Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Ποια συναισθήματα γεννά στον αφηγητή - ήρωα η Φεγγαροντυμένη;

Vladimir Kush

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Ποια συναισθήματα γεννά στον αφηγητή - ήρωα η Φεγγαροντυμένη;

Η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης αφήνει κατάπληκτο τον Κρητικό, ο οποίος έχει βέβαια προδιατεθεί για την παρουσία κάποιου ανοίκειου φαινομένου από τη γαλήνη που ξαφνικά επικράτησε στη φύση «Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τή φύση». Ο ήρωας, λοιπόν, εντυπωσιάζεται από τη μοναδική ομορφιά της γυναικείας μορφής «Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της», κι από την πρωτόφαντη δύναμή της που κατορθώνει μ’ ευκολία να επιβληθεί στη φύση «Κί έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη. / Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει». Η παρουσία μιας γυναικείας μορφής που μπορεί να στέκεται πάνω στο νερό χωρίς η επιφάνειά του να υποχωρεί στο ελάχιστο και η μοναδική ομορφιά της οποίας συνδυάζεται με άπειρη καλοσύνη και ταπεινοσύνη, συγκινεί βαθύτατα τον ήρωα που αδυνατεί να εξηγήσει το εξαίσιο αυτό θέαμα. Τον αγγίζει μάλιστα ακόμη περισσότερο το γεγονός ότι η μορφή αυτή στρέφεται σ’ εκείνον σα να υπάρχει μεταξύ τους μια μαγνητική σχέση «Τέλος σ’ εμέ πού βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα, / Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα / Όχι στην κόρη, αλλά σ’ εμέ την κεφαλή της κλίνει».

Η αίσθηση ότι η υπέροχη αυτή γυναίκα δείχνει ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον για εκείνον δημιουργεί μεγάλη συναισθηματική ένταση στον Κρητικό που δεν μπορεί να απομακρύνει το βλέμμα του και τη σκέψη του απ’ αυτήν «Την κοίταζα ο βαριόμοιρος, μ’ εκοίταζε κι εκείνη». Ο ποιητής εδώ, γνωρίζοντας την ιδιαιτερότητα της ανθρώπινης ψυχολογίας, παρουσιάζει τη Φεγγαροντυμένη να προσηλώνεται στον Κρητικό, καθώς η επίτευξη μιας ισχυρής ψυχικής και πνευματικής σύνδεσης χρειάζεται την αίσθηση της αμοιβαιότητας. Ο Κρητικός έχει εκπλαγεί από την ομορφιά της θεϊκής μορφής, αλλά αυτό δε θα επαρκούσε για να τη νιώσει κοντά στην ψυχή του, χρειάζεται και η αίσθηση ότι η γυναίκα αυτή νοιάζεται κι ενδιαφέρεται για εκείνον για να ευοδωθεί η δημιουργία εντονότερων συναισθημάτων. Η Φεγγαροντυμένη, άλλωστε, αποτελεί μία από τις δοκιμασίες του Κρητικού, γι’ αυτό και ο ποιητής φροντίζει να της προσφέρει όλα τα στοιχεία εκείνα που θα μπορούσαν να δελεάσουν τον ήρωα και να κάμψουν την όποια επιφυλακτικότητα απέναντί της.

Ο Κρητικός όχι μόνο εντυπωσιάζεται από την ομορφιά της Φεγγαροντυμένης, αλλά αισθάνεται κιόλας ότι η μορφή της του είναι οικεία από το παρελθόν κι επιχειρεί να ανακαλέσει στη μνήμη του την αρχή της οικειότητας αυτής. Οι πιθανές επιλογές που προβάλλει ο ήρωας, αναφέρονται σε τρεις σημαντικούς τομείς της ζωής του: τη θρησκεία, τον έρωτα και τη μητρική αγάπη. «Έλεγα πώς την είχα ιδεί πολύ καιρόν οπίσω, / Κάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο, / Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου, / Κάν τ’ όνειρο, όταν μ’ έθρεφε τό γάλα της μητρός μου.» Η Φεγγαροντυμένη έρχεται να καλύψει κάθε ανάγκη του ήρωα και να απαντήσει σε κάθε αναζήτηση της ψυχής του είτε πρόκειται για την ανάγκη της πίστης είτε για την ερωτική έλξη είτε και για τη βαθύτερη εκείνη ανάγκη της μητρικής παρουσίας.

Ο Κρητικός αισθάνεται ήδη δυνατή έλξη για τη Φεγγαροντυμένη, συγκλονίζεται όμως όταν συνειδητοποιεί ότι η θεϊκή αυτή γυναίκα είναι σε θέση να διαβάσει τους πόνους της ψυχής του και μπορεί να νιώσει τους καημούς του χωρίς εκείνος να χρειάζεται να της πει τίποτα. «Κι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου / Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιου μου.» Μπροστά σε αυτό το επίπεδο κατανόησης και αποδοχής ο Κρητικός ξεσπά σε δάκρυα, τα οποία αφενός έρχονται ως εκτόνωση της συναισθηματικής έντασης όλων των δεινών που είχε ως τότε υπομείνει, και αφετέρου ως ένδειξη του πόσο βαθιά τον συγκινεί το γεγονός ότι η θεϊκή γυναίκα μπορούσε να εισχωρήσει στην ψυχή του και να γνωρίσει κάθε μύχια σκέψη του «Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα, / Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα / Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου». Η διείσδυση στην ψυχή του Κρητικού επιτρέπει στη Φεγγαροντυμένη να επηρεάσει καταλυτικά τον ήρωα -καθώς ο ίδιος αισθάνεται απόλυτη εμπιστοσύνη απέναντί της- και να συμβάλει έτσι στη ριζική αλλαγή της προσωπικότητάς του.

Ο ήρωας αισθάνεται έλξη, έρωτα και θαυμασμό για τη θεϊκή γυναίκα, αλλά δεν ξεχνά την αγαπημένη του γι’ αυτό και ζητά τη βοήθειά της για να καταφέρει να τη σώσει «Βόηθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά ‘χω». Η Φεγγαροντυμένη μπροστά σε αυτή την παράκληση θα συγκινηθεί, καθώς θ’ αναγνωρίσει αφενός την αληθινή και δυνατή αγάπη του ήρωα για την αρραβωνιαστικιά του και αφετέρου γιατί πιθανώς γνωρίζει πως η κοπέλα είναι ήδη νεκρή -αν δεχθούμε πως ο θάνατος της αρραβωνιαστικιάς έχει πράγματι προηγηθεί- και πως η ίδια δεν μπορεί να βοηθήσει  τον δοκιμαζόμενο ήρωα: «Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μου, / Κι εδάκρυσαν τα μάτια της, κι εμοιαζαν της καλής μου / Εχάθη, αλιά μου! αλλ’ άκουσα του δάκρυου της ραντίδα». Η Φεγγαροντυμένη υποχωρεί, και ο Κρητικός που έχει από την αρχή θεωρήσει ως θετική για εκείνον τη θεϊκή μορφή δεν αντιλαμβάνεται πως η θεϊκή αυτή παρουσία αποτέλεσε μια δοκιμασία της ηθικής του δύναμης και της αφοσίωσής του στην αγαπημένη του γυναίκα. Ο Κρητικός εκλαμβάνει το δάκρυ της Φεγγαροντυμένης ως έκφραση συμπάθειας και κατανόησης, βλέποντας μάλιστα στο πρόσωπό της την καλή του∙ στοιχείο που υποδηλώνει το βαθμό οικειότητας που είχε αισθανθεί για εκείνη και την ένταση της μεταξύ τους ψυχικής σύνδεσης.  

Ο Κρητικός έχοντας αντικρίσει στο πρόσωπο της Φεγγαροντυμένης την απόλυτη καλοσύνη και αγαθότητα, κι έχοντας αισθανθεί πολύ μεγάλη αγάπη και θαυμασμό για εκείνη, θα μπει σε μια καίρια διαδικασία εσωτερικής αλλαγής. «Εγώ από κείνη τη στιγμή δέν έχω πλιά τό χέρι, / Π’ αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίρι». Ερχόμενος σ’ επαφή με τη μοναδική δύναμη της Φεγγαροντυμένης κι έχοντας αισθανθεί στην ψυχή του τη λυτρωτική δράση της κατανόησης και της αποδοχής που του χάρισε η θεϊκή μορφή, αποβάλλει τα αρνητικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του και επιχειρεί μια ριζική αναμόρφωση στη ζωή του. Το γεγονός ότι η παρουσία της θεϊκής μορφής είχε επί της ουσίας μιαν αρνητική όψη εφόσον αποτέλεσε ένα είδος πειρασμού για την ήρωα, δεν αναιρεί την αλήθεια των συναισθημάτων του και την ουσιαστική επίδραση που είχε η Φεγγαροντυμένη στην ψυχή του.

Η επίδραση, άλλωστε, που άσκησε η θεϊκή γυναίκα στον ήρωα δεν είναι πρόσκαιρη ή επιφανειακή. Η δική της παρουσία σηματοδοτεί την πλήρη μεταστροφή του ήθους και της προσωπικότητας του Κρητικού, ο οποίος εγκαταλείπει τη μαχητικότητα που τον διέκρινε στο παρελθόν και τρέπεται πλέον σ’ έναν επαίτη που βασίζεται στην καλοσύνη των ξένων για να επιβιώσει: «τ’ απλώνω του διαβάτη / ψωμοζητώντας, κι έρχεται με δακρυσμένο μάτι». Επιπλέον, είναι η ανάμνηση της Φεγγαροντυμένης που βοηθά τον ήρωα ν’ αντέξει τη θλίψη και τη δυστυχία του παρόντος, τη βαθιά δυστυχία που του προξένησε η αδυναμία του να διασώσει την αγαπημένη του, τον μοναδικό άνθρωπο που είχε απομείνει στη ζωή του: «ξυπνώ φρενίτης, κάθομαι, κι ο νους μου κινδυνεύει, / και βάνω την παλάμη μου, κι αμέσως γαληνεύει». Ο ήρωας αναβιώνει συνεχώς στη σκέψη του (κι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουν), ακόμη κι όταν παραδίνεται στον ύπνο (αργά, κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν / και μέσα στ’ άγριο πέλαγο τ’ αστροπελέκι σκάει, / κι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάει), την τραυματική εμπειρία του ναυαγίου που κατέληξε στην απώλεια της κόρης.  Ό,τι συγκρατεί, επομένως, τον βασανισμένο ήρωα απ’ την πλήρη κατάρρευση είναι η ανάμνηση της θεϊκής γυναίκας∙ είναι η ανάμνηση της απόλυτης καλοσύνης της και πολύ περισσότερο της βαθιάς ψυχικής επαφής που είχε μαζί της ο ήρωας.

Τέλος, θα πρέπει να προσεχθεί η ιδιαίτερη επενέργεια που είχε το δάκρυ της Φεγγαροντυμένης στη συνεχιζόμενη προσπάθεια του ήρωα να διασώσει την κόρη. Η αποφασιστικότητά του που φάνηκε να αναστέλλεται με την εμφάνιση της θεϊκής μορφής, καθώς ο Κρητικός εξέλαβε την παρουσία της ως ένα θεϊκό αρωγό στον αγώνα του, αποκτά με την αποχώρηση της Φεγγαροντυμένης μια δυναμική που ξεπερνά κατά πολύ κάθε προηγούμενη προσπάθεια του ήρωα: «Kαι τα νερά ’σχιζα μ’ αυτό, τα μυριομυρωδάτα, / με δύναμη που δέν ειχα μήτε στα πρώτα νιάτα».

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Ο Κρητικός, προσδοκώντας να συναντήσει την αρραβωνιαστικιά του στον «Παράδεισο», ξεπερνά τα όρια του Χρόνου.

Vladimir Kush

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Ο Κρητικός, προσδοκώντας να συναντήσει την αρραβωνιαστικιά του στον «Παράδεισο», ξεπερνά τα όρια του Χρόνου. Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη.

Ο Σολωμός θέλοντας να τονίσει την ένταση της αγάπης που ο Κρητικός αισθάνεται για την κόρη, επιτρέπει στον ήρωά του να ξεπεράσει τα όρια του χρόνου και να συνεχίσει την αναζήτηση της αγαπημένης του ακόμη και πέρα από το θάνατο. Ο Κρητικός, τινάζοντας το σάβανο, βρίσκεται στην κοιλάδα όπου από στιγμή σε στιγμή θα πραγματοποιηθεί η Έσχατη Κρίση και ψάχνει να βρει την κόρη, η οποία με τη σειρά της αναζητά εκείνον. Αν η ελευθερία με την οποία ο ποιητής ενώνει το γήινο κόσμο με τον κόσμο των ψυχών δεν αποτελεί την πιο τολμηρή πρωτοβουλία του, τότε αυτή σίγουρα είναι το γεγονός ότι επιτρέπει την ύπαρξη γήινων συναισθημάτων στις αιθέριες ψυχές. Οι ψυχές βρίσκονται ελάχιστες μόλις στιγμές προτού ξεκινήσει η Έσχατη Κρίση κι όμως αυτό δεν τις εμποδίζει από το να αναζητούν η μία την άλλη με την αγάπη εκείνη που τις ένωνε όταν ακόμη κατείχαν τη γήινη υπόστασή τους και ήταν δέσμιες όλων των ανθρώπινων συναισθημάτων.
Ο ποιητής δε θέλει να δεχτεί ότι η ανθρώπινη υπόσταση αλλάζει ριζικά κατά τη μετάβασή της στον άλλο κόσμο, και το κυριότερο δε θέλει να δεχτεί ότι μια αγνή και πανίσχυρη αγάπη μπορεί να χαθεί με το θάνατο του θνητού σώματος. Ο ποιητής θέλει να πιστεύει ότι η αγάπη διασώζεται και συνεχίζει την αιώνια πορεία της μαζί με την ψυχή. Για το λόγο αυτό επιτρέπει στον ήρωά του να περάσει από τη χρονική διάσταση της γης στην άχρονη διάσταση του άλλου κόσμου, διατηρώντας ακέραια την αγάπη του για την κόρη, ενώ παράλληλα έχει ήδη επιτρέψει το ίδιο και στην κόρη, η οποία ανυπομονεί να μπει ξανά στο θνητό της σώμα, και παράλληλα αναζητά τον αγαπημένο της.

Η αγάπη αυτή άλλωστε που κατορθώνει να διασώζεται ακόμη και στην άχρονη διάσταση του θανάτου, είναι τόσο εμφανώς δυνατή, ώστε γίνεται σαφές ότι η απώλεια της κόρης κόστισε πολύ στον ήρωα του ποιήματος. Ο Κρητικός αγαπούσε τόσο πολύ την κόρη, ώστε ο μόνος τρόπος για να φτάσει κατά τη διάρκεια του ναυαγίου στο σημείο να μην κατορθώσει να τη σώσει, είναι να ήρθε αντιμέτωπος με δοκιμασίες υπεράνθρωπες και ακατανίκητες, και αυτό ακριβώς συνέβη.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Σε ποιο χώρο και χρόνο τοποθετείται η θαλασσινή περιπέτεια του Κρητικού;

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Ποιες απόψεις του ποιητή, διαφαίνονται από τον 5ο στίχο και εξής του 2ου μέρους; Να σχολιαστούν.

Vladimir Kush

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Ποιες απόψεις του ποιητή, διαφαίνονται από τον 5ο στίχο και εξής του 2ου μέρους; Να σχολιαστούν.

Η πρόδρομη αυτή αφήγηση που έρχεται ως συνειρμική αντίδραση του Κρητικού στην ανάμνηση του χαμού της κόρης «Μά τήν ψυχή πού μ’ ἔκαψε τόν κόσμο ἀπαρατώντας», δίνει την ευκαιρία στον ποιητή να αξιοποιήσει τη χριστιανική παράδοση για μια νέα ύπαρξη του ανθρώπου πέρα από τη γήινη υπόστασή του. Ο Σολωμός έχει βαθιά θρησκευτική συνείδηση και δε διστάζει να ενοποιήσει τη θνητή ύπαρξη του ανθρώπου με την αιώνια που θα αποκτηθεί μετά την έσχατη κρίση, δηλώνοντας έτσι την πεποίθησή του πώς η υπόσχεση του χριστιανισμού για μια μελλοντική επιβράβευση είναι για τον ίδιο μια αναμφισβήτητη βεβαιότητα. Ο Σολωμός πιστεύει στην έσχατη κρίση και στην μετά θάνατο ύπαρξη του ανθρώπου και θέτει αυτή την πίστη του σε λειτουργία όταν βοηθά τον ήρωά του να περάσει τα χρονικά όρια για να μπορέσει να αναζητήσει την αγαπημένη του στην Κοιλάδα Ιωσαφάτ. Στα πλαίσια της αφήγησης η πρόδρομη αφήγηση δηλώνει πέρα από κάθε αμφιβολία την αγάπη που αισθάνεται ο ήρωας για την κόρη και ενισχύει έτσι έμμεσα την ένταση των δοκιμασιών που θα απαιτηθούν για να κάμψουν την αγάπη αυτή. Σε ό,τι αφορά όμως τον ίδιο τον ποιητή, το γεγονός ότι περνά την αφήγησή του μέχρι τη στιγμή που οι ψυχές βρίσκονται ελάχιστα πριν από την τελευταία κρίση, δηλώνει απερίφραστα τη βαθιά πίστη του στα κηρύγματα του χριστιανισμού. Παρουσιάζει έτσι μια ονειρική κατάσταση των ψυχών, χωρίς αισθήματα αγωνίας ή φόβου, με την Έσχατη Κρίση να δίνεται περισσότερο ως μια απλή αναμονή παρά ως μια τρομακτική στιγμή. Η ψυχή της αγαπημένης του Κρητικού παρουσιάζεται με όλη την ομορφιά και την αγνότητά της να ψέλνει χαροποιά και να ανυπομονεί να επιστρέψει στο κορμί της. Ο Σολωμός αφαιρεί από την Έσχατη Κρίση την ένταση που θα περίμενε κανείς από μια τόσο σημαντική στιγμή και διαχέει παντού ένα συναίσθημα χαρούμενης προσμονής. Η επιβλητική παρουσίαση που δίνεται για την Έσχατη Κρίση από τα ιερά βιβλία του χριστιανισμού, αποκτά στον Κρητικό μια απρόσμενη ηπιότητα αν και σ’ αυτό βοηθά το γεγονός ότι ο ποιητής παρουσιάζει τις στιγμές που προηγούνται και δε φτάνει στην παρουσίαση του ίδιου του γεγονότος.
Ο Σολωμός μας μεταφέρει τη δική του εικόνα για το πώς θα είναι οι ψυχές των ανθρώπων τη στιγμή της αναμονής, τη διάθεση που θα επικρατεί, αλλά και το δέσιμο που θα έχουν ακόμη με τα εγκόσμια. Η αγάπη, η πραγματική αγάπη, φαίνεται πως για τον ποιητή ξεπερνά την απουσία της υλικής υπόστασης των ανθρώπων και φτάνει βαθιά ως την ψυχή τους, περνώντας έτσι το φράγμα του θανάτου και διασώζεται πέρα ως την αιωνιότητα. Ο ποιητής αρνείται να δεχτεί ότι ο θάνατος του σώματος σημαίνει παράλληλα και το θάνατο όλων εκείνων των όμορφων συναισθημάτων που κοσμούν την ανθρώπινη ψυχή, γι’ αυτό και αρνείται να θυσιάσει την αγνή αγάπη. Τόσο ο Κρητικός όσο και η κόρη, συνεχίζουν να αγαπούν ο ένας τον άλλο έστω κι αν έχει επέλθει ο θάνατος της γήινης υπόστασής τους. Η κόρη, στιγμές μόνο προτού πραγματοποιηθεί η Έσχατη Κρίση, όχι μόνο ανυπομονεί να επιστρέψει στο σώμα της, αλλά συνεχίζει να αποζητά και να αναζητά τον αγαπημένο της.

Από το Βιβλίο του Καθηγητή

Από αφηγηματολογική άποψη, το «επεισόδιο» αυτό, καθώς παραπέμπει στην Έσχατη Κρίση, αντιστοιχεί εξ ορισμού σε μια δοκιμασία και μάλιστα στην τελική δοκιμασία, όπου -σύμφωνα με τον συναρτημένο θρησκευτικό κώδικα- θα κριθούν όλοι οριστικά και τελειωτικά, για να δικαιωθούν ή να καταδικαστούν στην αιωνιότητα, πρόκειται λοιπόν για μια τυπική Δοκιμασία δικαίωσης, από την οποία αναμένεται να αναδειχτούν οι άχρονες απέναντι στις ενδοχρονικές αξίες.
Παρατηρούμε πρώτα ότι στον οραματισμό του ήρωα δεν περιλαμβάνεται η κρίση καθαυτή, αλλά η προσδοκία της∙ που θα πει ότι δεν ολοκληρώνεται ένα πλήρες σχήμα δοκιμασίας. Τίθενται ωστόσο όλοι οι όροι που προοιωνίζονται τη θετική έκβαση. [...] η κόρη εμφανίζεται δικαιωμένη, γεγονός που αποτελεί «πρόκριμα» για το αποτέλεσμα της αναμενόμενης Κρίσης.
Ένα δεύτερο στοιχείο, με σημασιοδοτική αξία, είναι η έμφαση που δίνεται στην προσδοκία της συνάντησης με τη νεκρή αγαπημένη, της κοινής αντιμετώπισης της Έσχατης Κρίσης και της παντοτινής ένωσης μαζί της μέσα στη μακαριότητα μιας αιώνιας δικαίωσης. [...] Είναι χαρακτηριστικό ότι στον οραματισμό του ήρωα δεν γίνεται καμία αναφορά στη «συμβασιακή» σχέση Κριτή-κρινομένου, ως οργανικού μέρους της μεταφυσικής δοκιμασίας, στην ψυχολογία της φοβερής στιγμής, κλπ. [...]
Σε μια τέτοια αξιοποίηση του θέματος της Έσχατης Κρίσης θα μπορούσε να διακρίνει κανείς μια «παρωδία» του θρησκευτικού κώδικα, με την έννοια που δίνουν στον όρο οι Ρώσοι φορμαλιστές: «παραμόρφωση» του έτοιμου σημασιοδοτικού πλαισίου, με τρόπο που να υπηρετεί νέες σημασίες.

Ερατοσθένης Καψωμένος, «Ο “Κρητικός” του Σολωμού: Αφηγηματικές και Σημασιακές Δομές»: Νέα Εστία, έτ. 72., τ. 44., αρ. 1707 [αφιέρωμα] (Δεκέμβριος 1998), σσ. 1248-1288: 1285-1287.

Η φιλοσοφία του Σολωμού έχει διπλή μορφή, σύμφωνα με τις δυο διαφορετικές όψεις, που παρουσιάζεται στο πνεύμα η φύση. Άλλοτε προέχει στο πνεύμα του ο βαθύς διχασμός κι ο αγώνας που υπάρχει ανάμεσα στο φυσικό και τον ηθικό κόσμο. [...]
Άλλοτε, όμως, ο σπιριτουαλισμός του Σολωμού αγκαλιάζει ολόκληρη τη φύση και τη βλέπει στην ενότητά της, να ταυτίζεται με τις πνευματικές ουσίες∙ η φιλοσοφία του τότε γίνεται πανθεϊστική, η φύση παρουσιάζεται στην πιο πνευματική της παράσταση, όλη παρθενιά κ’ έκσταση, από μυστικές πηγές αναβρύζει αρμονία, πνεύμα απαντά στο πνεύμα κ’ οι φυσικές μορφές μεταμορφώνονται θαυμαστά, μυστικός έρωτας διαπνέει τα πάντα. [...] Μέρη τέτοια βρίσκονται στον Κρητικό. [...]
Η ίδια διάθεση χαρακτηρίζει και τις ερωτικές εικόνες του, το ίδιο ηθικό πάθος. [...]
Αυτές οι παραδεισιακές εικόνες δείχνουν και τον τρόπο που αφομοιώνει την επίδραση από την ποίηση του Ντάντε [...]. Μα η διάθεση αυτή στο Σολωμό είναι περισσότερο αβρή και με πιο περίπαθους μουσικούς τόνους [...], ωστόσο παρουσιάζεται με τόση ένταση κ’ ευτυχισμένον πλούτο στη μεγάλη του ποίηση που μπορεί κανείς να πει πως είναι η ουσία της ιδιοσυγκρασίας του...

Μάρκος Αυγέρης, «Εισαγωγή στην Ποίηση του Σολωμού» [1957]:Ιδ., Ζητήματα της Λογοτεχνίας μας, Αθ.: Πολιτικές Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1964 – Έλληνες Λογοτέχνες, Αθ.: εκδ. Θεμέλιο, 1966 –Αθ.: Ίκαρος, 1971 [Αθ.: εκδ. Χαρ. Μπούρας, 1982], σσ. 9-28.

Δείτε επίσης:

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Πώς γίνεται στον Κρητικό η μετάβαση από το φυσικό τοπίο στο μη φυσικό (στ. 1-8 του 4ου μέρους);

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Ποια επίδραση ασκεί η φύση στον εσωτερικό κόσμο του Κρητικού; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας.

Vladimir Kush

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Ποια επίδραση ασκεί η φύση στον εσωτερικό κόσμο του Κρητικού; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας.

Η παρουσία της φύσης στην ποιητική αυτή σύνθεση κυριαρχεί κι επηρεάζει καταλυτικά τον εσωτερικό κόσμο του ήρωα. Η τρικυμία, η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης και ο γλυκύτατος ήχος αποτελούν τις τρεις εκφάνσεις του φυσικού κόσμου με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος ο Κρητικός.

Η τρικυμία, που βρίσκεται σε συνάρτηση με το ναυάγιο και την κατάληξη του ήρωα μαζί με την αγαπημένη του στη θάλασσα, αποτελεί περισσότερο δομικό στοιχείο του αφηγηματικού πλαισίου παρά βασική δοκιμασία του Κρητικού. Ο ήρωας αναγνωρίζει τον κίνδυνο που εκπροσωπεί η τρικυμία και βρίσκεται σε πλήρη εγρήγορση για να διασφαλίσει την ασφάλεια της κόρης, άλλωστε, ακόμη κι όταν η θαλασσοταραχή κοπάσει, μετά την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, ο ήρωας συνεχίζει να κολυμπά με ένταση «Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου / (Κι αυτό μου τ’ αυξαιν’) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μου», καθώς γνωρίζει ότι πρέπει με κάθε τρόπο να απομακρυνθεί από τη θάλασσα.

Η τρικυμία αποτελεί δομικό στοιχείο του αφηγηματικού πλαισίου, υπό την έννοια ότι η ιστορία του ποιήματος ξεκινά με τον ήρωα ναυαγό και συνεχίζει με βάση αυτό το δεδομένο για να μας παρουσιάσει στη συνέχεια τις δύο βασικές δοκιμασίες: τη Φεγγαροντυμένη και τον γλυκύτατο ήχο. Η αντιμετώπιση του κινδύνου της θάλασσας είναι βέβαια η πρώτη δοκιμασία αλλά δεν είναι τόσο ουσιαστική υπό την έννοια ότι η δυσκολία που θέτει στον ήρωα είναι προφανής και ο ήρωας γνωρίζει πώς πρέπει να αντιδράσει. Συνοπτικά, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η πρώτη αλληλεπίδραση της φύσης με τον ήρωα του υποβάλλει την αίσθηση του κινδύνου και τον αναγκάζει να παλέψει για να σώσει την αγαπημένη του. Η πρώτη αυτή δοκιμασία καθορίζει και τον αντικειμενικό στόχο του Κρητικού, ο οποίος είναι να φτάσει με ασφάλεια την κόρη στην ακτή.
Η δεύτερη παρουσίαση της φύσης στον ήρωα συντελείται μ’ έναν εντελώς μυστικιστικό τρόπο, όπου η ομορφιά, η θελκτικότητα και η δύναμη της φύσης μετουσιώνονται σε μια θεϊκή γυναικεία μορφή που προορισμό της έχει να κάμψει τη θέληση του ήρωα και να τον αποτρέψει από τη σωτηρία της κόρης. Η μορφή της Φεγγαροντυμένης, αποτελώντας την απόλυτη δυνατή έκφραση της ομορφιάς και της καλοσύνης, παρασύρει τον ήρωα σε μια εσωτερική διαδρομή αναδόμησης της προσωπικότητάς του. Ο ήρωας αισθάνεται μια ασυγκράτητη έλξη για τη Φεγγαροντυμένη καθώς αναγνωρίζει σε αυτήν μια υπερβατική δύναμη που συνδυάζει την αγαθοσύνη της θρησκείας, την ωραιότητα του φυσικού κόσμου, την πνευματικότητα μιας θεότητας και τη θελκτικότητα μιας εξιδανικευμένης θηλυκότητας.

Ο ήρωας ερχόμενος αντιμέτωπος με τη μορφή αυτή που μοιάζει ικανή να καλύψει κάθε πιθανή ανάγκη κι επιθυμία του, συγκλονίζεται και θέτει σε αμφισβήτηση στοιχεία του χαρακτήρα του που μέχρι πρότινος αποτελούσαν τον πυρήνα της υπόστασής του. «Εγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλιά το χέρι, / Π’ αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίρι.» Ο Κρητικός αποβάλλει τη βιαιότητα που κυριαρχούσε στην ψυχή του και τον οδηγούσε σε μια διαρκή αγωνιστική διάθεση κι επιλέγει την αναζήτηση της γαλήνης και της αγαθότητας. Η Φεγγαροντυμένη αποτελεί τη δεύτερη δοκιμασία που παρουσιάζεται στον ήρωα και του προκαλεί τόσο έντονα συναισθήματα που μοιάζει σχεδόν βέβαιο ότι ο ήρωας θα λησμονήσει τον αρχικό του σκοπό και θα αφεθεί στο κάλεσμα της απόλυτα θελκτικής μορφής, βγαίνοντας ουσιαστικά ηττημένος από την αναμέτρησή του με τη δοκιμασία που του παρουσιάζει η ομορφιά της φύσης.

Ο ήρωας εντούτοις δεν κάμπτεται σε τέτοιο βαθμό που να ξεχάσει την αγαπημένη του κι αυτό γίνεται εμφανές από την παράκληση που κάνει στη Φεγγαροντυμένη: «Βόηθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά’ χω∙ / Σέ γκρεμό κρέμουμαι βαθύ, κι αυτό βαστω μονάχο.». Ο ήρωας παρά την ακατανίκητη έλξη που αισθάνεται για τη θεϊκή μορφή, δεν αφήνει από τη σκέψη του την αγαπημένη του και φτάνει στο τέλος της αναμέτρησής του με την πρώτη αυτή έκφανση της ομορφιάς, έχοντας ακόμη κατά νου τη διάσωση της κόρης. Η Φεγγαροντυμένη, επομένως, παρά το γεγονός ότι θα αλλάξει δραστικά την ψυχοσύνθεση του ήρωα και παρά το συγκλονισμό που θα του προκαλέσει, δε θα κατορθώσει να κάμψει τη θέλησή του για τη σωτηρία της αγαπημένης του.

Την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης θα διαδεχτεί η κυριαρχία σε όλο το φυσικό περιβάλλον ενός γλυκύτατου ήχου που θα μαγέψει κυριολεκτικά την ψυχή του ήρωα. Τόσο η Φεγγαροντυμένη όσο και ο γλυκύτατος ήχος, αποτελούν παρόμοιες δοκιμασίες υπό την έννοια ότι αντιπροσωπεύουν τη θελκτική όψη της φύσης σε αντίθεση με την τρικυμία που εκφράζει τη βίαιη διάστασή της. Κι ενώ η τρικυμία θέτει αυτόματα τον ήρωα σε επαγρύπνηση καθώς ο κίνδυνος είναι ορατός και δεδομένος, η Φεγγαροντυμένη και ο γλυκύτατος ήχος παραπλανούν τον ήρωα, παρουσιάζοντας μια θετική έκφανση της φύσης, και δεν του επιτρέπουν να αναγνωρίσει τον κίνδυνο που κρύβεται στο κάλεσμά τους. Ο ήρωας θα εξαπατηθεί από την φαινομενικά ευεργετική δράση της Φεγγαροντυμένης και του γλυκύτατου ήχου και θα χάσει την αγαπημένη του.

Ο γλυκύτατος ήχος, η έκφραση της ομορφιάς της φύσης μέσα από μία ηχητική αρμονία που κατορθώνει να διαπεράσει τις αντιστάσεις του ήρωα, είναι η τρίτη και τελευταία δοκιμασία που καλείται να αντιμετωπίσει ο Κρητικός. Ο ήχος λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο από τη Φεγγαροντυμένη, δεν απευθύνεται στην όραση του ήρωα, αλλά μέσω της ακοής πυροδοτεί ένα ισχυρό ξεδίπλωμα της μνήμης, γυρνώντας τον ήρωα στις ευτυχισμένες στιγμές του παρελθόντος του. Ο ήρωας αισθάνεται τον ήχο αυτό ως το ωραιότερο άκουσμα και σ’ αυτό συντείνουν και οι μαγευτικές αναμνήσεις που επανέρχονται σταδιακά με τη βοήθεια των συνειρμών που του προκαλεί η μελωδία του ήχου. Ο ήρωας παγιδεύεται σ’ αυτή την αρμονία, που ξυπνώντας τις μνήμες του παρελθόντος κατορθώνει να μετουσιώσει όλη την αγάπη που έχει για την πατρίδα του, όλη τη νοσταλγία που αισθάνεται σε μια συναισθηματική δίνη που υπερκαλύπτει κάθε τι άλλο «Μ’ άδραχνεν όλη την ψυχή, και νά ‘μπει δέν ημπόρει / Ο ουρανός, κι η θάλασσα, κι η ακρογιαλιά, κι η κόρη».

Ό,τι δεν κατόρθωσε η Φεγγαροντυμένη, το πετυχαίνει ο γλυκύτατος ήχος που συγκλονίζει σε τέτοιο βαθμό την ψυχή του ήρωα ώστε τίποτε δε μοιάζει ικανό να τον απομακρύνει από τη μαγεία που του ασκεί. Ούτε το φτάσιμο στην ακτή, ούτε η κόρη δεν μπορούν να ξεπεράσουν τη δύναμη του γλυκύτατου ήχου, ο οποίος είναι τόσο θελκτικός για τον ήρωα ώστε θα μπορούσε ακόμη κι από το σώμα του να αποσχιστεί για να τον ακολουθήσει. Ίσως εδώ να μπορούμε να τοποθετήσουμε και τον πνιγμό της κόρης, μιας και η παραδοχή του ήρωα είναι σαφής, τίποτε δεν μπορούσε να μπει στην ψυχή του πέραν από τη μαγεία του ήχου, ούτε καν η αγαπημένη του.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Να αναφέρετε τα πρόσωπα και το ρόλο τους στο ποίημα.

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Για ποιο λόγο ο αφηγητής λέει: «Πιστέψετε π’ ό,τι θα πω είν’ ακριβή αλήθεια»; Τι θέλει να τονίσει;

Vladimir Kush

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Για ποιο λόγο ο αφηγητής λέει: «Πιστέψετε π’ ό,τι θα πω είν’ ακριβή αλήθεια»; Τι θέλει να τονίσει;

Η διήγηση που θα ακολουθήσει περιέχει γεγονότα που δύσκολα μπορούν να γίνουν πιστευτά –τόσο η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, όσο και ο γλυκύτατος ήχος που κατέλαβε την ψυχή του ήρωα, ξεπερνούν τη λογική και μοιάζουν περισσότερο με μυθεύματα. Ο αφηγητής, όμως, θέλει να τον πιστέψουν καθώς μόνο υπό αυτή την προϋπόθεση η ιστορία του μπορεί να γίνει αντιληπτή στη σωστή της διάσταση. Ο ήρωας αγαπούσε την αρραβωνιαστικιά του περισσότερο από οτιδήποτε άλλο -αυτό μας το υποδεικνύει η πρόθεσή του να συνεχίσει να την αναζητά ακόμη και μετά το θάνατό του- γι’ αυτό και ο μόνος λόγος για τον οποίο δεν κατόρθωσε να τη σώσει ήταν γιατί ήρθε αντιμέτωπος με υπεράνθρωπες δοκιμασίες. Μια τόσο δυνατή αγάπη δε θα μπορούσε να καμφθεί μπροστά σε συνηθισμένες προκλήσεις και ο ήρωας ήταν πραγματικά διατεθειμένος να παλέψει με όλο του το είναι για να σώσει την αγαπημένη του.
Ο αφηγητής, επομένως, έχει επίγνωση ότι η περιπέτεια που πρόκειται να διηγηθεί μοιάζει απίστευτη γι’ αυτό και ορκίζεται για την αλήθεια των όσων έζησε. Εκείνο, όμως, που κυρίως ενδιαφέρει τον ποιητή είναι να αθωώσει τον ήρωά του που βαρύνεται με την απώλεια της κόρης. Ο Κρητικός ηττήθηκε από τις δοκιμασίες που του παρουσιάστηκαν μόνο και μόνο γιατί αυτές ήταν πάνω από τα ανθρώπινα μέτρα κι ο μόνος τρόπος για να κατανοήσουμε τον πόνο του ήρωα είναι να δεχτούμε την αλήθεια των λεγομένων του και να βιώσουμε μαζί του την ένταση των δοκιμασιών – πειρασμών που θα μας διηγηθεί.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Πώς εκφράζεται η χριστιανική πίστη του Σολωμού στον Κρητικό;

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Πώς επιβεβαιώνεται στον Κρητικό η διαπίστωση ότι στην ποίηση του Σολωμού προβάλλεται η γυναικεία μορφή..

Vladimir Kush

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Πώς επιβεβαιώνεται στον Κρητικό η διαπίστωση ότι στην ποίηση του Σολωμού προβάλλεται η γυναικεία μορφή, η οποία περιβάλλεται από μυστήριο και πνευματικότητα;

Στον Κρητικό ο Σολωμός μας παρουσιάζει δύο γυναικείες μορφές: την αρραβωνιαστικιά του Κρητικού και τη Φεγγαροντυμένη. Η αγαπημένη του ήρωα χαρακτηρίζεται κυρίως για την αγνότητά της και αποκτά υπόσταση μέσω της μεγάλης αγάπης που έχει γι’ αυτή ο Κρητικός. Έχει βέβαια σημαντικό ρόλο στο ποίημα, καθώς για εκείνη ο ήρωας υπομένει τις δοκιμασίες, αλλά δεν αποκτά τη διάσταση πρωταγωνιστικού προσώπου μιας και ο ποιητής προτιμά να επικεντρώσει την προσοχή του στη γυναικεία μορφή που εγκλωβίζει τόσο τον ήρωα όσο και τους αναγνώστες. Το γυναικείο πρόσωπο επομένως που χαρακτηρίζεται από μυστήριο και πνευματικότητα είναι σαφώς η Φεγγαροντυμένη για την οποία ο ποιητής επιφυλάσσει κεντρική θέση στην ποιητική του σύνθεση και φροντίζει να την καταστήσει μια από τις πλέον αινιγματικές μορφές του ποιητικού του έργου εν γένει.
Η Φεγγαροντυμένη αποτελεί για τον ήρωα του ποιήματος έναν από τους πειρασμούς που οφείλει να ξεπεράσει για να μπορέσει να σώσει την αγαπημένη του, κι ενώ θα μπορούσε να μας έχει δοθεί από τον ποιητή ως μια ελκυστική γυναίκα που δοκιμάζει την αφοσίωση του ήρωα, ο ποιητής προτίμησε να την κοσμήσει με όλες τις δυνατές αρετές, δημιουργώντας μια από τις θελκτικότερες μορφές της λογοτεχνίας μας. Η Φεγγαροντυμένη διαθέτει σχεδόν θεϊκή δύναμη, καθώς κατορθώνει με την παρουσία της όχι μόνο να γαληνέψει τη φύση, αλλά και να φωτίσει τη νύχτα με φως μεσημεριού, μπορεί να στέκεται στην επιφάνεια του νερού αλλά και να διαβάζει τις σκέψεις του ήρωα. Η Φεγγαροντυμένη διαθέτει ασύγκριτη ομορφιά και απόλυτη καλοσύνη, κατορθώνει να γνωρίσει σε βάθος τον Κρητικό, χωρίς όμως να του επιτρέψει να μάθει ή να καταλάβει οτιδήποτε για εκείνη. Ο ποιητής δημιουργεί την ιδανική γυναίκα για τον ήρωά του, η οποία έρχεται ως απάντηση σε όλες του τις ανάγκες. Είναι όμορφη, καλόψυχη, μπορεί να νιώσει ακόμη και τις πιο μύχιες ανησυχίες του, τον συμπονά και του προκαλεί συναισθήματα ερωτικά. Παράλληλα, όμως, του είναι τόσο οικεία που του φέρνει στο νου τη μητρική φροντίδα αλλά και τη θρησκευτική κατάνυξη. Σε κάθε αναζήτηση της ψυχής του Κρητικού, η Φεγγαροντυμένη αποτελεί την ιδανική απάντηση, κι αυτό είναι που τον παγιδεύει τόσο απόλυτα.
Αν η αρραβωνιαστικιά του είναι η γυναίκα που ο ήρωας αγαπά χωρίς μέτρο, η Φεγγαροντυμένη είναι η γυναίκα που έρχεται και συναρπάζει την ψυχή του σε λίγες μόλις στιγμές, του προσφέρει την υπόσχεση μιας συναισθηματικής πλήρωσης και μιας δίχως προηγούμενο κατανόησης. Η Φεγγαροντυμένη είναι ο απόλυτος ερωτικός πειρασμός, κυρίως γιατί γνωρίζει τους πόνους του Κρητικού και του προσφέρει τη γαλήνη που τόσο χρειάζεται. Ό,τι επιθυμεί ο ήρωας, ό,τι τον απασχολεί και ό,τι έχει ανάγκη, μπορεί να το βρει στη Φεγγαροντυμένη, κι αυτό είναι που την καθιστά τόσο ιδανική και της επιτρέπει να έχει μια τόσο καταλυτική επίδραση στην ψυχή του ήρωα.

Δείτε επίσης:

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Ποιος ήταν ο αντίκτυπος της Επανάστασης του 1821 στο Σολωμό και πώς ενσωματώνεται στο συγκεκριμένο έργο;

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Πώς λειτουργεί, κατά την άποψή σας, η αντίθεση ανάμεσα στην «ομορφιά της φύσης» και το «θάνατο της κόρης» στ. 45 κ.ε.

Vladimir Kush

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»


Πώς λειτουργεί, κατά την άποψή σας, η αντίθεση ανάμεσα στην «ομορφιά της φύσης» και το «θάνατο της κόρης» (στ. 45 κ.ε.);

Υπό την επίδραση του γλυκύτατου ήχου η φύση αποκτά μία ακατανίκητη έλξη και ο Κρητικός παγιδεύεται χωρίς να μπορεί να αποσπαστεί από τον έλεγχο που ασκεί στην ψυχή και στη θέλησή του η ομορφιά του ήχου. Τίποτε δεν μπορεί να συγκριθεί με τη γοητεία του ήχου αυτού και ο ήρωας είναι πλήρως παραδομένος στο κάλεσμά του μέχρι τη στιγμή που ο ήχος ξαφνικά σταματά. Τότε ο ήρωας κατορθώνει να φτάσει ως το ακρογιάλι, χαρούμενος γιατί πιστεύει ότι κατόρθωσε να σώσει την αγαπημένη του, διαπιστώνει όμως ότι η κοπέλα έχει ήδη πεθάνει. Στο κλείσιμο του ποιήματος ο Σολωμός δημιουργεί από τη μία πλευρά μια από τις ωραιότερες λυρικές του εικόνες, με τη φύση να κατακλύζεται από τη γητειά ενός απροσδιόριστα υπέροχου ήχου και από την άλλη διαψεύδει τις προσδοκίες του ήρωά του με το θάνατο της αγαπημένης του.
Η αντίθεση εδώ είναι πολύ έντονη κι έρχεται να αποκαλύψει την πλάνη που είχε δημιουργήσει στον ήρωα η θετική όψη της φύσης με τη γαλήνη που της παρείχε η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης και με την έλξη που της προσέδωσε ο ήχος. Η ομορφιά της φύσης λειτούργησε εις βάρος του ήρωα με το να τον ξεγελάσει και να κάμψει τη θέλησή του να αντισταθεί και να παλέψει για τη σωτηρία της αγαπημένης του. Ενώ με την καταιγίδα ήταν προφανές ότι η κόρη κινδύνευε και ότι ο ήρωας έπρεπε να αφιερώσει όλες του τις δυνάμεις για να τη διαφυλάξει, δεν ήταν εξίσου εμφανές ότι το γαλήνεμα της φύσης, η θεϊκή ομορφιά της Φεγγαροντυμένης και η μαγεία του ήχου, θα δημιουργούσαν θανάσιμο κίνδυνο για την κόρη. Η θετική εικόνα της φύσης πλάνεψε τον ήρωα και τον ανάγκασε να μειώσει την προσπάθεια που κατέβαλε για τη διάσωση της κόρης, γεγονός που κατέληξε στο θάνατό της. Χαρακτηριστικό ως προς αυτό είναι το σημείο όπου ο ήρωας παραδέχεται ότι η έλξη που του ασκούσε ο ήχος ήταν τόσο έντονη ώστε: Μ’ ἄδραχνεν ὅλη τήν ψυχή, και νά ‘μπει δεν ἠμπόρει / Ὁ οὐρανός, κι ἡ θάλασσα, κι ἡ ἀκρογιαλιά, κι ἡ κόρη.
Ο ήρωας έχει σε τέτοιο σημείο παραδοθεί στο κάλεσμα του ήχου ώστε δεν μπορεί πια να σκεφτεί τίποτε άλλο, ούτε το φτάσιμο στην ακρογιαλιά ούτε την ασφάλεια της αγαπημένης του. Η παραπλανητικά θετική πλευρά της φύσης ξεγελά τον ήρωα και του στερεί τη γυναίκα που αγαπούσε όσο τίποτε άλλο. Με την αντίθεση, επομένως, ανάμεσα στην ομορφιά που διατρέχει τη φύση και στο θάνατο της κόρης, ο ποιητής θέλει να τονίσει την αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στη φαινομενικά θετική εικόνα της φύσης και στον αρνητικό ρόλο που τελικά επιτέλεσε. Το ενδιαφέρον στοιχείο, άλλωστε, του Κρητικού είναι πως η ουσιαστική δοκιμασία του ήρωα δε συντελείται την ώρα που παλεύει με την καταιγίδα, αλλά από τη στιγμή που θα αντικρύσει τη Φεγγαροντυμένη και ύστερα όταν ο γλυκύτατος ήχος θα εγκλωβίσει την ψυχή του. Η δοκιμασία δηλαδή του ήρωα πραγματοποιείται από εκφάνσεις της ομορφιάς που παρουσιάζονται στον ήρωα ως θετικές δυνάμεις, αλλά στην ουσία αποσκοπούν να τον απομακρύνουν από τον αρχικό του στόχο. Η ομορφιά σε αυτό το ποίημα έχει στην πραγματικότητα αρνητικό χαρακτήρα κι ο ήρωας δεν κατορθώνει να διακρίνει τον κίνδυνο που κρύβεται στις θελκτικές δυνάμεις της φύσης.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Ποιες επιρροές από τη δημοτική ποίηση διακρίνετε στον Κρητικό;

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Ποιες εικόνες του ποιήματος προετοιμάζουν την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης;

Vladimir Kush

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Ποιες εικόνες του ποιήματος προετοιμάζουν την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης;

Η Φεγγαροντυμένη αποτελεί τον πρώτο πειρασμό-δοκιμασία που θα αντιμετωπίσει ο ήρωας του ποιήματος και ο ποιητής επιθυμεί να καταστήσει σαφές ότι η μορφή αυτή διαθέτει μοναδική δύναμη και εξαιρετική ομορφιά. Ο Κρητικός θα μαγευτεί από τη Φεγγαροντυμένη και η πρόθεση του ποιητή είναι να δικαιολογήσει τον ήρωά του παρουσιάζοντας την ακατανίκητη έλξη που ασκεί η θεϊκή γυναίκα σε οτιδήποτε βρίσκεται γύρω της. Ο ποιητής, άλλωστε, μας έχει υποδείξει στην αρχή του 2ου μέρους στα πλαίσια της πρόδρομης αφήγησης, ότι ο ήρωας αγαπά τόσο πολύ την αρραβωνιαστικιά του που πρόκειται να συνεχίσει να την αναζητά ακόμη και μετά το θάνατό του, όταν θα έχει έρθει πια η ώρα της έσχατης κρίσης. Για να μπορέσει επομένως ο ποιητής να αιτιολογήσει την αδυναμία του Κρητικού απέναντι στη Φεγγαροντυμένη, οφείλει να μας δείξει ότι η μορφή αυτή διαθέτει την ικανότητα να επιδρά καταλυτικά σε κάθε τι και για να επιτύχει κάτι τέτοιο ξεκινά να προβάλλει τη σχεδόν θεϊκή της δύναμη προτού καν εμφανιστεί μπροστά στον ήρωα.
Η πρώτη εικόνα που μας παρουσιάζει ο Σολωμός είναι το ξαφνικό γαλήνεμα της θάλασσας, η οποία ενώ λόγω της καταιγίδας βρίσκεται σε πλήρη αναταραχή και μοιάζει με νερό που κοχλάζει, ξαφνικά ησυχάζει και γίνεται γαλήνια και διαυγής.

Η ηρεμία μάλιστα του νερού της θάλασσας δίνεται με μια υπέροχη παρομοίωση από τον ποιητή που την παρουσιάζει σαν ευωδιαστό περιβόλι. Καθώς, δηλαδή, το νερό ηρέμησε πλήρως τότε άρχισαν να καθρεφτίζονται πάνω του τα αστέρια του ουρανού κι έτσι η θάλασσα άρχισε να μοιάζει με περιβόλι του οποίου τα άνθη δεν είναι άλλα από τα αστέρια του ουρανού. Με την εικόνα αυτή ο ποιητής κατορθώνει να αποδώσει με μοναδικό τρόπο την απόλυτη γαλήνη που επικράτησε στη θάλασσα, χρησιμοποιώντας την αντίθεση ανάμεσα στην ταραχή της θάλασσας και στο τόσο έντονο γαλήνεμά της που αντανακλά πλέον τα αστέρια, για να μας προετοιμάσει για την εμφάνιση μιας ασυνήθιστα δυνατής παρουσίας.

Όπως λέει ο ποιητής κάποιο κρυφό μυστήριο ανάγκασε τη φύση να στολιστεί με κάθε ομορφιά και να αφήσει το θυμό της. Πέρα δηλαδή από το γαλήνεμα της θάλασσας ο ποιητής μας επισημαίνει ότι η επερχόμενη εμφάνιση της θεϊκής μορφής ανάγκασε τη φύση να εγκαταλείψει την έντασή της, τερματίζοντας την καταιγίδα και επιβάλλοντας μια θελκτική γαλήνη παντού. Για να τονίσει μάλιστα τη γαλήνη που επικρατεί παντού παρουσιάζει μια αγαπημένη του εικόνα, την οποία μας έχει παρουσιάσει και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους. Δεν υπάρχει, μας λέει ο ποιητής, στον ουρανό καμία πνοή, καμία κίνηση του ανέμου, ούτε καν σαν την απειροελάχιστη κινητικότητα που δημιουργεί το φτερούγισμα μιας μέλισσας όταν πλησιάζει κάποιο λουλούδι.
Η επικείμενη εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης έχει επιφέρει ένα απόλυτο γαλήνεμα στη φύση, και μάλιστα κοντά στην αγαπημένη του Κρητικού καθρεφτίζεται το φεγγάρι, το οποίο παρουσιάζεται φωτεινό και ολοστρόγγυλο.

Η εικόνα του φεγγαριού, σε αντίθεση με όλη την υπόλοιπη φύση, χαρακτηρίζεται από κινητικότητα: «Εσειότουν τ’ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι», καθώς ο ποιητής θέλει να στρέψει την προσοχή του ήρωά του σ’ αυτό το σημείο της θάλασσας, μιας και στο σημείο εκείνο, στο σημείο όπου καθρεφτίζεται το φεγγάρι, θα εμφανιστεί η θεϊκή μορφή, στολισμένη με το φως του φεγγαριού.

Δείτε επίσης:

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Τι δηλώνει η επανάληψη της έννοιας «ησυχία» στο στίχο: «Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα» στ. 3 του 3ου μέρους