Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση του αφηγητή με τη φύση; Σε ποια χωρία προβάλλεται εντονότερα η σχέση αυτή;

Bob Orsillo 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση του αφηγητή με τη φύση; Σε ποια χωρία προβάλλεται εντονότερα η σχέση αυτή;

Σύμφωνα με τον Οδυσσέα Ελύτη («Η μαγεία του Παπαδιαμάντη», Εν Λευκώ, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1995, σ. 92) ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας. Ο συγγραφέας μεταφέρει στη γλώσσα των αισθημάτων όλα τα στοιχεία της φύσης, ανασύροντας ένα δικό του, προσωπικό ήθος.

Ο αφηγητής βρίσκεται σε διαρκή επαφή με τη φύση, την οποία εκλαμβάνει ως αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς του, καθώς έχει την ευτυχία να ζει και να κινείται ελεύθερος στο όμορφο φυσικό περιβάλλον του νησιού του: «Ἤμην ὡραῖος ἔφηβος, κ᾿ ἔβλεπα τὸ πρωίμως στρυφνόν, ἡλιοκαὲς πρόσωπόν μου νὰ γυαλίζεται εἰς τὰ ρυάκια καὶ τὰς βρύσεις, κ᾿ ἐγύμναζα τὸ εὐλύγιστον, ὑψηλὸν ἀνάστημά μου ἀνὰ τοὺς βράχους καὶ τὰ βουνά.» Για τον αφηγητή η επαφή με τη φύση δεν είναι απλώς μια συνύπαρξη, είναι πολύ περισσότερο μια ταύτιση με το χώρο γύρω του, μιας και ο νεαρός αντιλαμβάνεται τη ζωή του άρρηκτα συνδεδεμένη με κάθε στοιχείο της φύσης: «Ἐφαινόμην κ᾿ ἐγὼ ὡς νὰ εἶχα μεγάλην συγγένειαν μὲ τοὺς δυὸ τούτους ἀνέμους, οἱ ὁποῖοι ἀνέμιζαν τὰ μαλλιά μου, καὶ τὰ ἔκαμναν νὰ εἶναι σγουρὰ ὅπως οἱ θάμνοι κ᾿ αἱ ἀγριελαίαι, τὰς ὁποίας ἐκύρτωναν μὲ τὸ ἀκούραστον φύσημά των, μὲ τὸ αἰώνιον τῆς πνοῆς των φραγγέλιον.»
Ο αφηγητής δεν προσπερνά ως κάτι δεδομένο την ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος, ίσως, βέβαια, γιατί η αφήγηση μας δίνεται εκ των υστέρων, όταν ο αφηγητής έχει πια βρεθεί εγκλωβισμένος σ’ ένα γραφείο μακριά από την ελεύθερη ζωή που είχε συνηθίσει. Ο εξωραϊσμός και η εξιδανίκευση μπορούν να θεωρηθούν βέβαιοι παράγοντες επηρεασμού στον τρόπο που μας δίνει ο αφηγητής την επαφή του με τη φύση, αλλά αυτό δε μειώνει την αγάπη που αισθάνεται για τη φύση του νησιού του, καθώς έχοντας στερηθεί την πρότερη ζωή του, τώρα μπορεί να δει καθαρότερα ποια στοιχεία της ζωής του στο νησί αγαπούσε περισσότερο.
Η αγάπη για τη φύση επομένως και η ευτυχία που ο αφηγητής αντλεί από την καθημερινή επαφή με τα διάφορα στοιχεία της, κυριαρχούν στο κείμενο και συμβάλλουν στην ιδιαίτερη ομορφιά του διηγήματος αυτού. Είναι σχεδόν αδύνατο να διαβάσει κανείς τις εισαγωγικές γραμμές της δεύτερης ενότητας και να μην εντυπωσιαστεί από την ομορφιά του τοπίου και να μην αισθανθεί την ίδια επιθυμία με τον ήρωα να νιώσει το χάδι της θάλασσας: «Μίαν ἑσπέραν, καθὼς εἶχα κατεβάσει τὰ γίδια μου κάτω εἰς τὸν αἰγιαλόν, ἀνάμεσα εἰς τοὺς βράχους, ὅπου ἐσχημάτιζε χιλίους γλαφυροὺς κολπίσκους καὶ ἀγκαλίτσες τὸ κῦμα, ὅπου ἀλλοῦ ἐκυρτώνοντο οἱ βράχοι εἰς προβλῆτας καὶ ἀλλοῦ ἐκοιλαίνοντο εἰς σπήλαια· καὶ ἀνάμεσα εἰς τοὺς τόσους ἑλιγμοὺς καὶ δαιδάλους τοῦ νεροῦ, τὸ ὁποῖον εἰσεχώρει μορμυρίζον, χορεῦον μὲ ἄτακτους φλοίσβους καὶ ἀφρούς, ὅμοιον μὲ τὸ βρέφος τὸ ψελλίζον, ποὺ ἀναπηδᾷ εἰς τὸ λίκνόν του καὶ λαχταρεῖ νὰ σηκωθῇ καὶ νὰ χορεύσῃ εἰς τὴν χεῖρα τῆς μητρὸς ποὺ τὸ ἔψαυσε - καθὼς εἶχα κατεβάσει, λέγω, τὰ γίδια μου διὰ ν᾿ «ἀρμυρίσουν» εἰς τὴν θάλασσαν, ὅπως συχνὰ ἐσυνήθιζα, εἶδα τὴν ἀκρογιαλιὰν ποὺ ἦτον μεγάλη χαρὰ καὶ μαγεία, καὶ τὴν «ἐλιμπίστηκα», κ᾿ ἐλαχτάρησα νὰ πέσω νὰ κολυμβήσω. Ἦτον τὸν Αὔγουστον μήνα.»
Η φύση στο Όνειρο στο κύμα δεν είναι μόνο ο τόπος των γεγονότων, έχει ένα λειτουργικό ρόλο στην αφήγηση, καθώς κυριαρχεί στη σκέψη και στις επιθυμίες του ήρωα, λειτουργεί ως μια αναπόδραστη πρόκληση που παγιδεύει τελικά τον ήρωα ανάμεσα στην επιθυμία του να θαυμάσει τη γυμνή κοπέλα και στην ανάγκη να απομακρυνθεί από αυτή, και τέλος λειτουργεί ως ένα επίμονο κάλεσμα επιστροφής, μια βασική πηγή νοσταλγίας, όσα χρόνια ο ήρωας βρίσκεται μακριά από το νησί του.