Γιώργης Παυλόπουλος "Τα Αντικλείδια" (ερωτήσεις σχολικού)
Τι σημαίνει Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν τίποτα; Μπορεί να
ισχύει το αντίστροφο; Να βλέπουμε χωρίς να κοιτάζουμε;
Ο ποιητής αναφερόμενος στους
ανθρώπους που δεν μπορούν να αντιληφθούν την ιδιαίτερη ομορφιά της ποίησης,
σχολιάζει πως «πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν τίποτα». Οι άνθρωποι
αυτοί είτε αδιαφορούν για την ποίηση είτε δεν είναι διατεθειμένοι να αφιερώσουν
το χρόνο που απαιτείται για να μπορέσει κάποιος να κατανοήσει και να εκτιμήσει
τον ποιητικό λόγο. Η πόρτα της ποίησης είναι ανοιχτή για όλους, έστω κι αν
κάποιοι κοιτάζουν, στρέφουν δηλαδή το βλέμμα τους προς το εσωτερικό της πόρτας,
αλλά δεν βλέπουν, δεν μπορούν δηλαδή να διακρίνουν τις ομορφιές που περιέχονται
εκεί.
Η αντίστροφη ενέργεια, το να
βλέπουμε δηλαδή, χωρίς να κοιτάζουμε, είναι αδύνατη αν εκληφθεί με
αντικειμενικούς όρους, υπό την έννοια πως για να δούμε κάτι θα πρέπει να
κοιτάξουμε προς την ανάλογη κατεύθυνση. Δεδομένου, όμως, πως το ποίημα αποτελεί
μια αλληγορία και πως δεν υπάρχει στην πραγματικότητα κάποια πόρτα, αλλά η
αφηρημένη έννοια της ποίησης, θα μπορούσαμε να πούμε πως για κάποιους ανθρώπους
είναι δυνατό να «βλέπουν», να κατανοούν, να αντιλαμβάνονται και να αισθάνονται
κάποια πράγματα, χωρίς απαραίτητα να κοιτάζουν. Αν εκλάβουμε δηλαδή την
ενέργεια της όρασης ως μια εσωτερική κατάσταση ενόρασης και αντίληψης, τότε
αυτή μπορεί να επιτευχθεί ακόμη κι αν δεν κοιτάζουν κάτι συγκεκριμένο.
...μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπουν... Τι τους παρακινεί να μπουν; Από τι
δηλαδή μαγεύονται; Τι μπορεί να βλέπουν; Εσείς τι βλέπετε;
Ο ποιητής θέλοντας να παρουσιάσει
με μεγαλύτερη ενάργεια την έλξη που ασκεί η ποίηση στους θεράποντές της αλλά
και στους απλούς αναγνώστες, παρουσιάζει την ποίηση σαν μια πόρτα ανοιχτή μέσα
από την οποία κάποιοι από αυτούς που κοιτάζουν διακρίνουν κάλλη και ομορφιές που
τους μαγεύουν. Στα πλαίσια της αλληγορίας ο ποιητής δεν διευκρινίζει τι είναι
αυτό που βλέπουν και τους μαγεύει, με τον τρόπο όμως που παρουσιάζει τις
αδιάκοπες προσπάθειές τους για να ανοίξουν την πόρτα της ποίησης -κάποιοι
μάλιστα χαλάνε μάταια ακόμη και τη ζωή τους αναζητώντας το μυστικό για να την
ανοίξουν- ενισχύει την αίσθηση πως αυτό που είδαν ασκεί επάνω τους τέτοιας
έντασης γοητεία και έλξη, ώστε είναι ικανοί να αφιερώσουν ολόκληρη τη ζωή τους
προκειμένου να διαβούν την πόρτα της ποίησης.
Η μαγεία που ασκεί η ποίηση σε
όσους την κατανοούν και την αισθάνονται έγκειται στην ικανότητα της τέχνης
αυτής να εκφράζει και τις πιο λεπτές αποχρώσεις των ανθρώπινων συναισθημάτων,
ενώ παράλληλα μπορεί να λειτουργεί ως ύψιστο εργαλείο προβληματισμού και πνευματικής
όξυνσης. Η ποίηση διατηρεί διαχρονικά έναν πολυσήμαντο ρόλο στη διατύπωση
σκέψεων, ιδεών και βιωμάτων, προσφέροντας έτσι τη δυνατότητα στους ανθρώπους να
περάσουν στους συγχρόνους τους αλλά και στις επόμενες γενιές μηνύματα και
εμπειρίες που έρχονται να προστεθούν στη συλλογική μνήμη και γνώση.
Η ποίηση βέβαια είναι μια
εξαιρετικά απαιτητική τέχνη και για τους αναγνώστες, που κάποτε οφείλουν να
καταβάλουν ιδιαίτερη προσπάθεια για να κατανοήσουν πλήρως το μήνυμα του
ποιήματος, αλλά κυρίως για τους ίδιους τους ποιητές που έρχονται αντιμέτωποι με
μια τέχνη που απαιτεί από αυτούς συνεχή και κοπιώδη προσπάθεια για τη σύνθεση
έστω και λίγων στίχων. Η δυσκολία, πάντως, αυτή αποτελεί ένα από τα στοιχεία
που συνθέτουν τη μαγεία της ποιητικής τέχνης, καθώς οι δημιουργοί θέλγονται από
το γεγονός ότι η τέχνη τους δεν κατακτάται εύκολα και επιβραβεύει μόνο εκείνους
που θα της αφιερώσουν μεγάλο μέρος της ζωής τους. Η ποίηση επομένως γοητεύει με
τη δυσκολία της, με την αντίσταση που προβάλλει σε όσους επιχειρήσουν να
ανακαλύψουν τη βαθύτερη ουσία της, αλλά και με την πολυδύναμη ικανότητά της να
εκφράζει κάθε σκέψη, εμπειρία και συναίσθημα των δημιουργών της.
Γιατί η πόρτα κλείνει για όσους μπόρεσαν να δουν στο βάθος;
Εκείνοι που κατορθώνουν να δουν
στο βάθος, εκείνοι που αντιλαμβάνονται την ιδιαίτερη μαγεία της ποιητικής
τέχνης, είναι κι εκείνοι που επιχειρούν να διαβούν την πόρτα της Ποίησης, είναι
δηλαδή οι επίδοξοι ποιητές. Η πόρτα της Ποίησης κλείνει γι’ αυτούς, υπό την
έννοια πως μόνο όσοι επιχειρήσουν να ασχοληθούν με την τέχνη αυτή
αντιλαμβάνονται πόσο δύσκολο είναι τελικά να δημιουργήσει κάποιος πραγματική
ποίηση. Ό,τι φαντάζει ίσως εύκολο ή τουλάχιστον εφικτό, για όποιον δεν το έχει
επιχειρήσει, στην πραγματικότητα είναι εξαιρετικά δύσκολο και κάποτε παρά τις
πολλαπλές προσπάθειες δεν οδηγεί σε κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα.
Η ποιητική τέχνη δεν παραδίδει τα
μυστικά της στους θεράποντές της, όσο κι αν εκείνοι προσπαθήσουν, καθώς δεν
υπάρχει επί της ουσίας μια απλή μεθοδολογία, ένας συγκεκριμένος τρόπος, με τον
οποίο να μπορεί κάποιος να γράψει Ποίηση. Η τέχνη αυτή προκύπτει ως μαγική
συγκυρία, ως αποτέλεσμα συνύπαρξης πολλών παραγόντων, χωρίς εν τέλει να μπορεί
ο ποιητής που κατόρθωσε να δημιουργήσει ποιητικό έργο να μπορεί να εξηγήσει πως
ακριβώς έφτασε στην ποιητική δημιουργία και φυσικά χωρίς να μπορεί να μεταδώσει
σε άλλους τη γνώση του για την ιδιαίτερη αυτή τέχνη.
Η πόρτα της Ποίησης είναι πάντοτε
ανοιχτή για όλους, μιας και όλοι μπορούν να απολαύσουν την πνευματική απόλαυση
που προσφέρει και όλοι μπορούν να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους στο κάλεσμά της,
μα όσοι πραγματικά επιχειρήσουν να συνθέσουν Ποίηση, θα κατανοήσουν αυτό που με
τρόπο απόλυτο καταγράφει στους στίχους του ο Παυλόπουλος: «Η πόρτα τότε
κλείνει. Χτυπάνε μα κανείς δεν τους ανοίγει». Η ομορφιά της Ποίησης και όλα όσα
καθιστούν την τέχνη αυτή ξεχωριστή, εντοπίζονται τελικά στο γεγονός ότι δεν
είναι προσιτή σε όλους κι εκείνοι μάλιστα που την υπηρετούν, γνωρίζουν πως στην
πραγματικότητα δεν είναι προσιτή σε κανέναν, ούτε στους ίδιους τους δημιουργούς
της.
Στο γνωστό παραμύθι, Ο Αλή-Μπαμπάς και οι Σαράντα Κλέφτες μια λέξη
μαγική ανοίγει τη σπηλιά με τους θησαυρούς. Μπορείτε να αναζητήσετε ομοιότητες
και διαφορές ανάμεσα στο παραμύθι και στον ποιητικό μύθο;
Το παραμύθι «Ο Αλή-Μπαμπάς και οι
Σαράντα Κλέφτες» προέρχεται από τη συλλογή «Χίλιες και μία νύχτες», στην οποία
η Σεχραζάτ διηγείται στο σουλτάνο Σεχριάρ παραμύθια τα οποία αφήνει
ανολοκλήρωτα μέχρι την επόμενη νύχτα για να διατηρήσει το ενδιαφέρον του και να
αναβάλει έτσι την επικείμενη θανάτωσή της.
Στο παραμύθι αυτό το στοιχείο που
κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη είναι μια μαγική σπηλιά η οποία στο
εσωτερικό της κρύβει αμύθητους θησαυρούς, όπως ακριβώς η ανοιχτή πόρτα της
Ποίησης, η οποία περιέχει υποσχέσεις εξαίσιων θησαυρών για όποιον μπορεί να δει
μέσα της. Ο Αλή-Μπαμπάς θα επιχειρήσει σαφώς να ανοίξει τη σπηλιά, όπως και οι
επίδοξοι ποιητές θέλουν να διαβούν την ανοιχτή πόρτα της Ποίησης.
Η βασική διαφορά, όμως, ανάμεσα
στο παραμύθι της Σεχραζάτ και την αλληγορία του Παυλόπουλου είναι ότι ενώ ο
Αλή-Μπαμπάς θα μάθει τις μαγικές λέξεις που ανοίγουν τη σπηλιά και θα μπορέσει
να απολαύσει τους θησαυρούς της, οι επίδοξοι ποιητές στην αλληγορία του
Παυλόπουλου δεν κατορθώνουν κάτι αντίστοιχο. Η πόρτα της Ποίησης κλείνει για
όποιον επιχειρήσει να την περάσει και παραμένει κλειστή παρά τις εναγώνιες
προσπάθειες των ενδιαφερόμενων. Οι ποιητές, βέβαια, προσπαθούν να δημιουργήσουν
το αντικλείδι που θα τους επιτρέψει να ανοίξουν τη μοναδική αυτή πόρτα, αλλά οι
προσπάθειές τους παραμένουν ατελέσφορες εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Το μέσο για να ανοίξουν τόσο η
σπηλιά όσο και η πόρτα της Ποίησης είναι πάντως οι λέξεις, με τη διαφορά ότι
ενώ για να ανοίξει η σπηλιά χρειάζεται μόλις δυο απλές λέξεις -πάντα τις
ίδιες-, το αντικλείδι για να ανοίξει η πόρτα της Ποίησης μπορεί να δημιουργηθεί
με άπειρους συνδυασμούς λέξεων, αλλά και πάλι μοιάζει να είναι ανέφικτη η
δημιουργία του.
Από την άλλη, οι θησαυροί που
κρύβει η σπηλιά είναι υλικοί, πολύτιμοι λίθοι και χρυσάφι, ενώ οι θησαυροί που
περιμένουν όποιον διαβεί την πόρτα της Ποίησης είναι πνευματικοί. Η ικανοποίηση
της δημιουργίας, η αίσθηση πληρότητας που προσφέρει η επίτευξη ενός τόσο
σημαντικού στόχου, αλλά και η πολύτιμη διάκριση του να πολιτογραφηθεί κάποιος
στην πόλη των ιδεών.
Ενώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι
στην αλληγορία του Παυλόπουλου υπάρχει και το ιδιαίτερο στοιχείο πως ο θησαυρός
που κρύβει η πόρτα της Ποίησης, ουσιαστικά η ίδια η τέχνη της Ποιήσεως,
συντίθεται σταδιακά χάρη στις ατέρμονες προσπάθειες των ποιητών να
δημιουργήσουν το πολύτιμο αντικλείδι. Η Ποίηση με τους θησαυρούς της δομείται
λέξη – λέξη από τους ποιητές εκείνους που αφιερώνουν τη ζωή τους στη δούλεψη
της τέχνης τους κι αυτό αποτελεί την πλέον καίρια διαβεβαίωση πως η Ποίηση ήταν
και παραμένει μια πόρτα ανοιχτή.
