Κωνσταντίνος Καβάφης «Δέησις»

Κωνσταντίνος Καβάφης «Δέησις»

Η θάλασσα στα βάθη της πήρ’ έναν ναύτη.-

Η μάνα του, ανήξερη, πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάν’ καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τ’ αυτί.

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή,

η εικών ακούει, σοβαρή και λυπημένη,

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει. 

Στο ποίημα «Δέησις» ο Καβάφης κατορθώνει με οκτώ μόλις στίχους να αναδείξει τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα στην επιθυμία των ανθρώπων να βρίσκονται υπό τη συνεχή προστασία του Θεού και στη σκληρή, μα αναπόφευκτη, πραγματικότητα του θανάτου.

Η μητέρα, μη γνωρίζοντας πως ο γιος της έχει ήδη πνιγεί, ανάβει ένα ψηλό κερί στην Παναγία και προσεύχεται -μάταια- για την ασφαλή επιστροφή του παιδιού της. Η τραγική ειρωνεία που προκύπτει από την άγνοια της μητέρας, προσδίδει μια πικρή αίσθηση στο ποίημα, η οποία ενισχύεται από τη λυπημένη έκφραση της εικόνας, που γνωρίζει την αλήθεια για το χαμό του παιδιού.

Η Παναγία, που αποτελεί μια σεβάσμια μητρική μορφή, ακούει σοβαρή και λυπημένη τη δέηση της μητέρας, αδυνατώντας όμως να εκπληρώσει τη δίκαιη παράκλησή της. Ο πνιγμός του ναύτη έχει ήδη συντελεστεί και δεν υπάρχει καμία δυνατότητα παρέμβασης.

Ο ποιητής γνωρίζοντας τη σκληρή μοίρα των ανθρώπων και κατανοώντας τον προβληματισμό που εκφράζουν συχνά οι πιστοί για την απραξία του Υψίστου απέναντι στον άδικο θάνατο νέων ανθρώπων, παρουσιάζει εδώ το μάταιο της δέησης, δίνοντας από τον πρώτο κιόλας στίχο το θάνατο του ναύτη.

Ένας νέος άνθρωπος πεθαίνει, μα η θεϊκή παρέμβαση, όσο κι αν είναι επιθυμητή, δεν επέρχεται. Μένει αμέτοχη στο έργο του θανάτου, που αποτελεί άλλωστε άφευκτη μοίρα όλων των ανθρώπων.

Ο Καβάφης, βέβαια, φροντίζει να παρουσιάσει τη λύπη που αισθάνεται η εικόνα της Παναγίας, για τη μεγάλη απώλεια της μητέρας, δείχνοντας έτσι πως το θεϊκό στοιχείο δεν μένει ασυγκίνητο μπροστά στον πόνο των ανθρώπων.

Εντούτοις, ο ποιητής δεν θέτει άμεσα το καίριο ερώτημα για τη μη παρέμβαση του Θεού και για τη σκληρότητα των άκαιρων θανάτων. Κινείται στα όρια αυτής της απορίας, χωρίς όμως να την εκφράζει, αφήνοντας το ερώτημα να υπονοείται και να δημιουργεί έτσι μια ακόμη τραγικότερη διάσταση στους στίχους του.

Ο Καβάφης αξιοποιεί εδώ τη δύναμη της συνειρμικής πρόσληψης του εκφραζόμενου μηνύματος, ώστε να προεκτείνει τον προβληματισμό που θέλει να μεταδώσει, χωρίς να προσφεύγει στην άμεση διατύπωσή του.