Μαρία Πολυδούρη «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες», Εξετάσεις Εσπερινών Λυκείων 2005

Sigitas Staniunas

Μαρία Πολυδούρη «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες»

(Εξετάσεις Εσπερινών Λυκείων 2005)

"Τα ποιήματα της Πολυδούρη μοιάζουν με σελίδες ημερολογίου, όπως γράφει και ο ποιητής Κώστας Στεργιόπουλος, ή με ερωτικές επιστολές που έχουν συγκεκριμένο αποδέκτη". Να εντοπίσετε τρία στοιχεία που επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη στο συγκεκριμένο ποίημα.

Η Μαρία Πολυδούρη στο ποίημα «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες» καταγράφει τα συναισθήματα καθώς και τις αλλαγές που βιώνει χάρη στον έντονο έρωτα που αισθάνεται για τον αγαπημένο της. Οι εμπειρίες αυτές αποτελούν προσωπικά βιώματα και δεν πηγάζουν τόσο από τη διάθεση της ποιήτριας να εκφράσει μια καθολική αλήθεια όσο από την ανάγκη της να μιλήσει για τον έρωτα αυτό που υπήρξε απόλυτα καθοριστικός για τη ζωή της. Η ποιήτρια παρουσιάζει σε πρώτο πρόσωπο «Δεν τραγουδώ, παρά γιατί μ’ αγάπησες» όλη εκείνη την καταιγιστική επίδραση του έρωτα, σε ό,τι αφορά πάντα τα προσωπικά της συναισθήματα, δίνοντας μια αμιγώς ατομική διάσταση στο λόγο της. Η αίσθηση, επομένως, ότι τα ποιήματά της μοιάζουν με σελίδες ημερολογίου δικαιολογείται και από τη χρήση του πρώτου προσώπου, αλλά και από το περιεχόμενό τους που αφορά κατά κύριο λόγο ατομικές σκέψεις και βιώματα της ποιήτριας.
Παράλληλα, το γεγονός ότι όλες οι στροφές του ποιήματος απευθύνονται σ’ ένα εσύ «Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου», καθιστούν έγκυρη τη διαπίστωση ότι τα ποιήματά της μοιάζουν με ερωτικές επιστολές που έχουν συγκεκριμένο αποδέκτη. Η ποιήτρια, λοιπόν, πέραν από το γεγονός ότι αποτυπώνει στους στίχους της το πώς η ίδια βίωσε και βιώνει την επίδραση του έρωτά της, απευθύνει τις σκέψεις και τις παραδοχές της στον αγαπημένο της. Η επίγνωση, βέβαια, ότι εκείνος δεν υπάρχει πια δημιουργεί την αίσθηση πως η ποιήτρια καταγράφει όλα τα συναισθήματα αυτά στα πλαίσια μιας αναβίωσης, ενός επίπονου -μα αναγκαίου- μηρυκασμού συναισθημάτων, ο οποίος τη βοηθά να αποδεχτεί τον τραγικό χαμό του αγαπημένου της. Η Πολυδούρη βρίσκει, έστω κι εκ των υστέρων, την ευκαιρία να εξυμνήσει το αγαπημένο της πρόσωπο, για να εκφράσει την ευγνωμοσύνη που αισθάνεται για το πέρασμά του από τη ζωή της. Το ιδιαίτερο αυτό ποίημα αποτελεί μια διαδικασία πένθους που πραγματώνεται με λόγια αγάπης και εξιδανίκευσης, καθώς η ποιήτρια γνωρίζει πως παρά το χαμό του αγαπημένου της, η ίδια βιώνει ακόμη την κατακλυσμιαία επίδραση που είχε εκείνος στη ζωή και την προσωπικότητά της.

Ολόκληρο το ποίημα δομείται σε μια σχέση ενέργειας-αποτελέσματος. Να επιβεβαιώσετε τη διαπίστωση αυτή με δύο παραδείγματα από το κείμενο. Τι πετυχαίνει η ποιήτρια με την επιλογή αυτής της σχέσης;

Στους πρώτους στίχους κάθε στροφής η ποιήτρια αναφέρεται σε μια πράξη του αγαπημένου της και ύστερα καταγράφει τα αποτελέσματα που είχε η πράξη αυτή σε συναισθηματικό επίπεδο, αλλά και ακόμη βαθύτερα στην ψυχή και στην ίδια τη σύσταση της προσωπικότητάς της.
«Μόνο γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν / με την ψυχή στο βλέμμα»: Το γεγονός ότι στα μάτια του αγαπημένου της μπορούσε να διακρίνει την ειλικρίνεια και την ένταση των συναισθημάτων του, (με την ψυχή στο βλέμμα), έδωσε στην ποιήτρια τη δύναμη να αποδεχτεί πλήρως τον εαυτό της και να προβάλει με όλη την εσωτερική της ομορφιά. Στα μάτια του αγαπημένου της, η ποιήτρια μπορούσε να διακρίνει την αγνότητα των συναισθημάτων του, την αλήθεια του έρωτά του, αλλά και την αφοσίωσή του, στοιχεία που ενεργοποίησαν την αυτοπεποίθησή της, τη βοήθησαν να αγαπήσει και ίδια τον εαυτό της και να μπορέσει να παρουσιαστεί με τα αληθινά της χρώματα, χωρίς να κρατά τίποτε κρυφό, μιας και δεν είχε πλέον κανένα λόγο να νιώθει επισφαλής για την ομορφιά της υπόστασής της. Η ποιήτρια σχολιάζει χαρακτηριστικά «περήφανα στολίστηκα το υπέρτατο / της ύπαρξης μου στέμμα», αναφερόμενη στην πολύ σημαντική στιγμή που η ίδια μέσα από την αγάπη και την αποδοχή εκείνου, κατόρθωσε να αποδεχτεί πλήρως τον εαυτό της και να παρουσιάσει κάθε ιδιαίτερο στοιχείο του χαρακτήρα της, κάθε πτυχή του εαυτού της, χωρίς να διστάζει πια και χωρίς να αισθάνεται πια την ανάγκη να λάβει την έγκριση και την αποδοχή των άλλων, εφόσον εκείνος την είχε γνωρίσει και την είχε αγαπήσει όπως ακριβώς ήταν.
«Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου / μια νύχτα και με φίλησες στο στόμα»: Το άγγιγμα και το φιλί του αγαπημένου της, είχαν καταλυτική επίδραση στην ποιήτρια η οποία ένιωσε όλη της την ομορφιά να ξεπροβάλει, καθώς η αγάπη εκείνου και το ερωτικό του κάλεσμα ξύπνησαν μέσα της το πάθος και την ανάγκη της ερωτικής συνύπαρξης. Όπως ένα λουλούδι ανθίζει για να δείξει την ομορφιά του σε όλη της την αρτιότητα, έτσι και η ποιήτρια ανταποκρινόμενη στο φιλί του, ξεδίπλωσε την ομορφιά της, στην πληρότητά της. Ο έρωτας του αγαπημένου της την ωθεί σε μια ωρίμανση όχι μόνο συναισθηματική αλλά και σωματική, καθώς η ποιήτρια είναι έτοιμη κοντά του να βιώσει κάθε νέο αναβαθμό της αγάπης. Άλλωστε, η ένταση των συναισθημάτων που ανακίνησε το φιλί του ήταν τέτοια, ώστε η ποιήτρια ακόμη και τη στιγμή που γράφει τους στίχους αυτούς αισθάνεται στην ψυχή της ένα ρίγος.
Με τη συσχέτιση ενέργειας – αποτελέσματος η ποιήτρια επιτυγχάνει να παρουσιάσει με μεγαλύτερη ενάργεια την επίδραση που είχε η αγάπη εκείνου στη ζωή της. Η επίδραση αυτή ξεκινά από το γεγονός ότι μόνο για την αγάπη του γράφει τα τραγούδια της και σταδιακά κλιμακώνεται σε πολύ ουσιαστικότερες παραδοχές, καθώς η ποιήτρια αναγνωρίζει πως γεννήθηκε και έζησε μόνο γιατί εκείνος την αγάπησε. Από την ανάγκη να εκφράσει με ποιητικό λόγο τα συναισθήματά της, από το γεγονός ότι η αγάπη και η αποδοχή εκείνου τη βοήθησαν να αποδεχτεί και η ίδια τον εαυτό της και να παρουσιάσει περήφανα την υπόστασή της, φτάνουμε στην παραδοχή πως όλη της η ζωή δικαιώθηκε χάρη στη δική του αγάπη. Η ποιήτρια αποδίδει σε εκείνον και στην αγάπη του, κάθε σημαντική και καίρια διαβάθμιση στη ζωή της, καθώς μέσα από τον έρωτά του κατόρθωσε να έρθει σε επαφή με την τέχνη της, με τον ίδιο της τον εαυτό κι εν τέλει κατόρθωσε να βρει δικαίωση και νόημα στην ύπαρξή της.

Το κυκλικό σχήμα επανέρχεται σε κάθε στροφή του ποιήματος. Να εντοπίσετε δύο συγκεκριμένες λειτουργίες του μέσα στο κείμενο.

Η ποιήτρια αρχίζει και ολοκληρώνει κάθε στροφή με τον ίδιο στίχο, δημιουργώντας κάθε φορά ένα νέο σχήμα κύκλου, επιδιώκοντας σε γενικότερο πλαίσιο να ενισχύσει τη μουσικότητα του ποιήματός της, αλλά και επιχειρώντας σε κάθε στροφή να τονίσει μια συγκεκριμένη διάσταση του ερωτικού της συναισθήματος.
«Δεν τραγουδώ, παρά γιατί μ’ αγάπησες»: Ο στίχος με τον οποίο δημιουργείται το σχήμα κύκλου στην πρώτη στροφή, έρχεται να εκφράσει με εμφατικό τρόπο την άρρηκτη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην αγάπη εκείνου και στην τέχνη της ποιήτριας. Τα ποιήματά της, τα τραγούδια της, γράφονται μόνο για εκείνον, καθώς η αγάπη του είναι η κινητήριος δύναμη του ποιητικού της λόγου. Η ποιήτρια δεν μπαίνει στη διαδικασία να συνθέσει τα ποιήματά της γιατί επιδιώκει να καταξιωθεί στο χώρο της ποιητικής τέχνης, γράφει τους στίχους της μόνο και μόνο για να εκφράσει την αγάπη της για εκείνον, γράφει για να εκφράσει την ευγνωμοσύνη που αισθάνεται για την αγάπη του και πολύ περισσότερο γράφει γιατί εκείνος με την αγάπη του της παρέχει το μοναδικό λόγο να υπάρχει και να τραγουδά.
«Μόνο γιατί μ’ αγάπησες γεννήθηκα»: Ο στίχος αυτός που με ένα προφανές στοιχείο υπερβολής διακηρύττει το βάθος της αγάπης που αισθάνεται η ποιήτρια για εκείνον, έρχεται με την επανάληψή του να επιβεβαιώσει την αλήθεια της παραδοχής αυτής. Η ποιήτρια νιώθει πως σε όλη της τη ζωή το μοναδικό γεγονός που την έκανε να βγει από τη θλίψη και την αδιαφορία ήταν η αγάπη εκείνου, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε να αισθάνεται πως η ζωή της, της δόθηκε μόνο και μόνο για να βιώσει την αγάπη του. Αν και η διατύπωση αυτή ιδωμένη εντελώς αποστασιοποιημένα μπορεί να κριθεί υπερβολική και να προσπεραστεί, επί της ουσίας ο στίχος αυτός κρύβει όλη τη δύναμη του ποιήματος. Η Πολυδούρη φτάνει στην παραδοχή αυτή με μια προσεκτική κλιμάκωση ώστε η αλήθεια της αυτή να μη θεωρηθεί μια ακόμα λυρική υπερβολή. Η ποιήτρια νιώθει τον έρωτά αυτό και τις στιγμές που έζησε κοντά του ως τη μοναδική ευκαιρία που είχε να έρθει σ’ επαφή με το πραγματικό νόημα της ζωής και με την συγκλονιστική εκείνη αίσθηση ότι βιώνεις πραγματικά τη ζωή σε όλης της την ένταση και γνωρίζει πλέον πως ποτέ ξανά δεν θα έχει τη δυνατότητα να βιώσει κάτι ανάλογο.

Να σχολιάσετε σε μια παράγραφο το νόημα της τελευταίας στροφής ("Μονάχα γιατί … ὡραῖα μ’ ἀγάπησες").

Η ποιήτρια αναγνωρίζει στον αγαπημένο της πως χάρη στην ειλικρίνεια και την αγνότητα των συναισθημάτων του της προσέφερε την ευκαιρία να ζήσει κοντά του με πληρότητα, καθώς είχε σαν πολύτιμο σκοπό της να πληθαίνει τα όνειρά του, να βιώνει δηλαδή μαζί του τη μαγική επενέργεια του έρωτα που προσφέρει στους ερωτευμένους τη δυνατότητα να διαγράφουν ένα υπέροχο μέλλον γεμάτο προοπτικές και όνειρα. Άλλωστε, η αγάπη του υπήρξε τόσο σημαντική για την ποιήτρια, ώστε ακόμη και μετά το χαμό του, εκείνη συνεχίζει να βιώνει την ομορφιά και τη δύναμη των συναισθημάτων που μοιράστηκαν μαζί, με αδιάψευστη επιβεβαίωση την απουσία φόβου που διακρίνει την αναμονή και του δικού της τέλους. Η ποιήτρια αισθανόμενη πως έζησε κοντά του το ισχυρότερο συναίσθημα στην πληρότητά του, όχι μόνο δε φοβάται να πεθάνει αλλά οδεύει προς το τέλος της με μια γλυκιά εγκαρτέρηση.

Ράινερ Μαρία Ρίλκε «ΣΒΗΣΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ...»

Σβήσε τα μάτια μου∙ μπορώ να σε κοιτάζω,
τ’ αυτιά μου σφράγισέ τα, να σ’ ακούω μπορώ.
Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να’ρθω σ’ εσένα,
και δίχως στόμα, θα μπορώ να σε παρακαλώ.
Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω,
σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.
Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ
με το κεφάλι.
Κι αν κάμεις το κεφάλι μου σύντριμμα, στάχτη, εγώ
μέσα στο αίμα μου θα σ’ έχω πάλι.

μτφρ. Κωστής Παλαμάς


Να επισημάνετε τέσσερις φράσεις με τις οποίες δηλώνεται η δύναμη του έρωτα στο ποίημα "ΣΒΗΣΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ…" του Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Ποια χαρακτηριστικά του έρωτα αποκαλύπτονται μέσα από αυτές;

«Σβήσε τα μάτια μου∙ μπορώ να σε κοιτάζω»: Ο ποιητής που αισθάνεται τη μορφή της αγαπημένης του να έχει εμποτίσει κάθε πτυχή του είναι του, δηλώνει πως ακόμη κι αν έχανε το φως του, ακόμη και αν δεν μπορούσε να κοιτάζει την αγαπημένη του, θα μπορούσε να τη βλέπει, καθώς ακόμη και η πιο μικρή λεπτομέρεια που συνθέτει την ύπαρξή της είναι χαραγμένη στη σκέψη και στην ψυχή του. Ο ερωτευμένος ποιητής έχει παρατηρήσει με αφοσίωση και λατρεία την αγαπημένη του και έχει καταγράψει στο μυαλό του κάθε χαρακτηριστικό του προσώπου της, κάθε ιδιαίτερη ατέλεια, κάθε έκφραση και κάθε μικρή σύσπαση, που συνθέτει την ξεχωριστή ομορφιά του αγαπημένου προσώπου.
«Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να’ρθω σ’ εσένα»: Η ένταση του ερωτικού συναισθήματος είναι τέτοια που ο ποιητής νιώθει πώς ακόμη κι αν δεν μπορούσε να περπατήσει, ακόμη και χωρίς τα πόδια του, θα ήταν ικανός να φτάσει στην αγαπημένη του, καθώς κανένα εμπόδιο δεν είναι ικανό να τον αποτρέψει από το να βρίσκεται κοντά της. Η αίσθηση του ποιητή πως θα μπορούσε να ξεπεράσει οτιδήποτε προκειμένου να βρίσκεται κοντά στο πρόσωπο που αγαπά, αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό των ερωτευμένων, οι οποίοι είναι πάντοτε διατεθειμένοι να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις ή να υποβληθούν σε μεγάλους κόπους και ταλαιπωρίες μόνο και μόνο για να περάσουν μερικές στιγμές μαζί.
«Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω, / σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.»: Ο ποιητής αισθάνεται πως ακόμη κι αν η αγαπημένη του, του έκοβε τα χέρια, δεν θα μπορούσε να τον αποτρέψει από το να την αγκαλιάζει, καθώς θα χρησιμοποιούσε αντί για τα χέρια του, την καρδιά του. Η αγάπη που αισθάνεται ο ποιητής και η ανάγκη του να έρχεται σ’ επαφή με την αγαπημένη του, να την αγγίζει και να τη νιώθει κοντά του είναι τόσο έντονη ώστε θα μπορούσε να εσωτερικεύσει τα συναισθήματα αυτά και θα μπορούσε να βιώσει το άγγιγμα της αγαπημένης του νοητά, σαν να την αγκάλιαζε με την ίδια του την καρδιά. Η ευχαρίστηση δηλαδή που του προσφέρει το αγκάλιασμά της είναι τόσο μεγάλη, ώστε η επίδρασή του φτάνει στο κέντρο της συναισθηματικής του ύπαρξης, την ίδια του την καρδιά, γι’ αυτό και ο ποιητής δηλώνει πως τίποτε δεν θα μπορούσε να τον αποτρέψει από το να αποζητά και να επιδιώκει την επαφή με την αγαπημένη του. Η αίσθηση αυτή του ποιητή βρίσκει, βέβαια, πλήρη ανταπόκριση στους ερωτευμένους ανθρώπους, οι οποίοι επιδιώκουν να βρίσκονται πάντοτε σε συνεχή επαφή, ώστε να εκφράζουν την αγάπη τους με το χάδι και την αγκαλιά και ώστε να αισθάνονται το αγαπημένο τους πρόσωπο όσο πιο κοντά τους γίνεται.
«Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ / με το κεφάλι.»: Ακόμη κι αν η αγαπημένη του μπορούσε να σταματήσει την καρδιά του, το κέντρο της ζωής αλλά και το κέντρο, όπως συνηθίζουμε να το χαρακτηρίζουμε, των συναισθημάτων, εκείνος θα συνέχιζε να καρδιοχτυπά, θα συνέχιζε να βιώνει τον έρωτά του με τη βοήθεια του μυαλού και της σκέψης του. Ακόμη κι αν έπαυε να χτυπά η καρδιά του, ο έρωτάς του θα παρέμενε ζωντανός και θα συνέχιζε να πάλλετε στο μυαλό του, σ’ ένα εγκεφαλικό επίπεδο, αλλά πάντοτε εξίσου δυνατός και κυρίαρχος. Ο ποιητής εδώ συνεχίζει την κλιμακωτή παρουσίαση της έντασης με την οποία βιώνει τον έρωτά του, δηλώνοντας πως δεν χρειάζεται ούτε καν την καρδιά του για να μπορεί να βιώνει την αγάπη του. Η υπερβολική αυτή έκφραση, έρχεται να αποδώσει την αίσθηση των ερωτευμένων πως ο έρωτας έχει κατακλύσει την ύπαρξή τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να βρίσκεται ισχυρός σε κάθε σημείο του σώματος, σε κάθε σκέψη και κάθε πράξη.