Τράπεζα Θεμάτων: Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου (Ανδρέας Εμπειρίκος «Ο Ανδρέας Μπρετόν»)

Ανδρέας Εμπειρίκος 

Τράπεζα Θεμάτων: Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου (Ανδρέας Εμπειρίκος «Ο Ανδρέας Μπρετόν»)

Ενότητα: «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση»

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ (1901-1975)

Ο Ανδρέας Μπρετόν

Ασύγκριτο πουλί της οικουμένης

στέκεις σαν κρύσταλλο στην κορυφή

των υψηλών Ιμαλαΐων

με στιλβηδόνα

και με σθένος και με πάθος

καταμεσίς στον βράχο της σποριάς σου!

Ηρωικό πουλί της οικουμένης

που μοιάζεις σαν αρχάγγελος και λέων

δεν ταξινόμησες ποτέ καμμιά φενάκη,

μα την φωνή σου σήκωσες στην γαλανήν αιθρία!

Φανατικό πουλί της οικουμένης

γερό στην πάλη και πολύκαρπο στην σημασία

όρθιο μες στα φτερά σου ανοιγοκλείνεις

πάντα με βεβαιότητα το μάτι!

(Ενδοχώρα, 1945) 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 

Α.1. Να κατατάξετε το ποίημα στην παραδοσιακή ή τη μοντέρνα ποιητική γραφή. (5 μονάδες)

Το ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου εντάσσεται στη μοντέρνα ποιητική γραφή.

Α2. Να αιτιολογήσετε την παραπάνω επιλογή σας εντοπίζοντας τέσσερα σχετικά χαρακτηριστικά στο ποίημα. (20 μονάδες) 

1 → Το ποίημα δεν έχει ομοιοκαταληξία.

2 → Στο ποίημα έχουμε ελεύθερο στίχο, καθώς δεν υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών στους στίχους, δεν ακολουθείται συγκεκριμένο μέτρο, ούτε επιδιώκεται η ομοιοκαταληξία.

3 →  Η ποιητική γλώσσα γίνεται συμβολική, υπαινικτική, πολύσημη, ενώ αδιαφορεί για τις συμβάσεις και την ανάγκη κατανόησης: «δεν ταξινόμησες ποτέ καμμιά φενάκη / γερό στην πάλη και πολύκαρπο στην σημασία»

4 → Έχουμε χρήση λεξιλογίου της καθημερινής ομιλίας «ανοιγοκλείνεις

πάντα με βεβαιότητα το μάτι!»

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

Β.1. Στο ποίημα και στην αρχή κάθε στροφής επαναλαμβάνεται ελαφρώς παραλλαγμένη η ίδια φράση. Να εξηγήσετε αυτή την επιλογή του ποιητή. (10 μονάδες)

Ασύγκριτο πουλί της οικουμένης / Ηρωικό πουλί της οικουμένης / Φανατικό πουλί της οικουμένης

Ο Εμπειρίκος συνθέτει το ποίημα αυτό για να τιμήσει τον Ανδρέα Μπρετόν, που με τη σκέψη και το έργο του ανέτρεψε τις μέχρι τότε υπάρχουσες ποιητικές συμβάσεις και έδωσε στην ποίηση μια εκπληκτική ώθηση μέσω του υπερρεαλισμού. Υπ’ αυτή την έννοια τα στοιχεία που συνθέτουν τη φράση επωδό που ξεκινά κάθε στροφή του ποιήματος έχουν την ιδιαίτερη σημασία τους. Ειδικότερα, ο Μπρετόν αποκαλείται «πουλί» για να δηλωθεί με ιδιαίτερη έμφαση η ελευθερία που διέκρινε τη δράση και το πνεύμα του. Αδέσμευτος απ’ τις παγιωμένες ποιητικές τάσεις, έφερε μιαν απρόσμενη ανατροπή στην ποιητική τέχνη.

Πουλί «της οικουμένης», μάλιστα, για να τονιστεί πως η προσφορά του ξεπέρασε κατά πολύ τα σύνορα της δικής του χώρας, της Γαλλίας, κι έφερε την αλλαγή των ποιητικών τρόπων σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο Εμπειρίκος, άλλωστε, που του αφιερώνει το ποίημα αυτό είναι ένας Έλληνας ποιητής.

Τέλος, τα επίθετα που επιλέγει ο ποιητής για να χαρακτηρίσει κάθε φορά τον Μπρετόν, έχουν τη δική τους ιδιαίτερη νοηματική αξία. «Ασύγκριτος», καθώς η ανανέωση της ποίησης που πέτυχε ο Μπρετόν με την επίμονη αντίδρασή του στην παραδεδομένη και συνήθη ποιητική γραφή, δεν είχε το ανάλογό της. Είναι, άρα, ασύγκριτος τόσο σε σχέση με τους συγκαιρινούς του ποιητές, όσο και σε σχέση με τους προγενέστερους. «Ηρωικός» γιατί δεν δίστασε να έρθει αντιμέτωπος μ’ έναν παγιωμένο τρόπο σκέψης και με μια πολυκαιρισμένη προσέγγιση της ποίησης, προτείνοντας κάτι το ιδιαίτερα καινοφανές, όπως η ανάγκη επαφής με το υποσυνείδητο του δημιουργού. «Φανατικός» γιατί υποστήριξε τις απόψεις του με σθένος και δεν υποχώρησε μπροστά στην αντίδραση που προκάλεσαν οι πρωτοπόρες για την εποχή προτάσεις του.    

Β.2. Να εντοπίσετε τρεις (3) παρομοιώσεις και δύο (2) μεταφορές επικεντρώνοντας στην πρώτη και στην τρίτη στροφή. (10 μονάδες)

Παρομοιώσεις: στέκεις σαν κρύσταλλο στην κορυφή / των υψηλών Ιμαλαΐων - μοιάζεις σαν αρχάγγελος και (σαν) λέων

Μεταφορές: Φανατικό πουλί / πολύκαρπο στην σημασία  

Β.3. Στη συλλογή του Εμπειρίκου Ενδοχώρα η κριτική αναγνωρίζει μεταξύ των άλλων την αρετή του λυρισμού. Να αποδείξετε αυτόν το ισχυρισμό εντοπίζοντας πέντε (5) λυρικές-ποιητικές λέξεις ή φράσεις του κειμένου. (5 μονάδες)

- στέκεις σαν κρύσταλλο στην κορυφή

- με στιλβηδόνα

- καταμεσίς στον βράχο της σποριάς σου

- που μοιάζεις σαν αρχάγγελος και λέων

- μα την φωνή σου σήκωσες στην γαλανήν αιθρία

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

Σημειώσεις: 

1. O Αντρέ Μπρετόν (1896-1966), ποιητής και δοκιμιογράφος, γεννημένος στη Γαλλία, θεωρείται ο κυριότερος θεωρητικός του υπερρεαλισμού στην ποίηση και ίσως η σημαντικότερη μορφή του. Είναι ουσιαστικά η προσωποποίηση του λεγόμενου ορθόδοξου υπερρεαλισμού. Τα δύο μανιφέστα του (1924, 1929) για τον υπερρεαλισμό, το έργο και η δράση του επηρέασαν πολλούς άλλους ποιητές σ’ ολόκληρο τον κόσμο και στην Ελλάδα.

2. στιλπνότητα, λαμπρότητα, στίλβη.