Νικηφόρος Βρεττάκος «Σε ονειρευόμουνα ποίηση»

Hanne Lore Koehler

Νικηφόρος Βρεττάκος «Σε ονειρευόμουνα ποίηση»

Ο Νίκος Εγγονόπουλος, στο ποίημά του «Ποίηση 1948», και ο Νικηφόρος Βρεττάκος, στο ποίημά του «Σέ ὀνειρευόμουνα ποίηση» που ακολουθεί, διατυπώνουν τη θέση τους απέναντι στη σχέση της ποιητικής δημιουργίας με την εποχή της. Να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές στο περιεχόμενο των δύο ποιημάτων.

Σέ ὀνειρευόμουνα ποίηση

Σέ ὀνειρευόμουνα δέντρο - ἕνα πρωί
μυριάδες ἰβίσκοι ν’ ἀνάβουνε πάνω σου.
Σέ ὀνειρευόμουνα μήτρα.
Ἀλλά νά:
μέρες παράξενες, καιροί σκοτεινοί,
σέ πάλευαν ὅλα. Κι ὅμως, ποίηση ἐσύ,
ἀμετάπειστο ρεῦμα τ’ οὐρανοῦ, ἐπιμένεις.
Ἕνα κύμα ἀπό κόκκινα παράξενα φῶτα,
ἕνα κύμα πληγές, πού ξεσπώντας φωτάει
τά χαρτιά μου τή νύχτα.

Νικηφόρου Βρεττάκου, «Τό βάθος τοῦ Κόσμου» (1961), από το βιβλίο Τά ποιήματα, εκδ. Τρία Φύλλα, 1981.

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος μας δίνει αρχικά δύο εικόνες με τις οποίες ορίζει πώς ονειρευόταν την ποίηση, πώς φανταζόταν ότι θα παρουσιαζόταν η ποίηση στη ζωή του. Την ονειρευόταν σαν δέντρο, υποδηλώνοντας έτσι το στοιχείο της επιβλητικής μεγαλοπρέπειας και προσθέτει την εμφάνιση των ιβίσκων για να προσδώσει στην εικόνα της ποίησης και το στοιχείο της ομορφιάς. Το δέντρο, βέβαια, μπορεί να συμβολίζει για τον ποιητή μια σειρά θετικών όψεων της ποίησης, μιας και η ερμηνεία ενός συμβολισμού διατηρεί πάντοτε μια υποκειμενική χροιά.
Ο ποιητής ονειρευόταν την ποίηση σαν μήτρα, σαν ζωοποιό στοιχείο δηλαδή, που θα μπορούσε να δίνει ζωή σε νέες ιδέες, σε καινούριες εικόνες και να λειτουργεί ως πηγή νέων αισθητικών απολαύσεων.
Παρά τις θετικές όψεις όμως που απέδιδε ο ποιητής στην ιδανική έκφανση της τέχνης του, η πραγματικότητα έμοιαζε να τίθεται ως απροσπέλαστο εμπόδιο, καθώς στη ζωή του ήρθαν σκοτεινοί καιροί και παράξενες μέρες. Οι αντίξοες αυτές συνθήκες έκαναν τον ποιητή να πιστέψει για μια στιγμή ότι η τέχνη του δε θα μπορέσει να βρει την έκφρασή της και πως οι αντιποιητικοί καιροί θα έμπαιναν εμπόδιο στη δημιουργία ποιητικού έργου.
Εντούτοις, η ποίηση, σαν αμετάπειστο ρεύμα, σαν επίμονη πνευματική ανησυχία, συνέχισε να επιμένει, συνέχισε να κυριαρχεί στη σκέψη του ποιητή. Σαν ένα κύμα από κόκκινα φώτα, σαν ένα κύμα πληγές, φωτίζει τις νύχτες τα χαρτιά του και τον καθοδηγεί στην αποτύπωση των σκέψεων και των βιωμάτων του. Η παρομοίωση της ποίησης με κόκκινο φως, μας παραπέμπει έμμεσα στην έννοια του αίματος και του θανάτου, εκφράζοντας έτσι την αίσθηση του ποιητή πως ακόμη και σ’ εποχές όπου επικρατεί η παρουσία του θανάτου, ο ίδιος βρίσκει τον εαυτό του ικανό να εκφράσει τον πόνο και τις ανησυχίες του ποιητικά.
Οι σκοτεινοί καιροί, το αίμα και οι πληγές δεν κατορθώνουν να σωπάσουν τη φωνή του ποιητή, αντιθέτως του φωτίζουν τις νύχτες τα χαρτιά του, τον καθοδηγούν στην ποιητική δημιουργία, καθώς πρέπει τα γεγονότα και τα συναισθήματα αυτών των δύσκολων εποχών να καταγραφούν.
Σε αντίθεση με το Βρεττάκο που αντιλαμβάνεται τις αντιξοότητες ως κίνητρο για να επιτείνει την ποιητική του δημιουργία, ο Εγγονόπουλος μπροστά στην αγριότητα του εμφυλίου πολέμου και στην κυριαρχία του θανάτου, θεωρεί πως δεν έχει κάτι να προσφέρει με την ποίησή του. Ο Εγγονόπουλος αισθάνεται πως η ενασχόληση με την ποίηση είναι σχεδόν περιττή, τη στιγμή που γύρω του οι άνθρωποι σκοτώνονται με διαρκώς αυξανόμενο ρυθμό, γι’ αυτό και γράφει όλο και λιγότερα ποιήματα.
Η αντίθεση επομένως ανάμεσα στις σκέψεις που εκφράζουν οι δύο ποιητές έγκειται στο πως αντιμετωπίζουν τις αντιξοότητες της εποχής τους. Ο Βρεττάκος βιώνει τις δυσκολίες ως έναν ακόμη λόγο για ποιητική δημιουργία, ενώ ο Εγγονόπουλος ως ανασταλτικό παράγοντα στην ποιητική του έκφραση.
Οι ομοιότητες στο περιεχόμενο έχουν να κάνουν με τη δυσκολία που παρουσιάζει η εποχή που ζουν οι ποιητές (εποχή του εμφύλιου σπαραγμού – μέρες παράξενες, καιροί σκοτεινοί), τα έντονα συναισθήματα πόνου (τόσο πικραμένα – ένα κύμα πληγές), αλλά και την παρουσία του θανάτου, η οποία διατυπώνεται με σαφήνεια από τον Εγγονόπουλο, ενώ δίνεται μέσω συμβολισμών από το Βρεττάκο.