Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»:Πώς συνδέεται η «παγίδευση» του ήρωα με την παγίδευση της αίγας;

Paul Bond

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πώς συνδέεται η «παγίδευση» του ήρωα με την παγίδευση της αίγας;

Η παγίδευση της κατσίκας, σε αφηγηματικό επίπεδο, λειτουργεί ως το στοιχείο που αφυπνίζει τον ήρωα και τον αποδεσμεύει από την άνευ όρων παράδοσή του στη θέαση της γυμνής Μοσχούλας, ενώ παράλληλα κινεί τα νήματα ώστε να υπάρξει μια απρόοπτη εξέλιξη στην πλοκή, καθώς αποτελεί ουσιαστικά την αφορμή για να κινδυνέψει η ζωή της κοπέλας.
Η θεματική της παγίδευσης του ήρωα, όπως και η αντίστοιχη έλλειψη ελευθερίας στην ενήλικη ζωή του, διατρέχει όλο το διήγημα. Όπως στην πρώτη ενότητα ο ενήλικας – αφηγητής παρομοιάζει την ελευθερία που έχει ως άτομο με την ελευθερία που δίνεται σ’ ένα σκυλί που είναι δεμένο με πολύ κοντό σχοινί, έτσι και στο κλείσιμο του διηγήματος επαναφέρει την εικόνα αυτή και τη συσχετίζει τόσο με το κοντό σχοινί που είχε δέσει τη Μοσχούλα, όσο και με το σχοινί που μοιάζει να περιορίζει διαρκώς και τον ίδιο.
Η παγίδευση της κατσίκας – Μοσχούλας, οφείλεται στην ανησυχία του ήρωα για την αγαπημένη του κατσίκα, την οποία για να την προστατεύσει την έδεσε μ’ ένα κοντό σχοινί. Η κατσίκα παραμένει δεμένη λόγω της αγάπης που της δείχνει ο βοσκός, αλλά παρά τις αγαθές προθέσεις του νεαρού βοσκού, το δέσιμο αυτό αποβαίνει μοιραίο για τη Μοσχούλα – κατσίκα. Η παγίδευση της κατσίκας θα αποτελέσει παράλληλα και αφορμή για να οδηγηθεί το διήγημα σε μια νέα κορύφωση, καθώς η Μοσχούλα – κοπέλα θα κινδυνέψει και ο βοσκός θα αναγκαστεί να τη σώσει.
Η παγίδευση του νεαρού αφηγητή, οφείλεται στην ιδιαίτερη αγάπη που αισθάνεται για την κοπέλα, γιατί ενώ είχε την ευκαιρία να φύγει από το σημείο που η κοπέλα κολυμπούσε, δεν το έκανε. «Οὔτε μου ᾖλθε τότε ἡ ἰδέα ὅτι, ἂν ἐπάτουν ἐπάνω εἰς τὸν βράχον, ὄρθιος ἢ κυρτός, μὲ σκοπὸν νὰ φύγω, ἦτον σχεδὸν βέβαιον, ὅτι ἡ νέα δὲν θὰ μ ἔβλεπε, καὶ θὰ ἠμποροῦσᾳ ν᾿ ἀποχωρήσω ἐν τάξει. Ἐκείνη ἔβλεπε πρὸς ἀνατολᾶς, ἐγὼ εὑρισκόμην πρὸς δυσμᾶς ὄπισθέν της. Οὔτε ἡ σκιά μου δὲν θὰ τὴν ἐτάραττεν.» Ο νεαρός θα μπορούσε να φύγει από εκείνο το σημείο, χωρίς απρόοπτα και θα είχε σώσει και την αγαπημένη του κατσίκα, αφού θα είχε βρεθεί κοντά της έγκαιρα, αλλά η έλξη που αισθάνεται για την κοπέλα δεν τον αφήνει να σκεφτεί λογικά.
Τόσο η παγίδευση της κατσίκας, όσο και η παγίδευση του ήρωα προκαλούνται λόγω των συναισθημάτων αγάπης και καταδεικνύουν την επίδραση που μπορεί να ασκήσει το συναίσθημα αυτό είτε οδηγώντας σε μια οικειοθελή παγίδευση είτε σε μια επιβεβλημένη παγίδευση. Ο ήρωας παγιδεύεται τελικά με τη δική του συναίνεση, ενώ η μικρή κατσίκα, άθελά της.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση του αφηγητή και πώς εναλλάσσονται τα συναισθήματά του στην ενότητα;

Arthur Braginsky

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση του αφηγητή και πώς εναλλάσσονται τα συναισθήματά του στην ενότητα; Να απαντήσετε σχολιάζοντας ιδιαίτερα τη φράση «Είχα μείνει χάσκων, εν εκστάσει, και δεν εσκεπτόμην πλέον τα επίγεια».

«Ἠσθανόμην γλύκαν, μαγείαν ἄφατον, ἐφανταζόμην τὸν ἐαυτόν μου ὡς νὰ ἤμην ἕν με τὸ κῦμα, ὡς νὰ μετεῖχαν τῆς φύσεως αὐτοῦ, τῆς ὑγρᾶς καὶ ἁλμυρᾶς καὶ δροσώδους.» Ο αφηγητής στα πλαίσια της δεύτερης ενότητας βρίσκεται αρχικά σε πολύ καλή διάθεση, καθώς απολαμβάνει την επαφή με τη φύση που του προσφέρει το κολύμπι στη θάλασσα κι αμέσως μετά είναι έτοιμος να επιστρέψει στη φροντίδα του κοπαδιού του. «Τὴν στιγμὴν ἐκείνην, ἐνῷ ἔκαμα τὸ πρώτον βῆμα, ἀκούω σφοδρὸν πλατάγισμα εἰς τὴν θάλασσαν, ὡς σώματος πίπτοντος εἰς τὸ κῦμα. Ὁ κρότος ἤρχετο δεξιόθεν, ἀπὸ τὸ μέρος τοῦ ἄντρου τοῦ κογχυλοστρώτου καὶ νυμφοστολίστου, ὅπου ἤξευρα, ὅτι ἐνίοτε κατήρχετο ἡ Μοσχούλα, ἡ ἀνεψιὰ τοῦ κὺρ Μόσχου, κ᾿ ἐλούετο εἰς τὴν θάλασσαν. Δὲν θὰ ἐρριψοκινδύνευᾳ νὰ ἔλθω τόσον σιμὰ εἰς τὰ σύνορά της, ἐγὼ ὁ σατυρίσκος τοῦ βουνοῦ, νὰ λουσθῶ, ἐὰν ἤξευρα ὅτι ἐσυνήθιζε νὰ λούεται καὶ τὴν νύκτα μὲ τὸ φῶς τῆς σελήνης.»
Η συναισθηματική κατάσταση του αφηγητή αλλάζει ξαφνικά όταν συνειδητοποιεί πως εκεί που κολυμπούσε πριν από λίγο εκείνος, έχει τώρα πέσει να κολυμπήσει η Μοσχούλα, γεγονός που τον φέρνει σε δύσκολη θέση, μιας και γνωρίζει πως η κοπέλα συνηθίζει να κολυμπά σ’ αυτό το μέρος κατά τη διάρκεια της ημέρας και αντιλαμβάνεται πως θα φανεί στους άλλους σα να βρέθηκε σκόπιμα εκεί για να παρακολουθήσει τη Μοσχούλα. «Ὤ! πῶς θὰ ἐξαφνίζετο. θὰ ἐτρόμαζεν εὐλόγως, θὰ ἐφώναζεν, εἶτα θὰ μὲ κατηγόρει διὰ σκοποὺς ἀθεμίτους, καὶ τότε ἀλλοίμονον εἰς τὸν μικρὸν βοσκόν!» Ο νεαρός αφηγητής αναζητά έναν τρόπο διαφυγής, γιατί είναι σαφές πως αν η κοπέλα τον αντιληφθεί, ο ίδιος θα τιμωρηθεί μόνο και μόνο γιατί βρισκόταν εκεί, καθώς είναι προφανές πως όλοι θα θεωρήσουν πως είχε αθέμιτες προθέσεις. Ο αφηγητής αντιλαμβάνεται πως η εξέλιξη αυτή είναι δυνητικά επικίνδυνη για τον ίδιο, εντούτοις δεν μπορεί να κατανικήσει την περιέργεια που αισθάνεται και την επιθυμία του να θαυμάσει την ομορφιά της Μοσχούλας. «Ἐντοσούτω ὅσον ἀθῷος καὶ ἂν ἤμην, ἡ περιέργεια δὲν μοῦ ἔλειπε. Καὶ ἀνερριχήθην πάλιν σιγὰ-σιγὰ πρὸς τὰ ἐπάνω καὶ εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ βράχου, καλυπτόμενος ὄπισθεν τῶν θάμνων ἔκυψα νὰ ἴδω τὴν κολυμβώσαν νεανίδα.» Παρά το γεγονός ότι βρέθηκε εκεί τυχαία και δεν υπήρχε κανένας σκόπιμος σχεδιασμός από μέρους του, τελικά παρασύρεται από την έλξη του για τη Μοσχούλα και αφήνεται στην απόλαυση που του προσφέρει η θέαση του γυμνού σώματος της κοπέλας. «Εἶχα μείνει χάσκων, ἐν ἐκστάσει, καὶ δὲν ἐσκεπτόμην πλέον τὰ ἐπίγεια.» Ο αφηγητής ξεχνά πλέον τις ανησυχίες του και τις σκέψεις διαφυγής και μένει εκεί έκθαμβος να κοιτάζει την όμορφη Μοσχούλα, νιώθοντας πως ζει ένα υπέροχο όνειρο. «Καὶ πάλιν δὲν ἐχόρταινα νὰ βλέπω τὸ ὄνειρον... Αἴφνης εἰς τὰς ἀνάγκας τοῦ πραγματικοῦ κόσμου μ᾿ ἐπανέφερεν ἡ φωνὴ τῆς κατσίκας μου. Ἡ μικρὴ Μοσχούλα ἤρχισεν αἴφνης νὰ βελάζῃ!» Ο νεαρός βοσκός θα μπορούσε να μείνει εκεί για ώρες κοιτάζοντας την κοπέλα να κολυμπά, αλλά το βέλασμα της μικρής κατσίκας τον επαναφέρει στην πραγματικότητα και τον αναγκάζει να σπεύσει σε βοήθεια της Μοσχούλας – κατσίκας.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Πώς αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας την ιδανική ομορφιά;

Arthur Braginsky

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πώς αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας την ιδανική ομορφιά;

«Εἶχε βυθισθῆ ἅπαξ καθὼς ἐρρίφθη εἰς τὴν θάλασσαν, εἶχε βρέξει τὴν κόμην της, ἀπὸ τοὺς βοστρύχους τῆς ὁποίας ὡς ποταμὸς ἀπὸ μαργαρίτας ἔρρεε τὸ νερόν, καὶ εἶχεν ἀναδύσει·»
«Ἔβλεπα τὴν ἀμαυρὰν καὶ ὅμως χρυσίζουσαν ἀμυδρῶς κόμην της, τὸν τράχηλόν της τὸν εὔγραμμον, τὰς λευκὰς ὡς γάλα ὠμοπλάτας, τοὺς βραχίονας τοὺς τορνευτούς, ὅλα συγχεόμενα, μελιχρὰ καὶ ὀνειρώδη εἰς τὸ φέγγος τῆς σελήνης. Διέβλεπα τὴν ὀσφύν της τὴν εὐλύγιστον, τὰ ἰσχία της, τὰς κνήμας, τοὺς πόδας της, μεταξὺ σκιᾶς καὶ φωτός, βαπτιζόμενα εἰς τὸ κῦμα. Ἐμάντευα τὸ στέρνον της, τοὺς κόλπους της, γλαφυρούς, προέχοντας, δεχομένους ὅλας τῆς αὔρας τὰς ριπᾶς καὶ τῆς θαλάσσης τὸ θεῖον ἄρωμα. Ἦτο πνοή, ἴνδαλμα ἀφάνταστον, ὄνειρον ἐπιπλέον εἰς τὸ κῦμα· ἦτον νηρηίς, σειρήν, πλέουσα, ὡς πλέει ναῦς μαγική, ἡ ναῦς τῶν ὀνείρων...»
Η περιγραφή του γυμνού σώματος της Μοσχούλας, που μας δίνεται από τον νεαρό αφηγητή, στην πραγματικότητα αποτελεί μια εικόνα ομορφιάς δημιουργημένη από τον Παπαδιαμάντη. Ο συγγραφέας παρά τη θρησκευτικότητα που κυριαρχεί στη ζωή του και την εγκράτεια που τον χαρακτηρίζει, διατηρεί στη σκέψη του τον ερωτισμό που αποπνέει ένα γυμνό γυναικείο σώμα. Η εξ αποστάσεως θέαση της Μοσχούλας, αντικατοπτρίζει εν μέρει και τον τρόπο που αντιλαμβανόταν ο Παπαδιαμάντης τον έρωτα. Μια πλατωνική επαφή με την ομορφιά, που συνδυάζει την ερωτική επιθυμία με τον αγνό θαυμασμό της κοπέλας, είναι ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει ο συγγραφέας τον έρωτα. Μέσα από τα μάτια του αφηγητή, επομένως, ο συγγραφέας μας περιγράφει τη Μοσχούλα, όπως ο ίδιος θα φανταζόταν την ιδανική ομορφιά. Τα μαύρα μαλλιά της κοπέλας που χρυσίζουν στο φως της σελήνης, το καλοσχηματισμένο και λευκό σώμα της, το στήθος και τα πόδια της, όλα αφημένα στο χάδι του νερού και της θαλασσινής αύρας, αποτελούν για το συγγραφέα ένα ιδανικό όραμα ομορφιάς, ένα υπέροχο όνειρο στο κύμα.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Πιστεύετε πώς το βοσκόπουλο σκέφτεται και δρα λογικά στη συγκεκριμένη περίσταση; Τι εννοεί με τη φράση «ήμην εν συνειδήσει αθώος»;

Jindra Noewi

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πιστεύετε πώς το βοσκόπουλο σκέφτεται και δρα λογικά στη συγκεκριμένη περίσταση; Τι εννοεί με τη φράση «ήμην εν συνειδήσει αθώος»;

«Δὲν ὑπῆρχεν ἄλλη αἵρεσις, εἰμὴ νὰ περιμένω. Θὰ ἐκράτουν τὴν ἀναπνοήν μου. Ἡ κόρη ἐκείνη δὲν θὰ ὑπώπτευε τὴν παρουσίαν μου. Ἄλλως ἤμην ἐν συνειδήσει ἀθῷος.» Ο νεαρός βοσκός είναι πράγματι αθώος ως προς τις περιστάσεις που τον έφεραν τόσο κοντά στο σημείο που έπεσε να κολυμπήσει η Μοσχούλα, αλλά δεν είναι απολύτως αθώος ως προς το γεγονός ότι παραμένει στο σημείο εκείνο κι εν τέλει ενδίδει στην περιέργειά του και αρχίζει να παρατηρεί την γυμνή κοπέλα. Ο νεαρός από την πρώτη στιγμή που συνειδητοποίησε ότι η Μοσχούλα έχει βρεθεί στη θάλασσα σκέφτεται πως η θέση του είναι δύσκολη γιατί μοιάζει σαν να βρίσκεται εκεί σκόπιμα. «Δὲν θὰ ἐρριψοκινδύνευᾳ νὰ ἔλθω τόσον σιμὰ εἰς τὰ σύνορά της, ἐγὼ ὁ σατυρίσκος τοῦ βουνοῦ, νὰ λουσθῶ, ἐὰν ἤξευρα ὅτι ἐσυνήθιζε νὰ λούεται καὶ τὴν νύκτα μὲ τὸ φῶς τῆς σελήνης.»
Χαρακτηρίζει τον εαυτό του σατυρίσκο του βουνού γιατί ξέρει πως έτσι θα τον δουν και οι άλλοι αν μάθουν για το περιστατικό αυτό. Αντιμετωπίζει κι ο ίδιος τον εαυτό του ενοχικά, γιατί απλούστατα τα συναισθήματά του για τη Μοσχούλα δεν είναι τελείως αθώα. Ο νεαρός είναι ερωτευμένος με τη Μοσχούλα και το γεγονός ότι εκείνη κολυμπά γυμνή πολύ κοντά του, του προκαλεί μια, όπως θα φανεί, ακατανίκητη επιθυμία. Ο νεαρός βοσκός από την πρώτη στιγμή που θα αντικρίσει τη Μοσχούλα: «Τὴν ἀνεγνώρισα πάραυτα εἰς τὸ φῶς τῆς σελήνης τὸ μελιχρόν, τὸ περιαργυροῦν ὅλην τὴν ἄπειρον ὀθόνην τοῦ γαληνιῶντος πελάγους, καὶ κάμνον νὰ χορεύουν φωσφορίζοντα τὰ κύματα. Εἶχε βυθισθῆ ἅπαξ καθὼς ἐρρίφθη εἰς τὴν θάλασσαν, εἶχε βρέξει τὴν κόμην της, ἀπὸ τοὺς βοστρύχους τῆς ὁποίας ὡς ποταμὸς ἀπὸ μαργαρίτας ἔρρεε τὸ νερόν, καὶ εἶχεν ἀναδύσει·», μαγεύεται από την ομορφιά της και αρχίζει να κυριεύεται από μια έντονη επιθυμία να συνεχίσει να την κοιτάζει. Οι σκέψεις διαφυγής είναι η ύστατη προσπάθεια να δει λογικά την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, αλλά οι δικαιολογίες που βρίσκει για κάθε πιθανό σχέδιο διαφυγής υποδηλώνουν πως στην πραγματικότητα αυτό που θέλει περισσότερο είναι να παραμείνει εκεί κοντά ώστε να απολαύσει το υπέροχο θέαμα. Ο ήρωας έχει ήδη πέσει θύμα του γυναικείου πειρασμού και μάλιστα από τη στιγμή που βλέπει το γυμνό της σώμα, όχι μόνο δε θέλει να φύγει, αλλά αναζητά υποσυνείδητα και κάποια αφορμή για να πλησιάσει την κοπέλα: «Δὲν δύναμαι νὰ εἴπω ἂν μοῦ ἦλθον πονηροί, καὶ συνάμα παιδικοὶ ἀνόητοι λογισμοί, ἐν εἴδει εὐχῶν κατάραι. «Να ἐκινδύνευεν ἔξαφνα! νὰ ἔβαζε μιὰ φωνή! νὰ ἔβλεπε κανένα ροφὸν εἰς τὸν πυθμένα, τὸν ὁποῖον νὰ ἐκλάβῃ διὰ θηρίον, διὰ σκυλόψαρον, καὶ νὰ ἐφώναζεν βοήθειαν!» Παρατηρούμε, επομένως, πως ενώ ο νεαρός ήρωας δεν ευθύνεται για το γεγονός ότι βρέθηκε στο σημείο εκείνο, είναι εν τέλει υπόλογος για το γεγονός ότι δεν κατόρθωσε να κατανικήσει τις επιθυμίες του κι έμεινε να παρατηρεί την κοπέλα εν αγνοία της.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Η περιορισμένη δράση και οι σύντομοι διάλογοι των ηρώων του Παπαδιαμάντη συμπληρώνονται με εκτεταμένες ψυχολογικές αναλύσεις από τον αφηγητή.

Marco Busoni 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Η περιορισμένη δράση και οι σύντομοι διάλογοι των ηρώων του Παπαδιαμάντη συμπληρώνονται με εκτεταμένες ψυχολογικές αναλύσεις από τον αφηγητή. Σε ποια χωρία διακρίνετε αυτή την τεχνική του συγγραφέα και ποιο είναι το αισθητικό της αποτέλεσμα;

Ο νεαρός αφηγητής μας αποκαλύπτει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του σε όλη τη διάρκεια της αφήγησής του, καθώς με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας κατορθώνει να εμπλουτίσει την εσωτερική τουλάχιστον δράση του κειμένου, δίνοντάς του εξαιρετικό ενδιαφέρον ως προς την ψυχολογική εξέλιξη του ήρωα.
Στη δεύτερη ενότητα του διηγήματος οι σκέψεις του αφηγητή αποκτούν μια εμφανή διάσταση ψυχολογικής ανάλυσης από την πρώτη στιγμή που συνειδητοποιεί πως η Μοσχούλα έχει πέσει στη θάλασσα και κολυμπάει γυμνή. «Δὲν θὰ ἐρριψοκινδύνευᾳ νὰ ἔλθω τόσον σιμὰ εἰς τὰ σύνορά της, ἐγὼ ὁ σατυρίσκος τοῦ βουνοῦ, νὰ λουσθῶ, ἐὰν ἤξευρα ὅτι ἐσυνήθιζε νὰ λούεται καὶ τὴν νύκτα μὲ τὸ φῶς τῆς σελήνης.» Ο αφηγητής γνωρίζει πως από τη στιγμή που βρίσκεται εκεί που κολυμπά η κοπέλα θα θεωρηθεί ένοχος, έστω κι αν ο ίδιος βρέθηκε εκεί συμπτωματικά και χωρίς να γνωρίζει πως η Μοσχούλα συνήθιζε να κολυμπά και τις νύχτες. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι αποκαλεί τον εαυτό του σατυρίσκο, καθώς γνωρίζει πως αυτή την εντύπωση θα δώσει στους άλλους αν αποκαλυφθεί πως βρίσκεται στο σημείο που κολυμπά η κοπέλα.
Ο αφηγητής προβληματίζεται για το τι να κάνει και πώς να φύγει από το σημείο εκείνο, έχοντας πάντοτε κατά νου τη σκέψη ότι αν τον δει η Μοσχούλα, αμέσως θα του αποδοθούν ανήθικα κίνητρα και προθέσεις, χωρίς ο ίδιος να έχει τέτοιες σκέψεις: «Ἐκεῖ ἡ κόρη θὰ μὲ ἔβλεπε, καθὼς ἦταν ἐστραμμένη πρὸς τὰ ἐδῶ. Ὤ! πῶς θὰ ἐξαφνίζετο. θὰ ἐτρόμαζεν εὐλόγως, θὰ ἐφώναζεν, εἶτα θὰ μὲ κατηγόρει διὰ σκοποὺς ἀθεμίτους, καὶ τότε ἀλλοίμονον εἰς τὸν μικρὸν βοσκόν!» Ο νεαρός αντιλαμβάνεται πως παρά το τυχαίο του περιστατικού, οι ενδείξεις είναι εις βάρος του και φοβάται για τις συνέπειες αυτού του γεγονότος.
Ο νεαρός βασανίζει το μυαλό του με πιθανούς τρόπους διαφυγής, προβληματίζεται με τις δυσκολίες κάθε σχεδίου, αλλά δεν απομακρύνεται και εν τέλει ενδίδει στον πειρασμό. Γνωρίζει πως αυτό που κάνει δεν είναι σωστό, αλλά δεν μπορεί να ξεφύγει από τη μαγεία που του ασκεί η ομορφιά της Μοσχούλας: «Οὔτε μου ᾖλθε τότε ἡ ἰδέα ὅτι, ἂν ἐπάτουν ἐπάνω εἰς τὸν βράχον, ὄρθιος ἢ κυρτός, μὲ σκοπὸν νὰ φύγω, ἦτον σχεδὸν βέβαιον, ὅτι ἡ νέα δὲν θὰ μ ἔβλεπε, καὶ θὰ ἠμποροῦσᾳ ν᾿ ἀποχωρήσω ἐν τάξει. Ἐκείνη ἔβλεπε πρὸς ἀνατολᾶς, ἐγὼ εὑρισκόμην πρὸς δυσμᾶς ὄπισθέν της. Οὔτε ἡ σκιά μου δὲν θὰ τὴν ἐτάραττεν. Αὕτη, ἐπειδὴ ἡ σελήνη ἦτον εἰς τ᾿ ἀνατολικά, θὰ ἔπιπτε πρὸς τὸ δυτικὸν μέρος, ὄπισθεν τοῦ βράχου μου, κ᾿ ἐντεῦθεν τοῦ ἄντρου.» Από τη στιγμή που αντικρίζει το γυμνό σώμα της Μοσχούλας δεν σκέφτεται πλέον να φύγει, παρόλο που έχει την ευκαιρία να το κάνει χωρίς να γίνει αντιληπτός. Κι όχι μόνο δε φεύγει, αλλά αρχίζει να πλάθει στο νου του και σενάρια διάσωσης της κοπέλας σε περίπτωση που από ευτυχή συγκυρία συνέβαινε κάτι κι εκείνη κινδύνευε: «Δὲν δύναμαι νὰ εἴπω ἂν μοῦ ἦλθον πονηροί, καὶ συνάμα παιδικοὶ ἀνόητοι λογισμοί, ἐν εἴδει εὐχῶν κατάραι. «Να ἐκινδύνευεν ἔξαφνα! νὰ ἔβαζε μιὰ φωνή! νὰ ἔβλεπε κανένα ροφὸν εἰς τὸν πυθμένα, τὸν ὁποῖον νὰ ἐκλάβῃ διὰ θηρίον, διὰ σκυλόψαρον, καὶ νὰ ἐφώναζεν βοήθειαν!»
Η τακτική του Παπαδιαμάντη να μας αποκαλύπτει τις ιδιαίτερες σκέψεις και τους προβληματισμούς του νεαρού ήρωα, μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα την ιδιοσυγκρασία του νεαρού βοσκού και την συναισθηματική σύγκρουση που βιώνει όταν οι αρχές που έχει λάβει έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις επιθυμίες του «Κ᾿ ἐνθυμήθην τότε τὸν Σισώην, καὶ τὸν πνευματικὸν τοῦ μοναστηρίου, τὸν παπα-Γρηγόριον, οἵτινες πολλάκις μὲ εἶχον συμβουλεύσει νὰ φεύγω, πάντοτε, τὸν γυναικεῖον πειρασμόν!». Ο νεαρός ήρωας βρίσκεται σ’ ένα δίλημμα που αποκαλύπτει τη δύναμη της επιθυμίας και του πειρασμού.
Ένα περιστατικό απλό στη σύλληψή του, μια κοπέλα που κολυμπά γυμνή κι ένα αγόρι που βρίσκεται σ’ ένα σημείο απ’ όπου μπορεί να την παρακολουθήσει, γίνεται με την πένα του Παπαδιαμάντη ένα δυνατό κείμενο, όπου οι ψυχολογικές εντάσεις του ήρωα μας αποκαλύπτουν έναν ιδιαίτερο κόσμο, όπου η ερωτική επιθυμία κυριαρχεί και κατευθύνει πράξεις και συλλογισμούς.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Στις περιγραφές του Παπαδιαμάντη υπάρχουν επιδράσεις από το Ρομαντισμό. Ποια στοιχεία της «σκηνογραφίας» συμβάλλουν σ’ αυτή την εντύπωση;

Bob Orsillo 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Στις περιγραφές του Παπαδιαμάντη υπάρχουν επιδράσεις από το Ρομαντισμό. Ποια στοιχεία της «σκηνογραφίας» συμβάλλουν σ’ αυτή την εντύπωση;

Η περιγραφή του τοπίου, καθώς ο συγγραφέας προετοιμάζει τον εγκλωβισμό του ήρωά του και την πρώτη του επαφή με το όνειρο, μας δίνεται με μια αρκετά ρομαντική διάθεση. Ήδη από την πρώτη στιγμή που ο νεαρός ήρωας αποφασίζει να κολυμπήσει το σκηνικό αρχίζει να αποκτά μια ειδυλλιακή διάσταση: «ἔβλεπα μίαν πτυχὴν ἀπὸ τὴν πορφύραν τοῦ ἥλιου, ποὺ εἶχε βασιλέψει ἐκείνην τὴν στιγμήν.» Ο ήλιος δύει και χρωματίζει για ύστατη φορά τον ουρανό με πορφυρά χρώματα «Ἦτον ἡ οὐρὰ τῆς λαμπρᾶς ἁλουργίδος ποὺ σύρεται ὀπίσω...», δημιουργώντας μια υπέροχη εικόνα.
Ο ουρανός με τους τελευταίους χρωματισμούς της ημέρας και το σημείο της θάλασσας που θα κολυμπήσει ο ήρωας: «Δεξιὰ ἀπὸ τὸν μέγαν κυρτὸν βράχον μου, ἐσχηματίζετο μικρὸν ἄντρον θαλάσσιον, στρωμένον μὲ ἄσπρα κρυσταλλοειδῆ κοχύλια καὶ λαμπρὰ ποικιλόχρωμα χαλίκια, ποὺ ἐφαίνετο πῶς τὸ εἶχον εὐτρεπίσει καὶ στολίσει αἱ νύμφαι τῶν θαλασσῶν.» έχουν μια ιδανική ομορφιά, δημιουργώντας την κατάλληλη ατμόσφαιρα αλλά και το ιδανικό τοπίο για κάτι που ξεπερνά την καθημερινότητα.
Η εμφάνιση της Μοσχούλας στο προσκήνιο γίνεται υπό το φως της σελήνης, στοιχείο που μας παραπέμπει σε ανάλογα σκηνικά των συγγραφέων του ρομαντισμού. Υπό το φως της σελήνης θα παρακολουθήσει ο νεαρός αφηγητής την κοπέλα να κολυμπά γυμνή και θα μαγευτεί από την ομορφιά του σώματός της «Ἦτον ἀπόλαυσις, ὄνειρον, θαῦμα...» Τα στοιχεία επομένως που υποδηλώνουν την επίδραση του ρομαντισμού είναι η ομορφιά της τοποθεσίας αλλά και ο χρόνος που επιλέγει ο συγγραφέας για να τοποθετήσει τη συνάντηση των δύο ηρώων.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Με ποια εκφραστικά μέσα μεταδίδει ο συγγραφέας - αφηγητής τα συναισθήματα θαυμασμού και την έκσταση που νιώθει ο βοσκός στη θέα της «λουομένης» Μοσχούλας;

Trisha Lambi

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Με ποια εκφραστικά μέσα μεταδίδει ο συγγραφέας - αφηγητής τα συναισθήματα θαυμασμού και την έκσταση που νιώθει ο βοσκός στη θέα της «λουομένης» Μοσχούλας;

Ἦτον ἀπόλαυσις, ὄνειρον, θαῦμα. Εἶχεν ἀπομακρυνθῆ ὡς πέντε ὀργυιᾶς ἀπὸ τὸ ἄντρον, καὶ ἔπλεε, κ᾿ ἔβλεπε τώρα πρὸς ἀνατολᾶς, στρέφουσα τὰ νῶτα πρὸς τὸ μέρος μου. Ἔβλεπα τὴν ἀμαυρὰν καὶ ὅμως χρυσίζουσαν ἀμυδρῶς κόμην της, τὸν τράχηλόν της τὸν εὔγραμμον, τὰς λευκὰς ὡς γάλα ὠμοπλάτας, τοὺς βραχίονας τοὺς τορνευτούς, ὅλα συγχεόμενα, μελιχρὰ καὶ ὀνειρώδη εἰς τὸ φέγγος τῆς σελήνης. Διέβλεπα τὴν ὀσφύν της τὴν εὐλύγιστον, τὰ ἰσχία της, τὰς κνήμας, τοὺς πόδας της, μεταξὺ σκιᾶς καὶ φωτός, βαπτιζόμενα εἰς τὸ κῦμα. Ἐμάντευα τὸ στέρνον της, τοὺς κόλπους της, γλαφυρούς, προέχοντας, δεχομένους ὅλας τῆς αὔρας τὰς ριπᾶς καὶ τῆς θαλάσσης τὸ θεῖον ἄρωμα. Ἦτο πνοή, ἴνδαλμα ἀφάνταστον, ὄνειρον ἐπιπλέον εἰς τὸ κῦμα· ἦτον νηρηίς, σειρήν, πλέουσα, ὡς πλέει ναῦς μαγική, ἡ ναῦς τῶν ὀνείρων...
Ἦτον ἀπόλαυσις, ὄνειρον, θαῦμα. Ο αφηγητής παρατηρεί έκθαμβος την όμορφη Μοσχούλα να κολυμπά γυμνή και αναφωνεί, ήταν απόλαυση, όνειρο, θαύμα. Με ασύνδετο σχήμα μας εκφράζει κλιμακωτά την εντύπωση που του προκαλούσε το θέαμα της γυμνής κοπέλας, ξεκινώντας από το ουσιαστικό που δηλώνει ηπιότερη αίσθηση και φτάνει στο ουσιαστικό που δηλώνει κάτι το πραγματικά ανέλπιστο, ήταν ένα θαύμα. Τόσο η λέξη όνειρο, όσο και η λέξη θαύμα, χρησιμοποιούνται βέβαια μεταφορικά.
Ἔβλεπα τὴν ἀμαυρὰν καὶ ὅμως χρυσίζουσαν ἀμυδρῶς κόμην της. Μια αντίθεση που εκφράζει πως κάθε χαρακτηριστικό της κοπέλας ήταν ιδιαίτερο και σχεδόν μοναδικό.
τὸν τράχηλόν της τὸν εὔγραμμον, τὰς λευκὰς ὡς γάλα ὠμοπλάτας, τοὺς βραχίονας τοὺς τορνευτούς, Με ασύνδετο σχήμα μας δίνει ο αφηγητής τα μέλη του σώματος που μπορεί να δει, εντάσσοντας παράλληλα μια παρομοίωση λευκή σαν γάλα ωμοπλάτη και μια μεταφορά όταν χαρακτηρίζει τους βραχίονες (το σημείο των χεριών από την ωμοπλάτη ως τον αγκώνα) τορνευτούς.
Καθώς ο αφηγητής μας περιγράφει το σώμα της κοπέλας περνά κλιμακωτά από τα σημεία του σώματος που έβλεπε, σε αυτά που διέβλεπε (βλέπω κάτι που δεν είναι εύκολα αντιληπτό) και τέλος σε αυτά που μάντευε: Ἔβλεπα – Διέβλεπα - Ἐμάντευα.
Διέβλεπα τὴν ὀσφύν της τὴν εὐλύγιστον, τὰ ἰσχία της, τὰς κνήμας, τοὺς πόδας της, Με ασύνδετο σχήμα μας δίνει ο αφηγητής τα σημεία του σώματος που βλέπει με κάποια δυσκολία καθώς εναλλάσσεται το φως και η σκιά. Το κάτω μέρος της πλάτης, οι γοφοί, το μέρος του ποδιού από τον αστράγαλο ως τον μηρό κι εν γένει τα πόδια της κοπέλας, είναι όσα βλέπει με κάποια δυσκολία ο αφηγητής, καθώς μία βρίσκονται στο φως μία στη σκιά -αντίθεση- και παράλληλα καθώς βαφτίζονται στο κύμα -μεταφορά.
Ἐμάντευα τὸ στέρνον της, τοὺς κόλπους της, γλαφυρούς, προέχοντας, δεχομένους ὅλας τῆς αὔρας τὰς ριπᾶς καὶ τῆς θαλάσσης τὸ θεῖον ἄρωμα. Με ασύνδετο σχήμα μας δίνει τα μέλη του σώματος που δεν μπορούσε να δει αλλά μάντευε και κυρίως βέβαια η φαντασία του εστιάζεται στο στήθος της κοπέλες το οποίο δέχεται τις αύρες, τις ριπές και το άρωμα της θάλασσας, τριμερής η αποτύπωση όσων γίνεται αποδέκτης το στήθος της κοπέλας. Σαν απαλά χάδια της θάλασσας αντιλαμβάνεται ο αφηγητής το άγγιγμα του νερού και του αέρα στο στήθος της Μοσχούλας. Με τρεις λέξεις, που επίσης δίνονται με ασύνδετο σχήμα, αναφέρεται στο στήθος της: γλαφυρούς, προέχοντας, δεχομένους. Στην περίοδο αυτή εντοπίζουμε και μία μεταφορά: θείον άρωμα.
Ἦτο πνοή, ἴνδαλμα ἀφάνταστον, ὄνειρον ἐπιπλέον εἰς τὸ κῦμα· ἦτον νηρηίς, σειρήν, πλέουσα, ὡς πλέει ναῦς μαγική, ἡ ναῦς τῶν ὀνείρων... Ο αφηγητής επιχειρεί να περιγράψει τη συνολική εντύπωση που του προκαλούσε το γυμνό σώμα της κοπέλας και μας δίνει με ασύνδετο σχήμα μια κλιμακωτή παρουσίαση τριών χαρακτηρισμών: πνοή, ίνδαλμα, όνειρο. Αμέσως μετά, επανέρχεται με ένα ακόμη ασύνδετο και δύο επιπλέον χαρακτηρισμούς: Νηρηίδα, σειρήνα –μεταφορική χρήση των λέξεων. Ήταν σαν μια σειρήνα των παραμυθιών, η οποία έπλεε σαν ένα μαγικό πλοίο -παρομοίωση-, το πλοίο των ονείρων -μεταφορά.
Η περιγραφή της Μοσχούλας δίνεται από τον αφηγητή με ιδιαίτερο λυρισμό που εκφράζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ονειρική διάσταση του θεάματος και εξηγεί την αναστάτωση που είχε προκληθεί στον αφηγητή, ο οποίος δεν μπορούσε να απομακρυνθεί από το υπέροχο αυτό θέαμα.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Το φυσικό στοιχείο εκπροσωπεί στο διήγημα του Παπαδιαμάντη την επιστροφή προς την αγνότητα και εκφράζει τη νοσταλγία του συγγραφέα για την πατρίδα του.

Conni Togel

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Το φυσικό στοιχείο εκπροσωπεί στο διήγημα του Παπαδιαμάντη την επιστροφή προς την αγνότητα και εκφράζει τη νοσταλγία του συγγραφέα για την πατρίδα του. Μπορείτε να επαληθεύσετε την άποψη αυτή με παραδείγματα από το κείμενο;

Ο Παπαδιαμάντης έχοντας εγκλωβιστεί για βιοποριστικούς λόγους στην Αθήνα, αισθάνεται πως η ζωή του βρίσκεται πίσω στο νησί του και διαρκώς αναζητά την ευκαιρία να επιστρέψει στην ήρεμη και γεμάτη ομορφιά διαβίωση της Σκιάθου. Ο συγγραφέας υποφέρει στην Αθήνα, καθώς οι ρυθμοί της ζωής είναι πιο έντονοι και οι άνθρωποι δεν έχουν την απλότητα και την αγνότητα των ανθρώπων της υπαίθρου. Το Όνειρο στο κύμα, αποτελεί επομένως ένα κείμενο νοσταλγίας και μια έκφραση θαυμασμού για τον επίγειο παράδεισο που έχει στερηθεί.
«Μίαν ἑσπέραν, καθὼς εἶχα κατεβάσει τὰ γίδια μου κάτω εἰς τὸν αἰγιαλόν, ἀνάμεσα εἰς τοὺς βράχους, ὅπου ἐσχημάτιζε χιλίους γλαφυροὺς κολπίσκους καὶ ἀγκαλίτσες τὸ κῦμα, ὅπου ἀλλοῦ ἐκυρτώνοντο οἱ βράχοι εἰς προβλῆτας καὶ ἀλλοῦ ἐκοιλαίνοντο εἰς σπήλαια· καὶ ἀνάμεσα εἰς τοὺς τόσους ἑλιγμοὺς καὶ δαιδάλους τοῦ νεροῦ, τὸ ὁποῖον εἰσεχώρει μορμυρίζον, χορεῦον μὲ ἄτακτους φλοίσβους καὶ ἀφρούς, ὅμοιον μὲ τὸ βρέφος τὸ ψελλίζον, ποὺ ἀναπηδᾷ εἰς τὸ λίκνόν του καὶ λαχταρεῖ νὰ σηκωθῇ καὶ νὰ χορεύσῃ εἰς τὴν χεῖρα τῆς μητρὸς ποὺ τὸ ἔψαυσε - καθὼς εἶχα κατεβάσει, λέγω, τὰ γίδια μου διὰ ν᾿ «ἀρμυρίσουν» εἰς τὴν θάλασσαν, ὅπως συχνὰ ἐσυνήθιζα, εἶδα τὴν ἀκρογιαλιὰν ποὺ ἦτον μεγάλη χαρὰ καὶ μαγεία, καὶ τὴν «ἐλιμπίστηκα», κ᾿ ἐλαχτάρησα νὰ πέσω νὰ κολυμβήσω. Ἦτον τὸν Αὔγουστον μήνα.» Οι περιγραφές που μας δίνει ο συγγραφέας αποκαλύπτουν ένα μαγευτικό τοπίο, αλλά και την ασίγαστη επιθυμία του να επιστρέψει και να έρθει ξανά σ’ επαφή με την ομορφιά που τόσο καιρό στερείται. Ο συγγραφέας δεν μας προσφέρει απλώς όμορφες εικόνες από το νησί του, μας παρουσιάζει μέσα από τη δική του ματιά τη μαγεία που έχει γι’ αυτόν το φυσικό περιβάλλον. «Δεξιὰ ἀπὸ τὸν μέγαν κυρτὸν βράχον μου, ἐσχηματίζετο μικρὸν ἄντρον θαλάσσιον, στρωμένον μὲ ἄσπρα κρυσταλλοειδῆ κοχύλια καὶ λαμπρὰ ποικιλόχρωμα χαλίκια, ποὺ ἐφαίνετο πῶς τὸ εἶχον εὐτρεπίσει καὶ στολίσει αἱ νύμφαι τῶν θαλασσῶν.» Κάθε σημείο του νησιού κρύβει μια ιδιαίτερη ομορφιά, την οποία ο συγγραφέας επιθυμεί να την αναδείξει, όχι μόνο για να τη μοιραστεί με τους αναγνώστες του, αλλά για να μπορέσει έστω και νοητά να επιστρέψει και να γευτεί εκ νέου την ιδιαίτερη αίσθηση που του προσέφερε η φύση και το τοπίο του νησιού του. Σε αντίθεση με το γκρίζο τοπίο της Αθήνας, τη φασαρία και την αδιαφορία, στη Σκιάθο ο συγγραφέας είχε την ευκαιρία να κινείται σ’ ένα γαλήνιο περιβάλλον, όπου οι κάτοικοι ζουν σε πλήρη αρμονία με τη φύση κι έχουν την ευτυχία να περιβάλλονται από μια ομορφιά που κοσμεί καθημερινά τη ζωή τους.