Ομήρου «Οδύσσεια»: 2ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

Alexander Bruckmann

Ομήρου «Οδύσσεια»: 2ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

[Ραψωδία α΄ (στίχοι 1-25)]

Τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις, που βρέθηκε
ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της Τροίας
πάτησε το κάστρο το ιερό.
Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές,

κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά που τον σημάδεψαν,
σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του
τον γυρισμό. Κι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο επιθυμούσε,
να σώσει τους συντρόφους.
Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα

νήπιοι και μωροί,  που πήγαν κι έφαγαν τα βόδια
του υπέρλαμπρου Ήλιου· κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα.
Από όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτή την ιστορία,  κόρη του Δία,
και πες την και σ’ εμάς.
     Τότε λοιπόν οι άλλοι, όσοι ξέφυγαν τον άθλιον όλεθρο, όλοι τους ήσαν

σπίτι τους, γλιτώνοντας κι απ’ του πολέμου κι απ’ της θάλασσας τη μάχη.
Μόνο εκείνον, που τον παίδευε πόθος διπλός, του γυρισμού
και της γυναίκας του, τον έκρυβε κοντά της μια νεράιδα,
η Καλυψώ, θεά σεμνή κι αρχοντική, στις θολωτές σπηλιές της,
γιατί τον ήθελε δικό της.

Κι όταν, με του καιρού τ’ αλλάγματα, ο χρόνος ήλθε που του ορίσαν οι θεοί
να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Ιθάκη,
ούτε κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν πια με τους δικούς του.
Ωστόσο οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν, όλοι εκτός του Ποσειδώνα·
αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα,

προτού πατήσει της πατρίδας του το χώμα.

[Μετάφραση κειμένου: Δ. Ν. Μαρωνίτης]

Θέματα

1. Τι γνωρίζετε για την επίσημη καταγραφή των ομηρικών επών και για τη διαίρεσή τους σε ραψωδίες;

Μονάδες 4

2. Ποιες πληροφορίες για τον ήρωα και για τις περιπέτειές του παρουσιάζονται στο πρώτο προοίμιο;  

Μονάδες 4

3.α. Να προσδιορίσετε το είδος του αφηγητή (πρωτοπρόσωπος, τριτοπρόσωπος) που αξιοποιείται στο δεύτερο προοίμιο και να εξηγήσετε ποια είναι τα πλεονεκτήματα ενός τέτοιου αφηγητή. Μονάδες 3

3.β. Να εντοπίσετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε τρεις μεταφορές και να σχολιάσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

4.α. Να παρουσιάσετε το χαρακτήρα του Οδυσσέα, όπως αυτός γίνεται αντιληπτός μέσα από τις πληροφορίες του κειμένου.

Μονάδες 3

4.β. Ο ποιητής κάνει μια επίκληση στη Μούσα; Ποια είναι αυτή η επίκληση και σε τι αποσκοπεί;

Μονάδες 3

Ενδεικτικές Απαντήσεις

1. Επίσημη καταγραφή των ομηρικών επών φαίνεται ότι έγινε στην Αθήνα κατά τον 6ο αι. π.X. (την εποχή μάλλον που κυβερνούσε την πόλη ο τύραννος Πεισίστρατος ή ο γιος του Ίππαρχος, το 560-510 π.X.), για να υποχρεώνονται οι ραψωδοί να απαγγέλλουν τα έπη στη γιορτή των Παναθηναίων με βάση το κείμενο της επίσημης, ας πούμε, έκδοσης και να αποφεύγονται έτσι παρεμβολές.

H Οδύσσεια αποτελείται από 12.110 στίχους, ενώ η Ιλιάδα από 15.693, και από τον 3ο αι. π.X. παρουσιάζονται χωρισμένες σε 24 ραψωδίες καθεμιά, στα μέρη δηλαδή που απαγγέλλονταν το ένα μετά το άλλο από τους ραψωδούς. Οι ραψωδίες διακρίνονται με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου (τα μικρά η Οδύσσεια, α-ω, και τα μεγάλα η Iλιάδα, A-Ω) και με τίτλους ανάλογους με το περιεχόμενό τους.

2. Ο ποιητής ξεκινά μ’ ένα καίριο γνώρισμα της προσωπικότητας του Οδυσσέα, χαρακτηρίζοντάς τον «πολύτροπο». Ο Οδυσσέας ήταν, δηλαδή, ικανός να βρίσκει πολλούς τρόπους για ν’ αποφεύγει το κακό και να πετυχαίνει τον στόχο του. Έπειτα αναφέρεται στο γεγονός εκείνο που αποτελεί την αρχή των περιπετειών του⸱ την άλωση της Τροίας. Ο Οδυσσέας είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην άλωση (κυρίως με τον Δούρειο Ίππο) του κάστρου της Τροίας, το οποίο χαρακτηρίζεται ιερό, μιας και, σύμφωνα με το μύθο, το είχε χτίσει ο Ποσειδώνας. Αμέσως μετά από αυτή τη νικηφόρα διαδικασία ο Οδυσσέας θα βρεθεί να περιπλανιέται ως την άκρη του κόσμου, έχοντας την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά πολλές πολιτείες, αλλά και να μάθει τον τρόπο σκέψης και τις διαθέσεις πολλών ανθρώπων.

Η περιπλάνηση αυτή αποτελεί, ωστόσο, μια ακούσια κατάσταση, εφόσον ο Οδυσσέας επιθυμεί να επιστρέψει στην πατρίδα του, αναγκάζεται, ωστόσο, να βιώσει πολλές περιπέτειες στη θάλασσα και να ζήσει οδυνηρές εμπειρίες που τον σημάδεψαν ψυχολογικά. Ο Οδυσσέας, άλλωστε, είχε αναλάβει την ευθύνη όχι μόνο για τη δική του ζωή, αλλά και για την ασφαλή επιστροφή των συντρόφων του. Εντούτοις, όσο κι αν το θέλησε, όσο κι αν το προσπάθησε, δεν μπόρεσε να σώσει τους συντρόφους του, διότι εκείνοι υπέπεσαν σε δικά τους μεγάλα σφάλματα εξαιτίας της ανοησίας τους. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα καταλήγουν, αδιαφορώντας για τις συνέπειες, να φάνε τα βόδια του Ήλιου κι εκείνος τους τιμώρησε σκληρά, στερώντας τους τη δυνατότητα της επιστροφής στην πατρίδα τους.

3.α. Στο δεύτερο προοίμιο ο αφηγητής -η μούσα- είναι τριτοπρόσωπος παντογνώστης, χωρίς προσωπική συμμετοχή στα διηγούμενα γεγονότα. Ένας αφηγητής αυτού του είδους έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει κάθε πτυχή της ιστορίας που αφηγείται -είτε αφορά τα γεγονότα του παρελθόντος είτε όσα πρόκειται να συμβούν-, έχοντας παράλληλα απόλυτη γνώση της προσωπικότητας, των συναισθημάτων, αλλά και των σκέψεων -ακόμη και των πιο προσωπικών- των προσώπων της ιστορίας. Κατ’ αυτό τον τρόπο ο αφηγητής αυτός μπορεί να παρουσιάσει με κάθε λεπτομέρεια οτιδήποτε αφορά την ιστορία που καλείται να αφηγηθεί.

3.β.  Μεταφορές:

- έζησε πάθη πολλά που τον σημάδεψαν: Με τη μεταφορά αυτή τονίζεται το κόστος που είχαν οι οδυνηρές εμπειρίες στον ψυχισμό του Οδυσσέα. Τόσο οι προσωπικές του περιπέτειες όσο κι η απώλεια των συντρόφων του αποτέλεσαν στοιχεία που πλήγωσαν σημαντικά τον ήρωα.

- τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα: Η μεταφορά αυτή παρουσιάζει με ενάργεια την αιφνίδια και βίαιη τιμωρία που επέβαλε ο Ήλιος στους συντρόφους του Οδυσσέα. Ειδικότερα, όπως μαθαίνουμε από τον Όμηρο, ο Δίας ύστερα από απαίτηση του Ήλιου, κεραυνοβόλησε το καράβι του Οδυσσέα καταστρέφοντάς το και σκοτώνοντας τους συντρόφους του.

- σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα: Με τη μεταφορά αυτή αισθητοποιείται η διάρκεια κι η σφοδρότητα της οργής του Ποσειδώνα, που ακολουθεί συνεχώς τον Οδυσσέα. Όπου κι αν βρίσκεται ο ήρωας νιώθει την απειλή του Ποσειδώνα αιωρείται γύρω του.

4.α. Ο Οδυσσέας παρουσιάζεται ιδιαίτερα ευφυής και εφευρετικός -είναι αυτός που κατόρθωσε να αλώσει το κάστρο της Τροίας. Είναι, συνάμα, ένας άνθρωπος βαθιά αφοσιωμένος στις αξίες της φιλίας, της οικογένειας και της πατρίδας. Αγωνίζεται για τους συντρόφους του και βιώνει έντονα τον πόνο της νοσταλγίας τόσο για τη γυναίκα του όσο και για την πατρίδα του. Μέσα, μάλιστα, από το πλήθος των περιπετειών του θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον τρόπο σκέψης πολλών άλλων ανθρώπων, πλουτίζοντας σημαντικά το ήδη καλλιεργημένο πνεύμα του.

4.β. Ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να του πει την ιστορία του Οδυσσέα, υποδηλώνοντας έτσι ότι το έργο του οφείλεται στη γνώση που του παρέχει η θεά. Ο ποιητής θεωρεί σημαντικό να τονίσει πως συνθέτει το έργο του με την ενεργή συμμετοχή της θεάς, ώστε να διασφαλίσει εξαρχής τη θετική στάση των ακροατών/αναγνωστών. Το έργο του δεν είναι ένα απλό ανθρώπινο δημιούργημα, καθώς η σύνθεσή του βασίζεται στη θεϊκά παρεχόμενη γνώση.

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Θεόδωρος Βρυζάκης 

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου  

Στο πρώτο απόσπασμα από το Β΄ Σχεδίασμα της ποιητικής σύνθεσης του Διονύσιου Σολωμού «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» αποτυπώνεται η τραγική κατάσταση των κατοίκων και των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, που υποφέρουν από την πείνα και την έλλειψη πολεμοφοδίων. Στο δεύτερο απόσπασμα, που υμνεί τη χαρά της φύσης τον Απρίλη, οι άνθρωποι απουσιάζουν.

I

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·

λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·

στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:

«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω ‘γώ στο χέρι;

οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

II

O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,

κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

.....................................................................................

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,

και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,

π’ ολονυχτίς εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη.

Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,

έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,

που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·

το σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι εκείνο.

Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη·

η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι.

Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει:

«Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».

Δ. Σολωμός, Ποιήματα και πεζά, Στιγμή

Θέματα

1.α. «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»

Πώς αντιλαμβάνεστε το περιεχόμενο του στίχου αυτού; Γιατί ο θάνατος καθίσταται τόσο οδυνηρός ειδικά «σήμερα»;

Μονάδες 3

1.β. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα συναισθήματα της μάνας; Τι όρκο πιστεύετε ότι δίνει;

Μονάδες 3

2.α. Στο δεύτερο απόσπασμα να εντοπίσετε τρία διαφορετικά σχήματα λόγου και να εξηγήσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

2.β. Να εντοπίσετε τα ρηματικά πρόσωπα στο 1^ο Απόσπασμα και να εξηγήσετε τη χρήση τους;

Μονάδες 3

3. Ποιες σκέψεις σας προκαλεί η εμπειρία των πολιορκημένων Μεσολογγιτών; Πώς πιστεύετε ότι θα αντιδρούσατε στη θέση τους και γιατί; Να καταγράψετε τις σκέψεις σας σε ένα ενιαίο κείμενο 150-200 λέξεων.

Μονάδες 8

Εναλλακτικά:

3. Να γράψετε μια επιστολή του Σουλιώτη πολεμιστή προς τους Έλληνες που βρίσκονται έξω από το Μεσολόγγι. Σε αυτή να καταγράφετε τόσο τα συναισθήματά του, όσο και τις απόψεις του για την αξία του αγώνα που δίνει. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 8

Ενδεικτικές απαντήσεις

Θέματα

1.α.  Με κάθε πιθανή της έκφανση –με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει-, με κάθε πιθανό τρόπο η φύση μεταδίδει στους ανθρώπους το μήνυμα πως όποιος πεθάνει σήμερα, είναι σα να πεθαίνει χίλιες φορές. Όποιος θυσιάσει τη ζωή του τώρα που όλα είναι τόσο όμορφα, τώρα που επικρατεί μια εξαίσια αρμονία και χαρά, είναι σα να θυσιάζει όχι μία, αλλά χίλιες ζωές. Οι πολιορκημένοι έρχονται αντιμέτωποι με μια δοκιμασία ακόμη πιο δύσκολη κι από την πείνα και τον φόβο, καθώς η φύση ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια τους όλη της την ομορφιά της και τους δείχνει πόσα θα χάσουν, πόση ευτυχία θα στερηθούν, αν προχωρήσουν στη θυσία που σχεδιάζουν.

1.β. Την ώρα που ένα πουλάκι κελαηδάει, έχοντας βρει ένα σπυρί για να φάει, η μητέρα το κοιτάζει με φθόνο, μιας κι εκείνη δεν έχει τίποτε για να τραφεί η ίδια και το κυριότερο για να θρέψει τα παιδιά της. Η μάνα όμως δεν λυγίζει και δίνει όρκο στα μάτια της, στο φως της, πως θα αντέξει και την πείνα και την τραγική μοίρα που αναμένει την ίδια και τα παιδιά της. Η μάνα παρά την τραγική οδύνη που βιώνει γνωρίζοντας πως δεν είναι σε θέση να προφυλάξει τα παιδιά της από το πιθανό πρόωρο τέλος τους, είναι αποφασισμένη να μην επιτρέψει σ’ αυτή την προοπτική να την οδηγήσει σε μια ολέθρια για την πατρίδα λιποψυχία. Ορκίζεται, άρα, πως ακόμη και τον θάνατο των παιδιών της θα υπομείνει, προκειμένου να υπηρετήσει όπως οφείλει τη μητέρα όλων, την πατρίδα.

2.α. «O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε»: Προσωποποιήσεις: Ο ποιητής δίνει μ’ έναν πολύ παραστατικό τρόπο την ένταση με την οποία συντελείται η αναγέννηση του τοπίου, παρουσιάζοντας τον Απρίλη και τον Έρωτα να χορεύουν και να γελούν. Η υπέροχη αυτή εικόνα συνδυάζει την αναγέννηση της φύσης, που συνοδεύει τον ερχομό της άνοιξης, με τη ζωοποιό δύναμη του έρωτα. 

«η μαύρη πέτρα ολόχρυση»: Μεταφορά: Δεν υπάρχει τίποτε στη φύση αυτή την εποχή που να μην είναι όμορφο. Ακόμη κι μαύρη πέτρα, που μετρά αιώνες παρουσίας στη γη, λαμποκοπά κάτω απ’ το φως του ήλιου και μεταδίδει ομορφιά. Στα μάτια των ετοιμοθάνατων Μεσολογγιτών όλα τα στοιχεία της φύσης, ακόμη κι αυτά που υπό άλλες συνθήκες μοιάζουν λιγότερο σπουδαία και θελκτικά, αποκτούν πλέον μια ξεχωριστή γοητεία.

«Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει»: Υπερβολή: Το μήνυμα της φύσης για την αδιαπραγμάτευτη και αξεπέραστη ομορφιά της ζωής, μεταδίδεται μπροστά στα έκθαμβα μάτια των Μεσολογγιτών με χιλιάδες τρόπους, αφού και το παραμικρό στοιχείο της φύσης λειτουργεί ως ένα ακόμη κάλεσμα να αναθεωρήσουν την απόφασή τους και να απολαύσουν το κάλλος της φύσης.

2.β. Το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο στο Α΄ απόσπασμα είναι το γ΄ ενικό, το οποίο επιλέγεται προκειμένου να παρουσιαστεί η κατάσταση που επικρατεί στο Μεσολόγγι με αντικειμενικό τρόπο από τον παντογνώστη αφηγητή. Χάρη στο γ΄ πρόσωπο η αφήγηση αποκτά το χαρακτήρα μιας σχεδόν δημοσιογραφικής καταγραφής από έναν εξωτερικό παρατηρητή. Ακολούθως, ωστόσο, αξιοποιείται το β΄ ενικό πρόσωπο, καθώς ο Σουλιώτης απευθύνεται στο προσωποποιημένο του τουφέκι. Με τη χρήση αυτού του προσώπου επιτυγχάνεται η δραματοποίηση ενός στιγμιότυπου από τη ζωή των πολιορκημένων Ελλήνων, προσφέροντας ζωντάνια στην αφήγηση, αλλά και εντονότερη συναισθηματική φόρτιση.

3. Η εμπειρία αυτή των πολιορκημένων Μεσολογγιτών αποτελεί ένα έξοχο παράδειγμα της αποφασιστικότητας και της μεγαλειώδους ψυχικής αντοχής που αποκτούν οι άνθρωποι όταν αγωνίζονται για κάτι τόσο πολύτιμο, όπως είναι η ελευθερία τους. Μας παρουσιάζει, συνάμα, μια εφιαλτική εικόνα των όσων οδυνηρών αναγκάστηκαν να βιώσουν οι Έλληνες κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού τους αγώνα, αποκαλύπτοντας το πόσα χρειάστηκε να θυσιάσουν και το πόσα χρειάστηκε να υπομείνουν, προκειμένου να διασφαλίσουν την πολυπόθητη ανεξαρτησία τους. Προσωπικά οφείλω να παραδεχτώ πως δεν είμαι σίγουρος ότι θα κατόρθωνα να ανταποκριθώ με ανάλογη γενναιότητα σε μια αντίστοιχη εμπειρία. Η πλήρης απουσία τροφίμων, η ανασφάλεια, ο φόβος κι οι συνεχείς κακουχίες είναι πολύ πιθανό πως θα μου προκαλούσαν συναισθήματα απόγνωσης και θα με έφερναν κοντά στο να εγκαταλείψω την προσπάθεια. Παράλληλα, ωστόσο, η επίγνωση πως πλάι μου θα βρίσκονταν άνθρωποι που θα έδειχναν καρτερικότητα απέναντι στις ίδιες ταλαιπωρίες, με κάνει να σκέφτομαι πως ίσως πάσχιζα με κάθε τρόπο να φανώ αντάξιος της δικής τους δύναμης. Εκείνο, άλλωστε, που καθιστά τόσο ιδιαίτερη αυτή την εμπειρία είναι η συλλογικότητα του βιώματος, εφόσον δεν αφορά μεμονωμένα άτομα, αλλά το σύνολο των πολιτών του Μεσολογγίου. Υπ’ αυτή την έννοια η σκέψη πως θα όφειλα με το παράδειγμά μου να τονώσω το ηθικό των συμπολιτών μου, όπως και η ουσιαστικότερη σκέψη πως αυτός ο αγώνας αφορά όλες τις επόμενες γενιές των Ελλήνων, θα αποτελούσαν για μένα σημαντική πηγή κουράγιου και δύναμης.

Εναλλακτικά:

3. Αγαπητοί συμπατριώτες,

ο αγώνας που δίνουμε εδώ στο πολύπαθο Μεσολόγγι είναι επώδυνος για όλους μας, αφού όλοι στερούμαστε τα πάντα κι αντέχουμε τώρα πια μόνο με τη θέληση της ψυχής μας. Τα τρόφιμα έχουν εξαντληθεί εδώ και μέρες, και μαζί μ’ αυτά έχουν εξαντληθεί και τα σώματά μας. Με δυσκολία βαδίζουμε, με δυσκολία μιλάμε και με ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία αναζητούμε τα τελευταία αποθέματα κουράγιου για την τελευταία μας ηρωική πράξη⸱ την έξοδο από την πολιορκημένη πόλη μας. Κι είναι αυτή η εξάντληση που με κάνει να νιώθω ταπεινωμένος, αφού το ξέρω καλά πως δεν είμαι πια σε θέση να αγωνιστώ όπως πραγματικά μπορώ κι όπως θέλω. Βρίσκομαι εδώ με τη θέληση να υπερασπιστώ τους συμπολίτες μου, αλλά το σώμα μου είναι πια τόσο αδύναμο, ώστε μου είναι δύσκολο ακόμη και να κρατήσω το τουφέκι μου. Έτσι, κοντά στην ταπείνωση, έρχεται κι ο φόβος⸱ ο φόβος ότι δεν θα καταφέρω να προσφέρω όσα πρέπει στον κοινό αυτό αγώνα. Έναν αγώνα που όλοι τον βλέπουμε ως τον πιο σημαντικό που έχουμε κληθεί να δώσουμε στη ζωή μας, διότι δεν αφορά μόνο εμάς και τα παιδιά μας, αφορά, πολύ περισσότερο, όλους τους Έλληνες. Το αν θα κερδίσουμε ή θα χάσουμε τη μάχη που έρχεται δεν είναι αυτό που έχει για εμάς σημασία, καθώς το ξέρουμε καλά πως ό,τι θα μείνει στους επόμενους είναι το λαμπρό παράδειγμα της αυτοθυσίας μας. Εμείς εδώ προετοιμαζόμαστε για το τέλος μας, αλλά βλέπουμε την ίδια στιγμή τους καρπούς του αίματός μας στους ακόμη πιο δυναμικούς και αποφασιστικούς αγώνες εκείνων που θα μας έχουν από δω και πέρα στη σκέψη τους.

Σας απο-χαιρετώ!

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυμνασίου

Leland D Howard

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυμνασίου

Το περιβάλλον: ο κόσμος μας, η ζωή μας!

Στο κατώφλι του 21ου αιώνα προβάλλει έντονη κι επιτακτική -όσο ποτέ άλλοτε- η ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος. Η επιστήμη έχει αποδείξει, με πειστικά κριτήρια, ότι η ανθρωπότητα απειλείται από μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές, με αιχμή του δόρατος, την επαπειλούμενη κλιματική αλλαγή. Η κρίση είναι πολυεπίπεδη και αγγίζει σχεδόν όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής του ανθρώπου.

Η αλματώδης εξέλιξη και πρόοδος της τεχνολογίας σε όλες σχεδόν τις πτυχές του ανθρωπίνου βίου, με τις βιομηχανοποιημένες ζώνες και τη βεβαρυμμένη ρύπανση της ατμόσφαιρας σε παγκόσμιο επίπεδο, τη συσσώρευση πληθυσμού στα ήδη μεγάλα αστικά κέντρα, τη ρύπανση των υπόγειων υδροφόρων, την υπεράντληση υδάτων και την εντατική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, την ύπαρξη χιλιάδων ανεξέλεγκτων χωματερών, που προσβάλλουν την αισθητική μας, τον πολιτισμό και την υγεία μας, τη διάβρωση του εδάφους που οδηγεί σταδιακά σε ερημοποίηση και τις ανεξέλεγκτες εξορύξεις που αλλοιώνουν το εδαφικό και υπεδαφικό τοπίο, οδηγούν στην αναγκαστική αναζήτηση προστασίας και διεξοδικών λύσεων.

Το περιβάλλον και η προστασία του έχουν αποτελέσει μερικά από τα φλέγοντα θέματα συζήτησης και σκέψης παγκοσμίως, τουλάχιστον στις ευκατάστατες κοινωνίες των αναπτυγμένων κρατών. Είναι σίγουρο ότι η ένταση των αποτελεσμάτων της υποβάθμισης του περιβάλλοντος επηρεάζει και θα εξακολουθεί να επηρεάζει με αρνητικό τρόπο τον καθημερινό μας βίο στο μέλλον.

Οι περισσότεροι συνάνθρωποί μας, όμως, σε ό,τι αφορά τις οικολογικές αλληλεξαρτήσεις μέχρι σήμερα και το μείζον ζήτημα της ρύπανσης του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο, παραμένουν σε μία κατάσταση τρομακτικής άγνοιας. Σε αρκετούς, δεν έχει καταστεί εφικτή η αντίληψη ότι με τη συμπεριφορά τους απέναντι στο περιβάλλον, απέναντι στη Φύση, προδιαγράφουν το μέλλον του πλανήτη μας. Έχουν, ωστόσο, μεγάλη ευθύνη, καθώς οι πράξεις τους και οι επιλογές τους έχουν αντίκτυπο -θετικό ή αρνητικό- στο περιβάλλον, αλλά και σε εμάς τους ίδιους. Η μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα είναι να διατηρήσει μία αποδεκτή ποιότητα ζωής, προστατεύοντας παράλληλα τα φυσικά συστήματα, τα οποία μας παρέχουν τους αναγκαίους πόρους για τη διατήρηση της ζωής πάνω στη γη.

Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι πέρα από την ανγκαιότητα του φυσικού περιβάλλοντος για την επιβίωσή μας, η ομορφιά της φύσης προκαλεί τον θαυμασμό, την περιέργεια και τη φιλομάθεια, πλουτίζοντας κατά συνέπεια την σφαίρα των ανθρώπινων γνώσεων. Η φύση είναι, συνάμα, πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας, γιατί τα φυσικά φαινόμενα και τα απαράμιλλης ομορφιάς φυσικά τοπία, προκαλούν το θαυμασμό και το δέος στην ψυχή ενός καλλιτέχνη, τροφοδοτούν τη δημιουργική φαντασία και εμπνέουν στον άνθρωπο την αρμονία και την αναλογία, την ενότητα και την ποικιλία.

Σταμάτης-Στυλιανός Βλάχος, 26/8/2018 www.vimaonline.gr (διασκευασμένο άρθρο)

Θέματα

1. Να παρουσιάσετε με δικά σας λόγια τα προβλήματα και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει στις μέρες μας το περιβάλλον.

Μονάδες 6

2.α. «Έχουν, ωστόσο, μεγάλη ευθύνη, καθώς οι πράξεις τους και οι επιλογές τους έχουν αντίκτυπο -θετικό ή αρνητικό- στο περιβάλλον.»

Να εξηγήσετε με δικά σας λόγια στο πλαίσιο μιας παραγράφου πώς αντιλαμβάνεστε την ευθύνη των ανθρώπων απέναντι στο περιβάλλον. Η παράγραφος που θα γράψετε να είναι πλήρης ως προς τα δομικά της στοιχεία.

Μονάδες 3

2.β. Να εντοπίσετε τρία επίθετα που συνοδεύουν ουσιαστικά και να τα αντικαταστήσετε με τα αντίθετά τους. Τι αλλάζει στις πληροφορίες που αντλούμε από το κείμενο για τα ουσιαστικά;

Μονάδες 3

3. Σ’ ένα άρθρο 200 λέξεων να καταγράψετε τα κύρια, κατά τη γνώμη σας, αίτια για τη μόλυνση του περιβάλλοντος, καθώς και πιθανούς τρόπους για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των αιτιών.

Μονάδες 8

Ενδεικτικές απαντήσεις

Θέματα

1. Το περιβάλλον είναι αντιμέτωπο με ποικίλους κινδύνους εκ των οποίων η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη σημαντικότερη απειλή για την ανθρωπότητα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η ενίσχυση της βιομηχανίας, η ρύπανση της ατμόσφαιρας, η έντονη αστικοποίηση, η μόλυνση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, η αυξημένη άντληση υδάτων, η χρήση φυτοφαρμάκων, η πληθώρα χωματερών, η διάβρωση του εδάφους κι οι συνεχείς εξορύξεις, συνιστούν προβλήματα που καθιστούν αναγκαία την άμεση εξεύρεση αποτελεσματικών λύσεων.  

2.α. Κάθε άνθρωπος έχει μερίδιο ευθύνης για τα προβλήματα που έχουν προκύψει στο περιβάλλον, εφόσον ακόμη και θεωρητικά απλές καθημερινές επιλογές έχουν καθοριστική σημασία. Ο τρόπος που επιλέγει να κάνει τις μετακινήσεις του, τα προϊόντα και η ποσότητα προϊόντων που επιλέγει να καταναλώσει, το ενδιαφέρον που δείχνει για την ανακύκλωση, μπορούν να έχουν είτε θετικό αντίκτυπο είτε να λειτουργήσουν αρνητικά για το περιβάλλον. Οφείλουμε, επομένως, όλοι να λαμβάνουμε υπόψη τον αντίκτυπο που έχει κάθε επιλογή μας στο περιβάλλον και να μην θεωρούμε πως θα φροντίσουν άλλοι γι’ αυτό.

2.β. αλματώδης εξέλιξη, παγκόσμιο επίπεδο, αρνητικό τρόπο

Με την αντικατάσταση του επιθέτου, διαφοροποιείται και το νόημα των πληροφοριών που σχετίζονται με τα ουσιαστικά, έτσι:

σταδιακή εξέλιξη: Η εξέλιξη της τεχνολογίας παρουσιάζεται να ακολουθεί μια σταδιακή κλιμάκωση κι όχι μια γοργή, αλματώδη ανάπτυξη.

τοπικό επίπεδο: Η ρύπανση της ατμόσφαιρας εμφανίζεται να έχει αντίκτυπο σε περιορισμένο, τοπικό επίπεδο.

θετικό τρόπο: Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος παρουσιάζεται να επηρεάζει με θετικό πια τρόπο την καθημερινή μας ζωή.

3. «Ποιος απειλεί το περιβάλλον;»

Το φυσικό περιβάλλον συνιστά όχι μόνο το χώρο μέσα στον οποίο κινούνται και διαβιούν οι άνθρωποι, αλλά και το χώρο από τον οποίο αντλούν πολύτιμους πόρους για την καθημερινή τους δράση και επιβίωση. Παρά την αδιαμφισβήτητη αξία του για την ίδια μας την ύπαρξη, ωστόσο, είτε αδιαφορούμε γι’ αυτό, είτε το βλάπτουμε συνειδητά.

Η βιομηχανική παραγωγή, αλλά και πλήθος άλλων δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στο οικονομικό κέρδος, πραγματοποιούνται συχνά χωρίς καμία μέριμνα ή με ελλιπή φροντίδα για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Συνεπακόλουθο του ισχύοντος υπερκαταναλωτικού πνεύματος είναι η ανάγκη αυξημένης παραγωγής, έστω κι αν αυτή γίνεται εις βάρος της ποιότητας ζωής, αλλά και της μελλοντικής προοπτικής των ανθρώπων.

Συνάμα, η θεαματική αύξηση του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο οδηγεί σε ολοένα και μεγαλύτερες ανάγκες κατανάλωσης πρώτων υλών και τροφίμων. Προκύπτει, έτσι, μια δίχως προηγούμενο απαίτηση ενίσχυσης των καλλιεργειών, της κτηνοτροφίας, του πόσιμου ύδατος, αλλά και της βιομηχανικής παραγωγής· στοιχεία που συνθέτουν ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τις περιορισμένες δυνατότητες παροχής σημαντικών φυσικών πόρων.

Βασικός στόχος μας, εντούτοις, οφείλει να είναι η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η προστασία της ανθρώπινης υγείας κι η συνετή και ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων. Ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η ευαισθητοποίηση των πολιτών, ώστε μέσω των καταναλωτικών τους επιλογών και συνηθειών, να ενισχύσουν τις εταιρείες εκείνες που σέβονται το περιβάλλον και αντιστοίχως να απομακρυνθούν από τα προϊόντα εκείνα που το επιβαρύνουν.

       Αποτελεί, μάλιστα, αναγκαία συνειδητοποίηση πως προτεραιότητά μας είναι πλέον η πρόληψη των προβλημάτων κι όχι η εκ των υστέρων προσπάθεια αποκατάστασής τους. Υπ’ αυτή την έννοια κάθε πολίτης οφείλει να αντιληφθεί πως κάθε του επιλογή μπορεί να έχει ουσιώδη αντίκτυπο στο περιβάλλον.

Ομήρου «Οδύσσεια»: 1ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

Herbert James Draper

Ομήρου «Οδύσσεια»: 1^ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

[Ραψωδία α΄ (στίχοι: 36-68)]

«Αλίμονο, είναι αλήθεια ν’ απορείς που θέλουν οι θνητοί να ρίχνουν
στους θεούς τα βάρη τους· έρχεται λένε το κακό από μας –
κι όμως οι ίδιοι, κι από φταίξιμο δικό τους, πάσχουν και βασανίζονται,
και πάνω απ’ το γραφτό τους.

Έτσι και τώρα ο Αίγισθος, την ορισμένη μοίρα παραβαίνοντας,
πήγε να σμίξει με τη νόμιμη γυναίκα ενός Ατρείδη,
κι αυτόν τον σκότωσε στου γυρισμού την ώρα,
γνωρίζοντας τι τιμωρία σκληρή τον περιμένει·
αφού εμείς του στείλαμε τον άγρυπνον αργοφονιά Ερμή με μήνυμα,

μήτε εκείνον να σκοτώσει μήτε και τη γυναίκα του να μπλέξει
σε παράνομο κρεβάτι· αλλιώς θα πέσει στο κεφάλι του η εκδίκηση
του γιου για τον πατέρα, όταν ο Ορέστης, παλικάρι πια,
θελήσει να γυρίσει στην πατρίδα.
Αυτά, με τόση φρόνηση ο Ερμής μιλώντας, του μηνούσε,

κι όμως τον νου του Αιγίσθου δεν κατόρθωσε ν’ αλλάξει.
Τώρα, ακέριο και μεμιάς, το άνομο κρίμα του ξεπλήρωσε.»
     Αμέσως ανταπάντησε, τα μάτια λάμποντας, η Αθηνά:
«Πατέρα μας των αθανάτων, Κρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος,
καλά κι όπως του ταίριαζε, εκείνος αφανίστηκε και πάει –

την ίδια μοίρα να ‘χει κι όποιος ανάλογα κριματιστεί.
Εμένα όμως για τον Οδυσσέα φλέγεται η καρδιά μου·
γενναίος αλλά δύσμοιρος, να βασανίζεται με τόσα πάθη,
απ’ τους δικούς του χωρισμένος, σ’ ένα περίβρεχτο νησί,
στον ομφαλό, όπως λένε, της θαλάσσης

Νησί κατάφυτο με δέντρα, και μια θεά το κατοικεί στα δώματά της·
η θυγατέρα του Άτλαντα, που η γνώμη του γυρίζει μόνο στο κακό –
ξέρει καλά αυτός των θαλασσών τα βάθη, και πάνω του σηκώνει
ψηλές κολόνες, να κρατούν τον ουρανό χώρια απ’ τη γη.
H θυγατέρα του λοιπόν τον Οδυσσέα κατακρατεί, δύστυχο κι οδυρόμενο·

λόγια γλυκά προφέροντας και μαλακά σαν χάδια,
τον θέλγει ακατάπαυστα, για να ξεχάσει την Ιθάκη. Εκείνος όμως,
βυθισμένος στον καημό του, να δει καπνό της πατρικής του γης ψηλά
να ανηφορίζει, απελπισμένος εύχεται τον θάνατο.»

[Μετάφραση κειμένου: Δ.Ν. Μαρωνίτης]

Θέματα

1. Να καταγράψετε τις πληροφορίες που γνωρίζετε για τους αοιδούς (π.χ. Γιατί ονομάζονταν έτσι; Πώς συνέθεταν τα έργα τους; Τι τους βοηθούσε στη σύνθεση των έργων τους;).

Μονάδες 4

2. «Αλίμονο, είναι αλήθεια ν’ απορείς που θέλουν οι θνητοί να ρίχνουν
στους θεούς τα βάρη τους· έρχεται λένε το κακό από μας –
κι όμως οι ίδιοι, κι από φταίξιμο δικό τους, πάσχουν και βασανίζονται,
και πάνω απ’ το γραφτό τους.»

Με ποια πεποίθηση των θνητών διαφωνεί ο Δίας και ποια είναι η δική του άποψη;

Μονάδες 4

3.α. Ποιος αφηγηματικός τρόπος κυριαρχεί στο απόσπασμα (π.χ. αφήγηση, διάλογος, μονόλογος, περιγραφή) και τι προσφέρει στο αφηγηματικό αποτέλεσμα;

Μονάδες 3

3.β. Να εντοπίσετε μία παρομοίωση και δύο μεταφορές, και να σχολιάσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

4.α. Ποια στοιχεία του χαρακτήρα της Καλυψώς γίνονται αντιληπτά από τη συμπεριφορά της απέναντι στον Οδυσσέα;

Μονάδες 3

4.β. Ποιος αναλαμβάνει να τιμωρήσει τον Αίγισθο; Ποια διαφορά εντοπίζετε σε σχέση με το πώς θα είχε επιβληθεί η σχετική τιμωρία στην εποχή μας; Τι συμπεραίνετε για τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων εκείνων των χρόνων;

Μονάδες 3

Ενδεικτικές απαντήσεις

1. Οι παλαιοί επικοί ποιητές, της προομηρικής κυρίως εποχής, ονομάζονταν ἀοιδοὶ (< ᾄδω/ἀείδω > ἀοιδή, ᾠδὴ = τραγουδώ, τραγούδι), γιατί τραγουδούσαν τα έπη τους, με τη συνοδεία μάλιστα κιθάρας/φόρμιγγας. Και τα συνέθεταν αυτοσχεδιάζοντας προφορικά βοηθούμενοι, όπως πίστευαν, από τη Mούσα· ότι αυτή τάχα τους υπαγόρευε τα θέματα που επέλεγαν να τραγουδήσουν· και τα τραγουδούσαν σε συμπόσια κυρίως ανακτορικά ή σε εορταστικές εκδηλώσεις της κοινότητας. Έγιναν έτσι επαγγελματίες περιζήτητοι, και κάθε ανάκτορο ήθελε να έχει τον αοιδό του. H αλήθεια όμως είναι ότι οι αοιδοί μπορούσαν να αυτοσχεδιάζουν γιατί, εκτός από το ταλέντο που σίγουρα διέθεταν, εκπαιδεύονταν για το έργο τους, οι νεότεροι από τους παλαιότερους, γονείς ή δασκάλους. Μάθαιναν δηλαδή τους θρύλους για τα σημαντικά γεγονότα και τους ήρωες του λαού τους και απομνημόνευαν τυποποιημένα στοιχεία, όπως συνδυασμούς επιθέτων και ουσιαστικών, φράσεις και στίχους ή και σκηνές ολόκληρες· τους βοηθούσε στην απομνημόνευση και ο εξάμετρος στίχος, που είχε καθιερωθεί ως στίχος του έπους. Είχαν έτσι πρόχειρο ένα απόθεμα που το προσάρμοζαν στο τραγούδι που επέλεγαν κάθε φορά να πουν. Τραγουδούσαν λοιπόν αυτοσχεδιάζοντας αλλά εξοπλισμένοι καλά για το έργο τους.

2. Οι θνητοί, σύμφωνα με τον Δία, τείνουν να «κατηγορούν» τους θεούς για οτιδήποτε τους συμβαίνει, ακόμη κι όταν παθαίνουν κάτι εξαιτίας των δικών τους λανθασμένων επιλογών. Η απροθυμία αυτή των θνητών να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεων και των επιλογών τους, ενοχλεί το Δία, εφόσον, όπως εξηγεί, πολλές φορές τα βάσανα που βιώνουν είναι πολύ μεγαλύτερα από αυτά που τους έχει καθορίσει η Μοίρα, ακριβώς επειδή προχωρούν σε άστοχες ενέργειες.

Σαφές παράδειγμα ως προς αυτό αποτελεί η περίπτωση του Αιγίσθου, ο οποίος παρά το γεγονός ότι προειδοποιήθηκε από τους θεούς για το τι τον περιμένει σε περίπτωση που συνάψει σχέση με την Κλυταιμνήστρα και σκοτώσει τον Αγαμέμνονα, εκείνος τους αγνόησε.

Σημείωση σχολικού βιβλίου: Στη δήλωσή του αυτή ο Δίας δέχεται ότι η Μοίρα ορίζει μερίδιο συμφορών για τον καθέναν, τονίζει όμως ότι όσοι αδικούν επαυξάνουν τις συμφορές τους ξεπερνώντας έτσι τη μοίρα τους. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις οι θεοί προειδοποιούν τους θνητούς (όπως, για παράδειγμα, τον Αίγισθο) να σταματήσουν τις ανομίες τους, γιατί τους περιμένει συμφορά· αν δεν πειθαρχήσουν, αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους και τιμωρούνται. H δήλωση αυτή βρίσκει πολλές εφαρμογές στην Oδύσσεια· αποτελεί έτσι τη βασική ηθική αρχή της, το καταστατικό της, ας πούμε.

3.α. Στο απόσπασμα αυτό αξιοποιείται ο αφηγηματικός τρόπος του διαλόγου, μέσω του οποίου ενισχύεται η θεατρικότητα του κειμένου προσδίδοντάς του ζωντάνια και καθιστώντας το πιο ενδιαφέρον. Συνάμα, μέσω της συζήτησης του Δία και της Αθηνάς γνωστοποιούνται οι απόψεις των κεντρικών αυτών προσώπων, χωρίς την παρέμβαση της αφηγηματικής φωνής. Ο αναγνώστης/ακροατής έχει, έτσι, την ευκαιρία να ακούσει αυτούσια τα λόγια των προσώπων, χωρίς τις παρεμβάσεις και τις πιθανές παραλείψεις που θα επέφερε η μεταφορά τους από τον αφηγητή.

3.β. Παρομοίωση: (λόγια) μαλακά σαν χάδια: Με την παρομοίωση αυτή τονίζεται η προσπάθεια της Καλυψώς να κάμψει τις αντιστάσεις του Οδυσσέα και να τον κάνει να λησμονήσει την πατρίδα του με γλυκά και τρυφερά λόγια.

Μεταφορά: για τον Οδυσσέα φλέγεται η καρδιά μου: Με τη μεταφορική αυτή έκφραση η Αθηνά παρουσιάζει εμφατικά το έντονο και διαρκές ενδιαφέρον της για την τύχη του Οδυσσέα. Η θεά, δηλώνει, δηλαδή πως αισθάνεται την καρδιά της να «καίγεται» και να πονά για την αδικία που υφίσταται ο Οδυσσέας.

Μεταφορά: βυθισμένος στον καημό του: Η μεταφορική αυτή έκφραση αποδίδει το πόσο βαθιά αισθάνεται την οδύνη της νοσταλγίας ο Οδυσσέας. Μοιάζει να έχει χάσει κάθε διάθεση για οτιδήποτε άλλο, παραμένοντας τελματωμένος σε μια ανυπόφορη κατάσταση ψυχικού πόνου.

4.α. Η Καλυψώ, παρασυρμένη από τον έρωτά της για τον Οδυσσέα, λειτουργεί αμιγώς εγωιστικά, εφόσον αν και αντιλαμβάνεται την ένταση της νοσταλγίας και της οδύνης του ήρωα, επιμένει να τον κρατά στο νησί της. Ο έρωτάς της δεν έχει την αγνότητα εκείνη που θα της επέτρεπε να θέσει τις δικές του επιθυμίες και ανάγκες πάνω από την ατομική της ευτυχία. Εκμεταλλεύεται, έτσι, το γεγονός ότι ο ήρωας δεν έχει τρόπο να φύγει από το νησί της, προκειμένου να ικανοποιήσει μονομερώς τη δική της ερωτική επιθυμία, έστω κι αν είναι σαφές πως η δική του καρδιά ανήκει στη γυναίκα του και στην πατρίδα του. Αν η Καλυψώ αγαπούσε και σεβόταν πραγματικά τον Οδυσσέα, κι αν δεν ήταν ένα τόσο εγωκεντρικό άτομο, θα καταλάβαινε ήδη από την αρχή πως ο μόνος τρόπος για να τον δει ευτυχισμένο, είναι να τον βοηθήσει να επιστρέψει στην πατρίδα του.

4.β. Την τιμωρία του Αίγισθου για τη δολοφονία του Αγαμέμνονα την αναλαμβάνει ο Ορέστης, μιας κι ήταν ο γιος του δολοφονηθέντος βασιλιά. Στη σύγχρονη εποχή, ωστόσο, την τιμωρία του Αίγισθου θα είχαν αναλάβει οι δικαστικές αρχές σύμφωνα με τη σχετική ποινική νομοθεσία, χωρίς την ανάμειξη των συγγενών του Αγαμέμνονα. Προκύπτει, άρα, μια μεγάλη διαφορά αντιλήψεων, εφόσον γίνεται εμφανές πως τα χρόνια εκείνα επικρατούσε ακόμη η σκέψη πως η αυτοδικία αποτελεί αποδεκτή επιλογή. Θεωρούσαν, δηλαδή, πως οι άμεσα θιγόμενοι από ένα έγκλημα -στην προκειμένη περίπτωση ο γιος του δολοφονηθέντος- μπορούσαν ή έπρεπε να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, προκειμένου να τιμωρηθεί ο ένοχος και να αποκατασταθεί η τάξη δικαίου.