Κωνσταντίνος Καβάφης «Εν Πόλει της Oσροηνής»

Dustin McNeer

Κωνσταντίνος Καβάφης «Εν Πόλει της Oσροηνής»

Απ’ της ταβέρνας τον καυγά μάς φέραν πληγωμένο

τον φίλον Pέμωνα χθες περί τα μεσάνυχτα.

Απ’ τα παράθυρα που αφίσαμεν ολάνοιχτα,

τ’ ωραίο του σώμα στο κρεββάτι φώτιζε η σελήνη.

Είμεθα ένα κράμα εδώ· Σύροι, Γραικοί, Aρμένιοι, Μήδοι.

Τέτοιος κι ο Pέμων είναι. Όμως χθες σαν φώτιζε

το ερωτικό του πρόσωπο η σελήνη,

ο νους μας πήγε στον πλατωνικό Χαρμίδη.

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης επιλέγει ένα απλό περιστατικό για να συνθέσει τον έξοχο έπαινό του στο ιδιαίτερο κάλλος της ανδρικής ομορφιάς και να υπενθυμίσει, παράλληλα, την ευρεία διάδοση του ελληνικού πολιτισμού.

Ύστερα από έναν καβγά στην ταβέρνα, φέρνουν τον Ρέμωνα πληγωμένο και τον τοποθετούν στο κρεβάτι, απαλλαγμένο από τα ρούχα του, επιτρέποντας στο φως της σελήνης να αναδείξει την ωραιότητα όχι μόνο του προσώπου του, αλλά και του σώματός του. Το περιστατικό προσδιορίζεται χρονικά: «περί τα μεσάνυχτα», ώστε να δικαιολογηθεί η κυριαρχία του σεληνόφωτος που περνά από τα ολάνοιχτα παράθυρα, αλλά δεν προσδιορίζεται περαιτέρω τοπικά. Έτσι, μένει ασαφές σε ποιο σπίτι έφεραν τον Ρέμωνα. Ό,τι μαθαίνουμε, ωστόσο, είναι πιο σημαντικό∙ γύρω από τον πληγωμένο νέο είναι μαζεμένοι οι φίλοι του που ανήκουν σε διάφορες εθνότητες∙ Σύριοι, Έλληνες, Αρμένιοι και Μήδοι βρίσκονται μαζί και μένουν εξίσου έκθαμβοι μπροστά στην αρτιότητα της ομορφιάς του φίλου τους.

Η σκέψη όλων πηγαίνει στον ιδανικά ωραίο πλατωνικό Χαρμίδη και υποδηλώνει πως παρά τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της συντροφιάς, η ελληνική παιδεία είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων. Ο ποιητής τιμά κατ’ αυτό τον τρόπο τόσο την ωραιότητα ενός νέου, που αποτελεί κύριο στοιχείο των ερωτικών του ποιημάτων, όσο και την υπερέχουσα αξία του ελληνικού πνεύματος, όπως αυτή προκύπτει από την ευρύτατη διάδοση του ελληνικού φιλοσοφικού λόγου. Στη μακρινή Οσροηνή και μέσα σ’ ένα κράμα πολιτισμών, ο πλατωνικός Χαρμίδης λειτουργεί ως κοινό πνευματικό βίωμα όλων.

Ο ερωτισμός του ποιήματος είναι διακριτικός και εκφράζεται κυρίως μέσα από δύο επιθετικούς προσδιορισμούς «τ’ ωραίο του σώμα» και «το ερωτικό του πρόσωπο», μα και από την αναφορά στον Χαρμίδη που ήταν γνωστός για την ομορφιά του.  

Οσροηνή: Βασίλειο της βορειοδυτικής Μεσοποταμίας, που εκτεινόταν κατά μήκος των σημερινών συνόρων της Τουρκίας με την Συρία. Πρωτεύουσά της ήταν η Έδεσσα (σημ. Ούρφα). Η ονομασία του βασιλείου φαίνεται ότι προήλθε από κάποιον Οσρόη, ο οποίος ίδρυσε το κράτος περί το 136 π.Χ. Παρόλο που ο Οσρόης είχε πιθανώς περσική καταγωγή, οι διάδοχοί του ήταν Άραβες.

Η Οσροηνή δέσποζε της στρατηγικής οδικής αρτηρίας, η οποία ακολουθούσε την νότια πλευρά του κουρδικού οροπεδίου και ήλεγχε μέρος της εμπορικής οδού από την Μικρά Ασία στη Μεσοποταμία, της γνωστής ως παλιάς περσικής βασιλικής οδού. Η Οσροηνή, συνεπώς, βρισκόταν σε επίκαιρη θέση κατά τον 1^ο και 2^ο μ.Χ. αιώνα, κατά τη διάρκεια των πολέμων μεταξύ της Ρώμης και της Παρθίας και συμμαχούσε κατά καιρούς πότε με την μία και πότε με την άλλη. Τελικά, ο Τραϊανός εκθρόνισε τον βασιλιά Άμπγκαρ (εξελληνισμένα Άβγαρο) Ζ΄ το 116 μ.Χ. και τον θρόνο κατέλαβαν ξένοι ηγεμόνες. Όμως, το 123 μ.Χ. έγινε βασιλιάς ο Μάνου Ζ΄, αδελφός του Άμπγκαρ, υπό την προστασία του Αδριανού. Κατόπιν, το κράτος διατήρησε κάποια αυτονομία μέχρι το 216, όταν ο Καρακάλλας κατέκτησε την Έδεσσα και κατέλυσε το βασίλειο.

Υπό τους Άραβες δυνάστες η Οσροηνή δεχόταν αδιάκοπες επιδράσεις από τον αραμαϊκό πολιτισμό και έγινε κέντρο εθνικής αντίδρασης κατά του Ελληνισμού. Ως τον 5^ο μ.Χ. αιώνα, η Έδεσσα υπήρξε έδρα της χαλδαιοσυριακής λογοτεχνίας. Το 608 η Οσροηνή κατακτήθηκε από τον Σασανίδη Χοσρόη Β΄ και το 638 έπεσε στα χέρια των μουσουλμάνων.

Χαρμίδης: Αθηναίος από αριστοκρατική οικογένεια του 5^ου π.Χ. αιώνα (περίπου 440-403 π.Χ.), γιος του Γλαύκωνος, εξάδελφος του γνωστού ολιγαρχικού Κριτία. Γιος της αδελφής του Περικτιόνης ήταν ο Πλάτων.

Ο Χαρμίδης υπήρξε εταίρος του Σωκράτη και από τους πιστούς στον φιλόσοφο, όπως τεκμαίρεται από τον ομώνυμο και άλλους Πλατωνικούς διαλόγους. Προικισμένος με πολλά ψυχικά και πνευματικά χαρίσματα διακρινόταν τόσο για την ωραιότητά του όσο και για την σεμνότητά του.

Ο Σωκράτης φαίνεται ότι τον ενθάρρυνε να ξεπεράσει τους δισταγμούς του και να αναμιχθεί στην πολιτική, η επιρροή όμως που άσκησε ο Κριτίας στην διαμόρφωση των πολιτικών του πεποιθήσεων ήταν ολέθρια. Εντάχθηκε στην ολιγαρχική μερίδα, η οποία ανέλαβε την εξουσία με επικεφαλής τον Θηραμένη ίσως μετά την καταστροφή της Σικελίας. Το 407 κατέφυγε ως πολιτικός εξόριστος στην Θεσσαλία απ’ όπου επέστρεψε το 404 μετά την εγκαθίδρυση της αρχής των Τριάκοντα. Εγκαταστάθηκε στον Πειραιά και υπήρξε ένας από τους 10 άρχοντες της πόλης. Το επόμενο έτος αγωνιζόμενος εναντίον των δημοκρατικών του Θρασυβούλου που ήλθαν από την Φυλή, έπεσε στα υψώματα της Μουνυχίας μαζί με τον Κριτία και τον Ιππόμαχο.