Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Τα οφέλη της ανάδοχης φροντίδας [Ασκήσεις γλωσσικών επιλογών]

Shi Hu Kang

 
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Τα οφέλη της ανάδοχης φροντίδας [Ασκήσεις γλωσσικών επιλογών]
 
Κείμενο
Διερεύνηση της ποιότητας της ιδρυματικής και της ανάδοχης φροντίδας των παιδιών στην Ελλάδα, σήμερα: Η οπτική των κοινωνικών λειτουργών
 
Εισαγωγικό σημείωμα
Οι κοινωνικοί λειτουργοί που εργάζονται στις αναδοχές, αξιολόγησαν θετικά το εναλλακτικό μέτρο συγκρινόμενο με την ιδρυματική φροντίδα, επισημαίνοντας ότι καλύπτει τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών.
 
     Το γεγονός ότι Ευρωπαϊκοί οργανισμοί και όργανα στα οποία μετέχει και η Ελλάδα έθεσαν ως προτεραιότητά τους την αποϊδρυματοποίηση, καλώντας τα κράτη μέλη να προστατεύουν τα παιδιά στην κοινότητα αντί στο ίδρυμα, καθώς και η έκδοση των Κοινών Κατευθυντήριων Γραμμών από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την μετάβαση από την ιδρυματική φροντίδα στη φροντίδα σε επίπεδο τοπικής κοινότητας, οδήγησαν την χώρα μας σε μια σταδιακή αλλαγή με τελικό προορισμό την αποϊδρυματοποίηση.
     Η ανάδοχη φροντίδα διαθέτει πλεονεκτήματα έναντι της ιδρυματικής, καθώς προσφέρει εξατομικευμένη κάλυψη των αναγκών, καλύπτοντας το κενό της σύναψης συναισθηματικού δεσμού με ένα σταθερό πρόσωπο αναφοράς, απαλλάσσει το παιδί από τον κίνδυνο του στιγματισμού που επιφέρει η ιδρυματική συνθήκη, η απομάκρυνσή του από τους γονείς του είναι σχετικά πιο ήπια, ενώ οι γονείς συμπεριλαμβάνονται καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Η εμπειρία της οικογενειακής ζωής, το αίσθημα της ασφάλειας, η αποκλειστική φροντίδα και η σύναψη νέων επωφελών σχέσεων, λειτουργούν επανορθωτικά στα πρότερα τραύματά του, το ενισχύουν, ώστε να αναπτύξει δεξιότητές και να ξαναβρεί την παιδικότητά του. Ο τελικός στόχος της αναδοχής είναι η επιστροφή του παιδιού στην οικογένειά του, επομένως πρόκειται για φροντιστική κίνηση προσωρινού χαρακτήρα, καθώς οι έννομες σχέσεις με τους γονείς του δεν μεταβάλλονται, γεγονός που την διακρίνει από την τεκνοθεσία και οι ανάδοχοι εκπροσωπούν τους γονείς, όχι το παιδί.
     Στο πλαίσιο του προγράμματος Bucharest Early Intervention Project (BEIP), που είναι μια μελέτη για την ανάδοχη παρέμβαση σε ιδρυματοποιημένα παιδιά που ξεκίνησε στη Ρουμανία το 2000, πραγματοποιήθηκαν έρευνες που εξετάζουν μεταξύ άλλων την πρόοδο των παιδιών σχετικά με την συναισθηματική πρόσδεση και έκφραση. Βρέθηκε ότι παιδιά που τοποθετήθηκαν σε αναδοχή από ίδρυμα, ανέπτυξαν ασφαλή τύπο πρόσδεσης και υψηλότερο αίσθημα ασφάλειας, επομένως συμπεραίνεται ότι είναι δυνατή η ανάκαμψη όσον αφορά στην πρόσδεση. Επίσης, η πρώιμη τοποθέτηση σε αναδοχή, συνδέεται με λιγότερες δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία στην εφηβεία, με την βίωση θετικών συναισθημάτων όπως η χαρά και με χαμηλότερα επίπεδα υπερκινητικότητας και ελλειμματικής προσοχής.
     Επιπρόσθετα, σε ιδρυματοποιημένα παιδιά διαπιστώθηκαν εντονότερα προβλήματα συμπεριφοράς από παιδιά που μεγάλωναν σε ανάδοχες οικογένειες, όπως απόσυρση, παραπτωματική συμπεριφορά και επιθετικότητα. Αντιθέτως στα αναδεχόμενα παιδιά έχει διαπιστωθεί υψηλότερη σχολική επίδοση και επίδοση σε νοητικές κλίμακες, μεγαλύτερη πρόοδος στην οπτική-χωρική μνήμη και στην ικανότητα απόκτησης νέας γνώσης.
     Ο πρόσφατος Νόμος 4538/2018, που ρυθμίζει την εφαρμογή του θεσμού στην Ελλάδα, φιλοδοξεί να τον επαναφέρει στο προσκήνιο, επανασυστήνοντας τον στην κοινωνία και διαχωρίζοντάς τον στην συλλογική συνείδηση από την τεκνοθεσία. Αποτελεί μια προσπάθεια αναδιαμόρφωσης της διαδικασίας διεκπεραίωσης ενός αιτήματος αναδοχής, από την αρχική αίτηση έως την άρση της, εισάγει κοινωνικές και οργανωτικές καινοτομίες και αξιοποιεί σε μεγάλο βαθμό την τεχνολογία.
 
Μανδρανή Ελευθερία, Κοινωνική Λειτουργός
 
Ασκήσεις
 
1. Να προσδιορίσετε την έγκλιση που κυριαρχεί στο πλαίσιο της τρίτης παραγράφου («Στο πλαίσιο του προγράμματος… ελλειμματικής προσοχής») και να εξηγήσετε πως η έγκλιση αυτή συνδέεται με την πρόθεση της γράφουσας.
 
Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης παραγράφου κυρίαρχη έγκλιση είναι η οριστική, προκειμένου να δηλωθεί μέσω αυτής πως τα πορίσματα της μελέτης είναι βέβαια και έγκυρα. Πρόθεση, άλλωστε, της γράφουσας είναι να διαφανούν τα οφέλη της ανάδοχης φροντίδας, τα οποία είναι αξιόλογα ακόμη και όταν τα παιδιά που τοποθετούνται σε ανάδοχη οικογένεια έχουν διανύσει κάποιο διάστημα σε ίδρυμα. Υπ’ αυτή την έννοια, η δυνατότητα των παιδιών να δημιουργούν συναισθηματική πρόσδεση με την ανάδοχη οικογένεια και να αποκτούν αίσθημα ασφάλειας παρουσιάζεται ως κάτι το εφικτό και αποδεδειγμένο, όχι ως κάτι το απλώς προσδοκώμενο, όπως θα συνέβαινε με τη χρήση υποτακτικής έγκλισης. Αντιστοίχως, η βίωση θετικών συναισθημάτων και η ομαλότερη κοινωνικοποίηση συνιστούν δεδομένα οφέλη της ανάδοχης φροντίδας.
 
2. Να προσδιορίσετε το ρηματικό πρόσωπο που κυριαρχεί στο πλαίσιο της τέταρτης παραγράφου («Επιπρόσθετα, σε ιδρυματοποιημένα παιδιά… απόκτησης νέας γνώσης») και να εξηγήσετε πώς το ρηματικό αυτό πρόσωπο συνδέεται με την πρόθεση της γράφουσας.
 
Στο πλαίσιο της τέταρτης παραγράφου κυριαρχεί το γ΄ ρηματικό πρόσωπο -πληθυντικού και ενικού αριθμού-, καθώς μέσω αυτού προσδίδεται η αναγκαία για μια επιστημονική δημοσίευση αποστασιοποίηση και αντικειμενικότητα. Η γράφουσα επιδιώκει να τονίσει την υπεροχή της ανάδοχης φροντίδας έναντι της ένταξης σε ίδρυμα κατά τρόπο που να αποδίδονται τα οφέλη της μίας και τα μειονεκτήματα της άλλης επιλογής ως αμιγώς αντικειμενικές διαπιστώσεις, χωρίς υποκειμενική χροιά στα γραφόμενά της. Η ικανότητα, για παράδειγμα, των παιδιών να αποκτούν νέες γνώσεις και να έχουν υψηλότερες σχολικές επιδόσεις χάρη στη μέριμνα των ανάδοχων οικογενειών καταγράφεται ως συμπέρασμα επιστημονικής μελέτης και όχι ως -δυνητικά αμφισβητούμενη- προσωπική άποψη.
 
3. Η γράφουσα διατυπώνει τις απόψεις της στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου («Η ανάδοχη φροντίδα διαθέτει… τους γονείς, όχι το παιδί») με βεβαιότητα. Να εντοπίσετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές που υπηρετούν τη μετάδοση της βεβαιότητας και να εξηγήσετε πως το επιτυγχάνει καθεμία από αυτές.
 
Η βεβαιότητα της γράφουσας σχετικά με την υπεροχή της ανάδοχης φροντίδας έναντι της ιδρυματικής γίνεται αντιληπτή, μεταξύ άλλων, με την αξιοποίηση της οριστικής έγκλισης, μέσω της οποίας τα παρουσιαζόμενα οφέλη εμφανίζονται ως βέβαια και δεδομένα ( π.χ. «προσφέρει εξατομικευμένη κάλυψη των αναγκών»). Παραλλήλως, με την αξιοποίηση ασύνδετου σχήματος («Η εμπειρία της οικογενειακής ζωής, το αίσθημα της ασφάλειας, η αποκλειστική φροντίδα…»), αποδίδονται με νοηματική πυκνότητα τα στοιχεία εκείνα που το παιδί μπορεί να βιώσει μόνο στο πλαίσιο μιας οικογένειας, όπως είναι η αποκλειστική φροντίδα, τα οποία ελλείπουν σαφώς από το πλαίσιο ενός ιδρύματος. Επιτυγχάνει, έτσι, να μεταδώσει στον αναγνώστη εμφατικά την ξεκάθαρη υπεροχή της ανάδοχης φροντίδας. Η αξιοποίηση, συνάμα, γ΄ ρηματικού προσώπου («το ενισχύουν, ώστε να αναπτύξει δεξιότητές και να ξαναβρεί την παιδικότητά του») προσδίδει αντικειμενικότητα στην αξιολόγηση της ανάδοχης φροντίδας, ώστε το μεταδιδόμενο μήνυμα να εκλαμβάνεται ως κάτι το βέβαιο και δεδομένο.
 
4. Ποια οπτική υιοθετεί η γράφουσα απέναντι στην ανάδοχη φροντίδα στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου («Η ανάδοχη φροντίδα διαθέτει… τους γονείς, όχι το παιδί») και πώς γίνεται αυτή αντιληπτή σε γλωσσικό επίπεδο; Να καταγράψετε τρία παραδείγματα γλωσσικών επιλογών που φανερώνουν την οπτική της.
 
Η γράφουσα υιοθετεί θετική στάση απέναντι στην ανάδοχη φροντίδα, όπως αυτό διαφαίνεται από τις γλωσσικές επιλογές που αξιοποιεί για να καταγράψει τα οφέλη της. Με την αξιοποίηση επιθέτων και επιρρήματος θετικού περιεχομένου ( π.χ. «ένα σταθερό πρόσωπο αναφοράς - σύναψη νέων επωφελών σχέσεων», «λειτουργούν επανορθωτικά στα πρότερα τραύματά του») καθιστά εμφανή τα ποικίλα οφέλη ενός σταθερού και υποστηρικτικού οικογενειακού περιβάλλοντος για την ψυχική υγεία του παιδιού. Αντιστοίχως, με την αξιοποίηση αιτιολογικών και συμπερασματικών δευτερευουσών προτάσεων (π.χ. «καθώς προσφέρει εξατομικευμένη κάλυψη των αναγκών», «ώστε να αναπτύξει δεξιότητές και να ξαναβρεί την παιδικότητά του») υποδηλώνει την πρόθεσή της να αιτιολογήσει και να τεκμηριώσει τα οφέλη της ανάδοχης φροντίδας. Οφέλη, μάλιστα, τα οποία δεν είναι απλώς εικαζόμενα, αλλά θεωρούνται βέβαια. Επιπροσθέτως, η γράφουσα φροντίζει να παρουσιάσει τα οφέλη της ανάδοχης φροντίδας αξιοποιώντας μετοχικά σύνολα, όπως και κύριες προτάσεις, στο πλαίσιο των οποίων διαφαίνονται οι αρνητικές επιπτώσεις από τις οποίες διασφαλίζεται το παιδί (π.χ. «καλύπτοντας το κενό της σύναψης συναισθηματικού δεσμού», «απαλλάσσει το παιδί από τον κίνδυνο του στιγματισμού»).

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Βιώσιμη ανάπτυξη [Παράδειγμα παραγωγής λόγου]

Paul Souders

 
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Βιώσιμη ανάπτυξη [Παράδειγμα παραγωγής λόγου]
 
Κείμενο 1
Οι τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης: Περιβάλλον, Κοινωνία, Οικονομία
     Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι μια πολύπλευρη και συνεχώς εξελισσόμενη έννοια που αναφέρεται στην περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης, της περιβαλλοντικής διαχείρισης και της κοινωνικής ευημερίας. Ο πιο ευρέως αποδεκτός ορισμός, ο οποίος καθιερώθηκε το 1987, ορίζει τη βιώσιμη ανάπτυξη ως: «Ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να υπονομεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες».
     Αυτός ο ορισμός υπογραμμίζει δύο κεντρικές ιδέες: αυτή των «βασικών αναγκών» και αυτή των «περιβαλλοντικών περιορισμών». Πρώτα απ’ όλα, δίνει έμφαση στις βασικές ανάγκες των ανθρώπων παγκοσμίως, εστιάζοντας στην εξάλειψη της φτώχειας και διασφαλίζοντας ότι όλοι έχουν πρόσβαση σε βασικά αγαθά όπως τροφή, νερό, στέγη, υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση. Επιπλέον, αναγνωρίζει τους περιορισμούς που επιβάλλει η τεχνολογία και η κοινωνική οργάνωση στην ικανότητα του περιβάλλοντος να ανταποκρίνεται τόσο στις παρούσες όσο και στις μελλοντικές ανάγκες, τονίζοντας την ανάγκη διατήρησης της ακεραιότητας των φυσικών οικοσυστημάτων κατά την επιδίωξη οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.
     Το πιο κοινό πλαίσιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι το μοντέλο των τριών πυλώνων, το οποίο περιλαμβάνει τρεις διαστάσεις: περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική. Αυτό το μοντέλο επισημαίνει την ανάγκη για μια ολιστική και ισορροπημένη προσέγγιση προκειμένου να επιτευχθούν όλοι οι στόχοι που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα. Η οικονομική διάσταση επικεντρώνεται στην προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης με τρόπο αποτελεσματικό και δίκαιο μέσω της δημιουργίας ευκαιριών απασχόλησης, της προώθησης της καινοτομίας και της διασφάλισης ότι οι οικονομικές δραστηριότητες συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη ευημερία χωρίς να εξαντλούν τους φυσικούς πόρους.
     Η περιβαλλοντική διάσταση δίνει έμφαση στην προστασία και τη διατήρηση των φυσικών οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης της ρύπανσης, της υπεύθυνης διαχείρισης των φυσικών πόρων και του μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής για τη διατήρηση του πλανήτη για τις μελλοντικές γενιές. Τέλος, η κοινωνική διάσταση στοχεύει στη βελτίωση της ανθρώπινης ευημερίας και στην προώθηση της ισότητας διασφαλίζοντας πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη και η στέγαση, καθώς και στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προώθηση κοινοτήτων χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς.
 
Ελπίδα Χρύσου – Δρακουλάκου, 2025
 
Κείμενο 2
Υποέμφαση στις κοινωνικές και ηθικές διαστάσεις της κλιματικής αλλαγής
     Μια αξιοσημείωτη κριτική στο κίνημα της κλιματικής αλλαγής, ειδικά στις αρχικές του φάσεις, είναι η ανεπαρκής εστίασή του στις κοινωνικές και ηθικές πτυχές της κατάστασης. Αν και το κίνημα έχει ουσιαστικά αυξήσει την ευαισθητοποίηση σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι συχνά παραμελεί τις βαθιές ανησυχίες ηθικής και κοινωνικής δικαιοσύνης που συνδέονται στενά με την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί απλώς μια επιστημονική ή τεχνική δυσκολία. Είναι ουσιαστικά μια βαθιά ηθική ανησυχία που επηρεάζει τις ανθρώπινες ζωές, ειδικά εκείνες των περιθωριοποιημένων και ευάλωτων πληθυσμών. Κατά συνέπεια, κινήσεις που επικεντρώνονται κυρίως στην περιβαλλοντική πτυχή της κλιματικής αλλαγής μπορεί να παραμελούν ή να ελαχιστοποιούν τα ανθρώπινα και ηθικά στοιχεία, τα οποία είναι απαραίτητα για την κατανόηση της πλήρους έκτασης της κατάστασης.
     Οι κοινωνικές και ηθικές πτυχές της κλιματικής αλλαγής συνδέονται συχνά με ζητήματα ισότητας και δικαιοσύνης. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει δυσανάλογα τους φτωχούς, αυτόχθονες πληθυσμούς, τις γυναίκες και τις έγχρωμες κοινότητες – δημογραφικά στοιχεία που ιστορικά συνέβαλαν ελάχιστα στις παγκόσμιες εκπομπές άνθρακα, ενώ επωμίζονται τις πιο σημαντικές συνέπειες. Υπό αυτή την έννοια, η κλιματική δικαιοσύνη περιλαμβάνει όχι μόνο τον μετριασμό της περιβαλλοντικής ζημίας αλλά και την αποκατάσταση συστημικών ανισορροπιών που εντείνουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Τα κοινωνικά κινήματα που αντιμετωπίζουν αυτά τα ζητήματα υποστηρίζουν ότι η κλιματική καταστροφή δεν είναι αποκλειστικά περιβαλλοντική ανησυχία, αλλά άμεση συνέπεια των κοινωνικοπολιτικών συστημάτων, συμπεριλαμβανομένου του καπιταλισμού, της αποικιοκρατίας και της πατριαρχίας, που δίνουν προτεραιότητα στο κέρδος έναντι της ευημερίας των ατόμων και της γης. Το κίνημα της κλιματικής αλλαγής, παραβλέποντας μεγαλύτερα κοινωνικά και ηθικά ζητήματα, κινδυνεύει να διαιωνίσει τα υπάρχοντα συστήματα ισχύος αντί να τα αντιμετωπίσει.
     Επιπλέον, η παράλειψη της κοινωνικής δικαιοσύνης από τον διάλογο για την κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την παραμέληση των απαιτήσεων και των προοπτικών εκείνων που επηρεάζονται περισσότερο από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Πολλές λύσεις που προτείνονται από τα κύρια περιβαλλοντικά κινήματα, συμπεριλαμβανομένων των τεχνικών προόδων και των διαδικασιών που βασίζονται στην αγορά, όπως η τιμολόγηση του άνθρακα, ενδέχεται να μην αντιμετωπίσουν τις θεμελιώδεις ρίζες της κατάστασης και θα μπορούσαν ενδεχομένως να επιδεινώσουν τις υπάρχουσες αδικίες.
 
Βασιλική Γκόβαρη, 2025
 
Θέμα Δ
Αξιοποιώντας δημιουργικά το περιεχόμενο των κειμένων αναφοράς, σε ένα άρθρο 350-400 λέξεων που θα αναρτήσετε στο προσωπικό σας ιστολόγιο, να αναφέρετε:
α) τους λόγους για τους οποίους η σύγχρονη κοινωνία οφείλει να επιδιώκει τη βιώσιμη ανάπτυξη και
β) το κατά πόσο, κατά τη γνώμη σας, η βιώσιμη ανάπτυξη συναντά δυσκολίες ως προς την εφαρμογή της.
Μονάδες 30
 
Η αναγκαιότητα της βιώσιμης ανάπτυξης
 
     Με δεδομένη την έκταση του υπάρχοντος οικολογικού προβλήματος, η όποια περαιτέρω επιδίωξη οικονομικής ανάπτυξης των επιμέρους κρατών πρέπει να βασίζεται στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Πρέπει, δηλαδή, να λαμβάνονται υπόψη αφενός οι ανάγκες των μελλοντικών γενεών και αφετέρου η επιτακτική ανάγκη αποκατάστασης των ανισοτήτων εις βάρος οικονομικά ασθενέστερων κρατών που βιώνουν τη φτώχεια και τις συνεπαγόμενες δεινές συνθήκες διαβίωσης.
     Μια πρώτη παράμετρος της βιώσιμης ανάπτυξης είναι ο σεβασμός απέναντι στο περιβάλλον και στους μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους, προκειμένου να διασφαλιστεί η ύπαρξη αποθεμάτων για τις επόμενες γενεές. Οι οικονομικές επιδιώξεις του παρόντος δεν θα πρέπει να υλοποιούνται κατά τρόπο επιζήμιο για το φυσικό περιβάλλον, διότι υπονομεύεται δραστικά το βιοτικό επίπεδο όχι μόνο των τωρινών ανθρώπων, αλλά πολύ περισσότερο των ανθρώπων του μέλλοντος. Απαιτείται, υπ’ αυτή την έννοια, ένας εύλογος αυτοπεριορισμός, καθώς και επιλογές ανάπτυξης φιλικές για το εύθραυστο οικοσύστημα.
     Μια δεύτερη βασική παράμετρος της βιώσιμης ανάπτυξης είναι η αναγνώριση των υπαρχουσών ανισοτήτων και η συστηματική προσπάθεια αποκατάστασής τους. Η οικονομική ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι προνόμιο μόνο των ανεπτυγμένων κρατών. Χρειάζεται μέριμνα, ώστε, να διασφαλίζεται η ισόρροπη ανάπτυξη όλων των κρατών, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα ακραίας φτώχειας που μαστίζουν τις αναπτυσσόμενες περιοχές. Η άνιση ανάπτυξη, άλλωστε, υποδηλώνει έλλειμμα ανθρωπισμού και αδιαφορία απέναντι στο μεγεθυνόμενο πρόβλημα σημαντικού μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού που αδυνατεί να καλύψει έστω και στοιχειώδεις ανάγκες.
     Η αδιαφορία αυτή, βέβαια, όπως γίνεται εμφανής από την τρέχουσα παγκόσμια πραγματικότητα, συνιστά έναν από τους λόγους που δυσχεραίνουν την πραγμάτωση της βιώσιμης ανάπτυξης. Τα οικονομικώς ισχυρά κράτη τείνουν να αναζητούν τρόπους θωράκισης της δικής τους οικονομικής άνθισης, αντιμετωπίζοντας ως εξαιρετικά δυσεπίλυτη την κατάσταση των φτωχότερων κρατών και κατ’ επέκταση ως ζήτημα που δεν τους αφορά άμεσα. Αδιαφορούν, έτσι, όχι μόνο για το πώς θα τεθούν οι βάσεις για την κάλυψη των επειγουσών αναγκών των κρατών αυτών, αλλά ακόμη και για τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο που έχει η δική τους οικονομική δραστηριότητα στις φτωχότερες περιοχές.
     Αντιστοίχως, τα ισχυρά κράτη δεν εμφανίζονται πρόθυμα να αντιμετωπίσουν με δραστικό τρόπο το κρίσιμο περιβαλλοντικό πρόβλημα. Επιλέγουν, έτσι, είτε να λαμβάνουν ήπια -και ανεπαρκή μέτρα- είτε να αμφισβητούν πλήρως την ύπαρξη του προβλήματος αυτού. Το ενδεχόμενο, άλλωστε, να αποδεχτούν μείωση της οικονομικής τους δραστηριότητας, με μια παράλληλη διοχέτευση οικονομικών πόρων στα ασθενέστερα κράτη, δεν λαμβάνεται καν υπόψη, εφόσον θα επέφερε πτώση στο υψηλό βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους.
     Διαφαίνεται, επομένως, πως παρά την αναγκαιότητά της η βιώσιμη ανάπτυξη είναι δυσεπίτευκτη λόγω των ήδη υπαρκτών οικονομικών ανισοτήτων, όπως και του επιβαρυμένου φυσικού περιβάλλοντος. Θα απαιτούνταν, άλλωστε, μια εξισορρόπηση οικονομικών πόρων, η οποία δεν συζητείται καν από τα ισχυρά κράτη, έστω κι αν θα ήταν σωτήρια για τα ασθενέστερα.
 
[Λέξεις: 435 (400 + 10%)]

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Το οικολογικό αποτύπωμα της τροφής [Ασκήσεις Β΄ Θέματος]

Belle by Marion Rose
 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Το οικολογικό αποτύπωμα της τροφής [Ασκήσεις Β΄ Θέματος]
 
Το οικολογικό αποτύπωμα της τροφής
 
     Με την έκφραση οικολογικό αποτύπωμα της τροφής, περιγράφεται ο αντίκτυπος που έχουν η παραγωγή, η διανομή και η κατανάλωση τροφίμων στο περιβάλλον. Αυτό περιλαμβάνει τους πόρους που απαιτούνται για την καλλιέργεια, τη συγκομιδή, την επεξεργασία, τη μεταφορά και τη διάθεση των τροφίμων.
     Από την παραγωγή έως τα απόβλητα, το οικολογικό αποτύπωμα περιλαμβάνει τη χρήση γης, νερού, ενέργειας και χημικών εισροών, που απαιτούνται για τη γεωργία και την παραγωγή τροφίμων. Το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων επιδρά σημαντικά στη μείωση της βιοποικιλότητας, στην αλλαγή της χρήσης της γης, στην εξάντληση των πηγών γλυκού νερού και στη ρύπανση χερσαίων και υδάτινων οικοσυστημάτων, μέσω της απορροής αζώτου και φωσφόρου από λιπάσματα και κοπριά. Επιπλέον, η μεταφορά και η διανομή των τροφίμων από τα αγροκτήματα στα σούπερ μάρκετ και από εκεί στους καταναλωτές συμβάλλουν, επίσης, στην αύξηση του οικολογικού αποτυπώματος, μέσω της χρήσης ορυκτών καυσίμων και της παραγωγής αερίων του θερμοκηπίου.
     Τα απόβλητα επηρεάζουν σημαντικά το οικολογικό αποτύπωμα των τροφίμων. Ένα μεγάλο μέρος των τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως ξοδεύεται ή καταστρέφεται ή χάνεται κατά τα στάδια της παραγωγής, της διανομής ή της κατανάλωσης. Αυτό δεν έχει μόνο ως αποτέλεσμα την απώλεια πόρων και ενέργειας, που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των τροφίμων αυτών, αλλά συμβάλλει και στην παραγωγή μεθανίου και άλλων αερίων του θερμοκηπίου λόγω της αποσύνθεσης των τροφίμων στις χωματερές. Η διάθεση γεωργικών αποβλήτων, όπως υπολείμματα καλλιεργειών και κοπριά, μπορεί να συμβάλει στη ρύπανση του αέρα και των υδάτων, καθώς και στην έκλυση αερίων του θερμοκηπίου. Υπολογίζεται πως κάθε χρόνο περίπου 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι τροφίμων καταλήγουν στα σκουπίδια παγκοσμίως.
     Η παραγωγή τροφίμων ζωικής προέλευσης είναι περισσότερο επιβαρυντική ως προς το περιβάλλον σε σχέση με την παραγωγή των τροφίμων φυτικής προέλευσης. Πολλές δραστηριότητες που σχετίζονται με την εντατική κτηνοτροφία παγκοσμίως, όπως η μετατροπή της γης σε βοσκοτόπια, η καλλιέργεια ζωοτροφών, η επεξεργασία και μεταφορά των τελικών προϊόντων ευθύνονται για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων αερίων του θερμοκηπίου.
     Η εκμετάλλευση των πόρων για τις δραστηριότητες της κτηνοτροφίας υποβαθμίζει ανεπανόρθωτα τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα και μπορεί να αποβεί επιβλαβής για όλο το μήκος της τροφικής αλυσίδας. Όπως αναφέρθηκε, οι εκτάσεις γης και οι ποσότητες νερού που απαιτούνται δεν αφορούν μόνο την εκτροφή των ζώων αυτή καθ’ εαυτή, αλλά και τις εκτάσεις που απαιτούνται για την καλλιέργεια των ζωοτροφών. Σήμερα, περίπου το 25% της έκτασης του πλανήτη χρησιμοποιείται για την εκτροφή ζώων, και η παραγωγή ζωοτροφών καταλαμβάνει το 1/3 των καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Έτσι, η κτηνοτροφία καταλαμβάνει το 70% της συνολικής διαθέσιμης αγροτικής γης, καταναλώνει το 30% του νερού που χρησιμοποιείται στην αγροτική παραγωγή και ευθύνεται για το 20% των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
 
Συγγραφική Ομάδα: Κουρεμένου Βάσια, Σπυριδάκης Δημήτρης
 
ΘΕΜΑ Β
 
Β1. Να γράψετε στο τετράδιό σας δίπλα στον αριθμό της Στήλης Α το γράμμα από τη Στήλη Β που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του κειμένου (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου):
 
Στήλη Α                                                          Στήλη Β

1.  Στην πρώτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:	α. η έννοια του οικολογικού αποτυπώματος συνδέεται με την οικονομική ανάπτυξη που προκύπτει από τη γεωργική καλλιέργεια β. η τροφοδοσία των καταστημάτων με τρόφιμα επενεργεί αρνητικά στο περιβάλλον γ. ως οικολογικό αποτύπωμα νοείται το όφελος που προσφέρει το οικοσύστημα στους ανθρώπους
2. Στη δεύτερη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:	α. η διαφοροποίηση του τρόπου αξιοποίησης της γης είναι επωφελής β. στο οικολογικό αποτύπωμα εντάσσονται η σπατάλη νερού, ενέργειας και χημικών γ. μέσω της μαζικής παραγωγής τροφίμων μειώνονται είδη φυτών ή ζώων
3. Στην τέταρτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:	α. η φυτική καλλιέργεια αυξάνει την παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου β. τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον γ. τα τρόφιμα ζωτικής προέλευσης βλάπτουν ελάχιστα το περιβάλλον
4.   Στην τρίτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:	α. τα απόβλητα συνιστούν καίριο παράγοντα για την επιζήμια επίδραση της παραγωγής τροφίμων στο περιβάλλον β. η σπατάλη τροφίμων επιβαρύνει το περιβάλλον αποκλειστικά λόγω της απώλειας των πρώτων υλών που απαιτήθηκαν για τη δημιουργία τους γ. το πόσο των τροφίμων που καταλήγει στις χωματερές δεν είναι επαρκές για την πρόκληση σημαντικής ζημίας στο περιβάλλον
5. Στην πέμπτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:	α. σχεδόν το ¼ του πλανήτη αξιοποιείται για την εκτροφή ζώων β. το 70% του χερσαίου εδάφους αξιοποιείται για την κτηνοτροφία γ. η κτηνοτροφία ευθύνεται για το ένα πέμπτο των αερίων θερμοκηπίου

 
1 = β (ο αντίκτυπος που έχουν… η διανομή… περιλαμβάνει… τη μεταφορά και τη διάθεση των τροφίμων)
2 = γ (Το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων επιδρά σημαντικά στη μείωση της βιοποικιλότητας)
3 = α (Πολλές δραστηριότητες… όπως η μετατροπή της γης σε βοσκοτόπια, η καλλιέργεια ζωοτροφών… ευθύνονται για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων αερίων του θερμοκηπίου)
4 = α (Τα απόβλητα επηρεάζουν σημαντικά το οικολογικό αποτύπωμα των τροφίμων)
5 = α (περίπου το 25% της έκτασης του πλανήτη χρησιμοποιείται για την εκτροφή ζώων)
 
Β2.α. Ποια είναι η πρόθεση των συντακτών στην τρίτη παράγραφο του κειμένου  «Τα απόβλητα επηρεάζουν... στα σκουπίδια παγκοσμίως» (μονάδες 2) και πώς ο τρόπος με τον οποίο την αναπτύσσουν, εξυπηρετεί την πρόθεσή τους αυτή; (μονάδες 3)
 
Πρόθεση των συντακτών είναι να προβληματίσει τους αναγνώστες σχετικά με το πόσο επιβλαβή αντίκτυπο έχουν στο περιβάλλον τα απόβλητα που σχετίζονται με την παραγωγή τροφίμων. Προκειμένου να επιτύχουν τον στόχο τους αναπτύσσουν τη συγκεκριμένη παράγραφο με τη μέθοδο του αιτίου – αποτελέσματος. Πιο συγκεκριμένα, ως αίτιο τίθεται το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των παραγομένων τροφίμων καταστρέφεται, χάνεται ή σπαταλιέται, γεγονός που έχει διττό αποτέλεσμα, καθώς αφενός σημειώνεται μάταιη απώλεια ενέργειας για την παραγωγή των τροφίμων αυτών και αφετέρου μέσω της αποσύνθεσης όλων των τροφίμων αυτών στις χωματερές εκλύονται επικίνδυνα αέρια του θερμοκηπίου.
Με την αξιοποίηση του αιτίου – αποτελέσματος καθίσταται εμφανέστερη η σύνδεση ανάμεσα στη σπατάλη τροφίμων και τη μόλυνση του περιβάλλοντος, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ο αναγνώστης αφενός πείθεται για το πρόβλημα και αφετέρου κατανοεί τη δική του συμβολή στο ζήτημα αυτό.
 
β. Να αιτιολογήσετε γιατί στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου «Η παραγωγή τροφίμων… αερίων του θερμοκηπίου» γίνεται χρήση μόνο οριστικής έγκλισης. Ακολούθως να αντικαταστήσετε τα ρήματα οριστικής με υποτακτική έγκλιση μέσω της οποίας να δηλώνεται το πιθανό ή το δυνατό και να εξηγήσετε πώς επηρεάζεται το νόημα της παραγράφου (μονάδες 10)
Μονάδες 15
 
Οι συντάκτες του κειμένου αξιοποιούν μόνο οριστική έγκλιση στο πλαίσιο της τέταρτης παραγράφου, διότι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος από την παραγωγή τροφίμων ζωικής προέλευσης συνιστά δεδομένη πραγματικότητα. Ως εκ τούτου, μέσω της οριστικής δηλώνεται όχι απλώς η βεβαιότητά τους, αλλά κυρίως το γεγονός πως αποτυπώνεται μια αναμφισβήτητα ισχύουσα κατάσταση.
Αν, ωστόσο, η στην παράγραφο αυτή γινόταν χρήση υποτακτικής έγκλισης, όπως παραδείγματος χάριν, ως εξής: «… ενδέχεται να είναι περισσότερο επιβαρυντική…», «… που μπορεί να σχετίζονται με την εντατική κτηνοτροφία», το νόημα θα ήταν σημαντικά διαφορετικό. Μέσω της υποτακτικής έγκλισης δηλώνεται όχι κάτι το βέβαιο και ισχύον, αλλά κάτι το οποίο μπορεί ή ενδέχεται να ισχύει. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η παράγραφος θα αναφερόταν σε μία πιθανή, αλλά όχι εξακριβωμένη κατάσταση, αφήνοντας, έτσι, περιθώρια αμφισβήτησης των σχετικών συμπερασμάτων.
 
Β3. Ποια θεωρείτε πως είναι η στάση των συντακτών του κειμένου απέναντι στην κτηνοτροφία; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας με τουλάχιστον δύο γλωσσικές επιλογές.
Μονάδες 10
 
Οι συντάκτες του κειμένου τηρούν αρνητική στάση απέναντι στην κτηνοτροφία, εφόσον τη θεωρούν ιδιαιτέρως επιβαρυντική για το περιβάλλον. Η στάση τους αυτή γίνεται εμφανής, μεταξύ άλλων, με τη χρήση ασύνδετου σχήματος («η μετατροπή της γης σε βοσκοτόπια, η καλλιέργεια ζωοτροφών, η επεξεργασία και μεταφορά των τελικών προϊόντων») μέσω του οποίου αναδεικνύονται με συνοπτικό τρόπο πτυχές της κτηνοτροφίας που ζημιώνουν το περιβάλλον. Με τη χρήση, άλλωστε, ενός επιρρήματος επισημαίνουν εμφατικά το ανήκεστο της περιβαλλοντικής ζημίας που προκύπτει εξαιτίας της κτηνοτροφίας («κτηνοτροφίας υποβαθμίζει ανεπανόρθωτα τα οικοσυστήματα»). Παραλλήλως, προκειμένου να αποδοθεί με εναργή τρόπο το τίμημα της κτηνοτροφίας οι συντάκτες αξιοποιούν αριθμητικά δεδομένα (στατιστικά στοιχεία) («το 25% της έκτασης του πλανήτη χρησιμοποιείται για την εκτροφή ζώων») μεταδίδοντας εναργώς στον αναγνώστη το εύρος του αντικτύπου που έχει η κτηνοτροφία.
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) το περιεχόμενο των δύο τελευταίων παραγράφων του κειμένου.
Μονάδες 20
 
Τα τρόφιμα από την κτηνοτροφία επιβαρύνουν περισσότερο το περιβάλλον απ’ ό,τι τα φυτικά. Λόγω της παραγωγής ζωοτροφών, της επεξεργασίας και της μεταφοράς των ζωικών τροφίμων εκλύονται αέρια του θερμοκηπίου, ζημιώνονται τα οικοσυστήματα και παραβλάπτεται η βιοποικιλότητα. Το ένα τέταρτο του πλανήτη αξιοποιείται για την κτηνοτροφία δεσμεύοντας το μεγαλύτερο μέρος της αγροτικής γης και απαιτώντας μεγάλες ποσότητες νερού. Έτσι, η εκτροφή των ζώων, όπως και η καλλιέργεια ζωοτροφών ευθύνονται σημαντικά για τη μόλυνση του περιβάλλοντος.
[Λέξεις: 74]
    
 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εθνική & πολιτισμική ταυτότητα

Jeff Creation
 
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εθνική & πολιτισμική ταυτότητα
 
Η εθνική και η πολιτισμική ταυτότητα συνιστούν εκφάνσεις συλλογικών ταυτοτήτων που επιτρέπουν στα μέλη εκτενών ομάδων να διαμορφώνουν συνεκτικούς μεταξύ τους δεσμούς με βάση ορισμένα κοινά στοιχεία ή κοινές αντιλήψεις. Η εθνική ταυτότητα είναι διακριτή από την πολιτισμική, αν και υπάρχουν αρκετές ομοιότητες μεταξύ των δύο αυτών ταυτοτήτων.
 
Η σημασία της εθνικής ταυτότητας
Η ύπαρξη των εθνικών ταυτοτήτων, αν και ως ένα βαθμό βασίζεται σε μια φαντασιακή διεργασία, στην εντύπωση, δηλαδή, πως όλα τα μέλη ενός έθνους έχουν την ίδια αφοσίωση στη συλλογική προσπάθεια της ανάπτυξης και της προστασίας του έθνους, αποκτά πιο απτή επικύρωση, όταν τα μέλη ενός έθνους αλληλοεπιδρούν με τα μέλη ενός άλλου, οπότε και γίνονται αντιληπτές οι μεταξύ τους διαφοροποιήσεις. Η έννοια της εθνικής ταυτότητας, επομένως, αν και μοιάζει περισσότερο με νοητική κατασκευή, εμπεριέχει στοιχεία που επιβεβαιώνουν την πραγματική της υπόσταση, δοθέντος πως τα μέλη κάθε έθνους έχουν τη δική τους γλώσσα, το δικό τους πλαίσιο συνηθειών, αντιλήψεων και επιδιώξεων.
Η διαμόρφωση και η διατήρηση της εθνικής ταυτότητας δεν αποσκοπεί στο να θέσει όρια μεταξύ ανθρώπων και κρατών, αλλά στο να τονίσει στα μέλη κάθε επιμέρους έθνους τις δικές τους προτεραιότητες, οι οποίες συνίστανται στο να συμβάλλουν πρωτίστως στη θετική πορεία του δικού τους έθνους· κι αυτό όχι στο πλαίσιο ενός αρνητικού ανταγωνισμού, αλλά λόγω της επίγνωσης πως εκ των πραγμάτων κάθε εθνότητα οφείλει να προασπίζεται τα δικά της συμφέροντα και τη δική της ευημερία, προτού προχωρήσει στην πιο συλλογική προσπάθεια για τη διαφύλαξη της ευημερίας του συνόλου της ανθρωπότητας.
Με δεδομένη την ύπαρξη ενός κράτους που εκπροσωπεί και εμπεριέχει την πλειονότητα ενός έθνους, η εθνική ταυτότητα εκλαμβάνει και πολιτική διάσταση, με αποτέλεσμα να γίνεται εμφανές πως αν δεν μεριμνήσουν τα μέλη της εθνότητας για τη διαφύλαξη του κράτους τους, τότε δεν θα έχουν την πραγματική δυνατότητα να επιδοθούν σε ευρύτερα ανθρωπιστικές επιδιώξεις, εφόσον το δικό τους κράτος θα έχει περιέλθει σε κατάσταση ανάγκης και ελλιπούς ανάπτυξης.
Υπ’ αυτό το πρίσμα η διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας επιτρέπει στα μέλη ενός έθνους να ιεραρχούν τις προτεραιότητές τους και να κατανοούν πως οφείλουν να είναι αφοσιωμένα πρωτίστως στο δικό τους κράτος και στο δικό τους έθνος, για να έχουν κατόπιν ένα συγκροτημένο κέντρο που θα τους επιτρέψει μια πιο ενεργή και αποτελεσματική συμμετοχή σε πανεθνικές και διακρατικές επιδιώξεις.
Παραλλήλως, μέσω της εθνικής ταυτότητας διασφαλίζεται η συνοχή των μελών του έθνους και η από κοινού προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας του κοινού τους κράτους. Η προάσπιση αυτή λαμβάνει ιδιαίτερη σημασία σε περιόδους κρίσης, γι’ αυτό και η όποια προσπάθεια υπονόμευσης της εθνικής ταυτότητας επενεργεί διαβρωτικά και υπονομευτικά για την ασφάλεια των πολιτών έναντι πιθανών εχθρικών κινήσεων. Όσο, άλλωστε, κι αν θα ήταν θεμιτό να μην υπάρχουν τέτοιοι κίνδυνοι, θα ήταν αφελές να θεωρηθούν απίθανοι και μη υπαρκτοί. Είναι, ως εκ τούτου, σημαντικό για την ασφάλεια κάθε επιμέρους χώρας να διατηρείται ενεργή η έννοια της εθνικής ταυτότητας, διότι κανείς δεν μπορεί να θεωρήσει δεδομένες τις αγαθές διαθέσεις των άλλων κρατών και κατ’ επέκταση κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να απαιτηθεί μια συλλογική προσπάθεια άμυνας απέναντι σε μια επεκτατική ή εν γένει επιθετική κίνηση ενός άλλου κράτους.
 
Τα στοιχεία διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας
- Ο βασικός πυρήνας της εθνικής ταυτότητας εντοπίζεται στη χώρα κοινής καταγωγής ή διαβίωσης και, κατ’ επέκταση, στο κράτος που έχει δημιουργηθεί στη χώρα αυτή. Η εθνική ταυτότητα συνδέει, δηλαδή, τα άτομα που έχουν γεννηθεί και είναι πολίτες μιας χώρας ή κατάγονται από αυτή, έστω κι αν έχουν τη διαμονή τους σε κάποια άλλη χώρα. Ο ρόλος της χώρας στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας είναι ιδιαιτέρως σημαντικός, τόσο γιατί επηρεάζει λόγω της τοποθεσίας της τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή ακόμη και της εξωτερικής εμφάνισης των ατόμων που αντλούν την καταγωγή τους από αυτή όσο και γιατί η ιστορική της πορεία λόγω συχνά της γεωγραφικής της θέσης συνθέτει ένα ευρύ πλαίσιο κοινών εμπειριών και βιωμάτων -συχνά τραυματικών- για τα άτομα που ζουν ή κατάγονται από αυτή. Παραλλήλως, η κατάσταση στην οποία βρίσκεται η εκάστοτε χώρα (ελεύθερη, οικονομικά ισχυρή ή ευάλωτη, υπό κατοχή ή υπό επίθεση) επηρεάζει δραστικά την κατάσταση διαβίωσης των πολιτών της, αλλά ακόμη κι εκείνων που κατάγονται από αυτή.
 
- Έτερος μείζων παράγοντας διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας είναι η μητρική γλώσσα των μελών ενός έθνους. Η κοινή μητρική γλώσσα λειτουργεί ως βασικό μέσο σύνδεσης των μελών ενός έθνους, διότι επιτρέπει την μεταξύ τους επικοινωνία και αναγνώριση σε οποιοδήποτε μέρος της γης κι αν βρίσκονται. Είναι, συνάμα, το μέσο που καθιστά εφικτή τη μετάδοση, την κατανόηση και την εμπέδωση καίριων στοιχείων της εθνικής ταυτότητας, αλλά και της κοινής πολιτισμικής ταυτότητας. Μέσω της γλώσσας δημιουργείται ένας στενός δεσμός επικοινωνίας, αλληλοκατανόησης και κοινού πολιτιστικού υπόβαθρου που επιτρέπει στα μέλη ενός έθνους να υιοθετούν και να διαφυλάττουν ουσιώδη γνωρίσματα και επιδιώξεις του έθνους τους. Έτσι, παρά τις όποιες διαφορές ατομικής ταυτότητας ή επιμέρους ιδεολογικών ταυτοτήτων, η μητρική γλώσσα λειτουργεί ως ο ισχυρότερος δεσμός μεταξύ των μελών ενός έθνους, εφόσον αποτελεί φορέα μετάδοσης των ιδιαίτερων εθνικών γνωρισμάτων. Κάθε έθνος, άλλωστε, έχει τους δικούς του όρους ή τις δικές του λέξεις με ξεχωριστό συναισθηματικό φορτίο που υπενθυμίζουν σε όλα τα μέλη του έθνους στοιχεία για τα οποία αγωνίστηκαν, συλλογικά τραύματα ή μελλοντικές επιδιώξεις που απαιτούν τη μεταξύ τους συνοχή και συνεργασία.
 
- Βασικό στοιχείο διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας είναι συχνά η θρησκεία, εφόσον συνήθως τα μέλη μιας εθνότητας ασπάζονται το ίδιο θρήσκευμα και μέσω αυτού υιοθετούν ένα κοινό πλαίσιο ηθικών αξιών. Η θρησκεία με τις τελετές της, τις ιερές μέρες και τις εορτές που τιμά προσφέρει στα μέλη ενός έθνους έναν ακόμη κοινό κώδικα ταύτισης μεταξύ τους, καθώς συνειδητοποιούν πως τιμούν και σέβονται τα ίδια ιερά πρόσωπα και ακολουθούν -σε διαφορετικό ίσως βαθμό- τις ίδιες θρησκευτικές επιταγές. Επιπροσθέτως, η θρησκεία ως μέρος τόσο της εθνικής όσο και της πολιτισμικής ταυτότητας διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο σε ποικίλες ιστορικές στιγμές κάθε έθνους, με αποτέλεσμα να λειτουργεί με ιδιαίτερο τρόπο ως μέσο συνένωσης των μελών κάθε επιμέρους έθνους.
 
- Η εθνική ταυτότητα διαμορφώνεται σε σημαντικό βαθμό από την ιστορία του κάθε έθνους και ειδικότερα από τον τρόπο με τον οποίο μέσω αυτής διασφαλίζεται σε επίπεδο αφήγησης η συνέχεια και η εξελικτική πορεία του. Η ιστορία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πώς γίνεται αντιληπτό το έθνος από τα μέλη του, ιδίως όταν στην ιστορική του πορεία ενδέχεται να έχει διαπράξει εγκληματικές ενέργειες (π.χ. Ρωσία, Γερμανία). Εναπόκειται, εν πολλοίς, στους ιστορικούς το πώς θα παρουσιάσουν την πορεία του εκάστοτε έθνους και το σε ποια σημεία θα δώσουν έμφαση και ποια θα επιχειρήσουν να αποσιωπήσουν ή να «εξομαλύνουν». Κάθε πολίτης, βέβαια, έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει την ιστορία του έθνους του μέσα από έργα αλλοεθνών ιστορικών, στο πλαίσιο των οποίων δεν απαντώνται αποσιωπήσεις ή ωραιοποιήσεις. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ιστορία λειτουργεί ως πρόσθετος συνεκτικός δεσμός για τα μέλη ενός έθνους, καθώς μέσα από αυτή διαφαίνονται οι δυσκολίες, οι αγώνες, τα επιτεύγματα, αλλά και τα τραυματικά βιώματα κάθε εθνότητας.
 
- Ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας διαδραματίζει η λογοτεχνική παραγωγή κάθε επιμέρους έθνους, διότι μέσω αυτής προβάλλονται τόσο καίριες αντιλήψεις, ιδέες και αξίες όσο και συλλογικά τραύματα που επηρεάζουν το πώς τα μέλη ενός έθνους αντιλαμβάνονται την ταυτότητά τους. Η λογοτεχνία διαδραματίζει έντονα παιδαγωγικό ρόλο, καθώς έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει με συναισθηματικό ή με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο είτε κρίσιμα βιώματα ενός έθνους είτε ηθικές ποιότητες που χαρακτηρίζουν -ή ο δημιουργός του έργου θα ήθελε να χαρακτηρίζουν- τα μέλη ενός έθνους. Μέσω της λογοτεχνίας αισθητοποιείται η συλλογική γνώση και αντίληψη ενός έθνους, διαφαίνονται οι κυρίαρχες αξίες ή επιδιώξεις του και πλάθονται κεντρικοί «ήρωες» που εκπροσωπούν τα ιδανικά του εκάστοτε έθνους. Υπ’ αυτή την έννοια στον κόσμο της λογοτεχνίας οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να αναβιώσουν κρίσιμες ιστορικές στιγμές, να γνωρίσουν τον πνευματικό πλούτο του έθνους τους, να προβληματιστούν σχετικά με παρελθοντικές ή μελλοντικές επιδιώξεις του, αλλά και να ταυτιστούν με πρόσωπα που ενέχουν ιδιαίτερη αξία ως φορείς καίριων εθνικών γνωρισμάτων.
 
- Ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας διαδραματίζουν τα έθιμα και οι παραδόσεις των επιμέρους εθνών. Είτε αντλούνται από το απώτερο είτε από το πρόσφατο παρελθόν ενός έθνους, τα έθιμα μέσω της επανάληψής τους λειτουργούν ως πρόσθετο στοιχείο συνένωσης των πολιτών και μέσο αναγνώρισης της μεταξύ τους ομοιότητας. Μέσω των εθίμων, άλλωστε, επιβιώνουν αντιλήψεις ή συνήθειες που αποτελούν ιδιαίτερες και μοναδικές εκφάνσεις της ταυτότητας του κάθε έθνους, πιστοποιώντας έτσι τη διαφοροποίησή τους από άλλα έθνη, καθώς και αναδεικνύοντας τις αξίες στις οποίες το κάθε έθνος δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα. Ένα έθιμο, για παράδειγμα, που συνδέεται με τη θρησκεία, φανερώνει το πόσο στενά συνυφασμένη είναι η θρησκευτική λατρεία με την ιστορία και την καθημερινότητα ενός έθνους.
 
Εθνική ταυτότητα και αλλοδαποί πολίτες του κράτους
Λόγω των συνεχών μετακινήσεων πληθυσμών (οικονομικοί μετανάστες, πρόσφυγες) κανένα κράτος δεν αποτελείται από μία μόνο εθνότητα. Όλα τα κράτη, δηλαδή, είναι πολυπολιτισμικά και πολυεθνικά, έστω κι αν σε κάθε κράτος υπάρχει ένας πλειοψηφικός πυρήνας μιας κυρίαρχης εθνότητας. Η εθνική ταυτότητα, επομένως, ενός κράτους δεν αφορά το σύνολο των πολιτών του, προσδιορίζεται όμως από την εθνότητα που πλειοψηφεί σε αυτό. Πρόκειται για μια συνθήκη που συναντάται σε όλα τα κράτη και απασχολεί τους πολίτες όλων των κρατών. Η εθνική ταυτότητα, ωστόσο, δεν λειτουργεί -και δεν πρέπει να λειτουργεί- ως μέσο διαχωρισμού των πολιτών, όποια εθνική ταυτότητα κι αν πρεσβεύουν αυτοί. Η συνύπαρξη ποικίλων εθνοτήτων σε κάθε κράτους αποτελεί περισσότερο μια ευκαιρία προβολής της δυνατότητας των πολιτών να σέβονται ο ένας τον πολιτισμό και την εθνικότητα του άλλου σ’ ένα πλαίσιο αρμονικής συνύπαρξης και συνεργασίας.
Η συνύπαρξη αυτή, βέβαια, δεν σημαίνει πως το κάθε κράτος δεν μπορεί να στηρίζει και να προωθεί την πληθυσμιακά κυρίαρχη εθνική ταυτότητα, αφού μέσω αυτής βρίσκει έκφραση το αίσθημα των περισσότερων πολιτών του. Έτσι, σε κάθε κράτος ενισχύεται και καλλιεργείται μέσω της εκπαίδευσης, των μέσων ενημέρωσης, των πολιτικών, αλλά και της τέχνης η κυρίαρχη εθνική ταυτότητα, χωρίς αυτό να οδηγεί σε καταπίεση των πολιτών που έχουν διαφορετική πολιτισμική και εθνική ταυτότητα. Πρόκειται, απλώς, για την πραγμάτωση του δικαιώματος της πλειοψηφίας, όπως συμβαίνει σε κάθε δημοκρατία, να στηρίζει την εθνική της ταυτότητα.
Οι πολίτες, άλλωστε, διαφορετικής εθνικής ταυτότητας, εφόσον ζουν και εργάζονται σε ένα κράτος οφείλουν νομική αφοσίωση σε αυτό και, παραλλήλως, οφείλουν να κατανοούν πως ό,τι προωθεί την οικονομική και πολιτισμική του ανάπτυξη, όπως, μεταξύ άλλων, είναι οι συνεκτικοί δεσμοί μεταξύ των πολιτών του, χρειάζεται να γίνεται σεβαστό και από εκείνους.
 
Πολιτισμική ταυτότητα
Τα στοιχεία που συνθέτουν την πολιτισμική ταυτότητα ενός έθνους ή ενός κράτους ταυτίζονται ως ένα βαθμό με εκείνα της εθνικής ταυτότητας, με τη διαφορά πως η πολιτισμική ταυτότητα είναι ευρύτερη αλλά και σαφώς πιο ευέλικτη, εφόσον βρίσκεται υπό συνεχή διαμόρφωση. Η πολιτισμική ταυτότητα, άλλωστε, καθρεφτίζει το επίπεδο πολιτισμού ενός έθνους, όπως αυτό διαμορφώνεται σε κάθε περίοδο υπό την επίδραση των ποικίλων αλληλοεπιδράσεων με άλλους πολιτισμούς, καθώς και από την πνευματική δυναμική της κάθε νέας γενιάς.
Μέσω της πολιτισμικής ταυτότητας, που συνιστά μια ακόμη έκφανση της συλλογικής ταυτότητας ενός έθνους, προβάλλονται οι αξίες, οι πεποιθήσεις, οι επιδιώξεις, το πολιτισμικό επίπεδο (ως παρελθόν, αλλά κυρίως ως παρόν), οι πνευματικές επιτεύξεις, καθώς και οι ποιότητες ενός λαού. Πρόκειται για μια ταυτότητα, η οποία, όπως και η εθνική, εξελίσσεται διαρκώς χάρη στις νέες ποιότητες που προσφέρει κάθε νέα γενιά, αλλά και λόγω των συνεχών ιστορικών και πολιτικών αλλαγών.
 
Τα γνωρίσματα της πολιτισμικής ταυτότητας
- Σημαντικό τμήμα της πολιτισμικής ταυτότητας ενός έθνους αποτελεί σαφώς ο ήδη υπάρχων πολιτισμός του και τα επιτεύγματα αυτού. Υλικά δημιουργήματα του πολιτισμού, πνευματικά δημιουργήματα του παρελθόντος, άυλα στοιχεία μιας πνευματικής παράδοσης που διαιωνίζεται μέσω των εθίμων, της προφορικής ιστορίας και της λαϊκής λογοτεχνικής παράδοσης, αλλά και οι παραδεδομένες αξίες ενός έθνους συνιστούν σαφείς εκφάνσεις της υπάρχουσας πολιτισμικής ταυτότητας.
 
- Η πολιτισμική ταυτότητα γίνεται ιδιαιτέρως εμφανής μέσω της αλληλοεπίδρασης με πολίτες άλλων κρατών, οπότε και διαφαίνονται τα διαφορετικά πολιτισμικά ερεθίσματα που έχουν διαμορφώσει την κουλτούρα του κάθε έθνους. Έννοιες, όπως είναι η φιλοξενία, η φιλοζωία, η φιλαλληλία, η πνευματική καλλιέργεια, η ηθική αρτιότητα, η φιλοπατρία κ.ά., βρίσκονται σε διαφορετικό βαθμό ανάπτυξης ανάλογα με το πολιτισμικό υπόβαθρο κάθε έθνους και καθιστούν έτσι πρόδηλη της διαφοροποίηση μεταξύ των πολιτών διαφορετικών εθνοτήτων.
 
- Σημαντικοί φορείς καλλιέργειας και εκλέπτυνσης της πολιτισμικής ταυτότητας ενός λαού είναι η λογοτεχνία, αλλά και η τέχνη ευρύτερα, εφόσον μέσω αυτών καθίσταται εφικτή η καλλιέργεια ηθικών αξιών και ποιοτήτων που επιτρέπουν σε ένα έθνος να διακρίνεται για το επίπεδο των αρχών του, της φιλανθρωπίας και της ποιότητάς τους. Ένα έθνος, για παράδειγμα, με υψηλή πολιτισμική στάθμη δεν αποδέχεται την καταπίεση εθνικών μειονοτήτων, τον ρατσισμό, τη βία και κάθε άλλη παθογένεια που συναντά κανείς σε μεγαλύτερο βαθμό στα έθνη που δεν έχουν επιτύχει αντίστοιχο επίπεδο πολιτισμικής ανάπτυξης.
 
- Η πολιτισμική ταυτότητα μοιράζεται με την εθνική ταυτότητα ποικίλα στοιχεία, εφόσον διαμορφώνεται από κοινούς παράγοντες, όπως είναι η γλώσσα, η ιστορία, η θρησκεία, τα έθιμα και οι παραδόσεις, η λογοτεχνία και η γεωγραφική θέση του κράτους. Η πολιτισμική ταυτότητα, ωστόσο, έχει έναν ευρύτερο χαρακτήρα, υπό την έννοια πως σε αυτή εντάσσονται επιμέρους ποιότητες, οι οποίες αναδεικνύουν το πολιτισμικό και το πνευματικό επίπεδο ενός έθνους. Γίνεται, δηλαδή, αντιληπτή η πολιτισμική ταυτότητα ενός λαού από διάφορες καθημερινές του συνήθειες, όπως είναι οι κοινωνικές αλληλοεπιδράσεις, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, η εξωστρέφεια ενός λαού, η ευγένεια και η αλληλεγγύη. Εμπεριέχει, άρα, η πολιτισμική ταυτότητα μια σειρά από ηθικές αρετές, οι οποίες, αν και μπορούν να αποτελούν μέρος της εθνικής ταυτότητας, δεν τη χαρακτηρίζουν σε τέτοιο βαθμό όσο την πολιτισμική ταυτότητα ενός έθνους.
 
- Η πολιτισμική ταυτότητα, συνάμα, είναι περισσότερο ανοιχτή σε σύγχρονες επιδράσεις, δοθέντος πως ο πολιτισμός ενός λαού γίνεται αντιληπτός κι από το πώς διαχειρίζεται νέες προκλήσεις (κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, τεχνολογικές κ.ά.). Η ικανότητα, για παράδειγμα, των πολιτών να διαχειριστούν με κατανόηση, σεβασμό και διάθεση βοήθειας ένα κύμα προσφύγων φανερώνει περισσότερα για την πολιτισμική παρά για την εθνική τους ταυτότητα.
 
- Η πολιτισμική ταυτότητα είναι ένα ζωντανό και μεταβαλλόμενο σύνολο στοιχείων που διαμορφώνει την ατομική και συλλογική μας ύπαρξη. Είναι ένας συνδυασμός παραδόσεων, αξιών και ιστορικών βιωμάτων που προσδιορίζουν τη μοναδικότητα κάθε λαού. Αν και επηρεάζεται από την παγκοσμιοποίηση και τις κοινωνικές αλλαγές, η διατήρησή της παραμένει ουσιώδης για τη συνοχή και τη συνέχεια των κοινωνιών.

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ιδιωτικότητα – Ιδιωτική ζωή – Προσωπικά δεδομένα

Chris Wildt

 
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ιδιωτικότητα – Ιδιωτική ζωή – Προσωπικά δεδομένα
 
Άρθρο 5 Ελληνικού Συντάγματος
1. Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.
 
Άρθρο 9^Α Ελληνικού Συντάγματος
Καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών του δεδομένων, όπως νόμος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει.
 
Έννοια της Ιδιωτικότητας / Ιδιωτικής ζωής
Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να δρα στον ατομικό του χώρο, χωρίς οι ενέργειές του να εκτίθενται στη δημόσια προσοχή ή να αποτελούν αντικείμενο παρακολούθησης από άλλα άτομα ή φορείς. Η δυνατότητα του ατόμου να διαθέτει έναν προσωπικό, προφυλαγμένο από τους άλλους, χώρο είναι αναγκαία για την εκπλήρωση του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του. Η ελευθερία αυτή συνίσταται στη δυνατότητα του ατόμου να λαμβάνει κρίσιμες για το άτομό του αποφάσεις, να προβαίνει σε επωφελείς για το ίδιο ενέργειες και να εξελίσσεται πνευματικά ή σωματικά, χωρίς να βρίσκεται υπό τον έλεγχο ή την επίκριση των άλλων, καθώς και χωρίς να είναι αναγκασμένο να λογοδοτεί σε άλλους για κάθε του επιλογή ή απόφαση.
 
Προσωπικά δεδομένα
Ως προσωπικά δεδομένα νοούνται πληροφορίες, οι οποίες σχετίζονται με τον κάθε πολίτη και αποτελούν στοιχεία της προσωπικής του ταυτότητας, της οικονομικής του δραστηριότητας, των πολιτικών, θρησκευτικών και άλλων φιλοσοφικών του πεποιθήσεων, της υγείας του, καθώς και της ενδεχόμενης συνδικαλιστικής του δράσης. Τα δεδομένα αυτά (π.χ. ετήσιο εισόδημα, αριθμός ταυτότητας, τραπεζικοί λογαριασμοί, φάκελος υγείας, κωδικός πρωτοκόλλου διαδικτύου (ΙΡ), σεξουαλικός προσανατολισμός, πολιτικά φρονήματα, ποινικό μητρώο, εθνικότητα, τόπος κατοικίας κ.ά.) τίθενται υπό νομική προστασία, προκειμένου να διασφαλίζεται το δικαίωμά του στην ιδιωτική ζωή, όπως και στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Η προστασία, επομένως, των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εντάσσεται στην ευρύτερη νομική προσπάθεια διαφύλαξης της ιδιωτικής ζωής του ατόμου και δεν λειτουργεί αυτοτελώς. Αποσκοπεί, δηλαδή, στη διαμόρφωση ενός γενικότερου πλαισίου προστασίας, ώστε κάθε πολίτης να έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται ελεύθερα καθετί -ακόμη και επιμέρους πληροφορίες- που το αφορούν.
 
Η αξία της Ιδιωτικότητας / Ιδιωτικής ζωής
- Η διαφύλαξη της ιδιωτικότητας συνιστά θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και τίθεται, ως εκ τούτου, υπό την κρατική προστασία, δοθέντος πως ορισμένες απόπειρες παραβίασής της διενεργούνται με τρόπους -κυρίως τεχνολογικούς- απέναντι στους οποίους το κάθε μεμονωμένο άτομο δεν έχει επαρκή μέσα ή γνώσεις για να προφυλαχτεί.
 
- Η διαφύλαξη της ιδιωτικής ζωής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προστασία της αξιοπρέπειας των πολιτών. Είναι, άλλωστε, προφανές πως η διαρροή προσωπικών πληροφοριών και ο κακόβουλος τρόπος με τον οποίο αυτές ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν μπορεί να εκθέσουν το άτομο στην κριτική του περίγυρου τους ή εν γένει του κοινωνικού συνόλου. Μια πιθανή διαρροή δεδομένων, όπως είναι εικόνες ή βίντεο προσωπικών του στιγμών, ενδέχεται να έχει ακραία επιζήμιες επιπτώσεις στην ψυχολογική υπόσταση του θιγόμενου ατόμου.
 
- Η ιδιωτική ζωή αποτελεί τον πυρήνα της ανθρώπινης προσωπικότητας και αξίας, εφόσον στο πλαίσιο αυτής το άτομο έχει τη δυνατότητα να σκεφτεί, να δράσει και εν γένει να υπάρξει ελεύθερα κατά τη δική του βούληση, χωρίς ανεπιθύμητες εξωτερικές παρεμβάσεις. Είναι γνωστό, άλλωστε, από παρελθόντα βιώματα της ευρωπαϊκής ηπείρου πως πολλά άτομα έχουν υποστεί διωγμούς λόγω της εθνικής τους ταυτότητας, των πολιτικών τους απόψεων ή του σεξουαλικού προσανατολισμού τους. Η απουσία, άρα, της προφύλαξης κρίσιμων προσωπικών δεδομένων ενδέχεται να στερήσει από το άτομο το δικαίωμα της ελεύθερης βίωσης της προσωπικής του ζωής, όπως και την ελευθερία λήψης ουσιωδών αποφάσεων για το μέλλον ή την προσωπική του εξέλιξη.
 
- Η διαφύλαξη της ιδιωτικής ζωής επιτρέπει στο κάθε άτομο να διαμορφώσει την προσωπική του ταυτότητα ελεύθερα και αυτοβούλως, βασιζόμενο σε όποιο πλαίσιο ηθικών αρχών επιλέξει το ίδιο, θέτοντας, παράλληλα, προσωπικούς στόχους πνευματικής και ηθικής εξέλιξης, χωρίς ανεπιθύμητες παρεμβάσεις άλλων (ατόμων ή φορέων). Η διαφύλαξη αυτή, επομένως, εμπεριέχει και τη διαδικτυακή δραστηριότητα του κάθε ατόμου, εφόσον, στο πλαίσιο του ψηφιακού περιβάλλοντος, το άτομο ενδέχεται να δεχτεί καταιγισμό έμμεσων ή άμεσων διαδικτυακών μηνυμάτων ή προτάσεων περιεχομένου, με βάση συγκεκριμένες αναζητήσεις που έχει κάνει, αν τα στοιχεία αυτά τυγχάνουν επεξεργασίας από εταιρίες ή φορείς χωρίς τη συγκατάθεσή του. Συγκατάθεση, ωστόσο, που μπορεί να ληφθεί εντέχνως λόγω της ελλιπούς προσοχής που το άτομο δίνει στα σχετικά μακροσκελή μηνύματα συναίνεσης που προβάλλονται από επιμέρους διαδικτυακές ιστοσελίδες.
 
- Η προστασία της διαδικτυακής δραστηριότητας του ατόμου συνιστά πλέον αναγκαίο συμπλήρωμα της προστασίας που αφορά την ιδιωτική του ζωή, εφόσον είναι δεδομένη η επιρροή που μπορεί να του ασκηθεί από διαδικτυακές πλατφόρμες και ιστοσελίδες τόσο σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση των πολιτικών του πεποιθήσεων όσο και σε ό,τι αφορά τις αγοραστικές του συνήθειες ή τον καθορισμό ευρύτερων προτύπων ζωής. Μια προστασία, βέβαια, δύσκολα επιτεύξιμη, εφόσον η επεξεργασία της διαδικτυακής του δραστηριότητας τελείται πλέον από ισχυρά μέσα τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς το ίδιο το άτομο -ή και οι κρατικοί φορείς- να γνωρίζουν πόσα ή ποια από τα προσωπικά δεδομένα του κάθε ατόμου γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας, προκειμένου να επιλεχθεί το είδος των διαδικτυακών μηνυμάτων, προτάσεων ή περιεχομένου θα «κατακλύσει» τις σελίδες που επισκέπτεται το άτομο αυτό.
 
- Η απουσία μηχανισμών προστασίας των προσωπικών δεδομένων του ατόμου στο ψηφιακό περιβάλλον ενδέχεται να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις, όπως η υποκλοπή κωδικών πρόσβασης σε κρίσιμους λογαριασμούς, όπως είναι οι τραπεζικοί, η χρήση των στοιχείων του σε οικονομικές απάτες μέσω πλαστοπροσωπίας, αλλά και η εξ αποστάσεως πρόσβαση σε προσωπικά του αρχεία.
 
- Κρίσιμο ρόλο στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου και, άρα, στην πληρέστερη βίωση της ιδιωτικής του ζωής διαδραματίζει η ελευθερία έκφρασης, η οποία συνιστά έτερο θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα. Η ελευθερία έκφρασης, ωστόσο, αν και εν γένει τελεί υπό νομική προστασία, τείνει να περιορίζεται σε ορισμένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς να δίνεται στο άτομο το περιθώριο αντίδρασης ή αντιλόγου. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αρκεί η ανώνυμη καταγγελία από άλλους χρήστες για το περιεχόμενο των δημοσιεύσεων ενός ατόμου, για να επιβληθεί είτε χρονικός περιορισμός στο δικαίωμά του να δημοσιεύει είτε ακόμη και για να απενεργοποιηθεί πλήρως το προφίλ του.
Επιβάλλεται κατ’ αυτό τον τρόπο ένα είδος λογοκρισίας που υπονομεύει το δικαίωμα των πολιτών να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, έστω κι αν η λογοκρισία αυτή αφορά μόνο συγκεκριμένες πλατφόρμες και δεν επηρεάζει το ευρύτερο δικαίωμά τους στην ελεύθερη έκφραση.
 
Ιδιαίτερες όψεις της ιδιωτικότητας
- Παρά το γεγονός πως η έννοια της ιδιωτικότητας τείνει να συμπεριλαμβάνει και τον χώρο εργασίας του ατόμου, υπάρχουν ορισμένα επαγγέλματα, τα οποία θέτουν τα άτομα στη σφαίρα του δημόσιου ενδιαφέροντος, με αποτέλεσμα τα άτομα που τα ασκούν να βιώνουν ενίοτε παραβιάσεις της ιδιωτικότητάς τους. Πολιτικοί, καλλιτέχνες, καθώς και πρόσωπα από το χώρο της τηλεόρασης ή άλλων μέσων ευρείας απήχησης χάνουν ως ένα βαθμό την αναγκαία ιδιωτικότητα, εφόσον μέρος των πολιτών έχει την εντύπωση πως τα πρόσωπα αυτά συναινούν στο να δημοσιοποιείται η προσωπική τους ζωή.
 
- Η αύξηση της εγκληματικότητας, όπως και των ενεργειών εκείνων που εμπίπτουν στην τρομοκρατική δράση, καθιστούν αναγκαία τη συστηματική επιτήρηση και παρακολούθηση χώρων ή και ευρύτερων περιοχών που θεωρούνται περισσότερο ευάλωτοι σε αντίστοιχα φαινόμενα. Η επιτήρηση αυτή, αν και αποσκοπεί στη διαφύλαξη της ασφάλειας των πολιτών και στον ταχύτερο εντοπισμό προσώπων που καταφεύγουν σε εγκληματικές πράξεις, λειτουργεί υπονομευτικά για την ιδιωτικότητα όσων κινούνται στους επιτηρούμενους χώρους, εφόσον η καθημερινότητά τους καταγράφεται από κάμερες ασφαλείας. Όσο, μάλιστα, επεκτείνεται η χρήση καταγραφικών μέσων για την παρακολούθηση περισσότερων σημείων ενδιαφέροντος τόσο μειώνεται η ιδιωτικότητα των πολιτών. Προκύπτει, έτσι, μια αντίφαση, καθώς μέτρα που λαμβάνονται προς όφελος των πολιτών και της πολιτείας τείνουν να παραβιάζουν το θεμελιώδες δικαίωμα της ιδιωτικότητας, φέρνοντας δύο καίρια ζητούμενα την ασφάλεια και την ιδιωτικότητα σε μια παράδοξη αναμέτρηση.  
 
[Σύμφωνα µε το άρθρο 14 παρ. 5 του ν. 3917/2011, η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων επιτήρησης µε τη λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας από δημόσιες αρχές, ΟΤΑ, φυσικά ή νομικά πρόσωπα στους χώρους που διαχειρίζονται επιτρέπεται για το σκοπό της προστασίας προσώπων και αγαθών, σύμφωνα µε τις διατάξεις του ν. 2472/1997.]
 
- Σημαντικός αριθμός πολιτών, αν και ορθώς διακηρύττει την ανάγκη διασφάλισης της ιδιωτικότητας, τείνει να συναινεί με απρόσμενη ευκολία στα αιτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή άλλων ιστότοπων για την παραχώρηση πρόσβασης στην κάμερα, στις φωτογραφίες του τηλεφώνου τους, στα ηχεία του κινητού ή στην εγκατάσταση cookies, μέσω των οποίων ελέγχεται η διαδικτυακή δραστηριότητά τους.
 
- Οι πολίτες προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα καλύτερης αξιοποίησης διαφόρων διαδικτυακών εφαρμογών συναινούν στην παραχώρηση ορισμένων προσωπικών δεδομένων τους, έχοντας την αίσθηση πως αυτά το πιθανότερο είναι να αξιοποιηθούν από κάποιες διαφημιστικές εταιρείες. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, δεν γνωρίζουν με βεβαιότητα ποιοι φορείς και με ποιο τρόπο θα αξιοποιήσουν ή θα εκμεταλλευτούν τα δεδομένα αυτά.
Ακόμη και δεδομένα που μοιράζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι ίδιοι οι χρήστες, όπως είναι φωτογραφίες τους, ενδέχεται να αξιοποιηθούν για συστήματα αναγνώρισης προσώπου, δίνοντας τη δυνατότητα σε μη κρατικούς -ή και κρατικούς- φορείς να είναι σε θέση να τους εντοπίσουν αργότερα σε δημόσιους χώρους.
 
Ενέργειες διαφύλαξης της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων
 
Η διατήρηση της ιδιωτικής ζωής απαιτεί συνειδητές ενέργειες και προληπτικά μέτρα, τόσο στον φυσικό κόσμο όσο και στον ψηφιακό:
- Η προφύλαξη της ιδιωτικότητας ξεκινά με την προσεκτική διαχείριση των προσωπικών δεδομένων. Είναι σημαντικό να αποφεύγουμε τη δημοσιοποίηση ευαίσθητων πληροφοριών, όπως η διεύθυνση κατοικίας, ο αριθμός τηλεφώνου και τα οικονομικά μας στοιχεία, ειδικά σε κοινωνικά δίκτυα και πλατφόρμες που δεν εγγυώνται ασφάλεια. Η επιλογή ισχυρών κωδικών πρόσβασης, η χρήση ελέγχου ταυτότητας δύο παραγόντων και η τακτική ανανέωση των κωδικών είναι βασικά βήματα για την προστασία των λογαριασμών μας από κακόβουλες επιθέσεις.
 
- Η χρήση εργαλείων που αυξάνουν την ασφάλεια στο διαδίκτυο είναι εξίσου σημαντική. Τα προγράμματα προστασίας από ιούς και τα τείχη προστασίας (firewalls) μπορούν να αποτρέψουν επιθέσεις από χάκερ, ενώ τα VPN (Virtual Private Networks) κρυπτογραφούν τη διαδικτυακή μας δραστηριότητα, προστατεύοντας έτσι την ανωνυμία μας. Παράλληλα, η αποφυγή χρήσης ανοιχτών ή μη ασφαλών δικτύων Wi-Fi μειώνει τον κίνδυνο υποκλοπής προσωπικών δεδομένων.
 
- Η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις ρυθμίσεις απορρήτου σε εφαρμογές και ιστοσελίδες αποτελεί έναν ακόμα σημαντικό παράγοντα. Πολλές πλατφόρμες συλλέγουν και χρησιμοποιούν τα προσωπικά μας δεδομένα για διαφημιστικούς σκοπούς, γι’ αυτό είναι απαραίτητο να προσαρμόζουμε τις ρυθμίσεις απορρήτου και να ελέγχουμε τα δικαιώματα πρόσβασης των εφαρμογών στις συσκευές μας. Παράλληλα, η περιοδική διαγραφή του ιστορικού περιήγησης και των cookies μπορεί να συμβάλει στην προστασία των προσωπικών πληροφοριών. Σε έναν κόσμο όπου η διαρκής σύνδεση με το διαδίκτυο είναι αναπόφευκτη, η υιοθέτηση ορθών πρακτικών διαχείρισης των προσωπικών δεδομένων μπορεί να διασφαλίσει την ασφάλεια και την ελευθερία του ατόμου από ανεπιθύμητες παρεμβάσεις.
 
- Πέρα από τα τεχνολογικά μέτρα, η διατήρηση της ιδιωτικότητας προϋποθέτει και προσεκτική συμπεριφορά στον κοινωνικό περίγυρο. Πρέπει να επιλέγουμε προσεκτικά με ποιον μοιραζόμαστε προσωπικές πληροφορίες και να αποφεύγουμε τη διάδοση δεδομένων τρίτων χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Σε επαγγελματικό επίπεδο, η τήρηση της εμπιστευτικότητας είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία προσωπικών ή ευαίσθητων δεδομένων.
 
Κίνδυνοι που απειλούν την ιδιωτικότητα των ατόμων
 
Η ιδιωτικότητα ενός ατόμου αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα, ωστόσο, στις σύγχρονες κοινωνίες αντιμετωπίζει πολλαπλές απειλές, κυρίως λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας και της ψηφιακής επικοινωνίας. Οι κίνδυνοι που απειλούν την ιδιωτική ζωή προέρχονται τόσο από κακόβουλες ενέργειες όσο και από την εκτεταμένη συλλογή δεδομένων από εταιρείες και κυβερνήσεις.
 
- Ένας από τους βασικότερους κινδύνους είναι η παραβίαση προσωπικών δεδομένων μέσω κυβερνοεπιθέσεων. Οι χάκερ μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε ευαίσθητες πληροφορίες, όπως οικονομικά στοιχεία, κωδικούς πρόσβασης και αρχεία επικοινωνίας, με στόχο την οικονομική εκμετάλλευση ή την εκβίαση. Επιθέσεις τύπου phishing, κακόβουλο λογισμικό και διαρροές δεδομένων είναι συχνά φαινόμενα που εκθέτουν άτομα και επιχειρήσεις σε σοβαρούς κινδύνους.
 
- Ένας άλλος σημαντικός κίνδυνος είναι η αλόγιστη συλλογή προσωπικών πληροφοριών από μεγάλες εταιρείες και διαδικτυακές πλατφόρμες. Μέσα από τις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, τις μηχανές αναζήτησης και τις διαδικτυακές αγορές, τεράστιες ποσότητες δεδομένων καταγράφονται και χρησιμοποιούνται για στοχευμένη διαφήμιση, ανάλυση συμπεριφοράς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, χειραγώγηση των καταναλωτών. Οι περισσότεροι χρήστες αγνοούν τους όρους χρήσης και τις ρυθμίσεις απορρήτου, επιτρέποντας άθελά τους την ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των δεδομένων τους.
 
- Παράλληλα, οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν όλο και πιο αυστηρές πολιτικές επιτήρησης στο όνομα της ασφάλειας. Μέσα από νόμους και τεχνολογίες παρακολούθησης, όπως οι κάμερες αναγνώρισης προσώπου, η καταγραφή τηλεπικοινωνιών και η συλλογή δεδομένων από παρόχους διαδικτύου, η ιδιωτικότητα των πολιτών συχνά τίθεται σε κίνδυνο. Παρόλο που η κρατική παρακολούθηση έχει στόχο την πρόληψη εγκληματικών ενεργειών, πολλές φορές οδηγεί σε καταπάτηση των ατομικών ελευθεριών.
 
- Επιπλέον, οι χρήστες του διαδικτύου συχνά θέτουν οι ίδιοι την ιδιωτικότητά τους σε κίνδυνο λόγω απροσεξίας. Η αλόγιστη κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η αποδοχή άγνωστων αιτημάτων φιλίας και η χρήση ανασφαλών κωδικών πρόσβασης αυξάνουν τον κίνδυνο διαδικτυακής απάτης, εκφοβισμού και κλοπής ταυτότητας.