Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο καθρέπτης στην είσοδο»

The Boxer by Konstantin Somov [1933] 

 
Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο καθρέπτης στην είσοδο»
 
Το πλούσιο σπίτι είχε στην είσοδο
έναν καθρέπτη μέγιστο, πολύ παλιό⸱
τουλάχιστον προ ογδόντα ετών αγορασμένο.
 
Ένα εμορφότατο παιδί, υπάλληλος σε ράπτη
(τες Κυριακές, ερασιτέχνης αθλητής),
στέκονταν μ’ ένα δέμα. Το παρέδωσε
σε κάποιον του σπιτιού, κι αυτός το πήγε μέσα
να φέρει την απόδειξι. Ο υπάλληλος του ράπτη
έμεινε μόνος, και περίμενε.
Πλησίασε στον καθρέπτη και κυττάζονταν
κ’ έσιαζε την κραβάτα του. Μετά πέντε λεπτά
του φέραν την απόδειξι. Την πήρε κ’ έφυγε.
 
Μα ο παλαιός καθρέπτης που είχε δει και δει,
κατά την ύπαρξίν του την πολυετή,
χιλιάδες πράγματα και πρόσωπα⸱
μα ο παλαιός καθρέπτης τώρα χαίρονταν,
κ’ επαίρονταν που είχε δεχθεί επάνω του
την άρτιαν εμορφιά για μερικά λεπτά.
 
[1930]
 
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης προκειμένου να αναδείξει την ιδιαίτερη αξία του νεανικού κάλλους αξιοποιεί ως αντικειμενικό παρατηρητή έναν καθρέπτη. Το άψυχο αυτό αντικείμενο προσωποποιείται και αποκτά τη δυνατότητα να εκφράσει τον θαυμασμό του για την «άρτια ομορφιά» ενός νέου. Με το τέχνασμα της απόδοσης ανθρώπινων ιδιοτήτων σε έναν καθρέπτη ο ποιητής έχει την ευκαιρία να εξυμνήσει τη νεανική ανδρική ομορφιά, χωρίς την «κατηγορία» της μεροληψίας. Ο παλαιός καθρέπτης, άλλωστε, «είχε δει και δει» «χιλιάδες πράγματα και πρόσωπα», οπότε η δική του άποψη είναι καθ’ όλα αντικειμενική.
 
«Το πλούσιο σπίτι είχε στην είσοδο
έναν καθρέπτη μέγιστο, πολύ παλιό⸱
τουλάχιστον προ ογδόντα ετών αγορασμένο.»
 
Η ποιητική αυτή σύνθεση του Καβάφη βασίζεται κυρίως σε στοιχεία περιγραφής και αφήγησης, κι έχει ως βασικό στόχο την όσο γίνεται πιο αντικειμενική ανάδειξη της αξίας που έχει η νεανική ομορφιά. Ένα από τα κύρια «πρόσωπα» του ποιήματος είναι ο παλιός καθρέφτης, ο οποίος έχει αγοραστεί τουλάχιστον πριν από ογδόντα χρόνια. Η παλαιότητα του καθρέφτη δηλώνεται, ώστε να είναι σαφές πως κατά τη διάρκεια τόσων χρόνων έχουν καθρεφτιστεί πάνω του πάρα πολλά πρόσωπα, κι ως εκ τούτου ο καθρέφτης έχει το κατάλληλο κριτήριο για να αναγνωρίσει την πραγματική ομορφιά.
Ενδιαφέρον έχει η αντίθεση που προκύπτει ανάμεσα στο «πλούσιο σπίτι» και τον «υπάλληλο του ράπτη», ο οποίος σύντομα θα εμφανιστεί στην είσοδο του σπιτιού. Η έλλειψη οικονομικής άνεσης δεν υπονομεύει μήτε στο ελάχιστο την αρτιότητα της ομορφιάς του, η οποία κινείται πέρα από κάθε στοιχείο υλικού πλούτου.
 
«Ένα εμορφότατο παιδί, υπάλληλος σε ράπτη
(τες Κυριακές, ερασιτέχνης αθλητής),
στέκονταν μ’ ένα δέμα. Το παρέδωσε
σε κάποιον του σπιτιού, κι αυτός το πήγε μέσα
να φέρει την απόδειξι. Ο υπάλληλος του ράπτη
έμεινε μόνος, και περίμενε.
Πλησίασε στον καθρέπτη και κυττάζονταν
κ’ έσιαζε την κραβάτα του. Μετά πέντε λεπτά
του φέραν την απόδειξι. Την πήρε κ’ έφυγε.»
 
Στο πλαίσιο της δεύτερης και εκτενέστερης στροφής του ποιήματος εμφανίζεται το κύριο πρόσωπο του ποιήματος, που έχει ως βασικό γνώρισμα το εξωτερικό του κάλλος. Η ομορφιά, μάλιστα, του νεαρού ήρωα δηλώνεται από τον ποιητή με τη χρήση υπερθετικού βαθμού («εμορφότατο»), προκειμένου να διαφανεί εξαρχής από ποια οπτική είναι ιδωμένος ο νεαρός ήρωας. Με τον παρενθετικό στίχο επεξηγείται ως ένα βαθμό η πηγή της ομορφιάς αυτής, καθώς ο νεαρός είναι συνάμα «ερασιτέχνης αθλητής» κι έχει έτσι το πρόσθετο προνόμιο ενός γυμνασμένου σώματος.
Ο ποιητής καταγράφει με αφηγηματικό και σκόπιμα τονισμένο πεζολογικό ύφος το σύντομο στιγμιότυπο της παρουσίας του νεαρού υπαλλήλου στο πλούσιο σπίτι. Είναι υπάλληλος ενός ράπτη κι έχει βρεθεί εκεί για να παραδώσει ένα δέμα. Το παραδίδει «σε κάποιον του σπιτιού» και μέχρι να του φέρουν την απόδειξη βρίσκει την ευκαιρία να κοιταχτεί στον καθρέφτη και να φτιάξει τη γραβάτα του. Η όλη παραμονή του στην είσοδο του σπιτιού διαρκεί λίγα λεπτά και θα περνούσε εντελώς απαρατήρητη, αν στο σημείο εκείνο δε βρισκόταν ο μεγάλος παλαιός καθρέφτης που είχε την τύχη να δεχτεί επάνω του την εξαίρετη ομορφιά του νεαρού υπαλλήλου.
 
«Μα ο παλαιός καθρέπτης που είχε δει και δει,
κατά την ύπαρξίν του την πολυετή,
χιλιάδες πράγματα και πρόσωπα⸱
μα ο παλαιός καθρέπτης τώρα χαίρονταν,
κ’ επαίρονταν που είχε δεχθεί επάνω του
την άρτιαν εμορφιά για μερικά λεπτά.»
 
Σε αντίθεση με το πεζολογικό ύφος της προηγούμενης στροφής, στο κλείσιμο του ποιήματος ο ποιητής ενισχύει την αίσθηση λυρισμού αξιοποιώντας επαναλήψεις («είχε δει και δει», «Μα ο παλαιός καθρέπτης» / «μα ο παλαιός καθρέπτης») και ομοιοτέλευτο («χαίρονταν, κ’ επαίρονταν»), για να δηλώσει την έντονη επίδραση που άσκησε η παρουσία του νέου στον προσωποποιημένο καθρέφτη. Ο αντικειμενικός αυτός μάρτυρας που στην πολυετή ύπαρξή του έχει δει χιλιάδες πράγματα και πρόσωπα, αισθάνεται τώρα χαρά και καμαρώνει, διότι του δόθηκε το προνόμιο να καθρεφτιστεί επάνω του μια «άρτια», μια πλήρης και αψεγάδιαστη ομορφιά, έστω και για μερικά λεπτά.
Ο ποιητής τοποθετεί στο ποίημα αυτό έναν καθρέφτη να εκφράζει την εκτίμησή του για την ανδρική ομορφιά, ώστε να μην είναι τόσο αισθητό όσο σε άλλα ποιήματά του το κλίμα του ομοερωτισμού. Ο καθρέφτης δεν έχει φύλο, οπότε αντικρίζει με την ίδια αποστασιοποίηση τόσο τη γυναικεία όσο και την ανδρική ομορφιά. Στόχος εδώ του ποιητή να διαφανεί πως το ανδρικό κάλλος δικαιούται εξίσου τον έπαινο και την ανάδειξη της αξίας του, όπως και το γυναικείο. Με τη συνδρομή του καθρέφτη, επομένως, γίνεται αντιληπτό πως ένας όμορφος νεαρός μπορεί να εντυπωσιάσει με την παρουσία του και να συγκινήσει με την αρτιότητα της εμφάνισής του, χωρίς αυτή η εκτίμηση για το κάλλος του να υποκινείται από κάποιου είδους ερωτική έλξη. Η ομορφιά έχει αυτόνομη αξία, ανεξάρτητα από το φύλο του όμορφου ατόμου.