Μίλτος Σαχτούρης «Ο ουρανός»

Sebastian Schneider

Μίλτος Σαχτούρης «Ο ουρανός»

Πουλιά μαύρες σαΐτες της δύσκολης πίκρας

δεν’ είν’ εύκολο πράμα ν’ αγαπήσετε τον ουρανό

πολύ μάθατε να λέτε πως είναι γαλάζιος

ξέρετε τις σπηλιές του το δάσος τους βράχους του;

έτσι καθώς περνάτε φτερωτές σφυρίχτρες

ξεσκίζετε τις σάρκες σας πάνω στα τζάμια του

κολλούν τα πούπουλά σας στην καρδιά του

Και σαν έρχεται η νύχτα με φόβο απ’ τα δέντρα

κοιτάτε τ’ άσπρο μαντίλι το φεγγάρι του

τη γυμνή παρθένα που ουρλιάζει στην αγκαλιά του

το στόμα της γριάς με τα σάπια δόντια του

τ’ άστρα με τα σπαθιά και με τους χρυσούς σπάγγους

την αστραπή τον κεραυνό τη βροχή του

τη μακριά ηδονή του γαλαξία του

Ο ουρανός -το ιδιαίτερο αυτό σύμβολο των ποιημάτων του Σαχτούρη- αν και φαινομενικά είναι ένας οικείος χώρος για τους ανθρώπους, στην πραγματικότητα παραμένει απρόσιτος και άγνωστος για εκείνους που δεν έχουν το χρόνο να τον μελετήσουν και να τον αποδεχτούν στην ολότητά του. Οι περισσότεροι άνθρωποι, άλλωστε, συνεχώς κλονισμένοι από τα προβλήματα και τις δυσκολίες της ζωής, δεν κατορθώνουν ποτέ να διασφαλίσουν την πνευματική εκείνη γαλήνη που απαιτείται για να εξοικειωθούν με τις πολύπτυχες ιδιαιτερότητες του ουράνιου θόλου.

«Πουλιά μαύρες σαΐτες της δύσκολης πίκρας

δεν’ είν’ εύκολο πράμα ν’ αγαπήσετε τον ουρανό

πολύ μάθατε να λέτε πως είναι γαλάζιος

ξέρετε τις σπηλιές του το δάσος τους βράχους του;»

Το ποιητικό υποκείμενο απευθύνει το λόγο του στους βασανισμένους συνανθρώπους του, οι οποίοι ταλανισμένοι από τις αδιάκοπες οδύνες της ζωής θαρρούν πως έχουν γνωρίσει κι έχουν αγαπήσει τον ουρανό, μα στην πραγματικότητα η πεποίθησή τους αυτή συνιστά μια πλάνη.

Ο Σαχτούρης παρουσιάζει τους συγκαιρινούς του ως πουλιά -επίσης σύνηθες σύμβολο στην ποίησή του- και φανερώνει το πολυκύμαντο της ζωής τους αποκαλώντας τα «μαύρες σαΐτες της δύσκολης πίκρας», τονίζοντας έτσι τη διαρκή κίνηση στην οποία βρίσκονται, καθώς οι δυσκολίες και οι πόνοι της καθημερινότητας τους κρατούν σε μιαν αδιάκοπη, μα και επώδυνη δράση.

Κινούνται, πετούν σαν μαύρες σαΐτες μη έχοντας χρόνο να σταθούν και να αναλογιστούν τα όσα διαδραματίζονται γύρω τους, τα όσα συνθέτουν το οδυνηρό πλέγμα της ζωής τους. Μένουν, έτσι, με την απατηλή εντύπωση της ομορφιάς του γαλάζιου ουρανού.

Ο ουρανός, όμως, δεν είναι μόνο το όμορφο γαλάζιο που γεννά η βιαστική θέασή του· ο ουρανός έχει τη δική του ιδιαίτερη γεωγραφία· έχει τις σπηλιές του, το δάσος του, μα και τους βράχους του. Ο ουρανός -και κατ’ επέκταση ό,τι αυτός συμβολίζει- δεν γίνεται κτήμα των ανθρώπων, όταν εκείνοι δεν μπορούν να σταθούν ούτε στιγμή για να τον γνωρίσουν πραγματικά.

«έτσι καθώς περνάτε φτερωτές σφυρίχτρες

ξεσκίζετε τις σάρκες σας πάνω στα τζάμια του

κολλούν τα πούπουλά σας στην καρδιά του»

Με την εικόνα της πρόσκρουσης των βιαστικών πουλιών πάνω στην υλική υπόσταση του ουρανού, ο ποιητής επιτυγχάνει να παρουσιάσει με ξεχωριστή ζωντάνια τη σαρωτική επίδραση που έχουν οι ανελέητα γοργοί ρυθμοί της ζωής των ανθρώπων. Τα πουλιά συνθλίβονται πάνω στον ουρανό -ξεσκίζουν τις σάρκες τους-, καθώς κινούμενα υπό την πίεση των γεγονότων της καθημερινότητας αδυνατούν να συλλάβουν τη σημασία του.

Ο ουρανός δεν αποτελεί μια νεφελώδη οπτασία ή ένα χώρο οπτικής γοητείας, ο ουρανός έχει φύση στερεή, όπως στερεά και απολύτως σημαντικά είναι όσα συμβολίζει. Ο ουρανός είναι όλα εκείνα τα ιδανικά που οφείλουν να διέπουν την ανθρώπινη ζωή, χωρίς τα οποία ο ανθρώπινος βίος καθίσταται σκληρός και απάνθρωπος. Ο ουρανός είναι ο ανθρωπισμός, είναι ο σεβασμός και η αγάπη για τους άλλους, είναι η ελπίδα μιας καλύτερης κοινωνικής συνύπαρξης, είναι ο αλτρουισμός και η συμπόνια· η ειρήνη και η φιλανθρωπία.

Οι άνθρωποι-πουλιά κατατρεγμένοι από τις πίκρες και τις δυστυχίες της ζωής, αδυνατούν να κατανοήσουν πως τίποτε από το καθημερινό τους δράμα δεν πρόκειται να αλλάξει, αν δεν φροντίσουν να γνωρίσουν πραγματικά τον ουρανό και το πανανθρώπινο μήνυμά του. Αν δεν φροντίσουν να προσδιορίσουν εκ νέου τους όρους της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης, λαμβάνοντας υπόψη τους την αξία όσων ο ουρανός έχει να τους διδάξει.

«Και σαν έρχεται η νύχτα με φόβο απ’ τα δέντρα

κοιτάτε τ’ άσπρο μαντίλι το φεγγάρι του

τη γυμνή παρθένα που ουρλιάζει στην αγκαλιά του

το στόμα της γριάς με τα σάπια δόντια του

τ’ άστρα με τα σπαθιά και με τους χρυσούς σπάγγους

την αστραπή τον κεραυνό τη βροχή του

τη μακριά ηδονή του γαλαξία του»

Η μόνη χρονική περίοδος κατά την οποία οι άνθρωποι-πουλιά συνειδητοποιούν την ψευδαίσθηση του συνεχούς γαλάζιου, που τους κρύβει την ουσία του ουρανού, είναι ο ερχομός της νύχτας, οπότε με φόβο παρατηρούν πως πίσω από το αδιαίρετο γαλάζιο κρύβεται ένας ανεξάντλητος κόσμος.

Μόνο τότε αντιλαμβάνονται πως ο ουρανός, το καθρέφτισμα του ανθρώπινου βίου, δεν είναι ένας γοητευτικός χώρος απέραντου γαλάζιου, αλλά μια πολυσύνθετη πραγματικότητα, που απαρτίζεται όχι μόνο από στοιχεία ομορφιάς, μα και από εικόνες πόνου και οδύνης, που τους προκαλούν δέος.

Το άσπρο φεγγάρι, οι αστερισμοί που διηγούνται τις δικές τους ιστορίες, τα αστέρια, η αστραπή και η βροχή, συνθέτουν τη μακραίωνη ηδονή ενός γαλαξία απρόσιτου και τρομακτικού, που φωτίζει, ωστόσο, την αδιάκοπη δοκιμασία και τις συνεχείς αλλαγές του ανθρώπινου βίου. Κι όπως ο ουρανός θέλει χρόνο και υπομονή, για να φανερώσει την αλήθεια του, έτσι και η ζωή θέλει χρόνο για να γίνει κατανοητή και να δώσει την ευκαιρία στους εφήμερους ανθρώπους να παρέμβουν σε αυτή κατά τρόπο λυτρωτικό.

Ο ουρανός -όπως ακριβώς η ζωή των ανθρώπων- έχει τα στοιχεία εκείνα που του προσδίδουν ομορφιά, μα και τις άλογες δυνάμεις (την αστραπή, τον κεραυνό, τη βροχή) που βίαια ανασυνθέτουν το εσωτερικό του τοπίο και τους ρυθμούς του. Μια αδιάκοπη εναλλαγή αρμονίας και βιαιότητας, που καθρεφτίζει απόλυτα τον πόνο, μα και την κρυφή ευδαιμονία των ανθρώπινων πραγμάτων.

Όσο οι άνθρωποι, όμως, θέλουν να βλέπουν τον ουρανό ως ένα γαλάζιο νεφέλωμα, μη αφιερώνοντας τον αναγκαίο χρόνο να γνωρίσουν τις εσώτερες πτυχές του και να αποδεχτούν τις σκληρές και βίαιες δυνάμεις του, τόσο θα συνεχίσουν να βιώνουν τον αδιάκοπο και χωρίς νόημα ταλανισμό της επαναλαμβανόμενης δυστυχίας τους. Διότι, αν θέλουν να αλλάξουν όσα κλονίζουν και θρυμματίζουν τη σύντομη ύπαρξή τους, θα πρέπει να κατανοήσουν και να υιοθετήσουν τα καίρια μηνύματα του ουρανού.