούσε να σημάνει μια ουσιαστική ανανέωση των τρόπων λειτουργίας και αντίληψης σε διάφορες εκφάνσεις της κοινωνικής πραγματικότητας.

Τρόποι για την αποτελεσματικότερη προσέγγιση των γενεών

Αν και είναι σαφές πως οι διαφοροποιήσεις -και άρα το χάσμα- ανάμεσα στις γενιές θα αποτελεί πάντοτε μια δεδομένη κατάσταση, αυτό δε σημαίνει πως οι μεταξύ τους διαφορές είναι τέτοιας έκτασης, ώστε να αποκλείουν κάθε δυνατότητα επικοινωνίας και συνεργασίας. Έτσι, αν υπάρχει η κατάλληλη διάθεση, τόσο οι μεγαλύτεροι όσο και νεότεροι μπορούν να ακολουθήσουν μια συμβιβαστική τακτική προσέγγισης. Ειδικότερα:

- Οι νέοι θα πρέπει να προσδίδουν στην κριτική τους στάση ένα χαρακτήρα εποικοδομητικού ελέγχου, επιδιώκοντας ουσιαστικές αλλαγές, και όχι ενός στείρου αρνητισμού, που δεν μπορεί παρά να εκληφθεί ως αντίδραση άνευ περιεχομένου. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι μεγαλύτεροι θα είναι περισσότερο δεχτικοί στην κριτική που τους γίνεται, εφόσον θα μπορούν να διακρίνουν την επιδιωκόμενη αλλαγή και θα μπορούν να εκτιμήσουν την πιθανή αξία της.

- Οι νέοι θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τους μεγαλύτερους με σεβασμό, αναγνωρίζοντας τις προσπάθειες και τους κόπους που έχουν καταβάλει στη ζωή τους. Είναι, δίχως άλλο, άδικο το να μην τους αποδίδουν καμία αναγνώριση για όσα έχουν προσφέρει, μόνο και μόνο γιατί ανήκουν σε μια παλαιότερη γενιά με διαφορετικές αντιλήψεις. Άλλωστε, δε θα πρέπει να λησμονούν οι νέοι πως κάθε γενιά βιώνει διαφορετικές καταστάσεις και διαμορφώνει, άρα, μια δική της θέαση του κόσμου.

- Οι νέοι θα πρέπει να έχουν υπόψη τους πως το δικαίωμα άσκησης κριτικής κατακτάται μέσα από την υπευθυνότητα και την εργατικότητα, διότι μόνον έτσι μπορεί η άποψή τους να ακουστεί με τον αρμόζοντα σεβασμό. Άσκηση κριτικής από ανθρώπους που δεν καταβάλουν οι ίδιοι καμία προσπάθεια, μοιάζει περισσότερο με αναποτελεσματική προσπάθεια να αποκρύψουν τη δική τους αδράνεια και αβουλία.

- Οι μεγαλύτεροι οφείλουν να αφιερώνουν χρόνο στους νέους, έχοντας ουσιαστική διάθεση να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο εκείνοι βλέπουν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Χρειάζεται, δηλαδή, μια ουσιαστική διάθεση επικοινωνίας, η οποία θα πρέπει να συνοδεύεται με διαλλακτικότητα, σεβασμό και πνεύμα ανεκτικότητας. Είναι σαφές, άλλωστε, πως οι νέοι δεν είναι διατεθειμένοι να εμπιστευτούν εκείνους που τους προσεγγίζουν με επικριτικό τρόπο και ήδη διαμορφωμένες και άκαμπτες απόψεις.

- Οι μεγαλύτεροι οφείλουν να αποδέχονται την ανανεωτική διάθεση των νέων και να κατανοούν πως η δική τους υποχρέωση απέναντι στη νέα γενιά είναι η παροχή στήριξης σε κάθε πιθανό επίπεδο (ηθικό, οικονομικό, συναισθηματικό κ.λπ.). Οι νέοι, πάντως, εκείνο που αναμένουν περισσότερο από τους μεγαλύτερους είναι μια αίσθηση αποδοχής απέναντι στην προσωπικότητά τους και μια έκφραση πραγματικού ενδιαφέροντος για τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς τους.  

- Οι μεγαλύτεροι οφείλουν να δίνουν προσοχή στις αντιρρήσεις, στις αμφισβητήσεις και στην κριτική που τους ασκούν οι νέοι, διατηρώντας πάντοτε μια διαλλακτική στάση. Είναι, άλλωστε, μέσα από αυτή τη διαδικασία αμφισβήτησης της κοινωνικής πραγματικότητας που επέρχονται οι αναγκαίες βελτιώσεις στην κοινωνία και διασφαλίζεται συνάμα η διαμόρφωση μιας ενεργητικής προσωπικότητας και συνείδησης στους νέους.

Αν οι μεγαλύτεροι δεν αφήνουν περιθώρια έκφρασης και αντίδρασης στους νέους, είναι σαν να τους στερούν τη δυνατότητα να αναπτύξουν πλήρως την προσωπικότητά τους∙ είναι σαν να τους καταδικάζουν στην αδράνεια και στην αδιαφορία απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω τους. Έτσι, προκειμένου, η νέα γενιά να αποκτήσει ενεργό ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα στον πολιτικό και κοινωνικό χώρο, οι μεγαλύτεροι θα πρέπει όχι μόνο να επιτρέπουν αλλά και να ενθαρρύνουν τις όποιες διαθέσεις αμφισβήτησης εκφράζουν οι νέοι.