Αδίδακτο Κείμενο: Λυσίας, Δήμου καταλύσεως ἀπολογία §§25-26 [Συντακτική ανάλυση]

 

Jane Davies

Αδίδακτο Κείμενο: Λυσίας, Δήμου καταλύσεως ἀπολογία §§25-26 [Συντακτική ανάλυση]
(έκδ. του Albini, U. Φλωρεντία: Sansoni, 1955)
 
Ο ομιλητής προσπαθεί να αποδείξει ότι, μολονότι παρέμεινε στην Αθήνα κατά την περίοδο της διακυβέρνησης των Τριάκοντα, δεν υπήρξε συνεργός ή ομοϊδεάτης τους. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο απολογούμενος συνιστά στους δικαστές να μην υποπέσουν στα λάθη που επακολούθησαν με την πτώση των Τετρακοσίων του 411 π.Χ., οι οποίοι κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου ανέτρεψαν το δημοκρατικό πολίτευμα και εγκαθίδρυσαν τυραννία.
 
Ἄξιον δέ μνησθῆναι <καί> τῶν μετά τούς τετρακοσίους πραγμάτων· εὖ γὰρ εἴσεσθε ὅτι, ἃ μέν οὗτοι συμβουλεύουσιν, οὐδεπώποτε ὑμῖν ἐλυσιτέλησεν, ἃ δ’ ἐγώ παραινῶ, ἀμφοτέραις ἀεί ταῖς πολιτείαις συμφέρει. Ἴστε γὰρ Ἐπιγένην καί Δημοφάνην καὶ Κλεισθένην ἰδίᾳ μὲν καρπωσαμένους τάς τῆς πόλεως συμφοράς, δημοσίᾳ δέ ὄντας μεγίστων κακῶν αἰτίους. Ἐνίων μέν γάρ ἔπεισαν ὑμᾶς ἀκρίτων θάνατον καταψηφίσασθαι, πολλῶν δέ ἀδίκως δημεῦσαι τάς οὐσίας, τούς δ' ἐξελάσαι καί ἀτιμῶσαι τῶν πολιτῶν· τοιοῦτοι γάρ ἦσαν ὥστε τούς μέν ἡμαρτηκότας ἀργύριον λαμβάνοντες ἀφιέναι, τούς δέ μηδέν ἠδικηκότας εἰς ὑμᾶς εἰσιόντες ἀπολλύναι. Καί οὐ πρότερον ἐπαύσαντο, ἕως τήν μέν πόλιν εἰς στάσεις καί τάς μεγίστας συμφοράς κατέστησαν, αὐτοί δ’ ἐκ πενήτων πλούσιοι ἐγένοντο. Ὑμεῖς δὲ οὕτως διετέθητε ὥστε τούς μέν φεύγοντας κατεδέξασθε, τούς δ’ ἀτίμους ἐπιτίμους ἐποιήσατε, τοῖς δ’ ἄλλοις περί ὁμονοίας ὅρκους ὤμνυτε·
 
Μετάφραση
Αξίζει να θυμηθείτε και τα γεγονότα μετά την περίοδο των τετρακοσίων∙ γιατί θα αντιληφθείτε πλήρως ότι όσα εκείνοι σας συμβουλεύουν ουδέποτε σας ωφέλησαν, όσα, όμως, εγώ σας προτείνω συμφέρουν πάντοτε και τις δύο πολιτικές παρατάξεις. Γνωρίζετε, άλλωστε, ότι ο Επιγένης, ο Δημοφάνης και ο Κλεισθένης καρπώνονταν προσωπικά οφέλη από τις συμφορές της πολιτείας, ενώ ήταν οι υπαίτιοι για τα σημαντικότερα δεινά του δημοσίου. Γιατί  σας έπεισαν να καταδικάσετε μερικούς σε θάνατο χωρίς δίκη, να δημεύσετε την περιουσία πολλών άδικα, να εξορίσετε και να ατιμώσετε άλλους από τους πολίτες∙ γιατί ήταν τέτοιοι, ώστε μπορούσαν να απελευθερώνουν ενόχους λαμβάνοντας χρήματα, ενώ για εκείνους που δεν είχαν διαπράξει κανένα αδίκημα να τους αφανίζουν φέρνοντάς τους σε εσάς. Και δεν σταμάτησαν προτού εμπλέξουν την πόλη σε εξεγέρσεις και στις μεγαλύτερες συμφορές, ενώ οι ίδιοι από φτωχοί έγιναν πλούσιοι. Εσείς, ωστόσο, είχατε την μεγαθυμία, ώστε να δεχτείτε πίσω τους εξόριστους, να αποκαταστήσετε τους ατιμασμένους, και να δεσμευτείτε με όρκο να μονοιάσετε με τους άλλους.   
 
Συντακτική ανάλυση
 
Ἄξιον δέ μνησθῆναι <καί> τῶν μετά τούς τετρακοσίους πραγμάτων·
Κύρια πρόταση
Ἄξιον (ἐστί): Απρόσωπη έκφραση σε θέση ρήματος. μνησθῆναι: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης. ὑμᾶς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (εννοείται) λόγω ετεροπροσωπίας. τῶν πραγμάτων: Αντικείμενο απαρεμφάτου. μετά τούς τετρακοσίους: Εμπρόθετος προσδιορισμός της χρονικής ακολουθίας (ύστερα από).
[μνησθῆναι: Τα ρήματα που σημαίνουν μνήμη ή λήθη δέχονται αντικείμενο σε γενική]
 
εὖ γὰρ εἴσεσθε
Κύρια πρόταση
εἴσεσθε: Ρήμα. ὑμεῖς: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). εὖ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
 
ὅτι οὐδεπώποτε ὑμῖν ἐλυσιτέλησεν
Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως αντικείμενο του ρήματος της κύριας
ἐλυσιτέλησεν: Ρήμα. (Ως υποκείμενό του λειτουργεί η αναφορική πρόταση). ὑμῖν: Αντικείμενο του ρήματος. οὐδεπώποτε: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.
[* Το λυσιτελῶ είναι το μόνο ρήμα από όσα δηλώνουν βλάβη ή ωφέλεια που συντάσσεται με δοτική και όχι με αιτιατική]
 
ἃ μέν οὗτοι συμβουλεύουσιν,
Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρόταση ως υποκείμενο ρήματος
συμβουλεύουσιν: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο ρήματος. ἃ: Αντικείμενο ρήματος.
 
ἃ δ’ ἐγώ παραινῶ
Δευτερεύουσα αναφορική ως υποκείμενο του ρήματος συμφέρει
παραινῶ: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο ρήματος. ἃ: Αντικείμενο ρήματος.
 
ἀμφοτέραις ἀεί ταῖς πολιτείαις συμφέρει
Δευτερεύουσα ειδική πρόταση κατ’ αναλογία με την προηγούμενη ειδική ως αντικείμενο της κύριας (εὖ γὰρ εἴσεσθε)
συμφέρει: Ρήμα. (Ως υποκείμενο του ρήματος λειτουργεί η αναφορική πρόταση). ταῖς πολιτείαις: Αντικείμενο του ρήματος. ἀμφοτέραις: Επιθετικός προσδιορισμός στο ταῖς πολιτείαις. ἀεί: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.
 
Ἴστε γὰρ Ἐπιγένην καί Δημοφάνην καὶ Κλεισθένην ἰδίᾳ μὲν καρπωσαμένους τάς τῆς πόλεως συμφοράς, δημοσίᾳ δέ ὄντας μεγίστων κακῶν αἰτίους.
Κύρια πρόταση
Ἴστε: Ρήμα. ὑμεῖς: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). Ἐπιγένην & Δημοφάνην & Κλεισθένην: Αντικείμενα ρήματος. καρπωσαμένους: Κατηγορηματική μετοχή. Ως υποκείμενό της λειτουργούν τα αντικείμενα του ρήματος. τάς συμφοράς: Αντικείμενο της μετοχής. τῆς πόλεως: Γενική κτητική. ἰδίᾳ: Δοτική του τρόπου. ὄντας: Κατηγορηματική μετοχή. Ως υποκείμενό της λειτουργούν τα αντικείμενα του ρήματος. αἰτίους: Κατηγορούμενο στα υποκείμενα της μετοχής. κακῶν: Γενική της αιτίας. μεγίστων: Επιθετικός προσδιορισμός στο κακῶν. δημοσίᾳ: Δοτική του τρόπου.
 
Ἐνίων μέν γάρ ἔπεισαν ὑμᾶς ἀκρίτων θάνατον καταψηφίσασθαι, πολλῶν δέ ἀδίκως δημεῦσαι τάς οὐσίας, τούς δ' ἐξελάσαι καί ἀτιμῶσαι τῶν πολιτῶν·
Κύρια πρόταση
ἔπεισαν: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). ὑμᾶς: Άμεσο αντικείμενο ρήματος. καταψηφίσασθαι: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο, με υποκείμενό του το ὑμᾶς. θάνατον: Άμεσο αντικείμενο απαρεμφάτου. Ἐνίων: Έμμεσο αντικείμενο απαρεμφάτου. ἀκρίτων: Επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο Ἐνίων, με το οποίο βρίσκεται στην ίδια πτώση. δημεῦσαι: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο, με υποκείμενό του το ὑμᾶς. τάς οὐσίας: Αντικείμενο απαρεμφάτου. πολλῶν: Γενική κτητική. ἀδίκως: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. ἐξελάσαι: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο, με υποκείμενό του το ὑμᾶς. τούς δε: Αντικείμενο απαρεμφάτου. ἀτιμῶσαι: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο, με υποκείμενό του το ὑμᾶς και αντικείμενο τούς δε. τῶν πολιτῶν: Γενική διαιρετική.
 
τοιοῦτοι γάρ ἦσαν
Κύρια πρόταση
ἦσαν: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). τοιοῦτοι: Κατηγορούμενο του υποκειμένου.
 
ὥστε τούς μέν ἡμαρτηκότας ἀργύριον λαμβάνοντες ἀφιέναι,
Δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση
ἀφιέναι: Απαρέμφατο σε θέση ρήματος, με εννοούμενο υποκείμενο το οὗτοι (ταυτοπροσωπία με το ρήμα της κύριας). τούς ἡμαρτηκότας: Αντικείμενο απαρεμφάτου, επιθετική μετοχή. λαμβάνοντες: Τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του απαρεμφάτου (ρήματος). ἀργύριον: Αντικείμενο της τροπικής μετοχής.
 
τούς δέ μηδέν ἠδικηκότας εἰς ὑμᾶς εἰσιόντες ἀπολλύναι.
Δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση με βάση το σχήμα τούς μεν – τούς δε
ἀπολλύναι: Απαρέμφατο σε θέση ρήματος, με εννοούμενο υποκείμενο το οὗτοι (ταυτοπροσωπία με το ρήμα της κύριας). τούς ἠδικηκότας: Αντικείμενο απαρεμφάτου, επιθετική μετοχή, με υποκείμενο το άρθρο της. μηδέν: Αντικείμενο επιθετικής μετοχής. εἰσιόντες: Τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του απαρεμφάτου (ρήματος). εἰς ὑμᾶς: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει το ενώπιον.
 
Καί οὐ πρότερον ἐπαύσαντο,
Κύρια πρόταση
οὐ ἐπαύσαντο: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). πρότερον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.
 
ἕως τήν μέν πόλιν εἰς στάσεις καί τάς μεγίστας συμφοράς κατέστησαν,
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση που δηλώνει το σύγχρονο
κατέστησαν: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). τήν πόλιν: Αντικείμενο ρήματος. εἰς στάσεις και (εἰς) συμφοράς: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί της κατάστασης. μεγίστας: Επιθετικός προσδιορισμός στο συμφοράς.
 
αὐτοί δ’ ἐκ πενήτων πλούσιοι ἐγένοντο.
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση με βάση το σχήμα μέν – δε
ἐγένοντο: Ρήμα. αὐτοί: Υποκείμενο ρήματος. πλούσιοι: Κατηγορούμενο υποκειμένου. ἐκ πενήτων: Εμπρόθετος προσδιορισμός της προέλευσης/αφετηρίας.
 
Ὑμεῖς δὲ οὕτως διετέθητε
Κύρια πρόταση
διετέθητε: Ρήμα. Ὑμεῖς: Υποκείμενο. οὕτως: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
 
ὥστε τούς μέν φεύγοντας κατεδέξασθε,
Δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση
κατεδέξασθε: Απαρέμφατο σε θέση ρήματος. ὑμεῖς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (εννοείται). τούς φεύγοντας: Αντικείμενο απαρεμφάτου, επιθετική μετοχή.
 
τούς δ’ ἀτίμους ἐπιτίμους ἐποιήσατε
Δευτερεύουσα συμπερασματική (τούς μέν – τούς δε)
ἐποιήσατε: Ρήμα. ὑμεῖς: Υποκείμενο ρήματος. τούς ἀτίμους: Αντικείμενο ρήματος. ἐπιτίμους: Κατηγορούμενο του αντικειμένου.
 
τοῖς δ’ ἄλλοις περί ὁμονοίας ὅρκους ὤμνυτε·
Δευτερεύουσα συμπερασματική
ὤμνυτε: Ρήμα. ὑμεῖς: Υποκείμενο ρήματος. ὅρκους: Αντικείμενο (σύστοιχο) του ρήματος. τοῖς ἄλλοις: Δοτική αντικειμενική. περί ὁμονοίας: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς.
 
«Το θέμα προέρχεται και αντλήθηκε από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».

Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «κλίνω»

Dean Russo
 
Νέα ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «κλίνω»
 
κλίνω: γέρνω προς ορισμένη κατεύθυνση, εμφανίζω τάση προς κάτι, σχηματίζω τύπους του παραδείγματος κλιτού μέρους του λόγου, κάνω κάτι να στραφεί
 
Ενεργητική φωνή
 
Ενεστώτας
Οριστική
κλίνω, κλίνεις, κλίνει, κλίνουμε, κλίνετε, κλίνουν (ή κλίνουνε)
Υποτακτική
να κλίνω, να κλίνεις, να κλίνει, να κλίνουμε, να κλίνετε, να κλίνουν (ή να κλίνουνε)
Προστακτική
β΄ ενικό: κλίνε – β΄ πληθυντικό: κλίνετε
Μετοχή
κλίνοντας
 
Παρατατικός
Οριστική
έκλινα, έκλινες, έκλινε, κλίναμε, κλίνατε, έκλιναν ή κλίνανε
Η χρονική αύξηση του ρήματος διατηρείται όταν τονίζεται.
 
Αόριστος
Οριστική
έκλινα, έκλινες, έκλινε, κλίναμε, κλίνατε, έκλιναν ή κλίνανε
Το κλίνω έχει κοινούς τύπους για τον παρατατικό και τον αόριστο.
Υποτακτική
να κλίνω, να κλίνεις, να κλίνει, να κλίνουμε, να κλίνετε, να κλίνουν (ή να κλίνουνε)
Προστακτική
β΄ ενικό: κλίνε – β΄ πληθυντικό: κλίνετε
 
Εξακολουθητικός Μέλλοντας
Οριστική
θα κλίνω, θα κλίνεις, θα κλίνει, θα κλίνουμε, θα κλίνετε, θα κλίνουν (ή θα κλίνουνε)
 
Συνοπτικός Μέλλοντας
Οριστική
θα κλίνω, θα κλίνεις, θα κλίνει, θα κλίνουμε, θα κλίνετε, θα κλίνουν (ή θα κλίνουνε)
 
Συντελεσμένος Μέλλοντας
Οριστική
θα έχω κλίνει, θα έχεις κλίνει, θα έχει κλίνει, θα έχουμε κλίνει, θα έχετε κλίνει, θα έχουν(ε) κλίνει
 
Παρακείμενος
Οριστική
έχω κλίνει, έχεις κλίνει, έχει κλίνει, έχουμε κλίνει, έχετε κλίνει, έχουν(ε) κλίνει
Υποτακτική
να έχω κλίνει, να έχεις κλίνει, να έχει κλίνει, να έχουμε κλίνει, να έχετε κλίνει, να έχουν(ε) κλίνει
Μετοχή
έχοντας κλίνει
 
Υπερσυντέλικος
Οριστική
είχα κλίνει, είχες κλίνει, είχε κλίνει, είχαμε κλίνει, είχατε κλίνει, είχαν(ε) κλίνει
 
Παθητική φωνή
 
Ενεστώτας
Οριστική
κλίνομαι, κλίνεσαι, κλίνεται, κλινόμαστε, κλίνεστε, κλίνονται
Υποτακτική
να κλίνομαι, να κλίνεσαι, να κλίνεται, να κλινόμαστε, να κλίνεστε, να κλίνονται
Προστακτική
β΄ πληθυντικό: κλίνεστε
Μετοχή
κλινόμενος, κλινόμενη, κλινόμενο
 
Παρατατικός
Οριστική
κλινόμουν, κλινόσουν, κλινόταν, κλινόμαστε, κλινόσαστε, κλίνονταν
(& κλινόμουνα, κλινόσουνα, κλινότανε, κλινόμασταν, κλινόσασταν, κλινόντουσαν)
 
Αόριστος
Οριστική
κλίθηκα, κλίθηκες, κλίθηκε, κλιθήκαμε, κλιθήκατε, κλίθηκαν (ή κλιθήκανε)
Υποτακτική
να κλιθώ, να κλιθείς, να κλιθεί, να κλιθούμε, να κλιθείτε, να κλιθούν (ή να κλιθούνε)
Προστακτική
β΄ ενικού: κλίσου – β΄ πληθυντικό: κλιθείτε
 
Εξακολουθητικός Μέλλοντας
Οριστική
θα κλίνομαι, θα κλίνεσαι, θα κλίνεται, θα κλινόμαστε, θα κλίνεστε, θα κλίνονται
 
Συνοπτικός Μέλλοντας
Οριστική
θα κλιθώ, θα κλιθείς, θα κλιθεί, θα κλιθούμε, θα κλιθείτε, θα κλιθούν (ή θα κλιθούνε)
 
Συντελεσμένος Μέλλοντας
Οριστική
θα έχω κλιθεί, θα έχεις κλιθεί, θα έχει κλιθεί, θα έχουμε κλιθεί, θα έχετε κλιθεί, θα έχουν(ε) κλιθεί
 
Παρακείμενος
Οριστική
έχω κλιθεί, έχεις κλιθεί, έχει κλιθεί, έχουμε κλιθεί, έχετε κλιθεί, έχουν(ε) κλιθεί
Υποτακτική
να έχω κλιθεί, να έχεις κλιθεί, να έχει κλιθεί, να έχουμε κλιθεί, να έχετε κλιθεί, να έχουν(ε) κλιθεί
Μετοχή
κεκλιμένος, κεκλιμένη, κεκλιμένο
 
Υπερσυντέλικος
Οριστική
είχα κλιθεί, είχες κλιθεί, είχε κλιθεί, είχαμε κλιθεί, είχατε κλιθεί, είχαν(ε) κλιθεί
 
Σημειώσεις: Η μετοχή κεκλιμένος γράφεται με ένα -μ-, αφού ο παρακείμενος και οι άλλοι χρόνοι της μεσοπαθητικής φωνής σχηματίστηκαν στην Αρχαία από το θέμα κλι- (χωρίς ν): κέκλιμαι > κεκλιμένος (όχι κεκλιμμένος)∙ παράβαλε, κρίνω – κέκριμαι > κεκριμένος (συγκεκριμένος, διακεκριμένος, εγκεκριμένος).
Ο αόριστος τύπος του ρήματος κλίνω είναι έκλινα, ίδιος δηλαδή με τον παρατατικό. Έτσι, δεν λέμε *έκλισα το ρήμα, αλλά Έκλινα το ρήμα – Το πλοίο παρεξέκλινε της πορείας του, όχι *παρεξέκλισε κ.λπ. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και το κρίνω: αόριστος έκρινα, όπως ακριβώς και ο παρατατικός: Έκρινα ότι έτσι έπρεπε να πράξω – Τον έκριναν με αυστηρά κριτήρια.
Η εξήγηση γιατί ο αόριστος του κλίνω και του κρίνω σχηματίζεται χωρίς σίγμα αλλά είναι ίδιος με τον παρατατικό βρίσκεται στην Αρχαία Ελληνική∙ τα κλίνω και τα κρίνω είχαν θέμα κλιν- και κριν- με βραχύ -ι-. Στον αόριστο έλαβαν κανονικά την κατάληξη -σα του αορίστους (*ἔκλιν-σα, *ἔκριν-σα). Με απλοποίηση του συμπλέγματος -νσ- που δεν ήταν φωνητικά ανεκτό στην Αρχαία Ελληνική και αντέκταση του βραχέος -ι- (δηλαδή από βραχύ έγινε μακρό) ο αόριστος ἔκρινε (με μακρό -ι-) διακρινόταν φωνητικά από τον παρατατικό ἔκρινε (με βραχύ -ι-). Φυσικά, αυτή η διαφορά ποσότητας του φωνήεντος ήταν αισθητή στην Αρχαία Ελληνική, οπότε δεν υπήρχε το πρόβλημα της συγχύσεως που αντιμετωπίζουμε στη Νέα Ελληνική, στην οποία δεν υπάρχει διάκριση βραχέων και μακρών φωνηέντων.
 
Πηγή σημειώσεων: Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της ελληνικής, Κέντρο Λεξικολογίας.