Έκθεση Α΄ Λυκείου: Το κωμικό και η σημασία του γέλιου

Αρκάς 

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Το κωμικό και η σημασία του γέλιου

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές προσπάθειες από αξιόλογους φιλόσοφους, όπως ο Νίτσε ή ο Κάντ, να οριστεί το κωμικό, η κωμωδία και η διαφορά της από την τραγωδία και το γέλιο. Οι ορισμοί αυτοί, παρόλο που διαφέρουν μεταξύ τους, παρουσιάζουν πολλά κοινά σημεία.

Η κωμωδία είναι μία μίμηση των πιο συνηθισμένων ανθρώπων, όχι όμως σε όλα τους τα ελαττώματα, αλλά σε ένα, στο κωμικό. Το κωμικό δηλαδή, είναι ένα λάθος και μια ασχήμια, ανώδυνη και αβλαβής. Προκαλείται όταν διαψεύδεται ξαφνικά μια έντονη προσδοκία μας. Η διάψευση αφορά ένα αντικείμενο που δεν μας ενδιαφέρει σοβαρά, γιατί διαφορετικά προκαλείται θλίψη και όχι ευθυμία. Όμως, στοιχείο κωμικό μπορεί να αποτελέσει και κάτι μικρό και ασήμαντο, όταν του προβάλλουμε την αξίωση ότι είναι κάτι μεγάλο και γεμάτο σημασία. Ξαφνικά και απρόοπτα αποκαλύπτεται αυτό που πραγματικά είναι. Η διάψευση αυτή προκαλεί το γέλιο. Το κωμικό δεν έχει μόνο ως αντικείμενο τη σάτιρα και τα αστεία θέματα, αλλά και πένθιμα, ώστε να αφαιρεθεί κάπως το βάρος της θλίψης από ένα θλιβερό γεγονός και να δειχθεί μια καλοκάγαθη διάθεση παρήγορης συμπόνιας στους θλιμμένους και στους πονεμένους.

Για να καταλάβουμε το γέλιο, θα πρέπει να το τοποθετήσουμε στο φυσικό του περιβάλλον που είναι η κοινωνία. Πρέπει προπάντων να καθορίσουμε τη χρήσιμη λειτουργία του, που είναι μία κοινωνική λειτουργία.

Σύμφωνα με τον Νίτσε, γέλιο σημαίνει να είσαι χαιρέκακος, αλλά με καλή έννοια. Το γέλιο και το κωμικό μπορεί να οριστεί και ως «γκροτέσκο», δηλαδή χονδροειδές (γελοίο). Το γέλιο που προκαλείται από το γκροτέσκο κωμικό συγγενεύει με την αθώα ζωή και την απόλυτη χαρά.

Ένας άλλος τρόπος για να προκαλέσει κανείς το γέλιο είναι η σάτιρα. Η σάτιρα από τη μια μεριά ξεσκεπάζει την ανοησία και από την άλλη καυτηριάζει το κακό. Χαρακτηριστικό είδος σάτιρας αποτελεί ο Καραγκιόζης. Ο Καραγκιόζης είναι ο πρωταγωνιστής του ελληνικού θεάτρου σκιών. Το θέαμα αυτό έχει ρίζες στην εποχή της τουρκοκρατίας. Ο Καραγκιόζης αναπαριστά τον Έλληνα εκείνης της εποχής. Αρχικά αποτέλεσε περιθωριακό θέαμα, στα τέλη όμως του 19ου αιώνα απέκτησε νέα μορφή και περιεχόμενο. Αγαπήθηκε πολύ από τους Έλληνες γιατί μαζί με τους «συμπρωταγωνιστές» του, και κυρίως τον Χατζιαβάτη, σατίρισε έναν τρόπο ζωής με αναφορές σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.

Ν.Δ., από την ιστοσελίδα της εφ. Το πρώτο βήμα. 1ο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Αθηνών – Γεννάδειο, 2001-2002 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Πώς προκαλείται, σύμφωνα με τον συγγραφέα, το κωμικό; (60-80 λέξεις)

Το κωμικό βασίζεται στη μίμηση των πιο ανώδυνων ελαττωμάτων των καθημερινών ανθρώπων και προκαλείται από τη διάψευση μιας προσδοκίας, που δεν αφορά όμως κάτι το ιδιαίτερα σημαντικό. Προκαλείται, επίσης, όταν κάτι που έχει μηδαμινή αξία προβάλλεται ως σπουδαίο και μεγάλο, μόνο και μόνο για να αποκαλυφθεί ξαφνικά η ασημαντότητά του. Το κωμικό, βέβαια, μπορεί να προκύψει και μέσα από τη σάτιρα, η οποία αποκαλύπτει την ανοησία, μα και καυτηριάζει τα αρνητικά φαινόμενα. Ενώ, τέλος, το κωμικό προκαλείται κάποτε και μέσα από πένθιμα θέματα, με σκοπό πάντοτε τη μείωση του αισθήματος θλίψης.

Α1. Πώς εξηγείται, σύμφωνα με τον συγγραφέα, το γεγονός ότι το κωμικό δεν έχει μόνον ως αντικείμενο τη σάτιρα και τα αστεία θέματα, αλλά και τα πένθιμα; (60-80 λέξεις)

Το κωμικό δε βασίζεται μόνο στη σάτιρα και τα αμιγώς αστεία θέματα, αλλά και στα πένθιμα, γεγονός που ίσως προκαλεί εντύπωση. Εντούτοις, όταν επιχειρείται να προκληθεί γέλιο με αφορμή κάποιο πένθιμο θέμα ο στόχος είναι να αμβλυνθεί η ένταση της θλίψης και του πόνου που έχει προκληθεί από το δυσάρεστο γεγονός. Άρα, μέσα από μια τέτοια διαδικασία ό,τι αναμένεται είναι η έκφραση μιας παρηγορητικής διάθεσης απέναντι στους ανθρώπους που βιώνουν θλίψη και πόνο.

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο του κειμένου.

- Το κωμικό έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης φιλοσόφων από την αρχαιότητα.

- Η κωμωδία προκύπτει μέσα από τη μίμηση των συνηθισμένων ανθρώπων.

- Η κοινωνία είναι το φυσικό περιβάλλον του γέλιου.

- Η έννοια του γέλιου σύμφωνα με τον Νίτσε.

- Η σάτιρα ως μέσο πρόκλησης γέλιου και το παράδειγμα του Καραγκιόζη.

Α2. Να χωρίσετε σε δύο παραγράφους τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου (Η κωμωδία είναι… πονεμένους) και να αιτιολογήσετε τη διαφορετική παραγραφοποίηση.

Η κωμωδία είναι μία μίμηση των πιο συνηθισμένων ανθρώπων, όχι όμως σε όλα τους τα ελαττώματα, αλλά σε ένα, στο κωμικό. Το κωμικό δηλαδή, είναι ένα λάθος και μια ασχήμια, ανώδυνη και αβλαβής. Προκαλείται όταν διαψεύδεται ξαφνικά μια έντονη προσδοκία μας. Η διάψευση αφορά ένα αντικείμενο που δεν μας ενδιαφέρει σοβαρά, γιατί διαφορετικά προκαλείται θλίψη και όχι ευθυμία. Όμως, στοιχείο κωμικό μπορεί να αποτελέσει και κάτι μικρό και ασήμαντο, όταν του προβάλλουμε την αξίωση ότι είναι κάτι μεγάλο και γεμάτο σημασία. Ξαφνικά και απρόοπτα αποκαλύπτεται αυτό που πραγματικά είναι. Η διάψευση αυτή προκαλεί το γέλιο.

Το κωμικό δεν έχει μόνο ως αντικείμενο τη σάτιρα και τα αστεία θέματα, αλλά και πένθιμα, ώστε να αφαιρεθεί κάπως το βάρος της θλίψης από ένα θλιβερό γεγονός και να δειχθεί μια καλοκάγαθη διάθεση παρήγορης συμπόνιας στους θλιμμένους και στους πονεμένους.

Με βάση τη νέα παραγραφοποίηση στην 1^η παράγραφο παρουσιάζεται η έννοια του κωμικού, όπως αυτό προκύπτει μέσα από τη διάψευση μιας προσδοκίας ή την αιφνίδια αποκάλυψη πως κάτι που το εκλαμβάναμε ως εξαιρετικά σημαντικό, είναι στην ουσία κάτι το ασήμαντο.

Ενώ, στη 2^η παράγραφο παρουσιάζεται η άντληση του κωμικού στοιχεία από θέματα πένθιμου χαρακτήρα.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία θα χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: προσπάθειες, γέλιο, έντονη προσδοκία, κοινωνία, τρόπο ζωής.

Το γέλιο αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της ανθρώπινης ζωής, καθώς προσφέρει εκτόνωση από τις συνεχείς εντάσεις και από τις ποικίλες και επίμοχθες προσπάθειες που καταβάλλουν οι άνθρωποι για να αντεπεξέλθουν στις καθημερινές απαιτήσεις. Συνήθως, το αστείο -το αθώο αστείο- προκύπτει μέσα από τη διάψευση μιας έντονης προσδοκίας, η οποία δεν βασιζόταν σε κάποια ρεαλιστική βάση. Ενώ, άλλοτε, το γέλιο προκύπτει από τον σατιρισμό αρνητικών πτυχών της σύγχρονης κοινωνίας αλλά και του τρόπου ζωής των πολιτών.

Β1. α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: διαφορά, διαψεύδεται, γεμάτο, θλιβερό, ξεσκεπάζει.

διαφορά: ομοιότητα

διαψεύδεται: επαληθεύεται

γεμάτο: άδειο / κενό

θλιβερό: αστείο

ξεσκεπάζει: σκεπάζει

Β1.β. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση χρησιμοποιώντας καθεμιά αντώνυμη λέξη.

- Παρ’ όλη τους την ομοιότητα, μπορώ να τους ξεχωρίσω.

- Η πρόβλεψή του επαληθεύεται από τα γεγονότα.

- Ο πρόσφατος λόγος του πρωθυπουργού ήταν κενός περιεχομένου.

- Όταν είχε κέφι, ήταν πολύ αστείος.

- Η ομίχλη σκεπάζει τα βουνά.

Β1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη ή ισοδύναμη φράση για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: συνηθισμένων, ελαττώματα, απρόοπτα, τοποθετήσουμε, ξεσκεπάζει.

συνηθισμένων: απλών / καθημερινών / συνήθων

ελαττώματα: μειονεκτήματα

απρόοπτα: απροσδόκητα / απρόσμενα

τοποθετήσουμε: εντάξουμε / θέσουμε

ξεσκεπάζει: αποκαλύπτει

Β1.β. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση χρησιμοποιώντας καθεμιά συνώνυμη λέξη ή ισοδύναμη φράση.

- Οι απλοί άνθρωποι πληρώνουν πάντα τα λάθη των κυβερνήσεων.

- Μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του άρχισαν να γίνονται αντιληπτά απ’ όλους τα μειονεκτήματά του.

- Η συνεργασία τους προέκυψε εντελώς απρόσμενα, ύστερα από μια τυχαία συνάντηση.

- Οφείλουμε να εντάξουμε τις πρόσφατες αποφάσεις της κυβέρνησης στο πλαίσιο του ευρύτερου σχεδιασμού της, προκειμένου να αντιληφθούμε πλήρως το νόημά τους.

- Δουλειά και χρέος του δημοσιογράφου είναι να αποκαλύπτει κάθε πιθανή ατασθαλία των πολιτικών που υποπίπτει στην αντίληψή του.  

Β2. «Η διάψευση αυτή προκαλεί το γέλιο»:

1. Να αιτιολογήσετε την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης από τον συγγραφέα.

Με τη χρήση της ενεργητικής σύνταξης δίνεται έμφαση στο υποκείμενο (διάψευση) του ρήματος.

2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.

- Το γέλιο προκαλείται από αυτή τη διάψευση.

Β2. «Η σάτιρα από τη μια μεριά ξεσκεπάζει την ανοησία και από την άλλη καυτηριάζει το κακό»:

1. Να αιτιολογήσετε την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης από τον συγγραφέα.

Με τη χρήση της ενεργητικής σύνταξης δίνεται έμφαση στο υποκείμενο (σάτιρα) του ρήματος.

2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.

- Από τη σάτιρα ξεσκεπάζεται από τη μια μεριά η ανοησία και από την άλλη καυτηριάζεται το κακό.

Β2.α. Να επισημάνετε πέντε λέξεις του κειμένου που αποτελούν ειδικό λεξιλόγιο.

- κωμικό

- κωμωδία

- σάτιρα

- γέλιο

- γκροτέσκο

Β2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους στο κείμενο.

Οι λέξεις αυτές σχετίζονται με το θέμα που πραγματεύεται το κείμενο και αποτελούν αναγκαίους όρους προκειμένου η διερεύνησή του να γίνει κατά τρόπο πλήρη και σαφή.