Conni Togel
Κωνσταντίνος Καβάφης «Γκρίζα»
Κυττάζοντας ένα οπάλλιο μισό γκρίζο
θυμήθηκα δυο ωραία γκρίζα μάτια
που είδα· θάναι είκοσι χρόνια πρίν ....
......................................................................
Για έναν μήνα αγαπηθήκαμε.
Έπειτα έφυγε, θαρρώ στην Σμύρνη,
για να εργασθεί εκεί, και πια δεν ιδωθήκαμε.
Θ’ ασχήμισαν — αν ζει — τα γκρίζα μάτια·
θα χάλασε τ’ ωραίο πρόσωπο.
Μνήμη μου, φύλαξέ τα συ ως ήσαν.
Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν,
ό,τι μπορείς φέρε με πίσω απόψι.
θυμήθηκα δυο ωραία γκρίζα μάτια
που είδα· θάναι είκοσι χρόνια πρίν ....
......................................................................
Για έναν μήνα αγαπηθήκαμε.
Έπειτα έφυγε, θαρρώ στην Σμύρνη,
για να εργασθεί εκεί, και πια δεν ιδωθήκαμε.
Θ’ ασχήμισαν — αν ζει — τα γκρίζα μάτια·
θα χάλασε τ’ ωραίο πρόσωπο.
Μνήμη μου, φύλαξέ τα συ ως ήσαν.
Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν,
ό,τι μπορείς φέρε με πίσω απόψι.
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης στα ερωτικά του ποιήματα προσεγγίζει το δύσκολο για την εποχή του θέμα του ομόφυλου έρωτα, παρουσιάζοντάς τον από διάφορες οπτικές. Για παράδειγμα, μια σειρά ποιημάτων του βασίζεται στην εξύμνηση της ομορφιάς νέων ανδρών, οι οποίοι για τον ποιητή αποτελούν τα ιδανικά ινδάλματα του ερωτισμού. Άλλοτε, μιλά για τις δυσκολίες που παρουσιάζονται στις σχέσεις μεταξύ δύο ανδρών, όταν δεν είναι και οι δύο εξίσου δοσμένοι στον έκνομο έρωτα. Κάποτε, καταγράφει τον ηδονισμό που προκύπτει όταν και οι δύο παρασύρονται από το πάθος τους και απολαμβάνουν τη συνεύρεση, χωρίς ντροπή κι ενοχές για το είδος της απόλαυσης ή τις στιγμές εκείνες που η επιθυμία είναι ισχυρή, αλλά λειτουργούν αποτρεπτικά οι ηθικές αναστολές κι έτσι δεν επέρχεται η εκπλήρωση του πόθου. Ενώ, συχνότερα, παρουσιάζει τις αναπολήσεις του για ερωτικές σχέσεις ή εμπειρίες που βρίσκονται ήδη πολύ μακριά στο παρελθόν του.
Κοινή θεματική σε πολλά ερωτικά ποιήματα του Καβάφη είναι η δύναμη που διαθέτει η ποίηση να διατηρεί αναλλοίωτη την ομορφιά του αγαπημένου προσώπου, προφυλάσσοντάς την από τη φθορά που επιφέρει το πέρασμα του χρόνου. Επίσης, συχνά διαφαίνεται, η επιθυμία του ποιητή είτε να επιστρέψει πίσω στο χρόνο είτε με τη βοήθεια της μνήμης του να αναβιώσει -έστω και για λίγες στιγμές- την ευδαιμονία που αισθανόταν όταν ήταν μαζί με κάποιον όμορφο και αγαπημένο νέο.
Στο ποίημα «Γκρίζα», το οποίο ανήκει στα ερωτικά εκείνα ποιήματα που ο Καβάφης φροντίζει να αποκρύπτει το φύλο του αγαπημένου προσώπου, μας δίνεται η ανάμνηση ενός παρελθόντος έρωτα του ποιητή.
Η αφορμή για να θυμηθεί ο ποιητής τον αγαπημένο του είναι ένα οπάλλιο -ένας πολύτιμος λίθος-, το σχεδόν γκρίζο χρώμα του οποίου φέρνει στη μνήμη του Καβάφη το χρώμα των ματιών του όμορφου νέου, που είχε αγαπήσει πριν από είκοσι χρόνια.
Ο ποιητής αφήνει σκόπιμα ένα κενό ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη στροφή, για να δείξει ότι η ανάμνηση αυτή είναι τόσο παλιά, ώστε χρειάζεται αρκετός χρόνος μέχρι να μπορέσει να ανακαλέσει τις αναγκαίες λεπτομέρειες.
Η σχέση του ποιητή με τον όμορφο νέο είχε διαρκέσει μόλις ένα μήνα, καθώς εκείνος είχε αναγκαστεί να πάει στη Σμύρνη για να δουλέψει κι έκτοτε οι δυο τους δεν ξανασυναντήθηκαν. Η σύντομη αυτή σχέση, παρά το γεγονός ότι διεκόπη πρόωρα, έχει αφήσει καλές μνήμες στον ποιητή, και ιδίως σε ό,τι αφορά την ομορφιά του νέου, γι’ αυτό και τώρα ο ποιητής σκέφτεται πικραμένος πως μετά από τόσα χρόνια θα έχουν ασχημίσει τα εξαίσια γκρίζα μάτια του και το ωραίο πρόσωπό του. Η ανησυχία που εκφράζει εδώ ο Καβάφης για τη φθοροποιό επίδραση του χρόνου, αποτελεί μια βασική θεματική της ποίησής του. Ο Καβάφης αντιμετωπίζει τα γηρατειά και τη σωματική ασχήμια που τα συνοδεύει με ιδιαίτερο φόβο, τόσο για τους όμορφους νέους που κατά καιρούς είχε γνωρίσει, όσο και για τον ίδιο του τον εαυτό. Ο αισθητιστής ποιητής που θεωρεί το σωματικό κάλλος ως υπέρτατη αξία, αδυνατεί να συμβιβαστεί με το πέρασμα του χρόνου και τις συνέπειές του.
«Μνήμη μου, φύλαξέ τα συ ως ήσαν.»
Η απάντηση του ποιητή στη φθορά που συνοδεύει τον χρόνο είναι η ποίησή του, καθώς γνωρίζει πως καταγράφοντας τις ερωτικές του μνήμες, αλλά και τα όμορφα πρόσωπα των αγαπημένων του, κατορθώνει να τα προφυλάξει από τη λήθη και να τα διαφυλάξει αναλλοίωτα στους αιώνες που έρχονται. Η μνήμη του ποιητή λειτουργεί ως πηγή για την ποιητική του έμπνευση, μιας και πολλές από τις εμπειρίες που βρίσκουμε στα ποιήματά του τις αντλεί από τα νεανικά του χρόνια, ενώ οι στίχοι του αποτελούν το ασφαλέστερο μέρος όπου μπορεί ο ποιητής να εναποθέσει όλες αυτές τις πολύτιμες εικόνες ομορφιάς, αλλά και τα ερωτικά συναισθήματα που κατά καιρούς άγγιξαν την ψυχή του.
Επιπλέον, με τη βοήθεια της μνήμης του ο ποιητής είναι σε θέση να αναβιώσει για λίγες στιγμές, συναισθήματα και ηδονικές διαθέσεις που είχε ζήσει πολλά χρόνια πριν, όταν ήταν νεότερος και είχε ακόμη τη δυνατότητα να διεκδικεί τους ωραίους νέους.
«Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν, / ό,τι μπορείς φέρε με πίσω απόψι.»
Ο ποιητής ζητά από τη μνήμη του να του φέρει πίσω ό,τι μπορεί από τον έρωτα αυτόν τον περασμένο, σε μια στιγμή ηδονικής αναπόλησης. Ο Καβάφης καθώς περνούσαν τα χρόνια, ένιωθε όλο και περισσότερο την ανάγκη να επιστρέφει στο παρελθόν του και να μηρυκάζει μνήμες ερωτικών συναισθημάτων, εικόνες προσώπων, αλλά και την έντονη αίσθηση που του χάριζε η ερωτική πράξη, μιας και στα νιάτα του ήπιε «από δυνατά κρασιά, καθώς που πίνουν οι ανδρείοι της ηδονής.»
