Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Πώς εξηγείτε την ιδιαίτερη συμπάθεια του βοσκού προς την κατσίκα;

Gustav Klimt

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πώς εξηγείτε την ιδιαίτερη συμπάθεια του βοσκού προς την κατσίκα;

Ο τρόπος με τον οποίο ο αφηγητής μιλά για την κοπέλα, οι περιγραφές δηλαδή που μας δίνει, αποκαλύπτουν πως ο νεαρός περνά αρκετό χρόνο παρατηρώντας την και το κυριότερο πως είναι ιδιαίτερα εντυπωσιασμένος με την παρουσία της. «Ἦτον θερμόαιμος καὶ ἀνήσυχος ὡς πτηνὸν τοῦ αἰγιαλοῦ. Ἦτον ὡραία μελαχροινή, κ᾿ ἐνθύμιζε τὴν νύμφην τοῦ Ἄσματος τὴν ἡλιοκαυμένην, τὴν ὁποίαν οἱ υἱοὶ τῆς μητρός της εἶχαν βάλει νὰ φυλάῃ τ᾿ ἀμπέλια· «Ἰδοὺ εἶ καλή, ἡ πλησίον μου, ἰδοὺ εἶ καλή· ὀφθαλμοί σου περιστεραί... Ὁ λαιμός της, καθὼς ἔφεγγε καὶ ὑπέφωσκεν ὑπὸ τὴν τραχηλιάν της, ἦτον ἀπείρως λευκότερος ἀπὸ τὸν χρώτα τοῦ προσώπου της.» Επειδή, όμως, όλα αυτά τα συναισθήματα τα κρατά για τον εαυτό του και δεν τολμά να πλησιάσει την κοπέλα, έχει επιλέξει μια μικρή κατσίκα, η οποία του θυμίζει την κοπέλα και την έχει ξεχωρίσει από το υπόλοιπο κοπάδι. «Ἦτον ὠχρά, ροδίνη, χρυσαυγίζουσα καὶ μοῦ ἐφαίνετο νὰ ὁμοιάζῃ μὲ τὴν μικρὴν στέρφαν αἶγα, τὴν μικρόσωμον καὶ λεπτοφυῆ, μὲ κατάστιλπνον τρίχωμα, τὴν ὁποία ἐγὼ εἶχα ὀνομάσει Μοσχούλαν.» Έχει δώσει στην κατσίκα το όνομα της κοπέλας, ώστε να μπορεί να φωνάζει άφοβα το όνομα της αγαπημένης του, έστω κι αν το χρησιμοποιεί για την κατσίκα του. Η ομωνυμία δηλαδή ανάμεσα στην κοπέλα και την κατσίκα, λειτουργεί ως συνεκτικός δεσμός ανάμεσα στον αφηγητή και την κοπέλα, καθώς όλη τη στοργή που θα έδειχνε στην κοπέλα Μοσχούλα τη δείχνει τώρα στην κατσίκα Μοσχούλα. Μπορούμε να αντιληφθούμε μια διαδικασία υποκατάστασης όπου η κατσίκα Μοσχούλα γίνεται αποδέκτης των θετικών συναισθημάτων που έχει ο αφηγητής για την κοπέλα και μπορούμε να εντοπίσουμε έτσι το βάθος των συναισθημάτων του νεαρού για την κοπέλα Μοσχούλα, καθώς ένα απλό ενδιαφέρον δε θα τον ωθούσε να ονομάσει την κατσίκα του Μοσχούλα.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»:Πώς βλέπει ο νεαρός βοσκός τη Μοσχούλα; Ανταποκρίνεται το κορίτσι στα συναισθήματά του;

Arthur Braginsky

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πώς βλέπει ο νεαρός βοσκός τη Μοσχούλα; Ανταποκρίνεται το κορίτσι στα συναισθήματά του;

«- Ἔτσι ὅλο τραγουδεῖς!;.. Δὲ σ᾿ ἄκουσα ποτέ μου νὰ παίζῃς τὸ σουραῦλι!... Βοσκὸς καὶ νὰ μὴν ἔχῃ σουραῦλι, σὰν παράξενο μοῦ φαίνεται!... Εἶχα ἐγὼ σουραῦλι (ἤτοι φλογέραν), ἀλλὰ δὲν εἶχα ἀρκετὸν θράσος ὥστε νὰ παίζω ἐν γνώσει ὅτι θὰ μὲ ἤκουεν αὐτή... Τὴν φορὰν ταύτην ἐφιλοτιμήθην νὰ παίξω πρὸς χάριν της, ἀλλὰ δὲν ἠξεύρω πῶς τῆς ἐφάνη ἡ τέχνη μου ἡ αὐλητική. Μόνον ἤξευρω ὅτι μου ἔστειλε δι᾿ ἀμοιβὴν ὀλίγα ξηρὰ σῦκα, κ᾿ ἕνα τάσι γεμάτο πετμέζι.» Από τα στοιχεία που μας παρέχει το διήγημα θεωρούμε δεδομένη την έλξη που αισθάνεται ο νεαρός βοσκός για την κοπέλα και μπορούμε παράλληλα να διαπιστώσουμε την ύπαρξη κάποιου ενδιαφέροντος από την πλευρά της κοπέλας. Επειδή, όμως, η αφήγηση μας δίνεται με εσωτερική εστίαση και δεν υπάρχει παντογνώστης αφηγητής για να μας αποκαλύψει τις σκέψεις και τα συναισθήματα της Μοσχούλας, μπορούμε να υποθέσουμε μόνο πώς αισθάνεται και να εκλάβουμε την κίνησή της να απευθύνει το λόγο στο βοσκό και να σχολιάσει τη συνήθειά του να τραγουδά και να μην παίζει το σουραύλι, ως μια πρωτοβουλία της για να μιλήσουν. Η ανταμοιβή άλλωστε του βοσκού με σύκα και πετμέζι, έρχεται να ενισχύσει την αίσθηση που μας δημιουργείται πως ο νεαρός έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον της κοπέλας. Οι πράξεις αυτές βέβαια μπορεί να ήταν φιλικές κινήσεις και να μην εμπεριείχαν ερωτικό ενδιαφέρον, κάτι που θα μπορούσαμε να το γνωρίζουμε με βεβαιότητα μόνο αν η αφήγηση δινόταν από παντογνώστη αφηγητή ή αν ο βοσκός είχε το θάρρος να εκφράσει τα συναισθήματά του στην κοπέλα.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση του αφηγητή με τη φύση; Σε ποια χωρία προβάλλεται εντονότερα η σχέση αυτή;

Bob Orsillo 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση του αφηγητή με τη φύση; Σε ποια χωρία προβάλλεται εντονότερα η σχέση αυτή;

Σύμφωνα με τον Οδυσσέα Ελύτη («Η μαγεία του Παπαδιαμάντη», Εν Λευκώ, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1995, σ. 92) ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας. Ο συγγραφέας μεταφέρει στη γλώσσα των αισθημάτων όλα τα στοιχεία της φύσης, ανασύροντας ένα δικό του, προσωπικό ήθος.

Ο αφηγητής βρίσκεται σε διαρκή επαφή με τη φύση, την οποία εκλαμβάνει ως αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς του, καθώς έχει την ευτυχία να ζει και να κινείται ελεύθερος στο όμορφο φυσικό περιβάλλον του νησιού του: «Ἤμην ὡραῖος ἔφηβος, κ᾿ ἔβλεπα τὸ πρωίμως στρυφνόν, ἡλιοκαὲς πρόσωπόν μου νὰ γυαλίζεται εἰς τὰ ρυάκια καὶ τὰς βρύσεις, κ᾿ ἐγύμναζα τὸ εὐλύγιστον, ὑψηλὸν ἀνάστημά μου ἀνὰ τοὺς βράχους καὶ τὰ βουνά.» Για τον αφηγητή η επαφή με τη φύση δεν είναι απλώς μια συνύπαρξη, είναι πολύ περισσότερο μια ταύτιση με το χώρο γύρω του, μιας και ο νεαρός αντιλαμβάνεται τη ζωή του άρρηκτα συνδεδεμένη με κάθε στοιχείο της φύσης: «Ἐφαινόμην κ᾿ ἐγὼ ὡς νὰ εἶχα μεγάλην συγγένειαν μὲ τοὺς δυὸ τούτους ἀνέμους, οἱ ὁποῖοι ἀνέμιζαν τὰ μαλλιά μου, καὶ τὰ ἔκαμναν νὰ εἶναι σγουρὰ ὅπως οἱ θάμνοι κ᾿ αἱ ἀγριελαίαι, τὰς ὁποίας ἐκύρτωναν μὲ τὸ ἀκούραστον φύσημά των, μὲ τὸ αἰώνιον τῆς πνοῆς των φραγγέλιον.»
Ο αφηγητής δεν προσπερνά ως κάτι δεδομένο την ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος, ίσως, βέβαια, γιατί η αφήγηση μας δίνεται εκ των υστέρων, όταν ο αφηγητής έχει πια βρεθεί εγκλωβισμένος σ’ ένα γραφείο μακριά από την ελεύθερη ζωή που είχε συνηθίσει. Ο εξωραϊσμός και η εξιδανίκευση μπορούν να θεωρηθούν βέβαιοι παράγοντες επηρεασμού στον τρόπο που μας δίνει ο αφηγητής την επαφή του με τη φύση, αλλά αυτό δε μειώνει την αγάπη που αισθάνεται για τη φύση του νησιού του, καθώς έχοντας στερηθεί την πρότερη ζωή του, τώρα μπορεί να δει καθαρότερα ποια στοιχεία της ζωής του στο νησί αγαπούσε περισσότερο.
Η αγάπη για τη φύση επομένως και η ευτυχία που ο αφηγητής αντλεί από την καθημερινή επαφή με τα διάφορα στοιχεία της, κυριαρχούν στο κείμενο και συμβάλλουν στην ιδιαίτερη ομορφιά του διηγήματος αυτού. Είναι σχεδόν αδύνατο να διαβάσει κανείς τις εισαγωγικές γραμμές της δεύτερης ενότητας και να μην εντυπωσιαστεί από την ομορφιά του τοπίου και να μην αισθανθεί την ίδια επιθυμία με τον ήρωα να νιώσει το χάδι της θάλασσας: «Μίαν ἑσπέραν, καθὼς εἶχα κατεβάσει τὰ γίδια μου κάτω εἰς τὸν αἰγιαλόν, ἀνάμεσα εἰς τοὺς βράχους, ὅπου ἐσχημάτιζε χιλίους γλαφυροὺς κολπίσκους καὶ ἀγκαλίτσες τὸ κῦμα, ὅπου ἀλλοῦ ἐκυρτώνοντο οἱ βράχοι εἰς προβλῆτας καὶ ἀλλοῦ ἐκοιλαίνοντο εἰς σπήλαια· καὶ ἀνάμεσα εἰς τοὺς τόσους ἑλιγμοὺς καὶ δαιδάλους τοῦ νεροῦ, τὸ ὁποῖον εἰσεχώρει μορμυρίζον, χορεῦον μὲ ἄτακτους φλοίσβους καὶ ἀφρούς, ὅμοιον μὲ τὸ βρέφος τὸ ψελλίζον, ποὺ ἀναπηδᾷ εἰς τὸ λίκνόν του καὶ λαχταρεῖ νὰ σηκωθῇ καὶ νὰ χορεύσῃ εἰς τὴν χεῖρα τῆς μητρὸς ποὺ τὸ ἔψαυσε - καθὼς εἶχα κατεβάσει, λέγω, τὰ γίδια μου διὰ ν᾿ «ἀρμυρίσουν» εἰς τὴν θάλασσαν, ὅπως συχνὰ ἐσυνήθιζα, εἶδα τὴν ἀκρογιαλιὰν ποὺ ἦτον μεγάλη χαρὰ καὶ μαγεία, καὶ τὴν «ἐλιμπίστηκα», κ᾿ ἐλαχτάρησα νὰ πέσω νὰ κολυμβήσω. Ἦτον τὸν Αὔγουστον μήνα.»
Η φύση στο Όνειρο στο κύμα δεν είναι μόνο ο τόπος των γεγονότων, έχει ένα λειτουργικό ρόλο στην αφήγηση, καθώς κυριαρχεί στη σκέψη και στις επιθυμίες του ήρωα, λειτουργεί ως μια αναπόδραστη πρόκληση που παγιδεύει τελικά τον ήρωα ανάμεσα στην επιθυμία του να θαυμάσει τη γυμνή κοπέλα και στην ανάγκη να απομακρυνθεί από αυτή, και τέλος λειτουργεί ως ένα επίμονο κάλεσμα επιστροφής, μια βασική πηγή νοσταλγίας, όσα χρόνια ο ήρωας βρίσκεται μακριά από το νησί του.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»: Σε ποιο κοινωνικό πλαίσιο τοποθετούνται τα δεδομένα της αφήγησης και ποιος κοινωνικός προβληματισμός διαφαίνεται στις δύο πρώτες ενότητες;

Laura Pierre-Louis 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»

Σε ποιο κοινωνικό πλαίσιο τοποθετούνται τα δεδομένα της αφήγησης και ποιος κοινωνικός προβληματισμός διαφαίνεται στις δύο πρώτες ενότητες; Να αναφερθείτε σε συγκεκριμένα χωρία.

Ο ήρωας – αφηγητής του διηγήματος τόσο στην εφηβική όσο και στην ενήλικη ζωή του, βιώνει τη μεγάλη κοινωνική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στους έχοντες οικονομική άνεση και τους μη έχοντες. Η ενήλικη ζωή του τον βρίσκει υπάλληλο σ’ ένα δικηγορικό γραφείο να υπομένει την καταπιεστική εργασία του και να μην έχει τα χρήματα που θα του επέτρεπαν να ζει με μεγαλύτερη άνεση και ελευθερία. Η έλλειψη χρημάτων είναι ουσιαστικά η αιτία που τον αναγκάζει να συνεχίζει καθημερινά να εργάζεται σ’ ένα χώρο που τελικά μόνο δυστυχία του προκαλεί, καθώς δεν έχει τη δυνατότητα να εγκαταλείψει τη δουλειά του ώστε να αναζητήσει κάτι που θα του προσέφερε μεγαλύτερη ευχαρίστηση. «Μεγάλην προκοπήν, ἐννοεῖται, δὲν ἔκαμα. Σήμερον ἐξακολουθῶ νὰ ἐργάζωμαι ὡς βοηθὸς ἀκόμη εἰς τὸ γραφεῖον ἐπιφανοῦς τινὸς δικηγόρου καὶ πολιτευτοῦ ἐν Ἀθήναις, τὸν ὁποῖον μισῶ, ἀγνοῶ ἐκ ποίας σκοτεινῆς ἀφορμῆς, ἀλλὰ πιθανῶς ἐπειδὴ τὸν ἔχω ὡς προστάτην καὶ εὐεργέτην. Καὶ εἶμαι περιωρισμένος καὶ ἀνεπιτήδειος, οὐδὲ δύναμαι νὰ ὠφεληθῶ ἀπὸ τὴν θέσιν τὴν ὁποίαν κατέχω πλησίον τοῦ δικηγόρου μου, θέσιν οἰονεὶ αὐλικοῦ.» Ο πλούσιος δικηγόρος και πολιτευτής είναι αυτός που καθορίζει τα όρια στα οποία μπορεί να κινείται ο υπάλληλός του, ο οποίος δεν έχει άλλη επιλογή από το να υπακούει και να ευχαριστεί τον εργοδότη του. Ο ήρωας βέβαια του διηγήματος έχει γνωρίσει από νωρίς στη ζωή του τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς. Όταν ήταν έφηβος ακόμη στο νησί του, έβλεπε καθημερινά το τεράστιο κτήμα του Κυρ Μόσχου, το οποίο ήταν χωρισμένο από το υπόλοιπο νησί μ’ έναν επιβλητικό περίβολο, ο οποίος είχε στόχο να προστατεύει την απομόνωση του πλούσιου θείου της Μοσχούλας. Τη στιγμή που τα κτήματα των υπόλοιπων κατοίκων του νησιού ήταν εκτεθειμένα σε όλους τους περαστικούς, το κτήμα του Κυρ Μόσχου ήταν περιφραγμένο κι έμοιαζε μ’ ένα χωριστό βασίλειο. «Ὁ κὺρ Μόσχος εἶχεν ἀποκτήσει περιουσίαν εἰς ἐπιχειρήσεις καὶ ταξίδια. Ἔχων ἐκτεταμένον κτῆμα εἰς τὴν θέσιν ἐκείνην, ἔπεισε μερικοὺς πτωχοὺς γείτονας νὰ τοῦ πωλήσουν τοὺς ἀγρούς των, ἠγόρασεν οὕτως ὀκτὼ ἢ δέκα συνεχόμενα χωράφια, τὰ περιετείχισεν ὅλα ὁμοῦ, καὶ ἀπετέλεσεν ἓν μέγα διὰ τὸν τόπον μας κτῆμα, μὲ πολλῶν ἑκατοντάδων στρεμμάτων ἔκτασιν. Ὁ περίβολος διὰ νὰ κτισθῇ ἐστοίχισε πολλά, ἴσως περισσότερα ἢ ὅσα ἤξιζε τὸ κτῆμα· ἀλλὰ δὲν τὸν ἔμελλε δι᾿ αὐτὰ τὸν κὺρ Μόσχον θέλοντα νὰ ἔχῃ χωριστὸν οἰονεὶ βασίλειον δι᾿ ἐαυτὸν καὶ διὰ τὴν ἀνεψιάν του.» Από τη μία έχουμε το νεαρό – αφηγητή που για να ζήσει κλέβει φρούτα από τα γύρω χωράφια και περιορίζεται στα ελάχιστα χρήματα που του δίνει η Ιερά Μονή του Ευαγγελισμού για τις υπηρεσίες του, κι από την άλλη έχουμε τον Κυρ Μόσχο που έχει αρκετά χρήματα για να περιφράξει με τεράστια έκταση και να χτίσει ένα μικρό πύργο για τον ίδιο και την ανιψιά του.
Ο Παπαδιαμάντης καταγράφει την κατάσταση που επικρατεί, την κοινωνία που είναι χωρισμένη σε έχοντες και μη έχοντες, και αφήνει τον αναγνώστη να αναρωτηθεί γιατί θα πρέπει να επικρατεί μια τέτοια παράλογη διάκριση μεταξύ των ανθρώπων. Ο συγγραφέας που έζησε με πολλές στερήσεις, έχει έρθει πολλές φορές αντιμέτωπος με την αδικία που επικρατεί στην κοινωνία μας, γι’ αυτό και στο διήγημά του φροντίζει να αναδείξει την κατάσταση αυτή. Φυσικά, ο συγγραφέας γνωρίζει ότι η κατάσταση αυτή είναι παγιωμένη και υπάρχει διαχρονικά στην κοινωνία, οπότε δεν περιμένει να αλλάξει κάτι αλλά δεν παύει να είναι θεμιτή η σκέψη πως ίσως κάποτε οι άνθρωποι πάψουν να στέκουν αδιάφοροι απέναντι στον προφανή αυτό παραλογισμό και φροντίσουν να εξαλείψουν τις τόσο μεγάλες διαφορές μεταξύ πλουσίων και φτωχών.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»: Ποιες πληροφορίες μας δίνει ο αφηγητής για τον εαυτό του; Τι υπογραμμίζει ιδιαίτερα περιγράφοντας κάθε φάση ηλικίας του (νεαρή και ώριμη);

Jeff Boss

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»

Ποιες πληροφορίες μας δίνει ο αφηγητής για τον εαυτό του; Τι υπογραμμίζει ιδιαίτερα περιγράφοντας κάθε φάση ηλικίας του (νεαρή και ώριμη);

Ο ενήλικας – αφηγητής περιγράφοντας την κατάσταση της ζωής του όπως είχε πλέον διαμορφωθεί, αναφέρεται με πικρία στους πολλαπλούς περιορισμούς που του έχουν τεθεί, καθώς είναι υποχρεωμένος πλέον να κάνει μόνο ό, τι του επιτρέπει η δικαιοδοσία που του παρέχει ο εργοδότης τους. Ο αφηγητής αισθάνεται απογοητευμένος από τη ζωή του και τονίζει ότι παρά τις σπουδές του δεν κατόρθωσε να κάνει τίποτε το ιδιαίτερο. «Μεγάλην προκοπήν, ἐννοεῖται, δὲν ἔκαμα. Σήμερον ἐξακολουθῶ νὰ ἐργάζωμαι ὡς βοηθὸς ἀκόμη εἰς τὸ γραφεῖον ἐπιφανοῦς τινὸς δικηγόρου καὶ πολιτευτοῦ ἐν Ἀθήναις, τὸν ὁποῖον μισῶ, ἀγνοῶ ἐκ ποίας σκοτεινῆς ἀφορμῆς, ἀλλὰ πιθανῶς ἐπειδὴ τὸν ἔχω ὡς προστάτην καὶ εὐεργέτην. Καὶ εἶμαι περιωρισμένος καὶ ἀνεπιτήδειος, οὐδὲ δύναμαι νὰ ὠφεληθῶ ἀπὸ τὴν θέσιν τὴν ὁποίαν κατέχω πλησίον τοῦ δικηγόρου μου, θέσιν οἰονεὶ αὐλικοῦ. Καθὼς ὁ σκύλος, ὁ δεμένος μὲ πολὺ κοντόν σχοινίον εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ αὐθέντου του, δὲν ἠμπορεῖ νὰ γαυγίζῃ οὔτε νὰ δαγκάσῃ ἔξω ἀπὸ τὴν ἀκτῖνα καὶ τὸ τόξον τὰ ὁποῖα διαγράφει τὸ κοντὸν σχοινίον, παρομοίως κ᾿ ἐγὼ δὲν δύναμαι οὔτε νὰ εἴπω, οὔτε νὰ πράξω τίποτε περισσότερον πὰρ ὅσον μου ἐπιτρέπει ἡ στενὴ δικαιοδοσία, τὴν ὁποίαν ἔχω εἰς τὸ γραφεῖον τοῦ προϊσταμένου μου.» Η ζωή του πλέον χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ελευθερίας και από τα πολύ αρνητικά συναισθήματα που έχει για τον εργοδότη του, που τον έχει φέρει σε αυτή την κατάσταση περιορισμού. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι ο ενήλικας – αφηγητής δεν μας δίνει στοιχεία για την υπόλοιπη ζωή του στην Αθήνα, αφήνοντας έτσι να εννοηθεί ότι η καταπιεστική δουλειά του απορροφά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του και του στερεί τη δυνατότητα να βρει κάποια ουσιαστική ευχαρίστηση στη ζωή του.
«Ἤμην ὡραῖος ἔφηβος, κ᾿ ἔβλεπα τὸ πρωίμως στρυφνόν, ἡλιοκαὲς πρόσωπόν μου νὰ γυαλίζεται εἰς τὰ ρυάκια καὶ τὰς βρύσεις, κ᾿ ἐγύμναζα τὸ εὐλύγιστον, ὑψηλὸν ἀνάστημά μου ἀνὰ τοὺς βράχους καὶ τὰ βουνά.» Οι περιγραφές του αφηγητή που αφορούν την εφηβική ηλικία του, έχουν τελείως διαφορετική προσέγγιση καθώς ο αφηγητής μοιάζει να δίνει μεγαλύτερο βάρος στην εξωτερική του εμφάνιση. Ο αφηγητής λέει πως ήταν ωραίος έφηβος με μαυρισμένο από τον ήλιο και αρρενωπό πρόσωπο, ψηλό και ευλύγιστο σώμα, που του επέτρεπε να κινείται με άνεση στους βράχους και τα βουνά. Ο αφηγητής είναι ιδιαίτερα περήφανος για την όμορφη εμφάνισή του, η οποία λειτουργεί συμπληρωματικά προς το υπόλοιπο αίσθημα ευτυχίας που χαρακτηρίζει την εφηβεία του. Τα χρόνια της νεότητας του αφηγητή υπήρξαν γεμάτα ελευθερία και ψυχική ευδαιμονία, καθώς μπορούσε να απολαμβάνει την ομορφιά της φύσης του νησιού του, το οποίο μάλιστα αισθανόταν ως τον προσωπικό του χώρο. «Ἤμην ὡραῖος ἔφηβος, καστανόμαλλος βοσκός, κ᾿ ἔβοσκα τὰς αἶγας τῆς Μονῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ εἰς τὰ ὄρη τὰ παραθαλάσσια, τ᾿ ἀνερχόμενα ἀποτόμως διὰ κρημνώδους ἀκτῆς, ὕπερθεν τοῦ κράτους τοῦ Βορρᾶ καὶ τοῦ πελάγους. Ὅλον τὸ κατάμερον ἐκεῖνο, τὸ καλούμενον Ξάρμενο, ἀπὸ τὰ πλοῖα τὰ ὁποῖα κατέπλεον ξάρμενα ἢ ξυλάρμενα, ἐξωθούμενα ἀπὸ τὰς τρικυμίας, ἦτον ἰδικόν μου.» Ένας απλός βοσκός, χωρίς πολλές γνώσεις, αλλά με τη μοναδική δυνατότητα να βρίσκεται σ’ ένα πανέμορφο μέρος, όπου ήταν ελεύθερος να περιφέρεται και να το απολαμβάνει, χωρίς να έχει κάποιον να του θέτει περιορισμούς.
«Τὸν χειμῶνα ποὺ ἤρχισ᾿ εὐθὺς κατόπιν μ᾿ ἐπῆρε πλησίον του ὁ γηραιὸς πάτερ Σισώης, ἢ Σισώνης, καθὼς τὸν ὠνόμαζον οἱ χωρικοί μας, καὶ μ᾿ ἔμαθε γράμματα.»… «Ἀφοῦ ἔμαθα τὰ πρῶτα γράμματα πλησίον τοῦ γηραιοῦ Σισώη, ἐστάλην ὡς ὑπότροφος τῆς Μονῆς εἰς τινα κατ᾿ ἐπαρχίαν ἱερατικὴν σχολήν, ὅπου κατετάχθην ἀμέσως εἰς τὴν ἀνωτέραν τάξιν, εἶτα εἰς τὴν ἐν Ἀθήναις Ριζάρειον. Τέλος, ἀρχίσας τὰς σπουδὰς μου σχεδὸν εἰκοσαετής, ἐξῆλθα τριακοντούτης ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιον· ἐξῆλθα δικηγόρος μὲ δίπλωμα προλύτου...» Η τελευταία χρονιά που υπήρξε ευτυχισμένος ο αφηγητής ήταν στα 18 του χρόνια, όταν ακόμη ήταν ένας απλός βοσκός. Στη συνέχεια όμως τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν προς το χειρότερο καθώς ο πάτερ Σισώης τον πήρε για να του μάθει τα πρώτα γράμματα και στη συνέχεια τον έστειλε να συνεχίσει τις σπουδές του. Από τη στιγμή της απόλυτης ευδαιμονίας, μέχρι την παρούσα μόνιμη δυστυχία, εκείνο που μεσολάβησε ήταν η διαδικασία της μόρφωσης του νεαρού, ο οποίος αισθάνεται ότι τελικά η ευθύνη για τη σημερινή του δυστυχία βαρύνει τις σπουδές που έλαβε. Αν δεν είχε μπει στη διαδικασία να σπουδάσει θα ήταν ακόμη ευτυχισμένος και σε πλήρη επαφή με τη φύση του νησιού του, που τόση ευτυχία του είχε προσφέρει στο παρελθόν.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»: Πώς περιγράφεται η Μοσχούλα και με ποιους εκφραστικούς τρόπους προβάλλεται η ομορφιά της;

Hanne Lore Koehler 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»

Πώς περιγράφεται η Μοσχούλα και με ποιους εκφραστικούς τρόπους προβάλλεται η ομορφιά της;

Ὁ κὺρ Μόσχος εἶχεν ὡς συντροφιὰν τὸ τσιμποῦκι του, τὸ κομβολόγι του, τὸ σκαλιστήρι του καὶ τὴν ἀνεψιάν του τὴν Μοσχούλαν. Ἡ παιδίσκη θὰ ἦτον ὡς δυὸ ἔτη νεωτέρα ἐμοῦ. Μικρὴ ἐπήδα ἀπὸ βράχον εἰς βράχον, ἔτρεχεν ἀπὸ κολπίσκον εἰς κολπίσκον, κάτω εἰς τὸν αἰγιαλόν, ἔβγαζε κοχύλια κ᾿ ἐκυνηγοῦσε τὰ καβούρια. Ἦτον θερμόαιμος καὶ ἀνήσυχος ὡς πτηνὸν τοῦ αἰγιαλοῦ. Ἦτον ὡραία μελαχροινή, κ᾿ ἐνθύμιζε τὴν νύμφην τοῦ Ἄσματος τὴν ἡλιοκαυμένην, τὴν ὁποίαν οἱ υἱοὶ τῆς μητρός της εἶχαν βάλει νὰ φυλάῃ τ᾿ ἀμπέλια· «Ἰδοὺ εἶ καλή, ἡ πλησίον μου, ἰδοὺ εἶ καλή· ὀφθαλμοί σου περιστεραί...». Ὁ λαιμός της, καθὼς ἔφεγγε καὶ ὑπέφωσκεν ὑπὸ τὴν τραχηλιάν της, ἦτον ἀπείρως λευκότερος ἀπὸ τὸν χρώτα τοῦ προσώπου της. Ἦτον ὠχρά, ροδίνη, χρυσαυγίζουσα καὶ μοῦ ἐφαίνετο νὰ ὁμοιάζῃ μὲ τὴν μικρὴν στέρφαν αἶγα, τὴν μικρόσωμον καὶ λεπτοφυῆ, μὲ κατάστιλπνον τρίχωμα, τὴν ὁποία ἐγὼ εἶχα ὀνομάσει Μοσχούλαν.
Ο νεαρός αφηγητής αναφέρει ότι η Μοσχούλα ήταν μελαχρινή, γεγονός που του θυμίζει τη μαυρισμένη από τον ήλιο ηρωίδα από το Άσμα των Ασμάτων, από το οποίο αντλεί και το σύντομο στίχο: ἰδοὺ εἶ καλή, ἡ πλησίον μου, ἰδοὺ εἶ καλή, ὀφθαλμοί σου περιστεραί. (Πόσο όμορφη είσαι, αγαπημένη μου, πόσο όμορφη είσαι, τα μάτια σου σαν περιστέρια…)
Το Άσμα των Ασμάτων είναι ένα ιδιαιτέρως ερωτικό κείμενο το οποίο συμπεριλήφθηκε στην Παλαιά Διαθήκη, καθώς οι αλληγορικές του προεκτάσεις έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα. Από την εισαγωγή του Άσματος ο συγγραφέας αντλεί τα στοιχεία για την «ηλιοκαυμένη» ηρωίδα: «μέλαινά εἰμι ἐγὼ καὶ καλή, θυγατέρες ῾Ιερουσαλήμ, ὡς σκηνώματα Κηδάρ, ὡς δέρρεις Σαλωμών. μὴ βλέψητέ με ὅτι ἐγώ εἰμι μεμελανωμένη, ὅτι παρέβλεψέ με ὁ ἥλιος· υἱοὶ μητρός μου ἐμαχέσαντο ἐν ἐμοί, ἔθεντό με φυλάκισσαν ἐν ἀμπελῶσιν· ἀμπελῶνα ἐμὸν οὐκ ἐφύλαξα.» (Είμαι μελαχρινή και όμορφη, κόρες της Ιερουσαλήμ, σαν τις σκηνές του Κηδάρ, σαν τα υφάσματα του Σολόμωντα. Μη με κοιτάτε που είμαι μαυρισμένη, γιατί με είδε άσχημα ο ήλιος. Οι γιοι της μητέρας μου με μάλωσαν και μ’ έβαλαν να φυλάω τα αμπέλια, μα δε φύλαξα το δικό μου αμπέλι.)
Η Μοσχούλα ήταν δεκαέξι χρονών και όταν ήταν μικρή της άρεσε να τρέχει και να πηδά από βράχο σε βράχο και από κολπίσκο σε κολπίσκο, μαζεύοντας κοχύλια και καβούρια. Όπως ήταν ζωηρή, είχε τη συνήθεια να τρέχει έξω στον ήλιο κι είχε μαυρίσει, αλλά ο λαιμός της που προστατεύεται από τα ρούχα ήταν κατά πολύ λευκότερος από το πρόσωπό της, έτσι τουλάχιστον όπως διακρινόταν κάτω από το ύφασμα του ρούχου της. Η Μοσχούλα φαινόταν στον ήρωα – αφηγητή παράλληλα ωχρή (το υποκίτρινο χρώμα που έχουν οι άνθρωποι όταν είναι άρρωστοι ή πολύ τρομαγμένοι) και ρόδινη (χρώμα ροζ, τριανταφυλλί), αντίθεση που εξηγείται από την αίσθηση που είχε ο ήρωας ότι το πρόσωπό της έλαμπε (ἦτον χρυσαυγίζουσα), είχε δηλαδή τη λάμψη και το χρώμα που αποκτά ο ουρανός την ώρα που ανατέλλει ο ήλιος. Η κοπέλα, επιπλέον, έμοιαζε -σύμφωνα με τον ήρωα- με μια μικρόσωμη, λεπτοκαμωμένη κατσίκα που είχε γυαλιστερό τρίχωμα και την οποία ο ήρωας είχε ονομάσει για το λόγο αυτό Μοσχούλα.
Για να παρουσιάσει την ομορφιά της Μοσχούλας ο αφηγητής, μας παραπέμπει αφενός στο Άσμα των Ασμάτων, παρομοιάζοντας τη Μοσχούλα με την ηρωίδα του Άσματος και αφετέρου χρησιμοποιεί αρκετά επίθετα αλλά και σχήματα λόγου. Η Μοσχούλα ήταν: ὡραία μελαχροινή, επίσης ὠχρά, ροδίνη και χρυσαυγίζουσα. Ήταν θερμόαιμος (μεταφορά) και ἀνήσυχος ὡς πτηνὸν τοῦ αἰγιαλοῦ (παρομοίωση). Ὁ λαιμός της, καθὼς ἔφεγγε καὶ ὑπέφωσκεν: (μεταφορική χρήση των ρημάτων). «μοῦ ἐφαίνετο νὰ ὁμοιάζῃ μὲ τὴν μικρὴν στέρφαν αἶγα»: Ο αφηγητής συσχετίζει την κοπέλα με την κατσίκα χρησιμοποιώντας μια ακόμη παρομοίωση.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»: Πώς λειτουργεί στο κείμενο η εγκιβωτισμένη αφήγηση η οποία αναφέρεται στον πατέρα Σισώη;

Charlene Zatloukal 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»

Πώς λειτουργεί στο κείμενο η εγκιβωτισμένη αφήγηση η οποία αναφέρεται στον πατέρα Σισώη;

Ο πάτερ Σισώης ήταν ένας μοναχός που αγάπησε μια Τουρκάλα και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη μοναστική ζωή για χάρη της. Παντρεύτηκε την αγαπημένη του, αλλά στην πορεία συνειδητοποίησε την αξία που είχε για εκείνον η αφοσίωσή του στο Θεό, γι’ αυτό κι επέστρεψε στο μοναστικό βίο. Τη σύντομη αυτή ιστορία εγκιβωτίζει, παρεμβάλλει δηλαδή, στην αρχή κιόλας της ιστορίας του ο ήρωας – αφηγητής του διηγήματος, καθώς η ιστορία αυτή έχει σημαντικές αναλογίες με τη δική του ιστορία.
Ο πάτερ Σισώης ακολουθεί μια ζωή αφιερωμένη στο Θεό, έρχεται όμως αντιμέτωπος με τον πειρασμό -τη νεαρή Τουρκάλα- και εγκαταλείπει την εκκλησία για να ζήσει μαζί με την αγαπημένη του. Στο τέλος, όμως, επιστρέφει στην αρχική του αφοσίωση στο Θεό, έχοντας μετανιώσει για την απομάκρυνσή του από τη μοναστική ζωή. Το σχήμα δηλαδή που ακολουθεί η ζωή του πατέρα Σισώη είναι: Αφοσίωση στο Θεό – Πειρασμός και Απομάκρυνση – Επιστροφή στην αφοσίωση στο Θεό.
Αντίστοιχη πορεία με την ιστορία του πατέρα Σισώη έχει και η ζωή του νεαρού ήρωα του διηγήματος, ο οποίος είχε την πρόθεση να αφοσιωθεί στη λατρεία του Θεού, ακολουθώντας μοναστική ζωή, αλλά ερχόμενος αντιμέτωπος με τον πειρασμό απομακρύνεται από τον αρχικό του σκοπό, χωρίς όμως να κατορθώσει να επιστρέψει όπως έγινε με τον πατέρα Σισώη. Ανάμεσα δηλαδή στις δύο ιστορίες υπάρχει μια πολύ βασική διαφορά, ενώ ο πάτερ Σισώης επιστρέφει στη μοναστική ζωή και στην υπηρεσία του Θεού, ο νεαρός ήρωας έχοντας έρθει σ’ επαφή με τον πειρασμό αισθάνεται πλέον ότι δεν μπορεί να επιστρέψει στη μοναστική ζωή και μένει μακριά από την εκπλήρωση της αρχικής του επιθυμίας. Το σχήμα που ακολουθεί η ζωή του νεαρού ήρωα είναι: Απόφαση να αφοσιωθεί στο Θεό – Πειρασμός – Απομάκρυνση. Ο νεαρός ήρωας δεν θα κατορθώσει να επιστρέψει στην απόφασή του να αφοσιωθεί στο Θεό, θυμίζοντάς μας την ιστορία του ίδιου του συγγραφέα, του Παπαδιαμάντη, ο οποίος ενώ επιχείρησε να μονάσει στο Άγιο Όρος, συνειδητοποίησε ότι δεν είναι ικανός να ζήσει μια ζωή τέτοιας αφοσίωσης.
Η εγκιβωτισμένη αφήγηση του πατέρα Σισώη
Τὸν χειμῶνα ποὺ ἤρχισ᾿ εὐθὺς κατόπιν μ᾿ ἐπῆρε πλησίον του ὁ γηραιὸς πάτερ Σισώης, ἢ Σισώνης, καθὼς τὸν ὠνόμαζον οἱ χωρικοί μας, καὶ μ᾿ ἔμαθε γράμματα. Ἦτον πρώην διδάσκαλος, καὶ μέχρι τέλους τὸν προσηγόρευον ὅλοι εἰς τὴν κλητικὴν «δάσκαλε». Εἰς τοὺς χρόνους τῆς Ἐπαναστάσεως ἦτον μοναχὸς καὶ διάκονος. Εἶτα ἠγάπησε μίαν Τουρκοπούλαν, καθὼς ἔλεγαν, τὴν ἔκλεψεν, ἀπὸ ἕνα χαρέμι τῆς Σμύρνης, τὴν ἐβάπτισε καὶ τὴν ἐνυμφεύθη. Εὐθὺς μετὰ τὴν ἀποκατάστασιν τῶν πραγμάτων, ἐπὶ Καποδίστρια κυβερνήτου, ἐδίδασκεν εἰς διάφορα σχολεῖα ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα, καὶ εἶχεν οὐ μικρὰν φήμην, ὑπὸ τὸ ὄνομα «ὁ Σωτηράκης ὁ δάσκαλος». Ἀργότερα, ἀφοῦ ἐξησφάλισε τὴν οἰκογένειάν του, ἐνθυμήθη τὴν παλαιὰν ὑποχρέωσίν του, ἐφόρεσε καὶ πάλιν τὰ ράσα, ὡς ἁπλοῦς μοναχὸς τὴν φορὰν ταύτην, κωλυόμενος νὰ ἱερατεύῃ κ᾿ ἐγκατεβίωσεν ἐν μετανοίᾳ, εἰς τὸ Κοινόβιον τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. Ἐκεῖ ἔκλαυσε τὸ ἁμάρτημά του, τὸ ἔχον γενναίαν ἀγαθοεργίαν ὡς ἐξόχως ἐλαφρυντικὴν περίστασιν, καὶ λέγουν ὅτι ἐσώθη.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»: Στο διήγημα αυτό ο Παπαδιαμάντης χρησιμοποιεί την τεχνική της αναδρομικής αφήγησης.

Hanne Lore Koehler

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»

Στο διήγημα αυτό ο Παπαδιαμάντης χρησιμοποιεί την τεχνική της αναδρομικής αφήγησης. Σε ποιο χώρο τοποθετούνται τα γεγονότα του παρόντος και σε ποιον του παρελθόντος;

Ο ενήλικας – ήρωας του διηγήματος, ο οποίος αφηγείται τα γεγονότα της ιστορίας, βρίσκεται στην Αθήνα και εργάζεται ως υπάλληλος ενός σημαντικού δικηγόρου. «Σήμερον ἐξακολουθῶ νὰ ἐργάζωμαι ὡς βοηθὸς ἀκόμη εἰς τὸ γραφεῖον ἐπιφανοῦς τινὸς δικηγόρου καὶ πολιτευτοῦ ἐν Ἀθήναις, τὸν ὁποῖον μισῶ…» Τα γεγονότα του παρόντος, τα οποία ουσιαστικά καταδεικνύουν τη δυστυχία του ήρωα, εκτυλίσσονται στην Αθήνα, ενώ τα γεγονότα του παρελθόντος, τα οποία τονίζουν την ευτυχία των εφηβικών χρόνων του ήρωα, διαδραματίζονται στη Σκιάθο, το νησί στο οποίο ο ήρωας γεννήθηκε και έζησε σχεδόν μέχρι τα είκοσι χρόνια του. «Ἡ τελευταία χρονιὰ ποὺ ἤμην ἀκόμη φυσικὸς ἄνθρωπος ἦτον τὸ θέρος ἐκεῖνο τοῦ ἔτους 187... Ἤμην ὡραῖος ἔφηβος, καστανόμαλλος βοσκός, κ᾿ ἔβοσκα τὰς αἶγας τῆς Μονῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ εἰς τὰ ὄρη τὰ παραθαλάσσια, τ᾿ ἀνερχόμενα ἀποτόμως διὰ κρημνώδους ἀκτῆς, ὕπερθεν τοῦ κράτους τοῦ Βορρᾶ καὶ τοῦ πελάγους.» Παρόλο που η Σκιάθος δεν κατονομάζεται, είναι σαφές ότι πρόκειται για το συγκεκριμένο νησί από τις περιοχές που αναφέρει ο ήρωας κι από τις περιγραφές των διαφόρων περιοχών.
Οι δύο διαφορετικοί χώροι στους οποίους διαδραματίζονται τα γεγονότα του παρελθόντος και του παρόντος, αποτελούν τους δύο πόλους μιας έντονης αντίθεσης, την οποία επιχειρεί να καταδείξει ο συγγραφέας. Από τη μία έχουμε τη μεγάλη πόλη, με τις πολλές ευκαιρίες, η οποία στην πραγματικότητα δεν μπορεί να προσφέρει σ’ όσους ζουν εκεί την ευτυχία και τη γαλήνη. Κι από την άλλη έχουμε το πανέμορφο νησί, το οποίο παρά τις ελλείψεις του, παρέχει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να ζήσουν σε απόλυτη αρμονία με τη φύση, απολαμβάνοντας την ευτυχία που μόνο η συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον μπορεί να διασφαλίσει. Ο προσωπικός προβληματισμός του ίδιου του συγγραφέα που υποφέρει ζώντας στην Αθήνα, αποτυπώνεται στο διήγημα αυτό που λειτουργεί υποστηρικτικά για τη ζωή στην επαρχία.
Η ομορφιά της Σκιάθου κυριαρχεί σε ολόκληρο το διήγημα, έστω κι αν εμφανίζεται ως ένα βαθμό εξιδανικευμένη από την έντονα νοσταλγική διάθεση του ήρωα – αφηγητή, ο οποίος εκφράζει τα συναισθήματα του συγγραφέα. Από την άλλη η Αθήνα δεν περιγράφεται ως τόπος καθώς ο αφηγητής επικεντρώνεται μόνο στα αρνητικά συναισθήματα που του δημιουργεί η εκεί διαβίωσή του.