Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Αντώνυμα

Elena del Palacio

Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Αντώνυμα

Τα αντώνυμα είναι λέξεις που εκφράζουν αντίθετες έννοιες: π.χ. μεγάλος - μικρός, συχνά - σπάνια. Έχουμε μάλιστα στη γλώσσα μας πολλές στερεότυπες φράσεις όπου λέμε πλάι πλάι τις δύο αντίθετες λέξεις: π.χ. χειμώνα καλοκαίρι, στα μέσα και στα έξω, άκρες μέσες. Με τα αντώνυμα ο λόγος μας γίνεται εκφραστικότερος.

1. Να βρείτε τα αντώνυμα των παρακάτω επιρρημάτων:

άμεσα - έμμεσα

αμέσως - καθυστερημένα

τελείως - ατελώς

φέτος - πέρυσι

κοντά - μακριά

διακριτικά - αδιάκριτα

αδρομερώς - λεπτομερώς / εξονυχιστικά

ακροθιγώς - διεξοδικά

ακριβώς - ανακριβώς

2. Για κάθε λέξη που υπογραμμίζεται σας δίνονται τρεις, από τις οποίες μία είναι αντώνυμή της. Να βρείτε αυτά τα αντώνυμα. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια των αντωνύμων που βρήκατε, να γράψετε ένα σύντομο κείμενο που να αναφέρεται στις αρνητικές επιδράσεις της τηλεόρασης.

1. χειραφέτηση         α. χειραγώγηση       β. αναβάθμιση                         γ. υποβάθμιση

2. εμβρίθεια              α. υπανάπτυξη         β. αναποτελεσματικότητα     γ. ρηχότητα

3. διαλεύκανση        α. διάλυση                 β. συσκότιση                              γ. διαπόμπευση

4. συγχρωτισμός       α. κοινωνικότητα    β. συσκότιση                             γ. απομόνωση

5. φιλοπονία             α. ατιμία                    β. οκνηρία                                  γ. αυταπάρνηση

6. ενεργητικότητα    α. αλληλενέργεια    β. αστάθεια                               γ. αναποφάσιστος

7. τεκμηριωμένος     α. αμφίβολος            β. αναπόδεικτος                       γ. ανακριβής

8. εγρήγορση            α. βραδύτητα            β. στασιμότητα                        γ. αποχαύνωση

9. διαφώτιση             α. προσεταιρισμός   β. προπαγάνδα                      γ. ενημέρωση

10. ενημέρωση          α. παραπλάνηση      β. προπαγάνδα                      γ. πληροφόρηση

Η τηλεόραση, αν και λειτουργεί ακόμη ως βασικό μέσο ψυχαγωγίας και ενημέρωσης αρκετών πολιτών, συνιστά μια επιλογή βεβαρυμμένη με ποικίλες αρνητικές επιδράσεις. Σε ό,τι αφορά την ενημέρωση αποτελεί ευρέως αποδεκτή διαπίστωση πως τα δελτία ειδήσεων και οι «ενημερωτικές» εκπομπές λειτουργούν κυρίως με τη λογική της προπαγάνδας και της παραπλάνησης, έχοντας ως απώτερο στόχο τη χειραγώγηση των πολιτών προς όφελος φίλιων πολιτικών παρατάξεων. Τα γεγονότα παρουσιάζονται με τρόπο έκδηλα μεροληπτικό που αντί για ενημέρωση επιφέρει συσκότιση και σύγχυση στους πολίτες, καθιστώντας τους, αν όχι υποχείρια των πολιτικών, τουλάχιστον αδρανείς και αναποφάσιστους, αφού μπροστά σε τόσα αναπόδεικτα και ατεκμηρίωτα ρεπορτάζ αδυνατούν να σχηματίσουν μια ορθή ή βέβαιη άποψη. Ενώ, σε ό,τι αφορά την πτυχή της ψυχαγωγίας θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως η κενότητα και η ρηχότητα των προβαλλόμενων εκπομπών οδηγεί κατά βάση στην αποχαύνωση και τη νοητική αδρανοποίηση παρά σε μια ουσιαστική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Οι μεγαλύτερης, μάλιστα, ηλικίας πολίτες, όπως, ατυχώς, και κάποιοι αρκετά νέοι, μη έχοντας πολλές δραστηριότητες, καταλήγουν υπό το καθεστώς των θέλγητρων της τηλεοπτικής εικόνας σε μια ιδιότυπη απομόνωση.   

3. Να σχηματίσεις πέντε φράσεις, η καθεμία από τις οποίες να περιέχει ένα ζεύγος αντωνύμων, όπως είναι π.χ. η φράση: Όποιος γυρεύει τα πολλά χάνει και τα λίγα.

- Δεν νομίζω να βρέξει, αλλά για καλό και για κακό (ή καλού-κακού) πάρε μαζί σου ομπρέλα.

- Θα κάνω τα αδύνατα δυνατά για να μπορέσω να σε βοηθήσω.

- Ήταν αναμενόμενη η επιτυχία του, αφού ο πατέρας του ήταν πάντοτε στα μέσα και στα έξω.

- Οι ψήφοι αυτής της επαρχίας έφεραν τα πάνω κάτω στα εκλογικά αποτελέσματα.

- Το όλο ζήτημα βρίσκεται ακόμη σε εκκρεμότητα, καθώς οι αρχές επιδίδονται σ’ ένα ατέρμονο άνοιξε-κλείσε της υπόθεσης.

4. Να αντικαταστήσετε με αντώνυμα τις υπογραμμισμένες λέξεις:

1. Όλοι οι άνθρωποι επιδοκιμάζουν  [αποδοκιμάζουν] τέτοιες πράξεις.

2. H μπάντα του στρατού παιάνιζε κατά την έπαρση [υποστολή] της σημαίας.

3. Είχε ενστερνιστεί [απορρίψει] τις επαναστατικές ιδέες της εποχής του.

4. H στάση της αστυνομίας διευκόλυνε [δυσχέρανε] το έργο μου.

5. Αποδείχτηκε πως ήταν ευάλωτος [άτρωτος / ανένδοτος] σε πιέσεις.

6. Εξαιτίας της κακοκαιρίας ενεργοποιήθηκε [αδρανοποιήθηκε] όλος ο κρατικός μηχανισμός.

7. Ύστερα από αυτά τα γεγονότα υποβαθμίστηκε [αναβαθμίστηκε] πάρα πολύ ο ρόλος του στην κυβέρνηση.

8. Τα σχέδιά σου για το μέλλον είναι ουτοπικά [ρεαλιστικά].

9. Ήταν σαφής η προσπάθειά του να εξομοιώσει [διαχωρίσει / διαφοροποιήσει] τους έκτακτους με τους μόνιμους υπαλλήλους.

10. Τον τελευταίο καιρό έχουν βελτιωθεί [επιδεινωθεί] αισθητά οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες.

5. Συμπληρώστε το δεύτερο συνθετικό και δημιουργήστε ζεύγη αντωνύμων.

καλοπροαίρετος      ≠          κακοπροαίρετος

καλοδιάθετος           ≠          κακοδιάθετος

καλοδουλεμένο        ≠          κακοδουλεμένο

εύπιστος        ≠          δύσπιστος

ευανάγνωστο  ≠       δυσανάγνωστο

εύθυμος         ≠          δύσθυμος

υπέρταση      ≠          υπόταση

υπέρτερος     ≠          υποδεέστερος

υπερτιμημένος ≠      υποτιμημένος

αλλοεθνής     ≠          ομοεθνής

αλλόδοξος     ≠          ομόδοξος

αλλόγλωσσος≠          ομόγλωσσος

6. Το απόσπασμα από τη «Pητορική» του Aριστοτέλη (B 1389) που ακολουθεί αναφέρεται στα ήθη των γερόντων και είναι συνέχεια του αποσπάσματος που αναφέρεται στα ήθη των νέων. Αφού υπογραμμίσετε στο κείμενο τα βασικά χαρακτηριστικά των γερόντων, να γράψετε ένα αντίστοιχο κείμενο για τους νέους, τονίζοντας τα χαρακτηριστικά τους που είναι αντίθετα ή διαφορετικά από εκείνα των γερόντων.

Τα ήθη των γερόντων

Οι γεροντότεροι κι όσοι έχουν περάσει πια την ανδρική ηλικία έχουν σχεδόν τον αντίθετο χαρακτήρα. Αλήθεια, επειδή έχουν ζήσει πολλά χρόνια, επειδή έχουν εξαπατηθεί πολλές φορές, επειδή οι ίδιοι έχουν κάνει πολλά σφάλματα κι επειδή οι περισσότερες πράξεις των ανθρώπων είναι κακές, δεν είναι βέβαιοι για τίποτε κι όχι μονάχα δεν κάνουν υπερβολές παρά και ενεργούν πάντοτε λιγότερο από ό,τι πρέπει. Πάντοτε λένε ό,τι νομίζουν, όχι ό,τι ξέρουν καλά. Κι όταν τα λεγόμενά τους προκαλούν αντιρρήσεις, προσθέτουν πάντοτε «ίσως», «μπορεί». Εκφράζονται για όλα τα πράγματα μ’ αυτόν τον τρόπο και για κανέναν δεν εκφράζονται με βεβαιότητα. Έχουν κακό χαρακτήρα, επειδή το να υποπτεύεται κανείς για καθετί δείχνει κακό χαρακτήρα. Και είναι καχύποπτοι, δεν πιστεύουν κανέναν και δεν πιστεύουν, γιατί έχουν πείρα. Για τον ίδιο λόγο ούτε σφοδρά αγαπούν ούτε σφοδρά μισούν, αλλά σύμφωνα με το λόγο του Bία αγαπούν, σαν να επρόκειτο την άλλη μέρα να μισήσουν, και μισούν, σαν να επρόκειτο την άλλη μέρα ν’ αγαπήσουν. Είναι μικρόψυχοι, επειδή τους έχει ταπεινώσει ο αγώνας της ζωής. Γιατί αλήθεια οι επιθυμίες τους δε στρέφονται πια προς τίποτα το μεγάλο και το ανώτερο, αλλά βλέπουν μόνο πώς θα τα οικονομήσουν. Είναι φιλοχρήματοι, από τη μια γιατί έχουν ανάγκη από το χρήμα, κι από την άλλη γιατί έχουν δοκιμάσει πόσο δύσκολο είναι να το αποκτήσει κανείς και πόσο εύκολο να το χάσει. Είναι δειλοί και όλα τους φοβίζουν, επειδή βρίσκονται σε ψυχική κατάσταση εντελώς αντίθετη από εκείνη που έχουν οι νέοι. Αλήθεια, είναι ολότελα ψυχροί, ενώ εκείνοι, καθώς έχουμε πει, είναι θερμοί. Γι’ αυτό τα γερατειά δημιουργούν διάθεση για δειλία, επειδή κι εκείνος που φοβάται παγώνει. Αγαπούν υπερβολικά τη ζωή τους και μάλιστα όσο βλέπουν ότι ζυγώνει το τέλος τους. Κι αυτό, επειδή η επιθυμία αναφέρεται πάντοτε σ’ εκείνο που δεν έχουμε και, κυρίως, επιθυμούμε ό,τι μας λείπει. Αγαπούν τον εαυτό τους πιο πολύ από ό,τι πρέπει –κι είναι αυτό ένα είδος μικροψυχίας. H ζωή τους κανονίζεται σύμφωνα με το συμφέρον τους κι όχι σύμφωνα με εκείνο που είναι λεβέντικο. Kι αυτό συμβαίνει πιο πολύ από ό,τι πρέπει, ακριβώς εξαιτίας της φιλαυτίας τους. Αλήθεια, το συμφέρον είναι καλό και για μας τους ίδιους, ενώ το ωραίο είναι αυτό το ίδιο καλό. Δεν είναι ντροπαλοί αλλά ξεδιάντροποι κι αυτό συμβαίνει επειδή, καθώς αποβλέπουν στο συμφέρον τους και όχι στο ωραίο, δεν ενδιαφέρονται για τη γνώμη των άλλων. H πείρα τούς δίδαξε να μην τρέφουν ελπίδες, επειδή τα περισσότερα πράγματα που συμβαίνουν στον κόσμο είναι δυσάρεστα και η έκβασή τους είναι προς το χειρότερο. Αλλά και η δειλία τους είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους δεν τρέφουν ελπίδες. Ζουν πιο πολύ με την ανάμνηση παρά με την ελπίδα, επειδή η πολλή ζωή τους έχει περάσει πια και δεν τους μένει παρά λίγη, και η ελπίδα στρέφεται προς το μέλλον, ενώ η ανάμνηση προς τα περασμένα. Αυτή είναι και η αιτία της φλυαρίας τους. Αλήθεια, συνεχώς διηγούνται όσα τους έχουν συμβεί, επειδή βρίσκουν ηδονή στην ανάμνησή τους. …

(Μετάφραση Bανδώρου)

Τα ήθη των νέων

Οι νέοι επειδή δεν έχουν ακόμη ζήσει πολλά και δεν έχουν γνωρίσει την εξαπάτηση, την κακία και τη δολιότητα των ανθρώπων, παραμένουν ανυποψίαστοι και αγαθοί. Η έλλειψη, άλλωστε, εμπειριών τούς προκαλεί μια έντονη επιθυμία δράσης, η οποία χαρακτηρίζεται από υπερβολή. Ενώ, η άγνοια των κινδύνων, αλλά και των πιθανών συνεπειών των πράξεών τους, οφείλεται στο γεγονός πως δεν έχουν κάνει ακόμη πολλά λάθη στη ζωή τους. Είναι, μάλιστα, γεμάτοι βεβαιότητες και υποστηρίζουν με πάθος τις απόψεις τους, καθώς δεν έχουν γνωρίσει επώδυνες διαψεύσεις και κινούνται έτσι με γνώμονα τις ποικίλες και αισιόδοξες προσδοκίες για το μέλλον τους. Είναι εύπιστοι και περιβάλλουν με εμπιστοσύνη τους ανθρώπους γύρω τους, αφού δεν έχουν γευτεί την προδοσία, ούτε έχουν πέσει θύματα εκμετάλλευσης απ’ τους άλλους. Αγαπούν με πάθος, αλλά και μισούν με πάθος, επειδή δεν αντιλαμβάνονται την πραγματική διάρκεια των πραγμάτων, ούτε κατανοούν πόσο μπορεί να αλλάξει η αντίληψή τους για τους άλλους ανθρώπους. Είναι, συνάμα, μεγαλόψυχοι, καθώς δεν γνωρίζουν τις πραγματικές δυσκολίες της ζωής. Είναι γενναιόδωροι και δεν τρέφουν ιδιαίτερη αγάπη για το χρήμα, επειδή δεν έχουν γνωρίσει τη φτώχεια, αλλά ούτε και τη δυσκολία απόκτησης των χρημάτων. Στέκουν με γενναιότητα και θάρρος απέναντι στις διάφορες καταστάσεις, διότι η νεανική τους φύση δεν γνωρίζει δειλίες και δισταγμούς. Με τη ζωντάνια και τον ενθουσιασμό τους σπεύδουν σε νέες κάθε φορά εμπειρίες, χωρίς να αντιλαμβάνονται τους ενδεχόμενους κινδύνους, μα και χωρίς να αισθάνονται φόβο απέναντι στο νέο ή το άγνωστο. Αγαπούν τη ζωή που είναι γεμάτη προκλήσεις και περιπέτειες, χωρίς ν’ ανησυχούν για το θάνατο, αφού η νεότητα τους προφυλάσσει από την αδράνεια που επιφέρει η σκέψη του τέλους. Αγαπούν περισσότερο τους άλλους, και ιδίως τους φίλους τους, αφού θεωρούν πως μόνο με τη συντροφιά εκείνων αξίζει κανείς να ζει και να πράττει. Δεν είναι συμφεροντολόγοι ή μικροπρεπείς, αφού καθορίζουν τις πράξεις και τις σκέψεις τους με βάση το συναίσθημα και τη βούληση για ζωή, κι όχι με βάση τη λογική και τις προσωπικές επιδιώξεις. Είναι τολμηροί, μα διατηρούν ακόμη τη συστολή και το αίσθημα της ντροπής, καθώς δίνουν σημασία στη γνώμη των άλλων γι’ αυτούς. Διακρίνονται για την ελπιδοφόρα και αισιόδοξη ματιά τους, αφού δεν έχουν γνωρίσει πικρές απογοητεύσεις και συνεχίζουν έτσι να πιστεύουν στην αίσια έκβαση των πραγμάτων. Είναι περισσότερο φίλοι των πράξεων και όχι των λόγων, καθώς είναι πολλά εκείνα που θέλουν να κάνουν και να δοκιμάσουν. Δεν στρέφονται στα παρελθόντα χρόνια, καθώς θεωρούν πως ό,τι έχει σημασία είναι το παρόν και οι μεγάλες ευτυχίες που κρύβει γι’ αυτούς το μέλλον τους.     

7. Από ένα λεξικό συνωνύμων σάς δίνονται πέντε λήμματα. Μπορείτε να συμπληρώσετε τα αντώνυμα; Τα συνώνυμα θα σας φανούν χρήσιμα.

διάλυση (η) (θ. διαλύω) Σ: αποσύνθεση, διαμελισμός, εξάρθρωση, ξεχαρβάλωμα, διασκορπισμός, σκόρπισμα, αραίωμα – αραίωση, λύση, χάλασμα, καταστροφή, εξουθένωση, ανάλυση, υγροποίηση, λιώσιμο || ακύρωση, κατάργηση, καταγγελία

Aντώνυμα: σύνθεση, συνένωση, ένωση, συγκρότηση, κατάρτιση, συνδυασμός, συναρμολόγηση, σύσφιξη, δημιουργία / επικύρωση

καλλιεργώ (ρ. μτβ.) Σ: δουλεύω τη γη, κατεργάζομαι, γεωπονώ, γεωργώ, δουλεύω, οργώνω, καλοδουλεύω, περιποιούμαι τη γη || μορφώνω, αναπτύσσω, προάγω πνευματικά, καταρτίζω, εκπαιδεύω, εκλεπτύνω || υποθάλπω || προκαλώ ανάπτυξη μικροβίων || βελτιώνω, ραφινάρω, τελειοποιώ || θεραπεύω

Aντώνυμα: παραμελώ, αμελώ, εγκαταλείπω / διαφθείρω, συσκοτίζω, επιδεινώνω, περιορίζω, υποβιβάζω, χειροτερεύω, εκχυδαΐζω  

κυρίαρχος, -η, -ο (επ.) (το αρσ. κ. ως ουσ.) (θ. κύριος + άρχω) Σ: κύριος, άρχοντας, εξουσιαστής, αφέντης, αυτεξούσιος, δεσπότης, αρχηγός, δυνάστης, αυτοκράτορας, κυριάρχης, ηγεμόνας, ισχυρός

Aντώνυμα: υποτελής, υπόδουλος, αρχόμενος, δούλος, ανδράποδο, ανίσχυρος, είλωτας, υποτακτικός, υπηρέτης, υπήκοος, σκλάβος, δεσμώτης, δέσμιος, υποχείριο

συνεχής (ο, η), -ές (επ.) (θ. συνέχω) Σ: συνεχόμενος, αδιάκοπος, αδιάλειπτος, άπαυ(σ)τος, ακατάπαυστος, ασταμάτητος, εξακολουθητικός, συναπτός, διαρκής, διηνεκής, αέναος, ατέλειωτος, ατέρμονας, κολλητός, επαναληπτικός, συχνός, αλλεπάλληλος, πυκνός, απανωτός

Aντώνυμα: ασυνεχής, διακεκομμένος, διακοπτόμενος, ανακόλουθος, στιγμιαίος, παροδικός, περιοδικός, εφήμερος

υποχωρώ (ρ. αμτβ.) (θ. υπό + χωρώ < χώρος) Σ: οπισθοχωρώ, οπισθοβατώ, οπισθοδρομώ, πισωδρομώ, τραβιέμαι, χάνω έδαφος, συμπτύσσομαι, κάνω πίσω, ανακρούω πρύμναν, καρκινοβατώ, αποσύρομαι, αποτραβιέμαι || καθιζάνω, παθαίνω καθίζηση, κατολισθαίνω, κατακαθίζω, βουλιάζω || ελαττώνομαι, μειώνομαι, λιγοστεύω, εξασθενώ, απαμβλύνομαι, εκφυλίζομαι || ενδίδω, δεν επιμένω, δέχομαι, συγκατατίθεμαι, λυγίζω, κάνω αβαρία, κάμπτομαι, υποκύπτω

Aντώνυμα: προελαύνω, προχωρώ, αναπτύσσομαι, επεκτείνομαι / αναδύομαι / αυξάνομαι, ενισχύομαι, εντείνομαι, ισχυροποιούμαι / αντιστέκομαι