Κωνσταντίνος Καβάφης «Νόησις»
Τα χρόνια της νεότητός μου, ο ηδονικός μου βίος –
πώς βλέπω τώρα καθαρά το νόημά των.
Τί μεταμέλειες περιττές, τί μάταιες....
Αλλά δεν έβλεπα το νόημα τότε.
Μέσα στον έκλυτο της νεότητός μου βίο
μορφώνονταν βουλές της ποιήσεώς μου,
σχεδιάζονταν της τέχνης μου η περιοχή.
Γι’ αυτό κ’ η μεταμέλειες σταθερές ποτέ δεν ήσαν.
Κ’ η αποφάσεις μου να κρατηθώ, ν’ αλλάξω
διαρκούσαν δύο εβδομάδες το πολύ.
[1918]
Το ποίημα Νόησις αποτελεί μια καταγραφή της κατανόησης στην οποία έφτασε ο Καβάφης με την πάροδο των χρόνων, τη συνειδητοποίηση δηλαδή ότι οι εμπειρίες των νεανικών του χρόνων αποτέλεσαν τελικά το υλικό για τη δημιουργία του ώριμου ποιητικού του έργου. Κι ενώ ο ποιητής στα νεανικά του χρόνια δεν ήθελε να αποδεχτεί τον ιδιόρρυθμο ερωτισμό του και διαρκώς μετάνιωνε για τη μορφή των ερωτικών απολαύσεων που επέλεγε, εν τέλει οι επιλογές και οι εμπειρίες αυτές υπήρξαν καθοριστικές για τη διαμόρφωση της ποιητικής του δημιουργίας.
Αναλυτικότερα:
Με τους δύο πρώτους στίχους ο ποιητής, στα 55 του χρόνια, δηλώνει ότι τώρα πια έχει κατανοήσει το νόημα της νεανικής του ζωής και ιδίως της ερωτικής του ζωής. Τώρα, δηλαδή, που βρίσκεται στη μέση ηλικία και που είχε το χρόνο και την ωριμότητα να εξετάσει τα χρόνια που πέρασαν, κατανοεί πόσο σημαντικά υπήρξαν όσα έζησε παλαιότερα.
Οι επόμενοι δύο στίχοι είναι σκόπιμα διαχωρισμένοι από τους πρώτους, για να δοθεί η αίσθηση της χρονικής απόστασης. Καθώς, ο ποιητής για να καταφέρει να φτάσει στην αποδοχή και τη συνειδητοποίηση χρειάστηκε αρκετό χρόνο. Ο ποιητής μετάνιωνε για τις επιλογές του, προσπαθούσε να αλλάξει, αλλά όλα αυτά ήταν μάταια, μιας και δεν υπήρχε λόγος να πολεμά τη φύση του, κι αυτό το καταλαβαίνει τώρα. Τότε, όταν ακόμη ήταν νέος, εγκλωβισμένος στις ανασφάλειες και τις αυστηρές ηθικές επιταγές της κοινωνίας, αντί να προσπαθεί να αποδεχτεί και να κατανοήσει τον εαυτό του, ζούσε σε μια διαρκή ενοχική κατάσταση μεταμέλειας και καταπίεσης.
Τώρα, όμως, έχει συνειδητοποιήσει ότι στα χρόνια της νεότητάς του, που ζούσε μια έκλυτη και ανήθικη ζωή, διαμορφώνονταν η μορφή, η κατεύθυνση και εν γένει το υλικό της ποιήσεώς του, σχεδιαζόταν η ευρύτερη θεματική περιοχή της τέχνης του, κι αυτό για τον Καβάφη ήταν απολύτως σημαντικό. Ο ποιητής, όπως και κάθε καλλιτέχνης, για να μπορέσει να φτάσει στο ύψιστο επίπεδο της τέχνης του θα πρέπει αφενός να έχει αποδεχτεί πλήρως τον εαυτό του και να γράφει, να δημιουργεί, με ειλικρίνεια το έργο του κι αφετέρου θα πρέπει να έχει συλλέξει κατά τη διάρκεια της ζωής του ικανές εμπειρίες που να του παρέχουν το κατάλληλο υλικό για την τέχνη του. Ο Καβάφης έζησε, όπως ο ίδιος καταμαρτυρεί εδώ, έναν έκλυτο νεανικό βίο, κι αυτό υπήρξε στοιχείο που διαμόρφωσε την κατοπινή ποίησή του. Αλλά, για να φτάσει ως την αποδοχή του εαυτού του και ως την εκτίμηση των όσων έζησε, δεν ήταν εύκολο για τον ποιητή.
Διαρκώς μετάνιωνε για τη ζωή που έκανε, διαρκώς αποφάσιζε να αλλάξει τον τρόπο ζωής του, να αλλάξει τις επιλογές του και να γίνει έτσι όπως θα τον ήθελε η κοινωνία, αλλά πάντοτε γύριζε στις ίδιες απολαύσεις, στις ίδιες ανήθικες επιλογές. Τότε, βέβαια, θεωρούσε ότι η αδυναμία του να τηρήσει τις αποφάσεις του για αλλαγή δεν ήταν παρά αδυναμία του χαρακτήρα του, αλλά τώρα συνειδητοποιεί ότι η αδυναμία του να αλλάξει οφείλονταν στο γεγονός ότι δεν μπορούσε να πάει κόντρα στη φύση του και να γίνει κάτι που στην πραγματικότητα δεν ήταν. Τώρα καταλαβαίνει πόσο πολύτιμο υπήρξε για εκείνον το γεγονός ότι έμεινε πιστός στη φύση του και δόθηκε στις απολαύσεις που περισσότερο επιθυμούσε, τώρα καταλαβαίνει πόσο σημαντικό υπήρξε για την ποίησή του, αλλά και για την προσωπική του ωρίμανση το γεγονός ότι αφέθηκε στις βαθύτερες επιθυμίες του. Τώρα που αποδέχτηκε τον εαυτό του και την ιδιαίτερη φύση του, τώρα κατανοεί την αξία όλων εκείνων των εμπειριών, που τότε έμοιαζαν περισσότερο με ολισθήματα ενός αδύνατου χαρακτήρα.
Τα χρόνια της νεότητός μου, ο ηδονικός μου βίος –
πώς βλέπω τώρα καθαρά το νόημά των.
Τί μεταμέλειες περιττές, τί μάταιες....
Αλλά δεν έβλεπα το νόημα τότε.
Μέσα στον έκλυτο της νεότητός μου βίο
μορφώνονταν βουλές της ποιήσεώς μου,
σχεδιάζονταν της τέχνης μου η περιοχή.
Γι’ αυτό κ’ η μεταμέλειες σταθερές ποτέ δεν ήσαν.
Κ’ η αποφάσεις μου να κρατηθώ, ν’ αλλάξω
διαρκούσαν δύο εβδομάδες το πολύ.
[1918]
Το ποίημα Νόησις αποτελεί μια καταγραφή της κατανόησης στην οποία έφτασε ο Καβάφης με την πάροδο των χρόνων, τη συνειδητοποίηση δηλαδή ότι οι εμπειρίες των νεανικών του χρόνων αποτέλεσαν τελικά το υλικό για τη δημιουργία του ώριμου ποιητικού του έργου. Κι ενώ ο ποιητής στα νεανικά του χρόνια δεν ήθελε να αποδεχτεί τον ιδιόρρυθμο ερωτισμό του και διαρκώς μετάνιωνε για τη μορφή των ερωτικών απολαύσεων που επέλεγε, εν τέλει οι επιλογές και οι εμπειρίες αυτές υπήρξαν καθοριστικές για τη διαμόρφωση της ποιητικής του δημιουργίας.
Αναλυτικότερα:
Με τους δύο πρώτους στίχους ο ποιητής, στα 55 του χρόνια, δηλώνει ότι τώρα πια έχει κατανοήσει το νόημα της νεανικής του ζωής και ιδίως της ερωτικής του ζωής. Τώρα, δηλαδή, που βρίσκεται στη μέση ηλικία και που είχε το χρόνο και την ωριμότητα να εξετάσει τα χρόνια που πέρασαν, κατανοεί πόσο σημαντικά υπήρξαν όσα έζησε παλαιότερα.
Οι επόμενοι δύο στίχοι είναι σκόπιμα διαχωρισμένοι από τους πρώτους, για να δοθεί η αίσθηση της χρονικής απόστασης. Καθώς, ο ποιητής για να καταφέρει να φτάσει στην αποδοχή και τη συνειδητοποίηση χρειάστηκε αρκετό χρόνο. Ο ποιητής μετάνιωνε για τις επιλογές του, προσπαθούσε να αλλάξει, αλλά όλα αυτά ήταν μάταια, μιας και δεν υπήρχε λόγος να πολεμά τη φύση του, κι αυτό το καταλαβαίνει τώρα. Τότε, όταν ακόμη ήταν νέος, εγκλωβισμένος στις ανασφάλειες και τις αυστηρές ηθικές επιταγές της κοινωνίας, αντί να προσπαθεί να αποδεχτεί και να κατανοήσει τον εαυτό του, ζούσε σε μια διαρκή ενοχική κατάσταση μεταμέλειας και καταπίεσης.
Τώρα, όμως, έχει συνειδητοποιήσει ότι στα χρόνια της νεότητάς του, που ζούσε μια έκλυτη και ανήθικη ζωή, διαμορφώνονταν η μορφή, η κατεύθυνση και εν γένει το υλικό της ποιήσεώς του, σχεδιαζόταν η ευρύτερη θεματική περιοχή της τέχνης του, κι αυτό για τον Καβάφη ήταν απολύτως σημαντικό. Ο ποιητής, όπως και κάθε καλλιτέχνης, για να μπορέσει να φτάσει στο ύψιστο επίπεδο της τέχνης του θα πρέπει αφενός να έχει αποδεχτεί πλήρως τον εαυτό του και να γράφει, να δημιουργεί, με ειλικρίνεια το έργο του κι αφετέρου θα πρέπει να έχει συλλέξει κατά τη διάρκεια της ζωής του ικανές εμπειρίες που να του παρέχουν το κατάλληλο υλικό για την τέχνη του. Ο Καβάφης έζησε, όπως ο ίδιος καταμαρτυρεί εδώ, έναν έκλυτο νεανικό βίο, κι αυτό υπήρξε στοιχείο που διαμόρφωσε την κατοπινή ποίησή του. Αλλά, για να φτάσει ως την αποδοχή του εαυτού του και ως την εκτίμηση των όσων έζησε, δεν ήταν εύκολο για τον ποιητή.
Διαρκώς μετάνιωνε για τη ζωή που έκανε, διαρκώς αποφάσιζε να αλλάξει τον τρόπο ζωής του, να αλλάξει τις επιλογές του και να γίνει έτσι όπως θα τον ήθελε η κοινωνία, αλλά πάντοτε γύριζε στις ίδιες απολαύσεις, στις ίδιες ανήθικες επιλογές. Τότε, βέβαια, θεωρούσε ότι η αδυναμία του να τηρήσει τις αποφάσεις του για αλλαγή δεν ήταν παρά αδυναμία του χαρακτήρα του, αλλά τώρα συνειδητοποιεί ότι η αδυναμία του να αλλάξει οφείλονταν στο γεγονός ότι δεν μπορούσε να πάει κόντρα στη φύση του και να γίνει κάτι που στην πραγματικότητα δεν ήταν. Τώρα καταλαβαίνει πόσο πολύτιμο υπήρξε για εκείνον το γεγονός ότι έμεινε πιστός στη φύση του και δόθηκε στις απολαύσεις που περισσότερο επιθυμούσε, τώρα καταλαβαίνει πόσο σημαντικό υπήρξε για την ποίησή του, αλλά και για την προσωπική του ωρίμανση το γεγονός ότι αφέθηκε στις βαθύτερες επιθυμίες του. Τώρα που αποδέχτηκε τον εαυτό του και την ιδιαίτερη φύση του, τώρα κατανοεί την αξία όλων εκείνων των εμπειριών, που τότε έμοιαζαν περισσότερο με ολισθήματα ενός αδύνατου χαρακτήρα.
