Ισοκράτης, Πρός Δημόνικον, 40.1-42.5 [Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση]

Studio Grafiikka 
 
Ισοκράτης, Πρὸς Δημόνικον, 40.1-42.5 [Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση]
 
Στον Πρὸς Δημόνικον λόγο, που αποδίδεται στον Ισοκράτη, ο ρήτορας συμβουλεύει τον ομώνυμο νεαρό πώς να κατορθώσει μια ενάρετη ζωή, μαθαίνοντας να ασκεί τη «φρόνηση» μέσω συγκεκριμένων πρακτικών.
 
Πάντων μὲν ἐπιμελοῦ τῶν περὶ τὸν βίον, μάλιστα δὲ τὴν σαυτοῦ φρόνησιν ἄσκει· μέγιστον γὰρ ἐν ἐλαχίστῳ νοῦς ἀγαθὸς ἐν ἀνθρώπου σώματι. Πειρῶ τῷ μὲν σώματι εἶναι φιλόπονος, τῇ δὲ ψυχῇ φιλόσοφος, ἵνα τῷ μὲν ἐπιτελεῖν δύνῃ τὰ δόξαντα, τῇ δὲ προορᾶν ἐπίστῃ τὰ συμφέροντα. Πᾶν ὅ τι ἂν μέλλῃς ἐρεῖν, πρότερον ἐπισκόπει τῇ γνώμῃ· πολλοῖς γὰρ ἡ γλῶττα προτρέχει τῆς διανοίας. Νόμιζε μηδὲν εἶναι τῶν ἀνθρωπίνων βέβαιον· οὕτω γὰρ οὔτ’ εὐτυχῶν ἔσει περιχαρὴς οὔτε δυστυχῶν περίλυπος. Δύο ποιοῦ καιροὺς τοῦ λέγειν, ἢ περὶ ὧν οἶσθα σαφῶς͵ ἢ περὶ ὧν ἀναγκαῖον εἰπεῖν. Ἐν τούτοις γὰρ μόνοις ὁ λόγος τῆς σιγῆς κρείττων, ἐν δὲ τοῖς ἄλλοις ἄμεινον σιγᾶν ἢ λέγειν. Χαῖρε μὲν ἐπὶ τοῖς συμβαίνουσιν τῶν ἀγαθῶν, λυποῦ δὲ μετρίως ἐπὶ τοῖς γιγνομένοις τῶν κακῶν, γίγνου δὲ τοῖς ἄλλοις μηδ’ ἐν ἑτέροις ὢν κατάδηλος· ἄτοπον γὰρ τὴν μὲν οὐσίαν ἐν ταῖς οἰκίαις ἀποκρύπτειν, τὴν δὲ διάνοιαν φανερὰν ἔχοντα περιπατεῖν.
 
Μετάφραση
Φρόντιζε για όλα τα σχετικά με τη ζωή, περισσότερο όμως άσκησε τη σωφροσύνη σου∙ γιατί ο καλός νους στο ανθρώπινο σώμα είναι το σημαντικότερο μέσα στο ελάχιστο. Προσπάθησε σε ό,τι αφορά το σώμα να είσαι φιλόπονος και σε ό,τι αφορά την ψυχή φιλόσοφος, για να μπορεί το μεν σώμα να υλοποιεί τα όσα αποφασίζεις, η δε ψυχή να γνωρίζει πώς να προκρίνει τα όσα σε συμφέρουν. Οτιδήποτε πρόκειται να πεις να το εξετάζεις πρώτα με τη σκέψη∙ γιατί σε πολλούς η γλώσσα τρέχει γρηγορότερα από τη σκέψη. Θεώρησε πως τίποτε από τα ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο∙ γιατί έτσι ούτε όταν ευτυχείς θα είσαι υπέρμετρα χαρούμενος ούτε όταν δυστυχείς απαρηγόρητος. Θεώρησε δύο περιστάσεις κατάλληλες για να μιλάς, ή σχετικά με όσα γνωρίζεις πολύ καλά ή σχετικά με ό,τι είναι αναγκαίο να πεις. Γιατί μόνο σε αυτές τις περιπτώσεις ο λόγος είναι καλύτερος από τη σιωπή, σε όλες τις άλλες είναι προτιμότερο να σιωπάς από το να μιλάς. Να χαίρεσαι για όσα καλά συμβαίνουν, να λυπάσαι όμως με μέτρο για τα άσχημα που συμβαίνουν∙ μη φανερώνεις στους άλλους τα συναισθήματά σου ούτε στη μία ούτε στην άλλη περίπτωση∙ γιατί είναι παράδοξο να κρύβει κανείς την περιουσία μέσα στα σπίτια, αλλά να περπατά έχοντας φανερά τα συναισθήματά του.    
 
Συντακτική ανάλυση
 
Πάντων μὲν ἐπιμελοῦ τῶν περὶ τὸν βίον
Κύρια πρόταση
ἐπιμελοῦ: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). τῶν περὶ τὸν βίον: Αντικείμενο ρήματος. Πάντων: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο αντικείμενο.
 
μάλιστα δὲ τὴν σαυτοῦ φρόνησιν ἄσκει·
Κύρια πρόταση
ἄσκει: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). τὴν φρόνησιν: Αντικείμενο ρήματος. σαυτοῦ: Γενική κτητική. μάλιστα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού.
 
μέγιστον γὰρ (ἐστίν) ἐν ἐλαχίστῳ νοῦς ἀγαθὸς ἐν ἀνθρώπου σώματι.
Κύρια πρόταση
ἐστιν: Ρήμα (εννοείται). νοῦς: Υποκείμενο. μέγιστον: Κατηγορούμενο. ἐν ἐλαχίστῳ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. ἀγαθὸς: Επιθετικός προσδιορισμός στο νοῦς. ἐν σώματι: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. ἀνθρώπου: Γενική κτητική.
 
Πειρῶ τῷ μὲν σώματι εἶναι φιλόπονος, τῇ δὲ ψυχῇ φιλόσοφος,
Κύρια πρόταση
Πειρῶ: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). φιλόπονος & φιλόσοφος: Κατηγορούμενα στο σύ. τῷ σώματι & τῇ ψυχῇ: Δοτικές της αναφοράς.
 
ἵνα τῷ μὲν ἐπιτελεῖν δύνῃ τὰ δόξαντα,
Δευτερεύουσα τελική
δύνῃ: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). ἐπιτελεῖν: Αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). τὰ δόξαντα: Αντικείμενο απαρεμφάτου (επιθετική μετοχή). τῷ μὲν (σώματι): Δοτική του οργάνου.
 
τῇ δὲ προορᾶν ἐπίστῃ τὰ συμφέροντα.
Δευτερεύουσα τελική (συνδέεται με την προηγούμενη με το μέν & δε)
ἐπίστῃ: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). προορᾶν: Αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). τὰ συμφέροντα: Αντικείμενο απαρεμφάτου (επιθετική μετοχή). τῇ δὲ (ψυχῇ): Δοτική του μέσου.
 
Πᾶν πρότερον ἐπισκόπει τῇ γνώμῃ·
Κύρια πρόταση
ἐπισκόπει: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). Πᾶν: Αντικείμενο ρήματος. τῇ γνώμῃ: Δοτική του μέσου. πρότερον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.
 
ὅ τι ἂν μέλλῃς ἐρεῖν
Δευτερεύουσα αναφορικοϋποθετική
μέλλῃς: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). ἐρεῖν: Αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). ὅ τι: Αντικείμενο απαρεμφάτου.
 
πολλοῖς γὰρ ἡ γλῶττα προτρέχει τῆς διανοίας.
Κύρια πρόταση
προτρέχει: Ρήμα. ἡ γλῶττα: Υποκείμενο. τῆς διανοίας: Αντικείμενο. πολλοῖς: Δοτική προσωπική αντιχαριστική.
 
Νόμιζε μηδὲν εἶναι τῶν ἀνθρωπίνων βέβαιον·
Κύρια πρόταση
Νόμιζε: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. μηδὲν: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). βέβαιον: Κατηγορούμενο στο υποκείμενο του απαρεμφάτου. τῶν ἀνθρωπίνων: Γενική διαιρετική.
 
οὕτω γὰρ οὔτ’ εὐτυχῶν ἔσει περιχαρὴς οὔτε δυστυχῶν περίλυπος.
Κύρια πρόταση
ἔσει: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). περιχαρὴς & περίλυπος: Κατηγορούμενα. εὐτυχῶν & δυστυχῶν: Χρονικές μετοχές, συνημμένες στο υποκείμενο του ρήματος. οὕτω: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
 
Δύο ποιοῦ καιροὺς τοῦ λέγειν
Κύρια πρόταση
ποιοῦ: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). Δύο: Αντικείμενο. καιροὺς: Κατηγορούμενο του αντικειμένου. τοῦ λέγειν: Γενική του σκοπού (έναρθρο απαρέμφατο).
 
ἢ περὶ ὧν οἶσθα σαφῶς͵
Δευτερεύουσα αναφορική ως επεξήγηση στο δύο
οἶσθα: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). περὶ ὧν: Εμπρόθετος της αναφοράς. σαφῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
 
ἢ περὶ ὧν ἀναγκαῖον εἰπεῖν.
Δευτερεύουσα αναφορική ως επεξήγηση στο δύο
ἀναγκαῖον (ἐστί): Ρήμα (απρόσωπη έκφραση). εἰπεῖν: Υποκείμενο απρόσωπης έκφρασης, τελικό απαρέμφατο. σε: Υποκείμενο απαρεμφάτου (εννοείται σε αιτιατική λόγω ετεροπροσωπίας). περὶ ὧν: Εμπρόθετος της αναφοράς.
 
Ἐν τούτοις γὰρ μόνοις ὁ λόγος τῆς σιγῆς κρείττων (ἐστί)
Κύρια πρόταση
ἐστί: Ρήμα (εννοείται). ὁ λόγος: Υποκείμενο. κρείττων: Κατηγορούμενο. τῆς σιγῆς: Γενική συγκριτική. Ἐν τούτοις: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κατάστασης. μόνοις: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τούτοις.
 
ἐν δὲ τοῖς ἄλλοις ἄμεινον σιγᾶν ἢ λέγειν.
Κύρια πρόταση
ἄμεινον (ἐστί): Ρήμα (απρόσωπη έκφραση). σιγᾶν ἢ λέγειν: Υποκείμενα απρόσωπης έκφρασης, τελικά απαρέμφατα. σε: Υποκείμενο απαρεμφάτων (εννοείται σε αιτιατική λόγω ετεροπροσωπίας). (ἢ λέγειν: β΄ όρος σύγκρισης). ἐν τοῖς ἄλλοις: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κατάστασης.
 
Χαῖρε μὲν ἐπὶ τοῖς συμβαίνουσιν τῶν ἀγαθῶν
Κύρια πρόταση
Χαῖρε: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). ἐπὶ τοῖς συμβαίνουσιν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας. τῶν ἀγαθῶν: Γενική διαιρετική.
 
λυποῦ δὲ μετρίως ἐπὶ τοῖς γιγνομένοις τῶν κακῶν,
Κύρια πρόταση
λυποῦ: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). ἐπὶ τοῖς γιγνομένοις: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας. τῶν κακῶν: Γενική διαιρετική. μετρίως: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
 
γίγνου δὲ τοῖς ἄλλοις μηδ’ ἐν ἑτέροις ὢν κατάδηλος·
Κύρια πρόταση
γίγνου: Ρήμα. σύ: Υποκείμενο (εννοείται). κατάδηλος: Κατηγορούμενο. τοῖς ἄλλοις: Δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου. ἐν ἑτέροις: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κατάστασης. ὢν: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος.
 
ἄτοπον γὰρ τὴν μὲν οὐσίαν ἐν ταῖς οἰκίαις ἀποκρύπτειν, τὴν δὲ διάνοιαν φανερὰν ἔχοντα περιπατεῖν.
Κύρια πρόταση
ἄτοπον ἐστί: Ρήμα (απρόσωπη έκφραση). ἀποκρύπτειν & περιπατεῖν: Υποκείμενα απρόσωπης έκφρασης, τελικά απαρέμφατα. τινά: Υποκείμενο απαρεμφάτων (εννοείται σε αιτιατική λόγω ετεροπροσωπίας). τὴν οὐσίαν: Αντικείμενο του ἀποκρύπτειν. ἐν ταῖς οἰκίαις: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. ἔχοντα: Τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο τινά. τὴν διάνοιαν: Αντικείμενο της μετοχής. φανερὰν: Κατηγορούμενο του αντικειμένου διάννοιαν.
 
Ενδεικτικές Δραστηριότητες
 
1. Με ποιους τρόπους συμβουλεύει ο Ισοκράτης τον Δημόνικο να ασκεί την φρόνησιν; (Για να απαντήσετε, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσετε τα ρήματα σε έγκλιση προστακτική.)
 
(Προστακτικές: ἐπιμελοῦ, ἄσκει, Πειρῶ, ἐπισκόπει, Νόμιζε, ποιοῦ, Χαῖρε, λυποῦ, γίγνου)
 
Σύμφωνα με τον Ισοκράτη το άτομο (εν προκειμένω ο Δημόνικος) οφείλει να μεριμνά για καθετί σχετικό με τη ζωή του, να προτάσσει όμως τη μέριμνα για τη διασφάλιση της σωφροσύνης του. Η φιλοπονία ως προς το σώμα και η φιλοσοφία ως προς το πνεύμα θα καθιστούν το άτομο ικανό να πραγματοποιεί τις αποφάσεις του, τις οποίες θα λαμβάνει με διορατικότητα σχετικά με το συμφέρον του. Χρειάζεται να σκέφτεται προτού μιλήσει, διότι πολλοί μιλούν χωρίς να σκέφτονται κι αυτό λειτουργεί εις βάρος τους. Σημαντικό είναι, επίσης, να μη θεωρεί πως οι ανθρώπινες καταστάσεις είναι μόνιμες, ώστε να μην χαίρεται υπέρμετρα όταν συμβαίνει κάτι καλό και αντιστοίχως να μη λυπάται υπερβολικά όταν συμβαίνει κάτι άσχημο. Συνετό, επιπροσθέτως, είναι να μιλά μόνο όταν γνωρίζει καλά το αντικείμενο ή όταν είναι αναγκαίο να μιλήσει, διότι μόνο σε αυτές τις περιπτώσεις ο λόγος είναι προτιμότερος της σιωπής.
Το άτομο χρειάζεται, συνάμα, να τηρεί το μέτρο στα συναισθήματά του είτε αυτά είναι θετικά είτε αρνητικά και να μη τα φανερώνει στους άλλους, διότι δεν είναι ωφέλιμο να γνωρίζουν οι άλλοι τα όσα σκέφτεται ή αισθάνεται.
 
2. Να συγκρίνετε τα δύο Κείμενα Αυτενέργειας (Ισοκράτης, Περὶ ἀντιδόσεως, 180.1-182.7) με βάση τις εγκλίσεις που ο συγγραφέας επιλέγει, αφού λάβετε υπόψη σας τον σκοπό που υπηρετεί κάθε κείμενο. (Θα σας βοηθήσει η μελέτη της διάκρισης των προτάσεων σε προτάσεις κρίσης και επιθυμίας.)
 
Στον λόγο του Περί ἀντιδόσεως ο Ισοκράτης επιχειρηματολογεί σχετικά με τη σημασία της φιλοσοφίας στην αγωγή των νέων. Η επιχειρηματολογική αυτή φύση του κειμένου οδηγεί τον γράφοντα στην αξιοποίηση εγκλίσεων κρίσης, όπως είναι κυρίως η οριστική, ώστε να προσδώσει στις σκέψεις του διαπιστωτικό χαρακτήρα και να ενισχύσει τη βεβαιότητα των όσων γράφει (κατέλιπον, ἐστὶν, μέλλω, παρασκευάζουσιν κ.ά.). Στο κείμενό του, όμως, Πρὸς Δημόνικον, ο Ισοκράτης επιχειρεί να δώσει μια σειρά από προτροπές/οδηγίες στον αποδέκτη του λόγου του, γι’ αυτό και αξιοποιεί εγκλίσεις επιθυμίας. Στις συμβουλές του, έτσι, κυριαρχεί η προστακτική έγκλιση μέσω της οποίας τονίζεται εμφατικά η προτρεπτική διάθεση του γράφοντος (Νόμιζε, ποιοῦ, λυποῦ, γίγνου κ.ά.).
 
3. Με βάση το κείμενο του Ισοκράτη να γράψεις δική σου επιστολή και να την απευθύνεις σε φίλο/η σου, με την οποία του/της δίνεις συμβουλές για πρακτικές που θεωρείς ότι πρέπει να υιοθετήσει, ώστε να προσδώσει ποιότητα στη ζωή του/της.
 
Ἀγάπα τῶν ὑπαρχόντων ἀγαθῶν μὴ τὴν ὑπερβάλλουσαν κτῆσιν ἀλλὰ τὴν μετρίαν ἀπόλαυσιν. Πειρῶ τὸν πλοῦτον χρήματα καὶ κτήματα κατασκευάζειν∙ ἔστι δὲ χρήματα μὲν τοῖς ἀπολαύειν ἐπισταμένοις, κτήματα δὲ τοῖς κτᾶσθαι δυναμένοις. Μηδένα φίλον ποιοῦ, πρὶν ἂν ἐξετάσῃς πῶς κέχρηται τοῖς πρότερον φίλοις· ἔλπιζε γὰρ αὐτὸν καὶ περὶ σὲ γενέσθαι τοιοῦτον, οἷος καὶ περὶ ἐκείνους γέγονε∙ βραδέως μὲν φίλος γίγνου, γενόμενος δὲ πειρῶ διαμένειν.
Ἡ δὲ τῆς ἀρετῆς κτῆσις, οἷς ἂν ἀκιβδήλως ταῖς διανοίαις συναυξηθῇ, μόνη μὲν συγγηράσκει, πλούτου δὲ κρείττων, χρησιμωτέρα δὲ εὐγενείας ἐστί, τὰ μὲν τοῖς ἄλλοις ἀδύνατα δυνατὰ καθιστᾶσα, τὰ δὲ τῷ πλήθει φοβερὰ θαρσαλέως ὑπομένουσα, καὶ τὸν μὲν ὄκνον ψόγον, τὸν δὲ πόνον ἔπαινον ἡγουμένη. Ἄσκει τῶν περὶ τὸ σῶμα γυμνασίων μὴ τὰ πρὸς τὴν ῥώμην ἀλλὰ τὰ πρὸς τὴν ὑγίειαν· τούτου δʼ ἂν ἐπιτύχοις, εἰ λήγοις τῶν πόνων ἔτι πονεῖν δυνάμενος.