Μίλτος Σαχτούρης «Το ψωμί» [Τράπεζα Θεμάτων]

Lucie Bilodeau

Μίλτος Σαχτούρης «Το ψωμί» [Τράπεζα Θεμάτων]

Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία

Τάξη: Α΄ Ημερήσιου Γενικού Λυκείου

Ενότητα: «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση»

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΜΙΛΤΟΣ ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ (1919-2005)

Το Ψωμί

Ένα τεράστιο καρβέλι, μια πελώρια φραντζόλα ζεστό ψωμί,

είχε πέσει στο δρόμο από τον ουρανό,

ένα παιδί με πράσινο κοντό βρακάκι και με μαχαίρι

έκοβε και μοίραζε στον κόσμο γύρω,

όμως και μια μικρή, ένας μικρός άσπρος άγγελος.

κι αυτή μ᾿ ένα μαχαίρι έκοβε και μοίραζε

κομμάτια γνήσιο ο υ ρ α ν ό

κι όλοι τώρα τρέχαν σ᾿ αυτή, λίγοι πηγαίναν στο ψωμί,

όλοι τρέχανε στον μικρόν άγγελο που μοίραζε ουρανό!

Ας μην το κρύβουμε.

Διψάμε για ουρανό.

(Από τη συλλογή Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο, 1958)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Να χαρακτηρίσετε το ποίημα του Σαχτούρη ως παραδοσιακό ή μοντέρνο, παρατηρώντας τη μορφή του. (5 μονάδες)

Το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη «Το Ψωμί» εντάσσεται στη μοντέρνα ποίηση.

α.2. Με βάση τον χαρακτηρισμό που δώσατε, να εντοπίσετε ως προς τη μορφή του ποιήματος τέσσερα (4) βασικά του γνωρίσματα. (20 μονάδες)

Βασικά χαρακτηριστικά του ποιήματος, που δικαιολογούν την ένταξή του στη μοντέρνα ποίηση είναι τα ακόλουθα:

ð δεν έχει ομοιοκαταληξία

ð δεν έχει μέτρο

ð έχει συντεθεί σε ελεύθερους, ανισοσύλλαβους στίχους

ð δεν είναι διαιρεμένο σε στροφές με βάση κάποιο αυστηρό κανόνα σύνθεσης.

β.1. Να καταγράψετε πέντε (5) ονοματικά σύνολα (επίθετο + ουσιαστικό) του κειμένου. (10 μονάδες)

ð τεράστιο καρβέλι

ð πελώρια φραντζόλα

ð ζεστό ψωμί

ð άσπρος άγγελος

ð γνήσιο ουρανό

β.2. Να διακρίνετε τις δύο (2) ενότητες του ποιήματος λαμβάνοντας υπόψη την αλλαγή που παρατηρείται στον γραμματικό χρόνο και στα πρόσωπα των ρημάτων του κειμένου. (15 μονάδες)

Η 1^η ενότητα του ποιήματος ολοκληρώνεται στον 9^ο στίχο «όλοι τρέχανε στον μικρόν άγγελο που μοίραζε ουρανό!», ενώ η δεύτερη ενότητα αποτελείται από τους δύο καταληκτικούς στίχους (10^ος & 11^ος):

«Ας μην το κρύβουμε.

Διψάμε για ουρανό.»

Παρατηρούμε πως στην πρώτη ενότητα του ποιήματος κυριαρχεί το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο στις ενέργειες των ανθρώπων (τρέχαν – πηγαίναν – τρέχανε) και το γ΄ ενικό στις ενέργειες του μικρού παιδιού και του μικρού αγγέλλου (έκοβε – μοίραζε). Συνάμα, προσέχουμε πως τα ρήματα αυτά είναι παρελθοντικού χρόνου (Παρατατικού). Έτσι, γίνεται αντιληπτό πως στην πρώτη ενότητα ο ποιητής μας παρουσιάζει ένα παρελθοντικό γεγονός, διατηρώντας για τον εαυτό του τη λειτουργία του αποστασιοποιημένου και αντικειμενικού παρατηρητή.

Ωστόσο, στη δεύτερη ενότητα, με τα ρήματα να τοποθετούνται σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο, διαπιστώνουμε την ένταξη του ποιητή στο σύνολο των ανθρώπων που, όπως κι εκείνος, έχουν ανάγκη για ουρανό. Τα ρήματα, μάλιστα, είναι σε χρόνο Ενεστώτα, για να δηλωθεί η διάρκεια κι η διαχρονικότητα της επιθυμίας των ανθρώπων -και του ποιητή- για ουρανό.

................................................................................................................................

Ερμηνευτικό σχόλιο:

Ο Μίλτος Σαχτούρης αξιοποιεί δύο βασικά σύμβολα, προκειμένου να τονίσει εκείνο που πραγματικά επιθυμούν κι έχουν ανάγκη οι άνθρωποι. Έτσι, από τη μία τίθεται το «ψωμί», το οποίο εύλογα υποδηλώνει τις ανάγκες βιοπορισμού, κι από την άλλη αντιπαρατίθεται ο «ουρανός», ένα κυρίαρχο σύμβολο στην ποίηση του Σαχτούρη, που εμπεριέχει τις έννοιες της ελπίδας, της άδολης αθωότητας, της αγάπης και της ψυχικής αγνότητας.

Οι άνθρωποι, όταν καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στο ψωμί -την απλή επιβίωση- και τον ουρανό, την ελπίδα, δηλαδή, μιας πιο ουσιαστικής και αγνής ύπαρξης και συνύπαρξης, επιλέγουν σαφώς τον ουρανό. Όπως ο ίδιος ο ποιητής, έτσι και οι συγκαιρινοί του, διψούν για ουρανό, διψούν για την ελπίδα πως ο κόσμος στον οποίο ζουν μπορεί να λάβει μια πιο αγνή μορφή, όπου η βία, το μίσος, η εκμετάλλευση κι η αντιπαλότητα δεν θα έχουν καμία θέση.