Ξενοφώντος Ελληνικά «Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 4. §18-23» [Ερμηνευτικές ερωτήσεις]

Ξενοφώντος Ελληνικά «Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 4. §18-23» [Ερμηνευτικές ερωτήσεις]
 
§§ 18 - 19
 
1. α) Ταῦτα δ’ εἰπών: Με ποιους τρόπους είχε παρακινήσει ο Θρασύβουλος τους στρατιώτες σε µάχη (§§ 12-17);
β) Γιατί δεν έδωσε αµέσως το πρόσταγµα της µάχης, αλλά ἡσυχίαν εἶχε;
 
α. Ο Θρασύβουλος στο πλαίσιο του λόγου τους προς τους στρατιώτες (§§ 13-17) επιχείρησε να τους ενθαρρύνει και να τους προετοιμάσει για την επικείμενη μάχη με τη ρεαλιστική επισήμανση των πλεονεκτημάτων που είχαν απέναντι στους αντιπάλους τους, αλλά και με την υπενθύμιση των όσων θα κέρδιζαν αν η μάχη ήταν νικηφόρα για εκείνους. Αρχικά ο Θρασύβουλος υπενθυμίζει στους στρατιώτες πως το δεξιό μέρος της αντίπαλης παράταξης το είχαν ήδη νικήσει εύκολα σε προηγούμενη σύγκρουση. Ενώ, στο αριστερό μέρος των αντιπάλων βρίσκονταν οι ίδιοι οι Τριάκοντα, οι οποίοι δεν είχαν σταματήσει να τους διώκουν και να τους τρομοκρατούν. Είχαν, έτσι, οι δημοκρατικοί την ευκαιρία να πάρουν εκδίκηση για τα δεινά που είχαν υποστεί. Είχαν, μάλιστα, την υποστήριξη των θεών, οι οποίοι εν μέσω αίθριου καιρού είχαν προκαλέσει θύελλα προς όφελός τους, φανερώνοντας έτσι την εύνοια που έδειχναν στους δημοκρατικούς.   
Παραλλήλως, ο Θρασύβουλος εξήγησε στους στρατιώτες του τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της θέσης στην οποία είχαν συγκεντρωθεί. Μιας και οι δημοκρατικοί βρίσκονταν σε υψηλότερο σημείο, οι αντίπαλοι θα έπρεπε να ανέβουν ανηφόρα με αποτέλεσμα να μην μπορούν να χρησιμοποιήσουν όλα τα όπλα τους, αφού κινδύνευαν να χτυπήσουν δικούς τους στρατιώτες που προπορεύονταν. Αντιθέτως, οι δημοκρατικοί μιας και βρίσκονταν ψηλότερα είχαν τη δυνατότητα να χτυπούν τους αντιπάλους τους με ακόντια, με δόρατα, ακόμη και με πέτρες. Αν, μάλιστα, ρίξουν με πυκνότητα τα βέλη τους θα καθηλώσουν τους αντιπάλους τους, αφού θα πρέπει να κρύβονται με τις ασπίδες τους. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι δημοκρατικοί θα μπορούν να τους χτυπήσουν με ευκολία, αφού εκείνοι θα προσπαθούν συνεχώς να προφυλαχτούν.
Είχαν, επομένως, οι δημοκρατικοί την ευκαιρία αγωνιζόμενοι με γενναιότητα και αυτοθυσία να επανακτήσουν την πατρίδα, την ελευθερία, τα σπίτια και τις οικογένειές τους. Όσοι, μάλιστα, έπεφταν νεκροί στη μάχη αυτή θα έχαιραν σπουδαίας τιμής, καθώς ουδέποτε άλλοτε θα στήνονταν τόσο λαμπρά μνημεία όσο για εκείνους που θα θυσιάζονταν για χάρη της δημοκρατίας.
 
β. Ο Θρασύβουλος δεν έδωσε αμέσως το πρόσταγμα της μάχης σεβόμενος την πρόβλεψη του μάντη, σύμφωνα με την οποία οι δημοκρατικοί θα κέρδιζαν μόνο αν ξεκινούσαν την επίθεση, αφού πρώτα κάποιος δικός τους είχε πληγωθεί ή σκοτωθεί. Έδειχνε, έτσι, ο Θρασύβουλος ότι σεβόταν τον ιερό ρόλο που διαδραμάτιζαν οι μάντεις ως ερμηνευτές της θεϊκής βούλησης.
 
2. Σε ποια χρονική στιγµή, σύµφωνα µε τον µάντη, θα έπρεπε να επιτεθούν οι δηµοκρατικοί ενάντια στους εχθρούς και γιατί;
 
Ο μάντης είχε προβλέψει πως προκειμένου να νικήσουν οι δημοκρατικοί όφειλαν να μην ξεκινήσουν την επίθεσή τους προτού κάποιος από την παράταξή τους τραυματιστεί ή σκοτωθεί. Θα συνιστούσε ο χαμός του πρώτου αυτού «στρατιώτη» την απαιτούμενη θυσία, ώστε να διασφαλιστεί η νίκη για τη δημοκρατική παράταξη. Ο μάντης, μάλιστα, είχε τονίσει πως στην πρώτη σειρά των επιτιθέμενων θα βρισκόταν κι ο ίδιος, ο οποίος θα έχανε τη ζωή του, αλλά οι επόμενοι που θα ακολουθούσαν θα κέρδιζαν τη μάχη. Επρόκειτο για μια ιδιάζουσα προφητεία, εφόσον ο ίδιος ο μάντης έσπευσε να θυσιαστεί για χάρη της παράταξής του, η οποία κατόρθωσε τελικά να νικήσει τους ολιγαρχικούς.
 
3. α) Πώς χαρακτηρίζετε το µάντη από τα λόγια και τα έργα του;
β) Γιατί, κατά τη γνώµη σας, επελέγη η διάβασις του Κηφισού ως τάφος του;
 
α. Ο μάντης έχοντας προαισθανθεί πως θα απαιτηθεί η θυσία ενός ατόμου, για να διασφαλιστεί η νίκη των δημοκρατικών, δεν διστάζει ούτε στιγμή να θυσιαστεί προς όφελος της πατρίδας και της παράταξής του. Η αυστηρή προειδοποίησή του πως δεν πρέπει κανείς να κινηθεί, προτού εκπληρωθεί το αιματηρό σημάδι πως έχει έρθει η κατάλληλη στιγμή, φανερώνει την πρόθεσή του να προφυλάξει τους συμπολίτες του, αφού έχει ήδη αποφασίσει να προσφέρει τη δική του ζωή. Πρόκειται, υπ’ αυτή την έννοια, για ένα άτομο εξαιρετικά αλτρουιστικό και πρόθυμο να θυσιάσει τον εαυτό του για χάρη της δημοκρατίας και των συμπολιτών του. Ο μάντης χαρακτηρίζεται, ως εκ τούτου, γνήσιος δημοκράτης, με αυξημένο πατριωτικό αίσθημα και σαφώς απαλλαγμένος από το αίσθημα πως ο ίδιος είναι πιο σημαντικός από τους άλλους. Για εκείνον το κοινό καλό είναι σημαντικότερο από την ίδια του τη ζωή.
 
β. Η συγκεκριμένη επιλογή για τον τάφο του μάντη υποδηλώνει την πρόθεση των Αθηναίων να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη της αυτοθυσίας του, ώστε κάθε πολίτης που περνούσε από τη διάβαση του Κηφισού να θυμάται το κόστος της εμφύλιας διαμάχης, αλλά και τις θυσίες που απαιτήθηκαν για την επανόρθωση της δημοκρατίας.
 
4. Γνωρίζετε από την ιστορία άλλα παραδείγµατα ατόµων που έδειξαν παρόµοια αυταπάρνηση µε αυτήν του ανώνυµου µάντη;
 
Ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα αυτοθυσίας στην ελληνική ιστορία αποτελεί η μάχη στις Θερμοπύλες (480 π.Χ.), στο πλαίσιο της οποίας τριακόσιοι Σπαρτιάτες και επτακόσιοι Θεσπιείς θυσιάστηκαν προκειμένου να καθυστερήσουν την προέλαση του αριθμητικά υπέρτερου στρατού των Περσών. Στη μάχη αυτή, μάλιστα, συμμετείχε και ο μάντης Μεγιστίας, ο οποίος αν και είχε προβλέψει τον θάνατό του, παρέμεινε στο πεδίο της μάχης, θεωρώντας τη θυσία του αυτή πατριωτικό καθήκον. Η απόφαση των στρατιωτών αυτών να παραμείνουν στις Θερμοπύλες παρά το γεγονός ότι το τέλος τους ήταν προδιαγεγραμμένο λόγω της μεγάλης αριθμητικής ανισότητας των αντίπαλων στρατών λειτουργεί εύλογα ως διαχρονικό παράδειγμα ψυχικού σθένους και αυτοθυσίας. Γνώριζαν, σαφώς, ότι επρόκειτο να πεθάνουν, θέλησαν, ωστόσο, να αγωνιστούν μέχρι τέλους για χάρη της κοινής τους πατρίδας.
 
5. Πώς συµπεριφέρθηκαν οι δηµοκρατικοί στους νεκρούς συµπολίτες τους; Τι δείχνει η στάση τους αυτή;
 
Μετά τη μάχη οι δημοκρατικοί πήραν τα όπλα των νεκρών αντιπάλων τους, αλλά δεν τους εξευτέλισαν ξεγυμνώνοντάς τους. Αυτή η ένδειξη σεβασμού απέναντι στους αντιπάλους, παρά το γεγονός ότι είχαν προφανείς λόγους να αισθάνονται πως είχαν έντονα αδικηθεί από αυτούς, υποδηλώνει τη διάθεση των δημοκρατικών να τερματίσουν την καταστροφική αυτή αντιπαλότητα. Είναι προφανές, λοιπόν, πως οι δημοκρατικοί θεωρούσαν σημαντικότερο το να τεθεί τέρμα στην εμφύλια διαμάχη από το να εκδικηθούν και να ατιμάσουν εκείνους που τους είχαν βλάψει. Έστελναν, έτσι, ένα σαφές μήνυμα στην αντίπαλη παράταξη πως ήταν πρόθυμοι να αφήσουν στην άκρη τις διαφωνίες του παρελθόντος και να προχωρήσουν σε μια ειρηνική συνύπαρξη.
 
6. Τι σήµαινε η σκύλευσις των νεκρών για τους αρχαίους ΄Ελληνες; Ποια παραδείγµατα από τον Όµηρο ανακαλεί στη µνήµη σας η αναφορά στο θέµα αυτό;
 
Η σκύλευση του νεκρού αποτελούσε μια πράξη ατίμωσής του, ώστε αφενός να διαφανεί ο ολοκληρωτικός θρίαμβος του νικητή κι αφετέρου να τονιστεί η υποτίμηση του νεκρού και της παράταξής του. Στην αρχαιότητα συνήθιζαν να παίρνουν τα όπλα του νεκρού ως λάφυρα, αλλά κάποτε έφταναν στο σημείο να απογυμνώσουν το σώμα του για να τον ντροπιάσουν ή ακόμη χειρότερα να βλάψουν το σώμα, για να εκδηλώσουν το μίσος ή την απέχθειά τους για τον νικημένο. Παραδείγματα ανάλογης συμπεριφοράς συναντά κανείς στο πλαίσιο της Ιλιάδας, όπου η ένταση των παθών ήταν τέτοια που οδηγούσε τους αντιμαχόμενους σε ακρότητες. Στη ραψωδία Ρ, για παράδειγμα, ο Έκτορας, αφού έχει σκοτώσει τον Πάτροκλο όχι μόνο του αφαιρεί τα όπλα, αλλά επιχειρεί κιόλας να του κόψει το κεφάλι, για να το ρίξει στα σκυλιά («Ο Έκτορας τον Πάτροκλο έσερνε, αφού πήρε τα όπλα του, την κεφαλή να κόψει απ’ τον ώμο, να ρίξει το κουφάρι του στου τόπου του τους σκύλους»). Με παρόμοια εκδικητικό τρόπο, ο Αχιλλέας έχοντας σκοτώσει τον Έκτορα ατιμάζει το σώμα του σέρνοντάς το γύρω από τον τάφο του Πατρόκλου (ραψωδία Ω): «Εκείνος αφού έζευε τα άλογα στ’ αμάξι σφιχτόδενε τον Έκτορα, να σέρνεται από πίσω∙ τρεις τον γυρόφερνε φορές στου Πάτροκλου το μνήμα και στη σκόνη τον γύριζε∙ κι αυτόν τον παρατούσε στη σκόνη μπρούμυτα άπλυτο».
 
7. Τι εννοεί ο Ξενοφών µε τη φράση τούς νεκρούς ὑποσπόνδους ἀπεδίδοσαν;
 
Προκειμένου να γίνει με ασφάλεια η περισυλλογή των νεκρών από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις προχωρούσαν στη διασφάλιση προσωρινής ανακωχής μέσω επίσημης δεσμευτικής συμφωνίας. Οι δύο παρατάξεις έδιναν όρκο ότι θα τηρήσουν την ανακωχή, κάτι που σήμαινε πως δεσμεύονταν απέναντι στους θεούς, οπότε η σχετική συμφωνία είχε ιερό και απαραβίαστο χαρακτήρα. 
 
8. Ποια από τα γεγονότα που αφηγείται ο Ξενοφών στις §§ 18-19 εκτιµάτε ότι έχουν µικρότερη σηµασία για τη σύγκρουση των Τριάκοντα µε τους δηµοκρατικούς στον Πειραιά; Για ποιο λόγο νοµίζετε ότι τα παραθέτει ο ιστορικός στη συγκεκριµένη περίπτωση;
 
Η αναφορά του Ξενοφώντα στο περιστατικό της αυτοθυσίας του μάντη δεν έχει φαινομενικά ιδιαίτερη σημασία για την επικείμενη σύγκρουση ολιγαρχικών δημοκρατικών. Επιλέγει, ωστόσο, ο ιστορικός να αναφερθεί σε αυτό με αρκετές λεπτομέρειες, διότι μέσω αυτού αναδεικνύεται το ήθος, η πατριωτική αγάπη και ο αλτρουϊσμός του δημοκρατικού μάντη και, κατ’ επέκταση, οι ηθικές εκείνες ποιότητες που χαρακτήριζαν υπό κανονικές συνθήκες τους Αθηναίους την εποχή εκείνη. Αντιστοίχως, η επιλογή του ιστορικού να επισημάνει πως οι δημοκρατικοί δεν ξεγύμνωσαν τα σώματα των νεκρών αντιπάλων τους υποδηλώνει την απώτερη πρόθεση των δημοκρατικών να οδηγηθούν οι πολίτες της Αθήνας στη συμφιλίωση και να πάψουν οι πράξεις εκείνες που όξυναν τη μεταξύ τους αντιπαράθεση. Είναι, δηλαδή, η στάση τους αυτή ένδειξη ηθικής ποιότητας και φιλειρηνικής διάθεσης, έστω κι αν βρίσκονταν εν μέσω μιας εμφύλιας σύγκρουσης.
 
§§ 20 - 22
 
1. Ποια σηµασία είχε η λεπτοµέρεια ότι ο Κλεόκριτος ήταν µύστης;
Το γεγονός ότι ο Κλεόκριτος ήταν μυημένος στα Ελευσίνια μυστήρια και μάλιστα ήταν ο κήρυκας των μυημένων του προσδίδει ένα ιδιαίτερο κύρος, το οποίο αναγνωρίζεται εξίσου απ’ όλους τους μυημένους είτε αυτοί ήταν δημοκρατικοί είτε ολιγαρχικοί. Λόγω της ξεχωριστής ιερότητας και σημασίας των μυστηρίων αυτών διαμορφωνόταν ένας πρόσθετος δεσμός μεταξύ των μετεχόντων, κάτι που αναδείκνυε ακόμη περισσότερο την άρρηκτη σύνδεση των Αθηναίων, ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Ως εκ τούτου, οι Αθηναίοι θα άκουγαν με ενδιαφέρον και σεβασμό τα όσα είχε να πει ο Κλεόκριτος, εφόσον αφενός αναγνώριζαν την τιμητική θέση που κατείχε κι αφετέρου τον ιερό χαρακτήρα των Ελευσίνιων μυστηρίων που τους ένωνε. Η θέση του Κλεόκριτου τον τοποθετούσε σε ένα διαφορετικό επίπεδο στην αντίληψη των μυημένων, το οποίο ξεπερνούσε τις πολιτικές αντιλήψεις και συμβόλιζε τη βαθιά σύνδεση μεταξύ τους. 
 
2. α) Σε ποιους απευθύνεται ο Κλεόκριτος; Πώς τους προσφωνεί;
β) Τι τονίζεται µέσω αυτής της προσφώνησης;
 
Ο Κλεόκριτος απευθύνεται στους ολιγαρχικούς, οι οποίοι κατά το προηγούμενο διάστημα επιδόθηκαν σε διώξεις εις βάρος των δημοκρατικών. Η προσφώνηση που επιλέγει να χρησιμοποιήσει είναι «άνδρες πολίτες», προκειμένου να τους υπενθυμίσει πως πέρα και πάνω από την πολιτική τους ταυτότητα είναι πρωτίστως πολίτες της Αθήνας, οπότε οφείλουν να σκέφτονται κυρίως τι είναι πιο ωφέλιμο συνολικά για την πόλη τους και όχι για την παράταξή τους. Τους υπενθυμίζει, ειδικότερα, με την προσφώνηση «πολίτες» πως έδρασαν κατά τρόπο που έβλαψε την πόλη τους, αφού με τις πράξεις τους προκάλεσαν μια αιματηρή εμφύλια σύγκρουση. Έχουν, άρα, την υποχρέωση να κατανοήσουν το πόσο επιζήμια υπήρξε η στάση τους για την Αθήνα και να σταματήσουν την περαιτέρω κλιμάκωση του προβλήματος που δημιούργησαν. 
 
3. Ποιο είδος αντωνυµιών απαντά πιο συχνά στο λόγο του Κλεοκρίτου και γιατί ο ίδιος προτάσσει το ἡµεῖς µετά τις ερωτήσεις στην παράγραφο 20;
 
Στον λόγο του Κλεόκριτου κυριαρχούν οι προσωπικές αντωνυμίες τόσο ως υποκείμενα όσο και ως αντικείμενα, προκειμένου μέσω αυτών να διαχωριστεί, να συγκριθεί και να αντιτεθεί η συμπεριφορά της μίας και της άλλης παράταξης. Στόχος του Κλεόκριτου είναι να τονιστεί το απρόκλητο της επιθετικής δράσης των ολιγαρχικών. Παρά το γεγονός ότι οι δημοκρατικοί -στους οποίους ανήκει και ο Κλεόκριτος (Ἡμεῖς)- δεν έβλαψαν ποτέ τους ολιγαρχικούς, αυτό δεν απέτρεψε τους ολιγαρχικούς από το να τους καταδιώκουν και να επιχειρούν να τους σκοτώσουν. Οι ολιγαρχικοί, ωστόσο, οφείλουν να κατανοήσουν πως εκείνοι στους οποίους επιτίθενται με βιαιότητα είναι οι άνθρωποι με τους οποίους μεγάλωσαν μαζί και συμμετείχαν ανά τα χρόνια σε πολλές σημαντικές για την πόλη και τους ίδιους δραστηριότητες. Με τη σύγκριση των συμπεριφορών, αλλά και με την υπόμνηση της μακρόχρονης κοινής πορείας ο Κλεόκριτος επιχειρεί να φανερώσει στους ολιγαρχικούς πως δεν έχουν κανένα πραγματικό λόγο για να στρέφονται ενάντια στους δημοκρατικούς, αφού όλοι τους είναι πολίτες της ίδιας πόλης κι έχουν περάσει το σύνολο της ζωής τους συνεργαζόμενοι και συνυπάρχοντας.
 
4. Ποιος είναι ο στόχος της οµιλίας του Κλεοκρίτου και ποιο το περιεχόµενό της;
 
Ο Κλεόκριτος επιδιώκει να φέρει τους ολιγαρχικούς αντιμέτωπους με τη συνειδητοποίηση πως υπό την καθοδήγηση των τριάκοντα έχουν προκαλέσει τεράστια ζημιά στην Αθήνα. Παρουσιάζει για τον λόγο αυτό τις αρνητικές επιλογές των ολιγαρχικών, όπως είναι οι διώξεις και οι δολοφονίες εις βάρος των δημοκρατικών, φροντίζοντας, ωστόσο, να τονίσει πως για τα λάθη τους αυτά υπεύθυνοι είναι πρωτίστως οι τριάκοντα και όχι εκείνοι. Εξαιτίας, λοιπόν, των τριάκοντα οι ολιγαρχικοί έχουν αγνοήσει τους στενούς δεσμούς που ενώνουν τους πολίτες της Αθήνας κι έχουν οδηγήσει την πόλη σε μια επιζήμια εμφύλια διαμάχη. Γίνεται, έτσι, αντιληπτό πως αν οι ολιγαρχικοί έπαυαν να στηρίζουν τους τριάκοντα, οι Αθηναίοι θα μπορούσαν να ζουν ειρηνικά και να μην υφίστανται τις τόσο ολέθριες συνέπειες που επήλθαν από τις αποφάσεις των τριάκοντα. Καλεί, άρα, ο Κλεόκριτος τους ολιγαρχικούς να δείξουν ότι αγαπούν την πατρίδα τους, πως σέβονται τους θεούς και πως εκτιμούν τις σχέσεις φιλίας και συγγένειας που ενώνουν όλους τους Αθηναίους, με το να εγκαταλείψουν τους τριάκοντα.
 
5. Ποια είναι η στάση της παράταξης του κήρυκα απέναντι στην πατρίδα και ποια της αντίθετης παράταξης, σύµφωνα µε το λόγο του;
 
Η παράταξη του κήρυκα, η παράταξη των δημοκρατικών, έχει διατηρήσει σταθερά στάση σεβασμού απέναντι στην πατρίδα, εφόσον δεν έχει βλάψει ποτέ την αντίπαλη πολιτική παράταξη. Έχει κινηθεί με σεβασμό απέναντι στους θεούς, συμμετέχοντας στις ιερές τελετές και θυσίες∙ έχει σεβαστεί τις υποχρεώσεις της τόσο σε ό,τι αφορά την απόκτηση πνευματικής καλλιέργειας όσο και την υπηρέτηση της στρατιωτικής θητείας∙ έχει πολεμήσει για χάρη της πατρίδας κι έχει κινδυνέψει κάθε φορά που χρειάστηκε να διαφυλαχτεί η ασφάλεια της Αθήνας. Στον αντίποδα αυτής της επωφελούς στάσης βρίσκεται η στάση των ολιγαρχικών, οι οποίοι εξόρισαν και δολοφόνησαν δημοκρατικούς, φτάνοντας στο σημείο, μάλιστα, να έχουν σκοτώσει μέσα στο οκτώ μήνες τόσους Αθηναίους όσο όλοι οι Πελοποννήσιοι σε δέκα χρόνια πολέμου. Οι ολιγαρχικοί δείχνουν απόλυτη ασέβεια απέναντι σε όσα συνιστούν κρίσιμους δεσμούς μεταξύ των πολιτών της Αθήνας, με αποτέλεσμα να έχουν προκαλέσει μια καταστροφική εμφύλια διαμάχη μέσω της οποίας έχει κλονιστεί η συνοχή της αθηναϊκής πολιτείας. Ως εκ τούτου, οι ολιγαρχικοί υπό την καθοδήγηση των τριάκοντα δρουν κατά τρόπο εξαιρετικά επιζήμιο για την πατρίδα τους.  
 
6. Ποιους (ή τι) επικαλείται ο κήρυκας και για ποιο λόγο;
 
Ο Κλεόκριτος επικαλείται τους θεούς που προστάτευαν την οικογένεια του πατέρα ή της μητέρας κάθε Αθηναίου∙ τους συγγενικούς δεσμούς μεταξύ των Αθηναίων είτε αυτοί ήταν εξ αίματος είτε εξ αγχιστείας, καθώς και τους συλλόγους που είχαν διαμορφωθεί μεταξύ φίλων. Πρόκειται για στοιχεία της κοινής θρησκείας, της συγγένειας και της φιλίας, τα οποία ενώνουν τους πολίτες της Αθήνας, και τα οποία θα έπρεπε να λειτουργούν αποτρεπτικά για οποιαδήποτε μεταξύ τους σύγκρουση. Θέληση του Κλεόκριτου είναι να κατασιγάσει τα πάθη εχθρότητας και να επαναφέρει στη σκέψη των ολιγαρχικών το πόσο στενοί είναι οι δεσμοί μεταξύ όλων των πολιτών της Αθήνας, ώστε να συνειδητοποιήσουν το λάθος τους να διαρρήξουν τους δεσμούς αυτούς.
 
7. Ποιες ανόσιες πράξεις διέπραξαν οι τριάκοντα, κατά τον κήρυκα, και ποιες ήταν οι συνέπειες των πράξεών τους;
 
Οι Τριάκοντα, επιδιώκοντας το προσωπικό τους συμφέρον -την ενίσχυση της εξουσίας και της περιουσίας τους- λίγο έλειψε να σκοτώσουν μέσα σε οκτώ μήνες περισσότερους Αθηναίους απ’ όσους είχαν σκοτώσει όλοι οι Πελοποννήσιοι κατά τη διάρκεια δέκα ετών. Παρακινημένοι, μάλιστα, από την φιλαρχία και την απληστία τους οι Τριάκοντα εξώθησαν τους Αθηναίους στη χειρότερη μορφή πολέμου∙ στον εμφύλιο πόλεμο. Πρόκειται για τον πιο δύσκολο, τον πιο επώδυνο και τον πιο μισητό πόλεμο τόσο στους ανθρώπους όσο και στους θεούς, αφού διαλύει οικογένειες, συγγενικές και φιλικές σχέσεις, και καταστρέφει τα θεμέλια μιας ολόκληρης κοινωνίας.
 
8. Ποιο είναι το νόηµα της τελευταίας φράσης του λόγου του Κλεοκρίτου (Αλλ’ εὖ γε ... κατεδακρύσαµεν);
 
Ο Κλεόκριτος επισημαίνει στους ολιγαρχικούς πως η εμφύλια αυτή σύγκρουση αποτέλεσε μια αναγκαστική και επώδυνη διαδικασία για τους δημοκρατικούς, οι οποίοι ουδέποτε θέλησαν να στραφούν ενάντια σε συγγενικά και φιλικά τους άτομα. Η αρνητική αυτή εξέλιξη της εμφύλιας διαμάχης ανάγκασε τους δημοκρατικούς να σκοτώσουν άτομα που τους ήταν αγαπητά. Δεν μπορούσαν, ωστόσο, να πράξουν αλλιώς, αφού δεν υπήρχε άλλος τρόπος να τερματίσουν την ασυδοσία και τη ζημιογόνο δράση των Τριάκοντα. Επιδιώκει, άρα, ο Κλεόκριτος να τονίσει πως τα όσα εκτυλίχθηκαν στο πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή ψυχικής οδύνης για τους δημοκρατικούς, αφού ό,τι επιθυμούσαν εκείνοι ήταν η διασφάλιση της ειρηνικής συνύπαρξης.
 
9. Ποιοι δεσµοί µεταξύ των πολιτών, κατά την άποψη του κήρυκα, θα πρέπει να αποτρέψουν τους αντιπάλους από τις εχθρικές τους ενέργειες; Να τους καταγράψετε και να εκτιµήσετε την αξία τους για την ειρηνική συµβίωση των Αθηναίων.
 
Ο Κλεόκριτος στον σύντομο λόγο του κάνει έκκληση στους οπαδούς των ολιγαρχικών να αναλογιστούν τι είδους δεσμοί τους ενώνουν με τους σημερινούς εχθρούς τους, τους δημοκρατικούς της «Φυλής»: δεσμοί μεταξύ ανθρώπων μιας πολιτισμένης κοινωνίας, μεταξύ πολιτών ενός ειρηνικού-δημοκρατικού κράτους. Η συμμετοχή σε θρησκευτικές εκδηλώσεις και τελετές (μετεσχήκαμεν ὑμῖν ἱερῶν θυσιῶν), στην κοινωνική (συγχορευταί), σχολική (συμφοιτηταί) και στρατιωτική (συστρατιῶται) ζωή· στους αγώνες για την προστασία της πατρίδας («πολλὰ μεθ’ ὑμῶν κεκινδυνεύκαμεν») και επίσης η συγγένεια μεταξύ πολλών από τους αντιπάλους εξ αίματος (συγγενείας) ή εξ αγχιστείας (κηδεστίας), η συντροφικότητα σε συλλόγους ή λέσχες (ἑταιρίας), όλοι αυτοί οι δεσμοί (πάντων γὰρ τούτων πολλοὶ κοινωνοῦμεν ἀλλήλοις), πρέπει να οδηγήσουν τους ολιγαρχικούς να εγκαταλείψουν τους τριάκοντα αἰδούμενοι (από σεβασμό σε) θεούς και ανθρώπους.
Το σύνολο των δεσμών αυτών είτε πρόκειται για συγγενικές ή φιλικές σχέσεις είτε για μια κοινή πορεία ενηλικίωσης είτε για τους κοινούς αγώνες προς όφελος της πατρίδας διαμορφώνουν ένα πλαίσιο στενής οικειότητας που επιτρέπει στους πολίτες της Αθήνας να συμβιώνουν ειρηνικά και να νοιάζονται ο ένας για τον άλλον.
 
10. Στην ενότητα αυτή παρατηρούµε ότι ο Ξενοφών δε σχολιάζει τη µάχη. Πού εστιάζει ο ιστορικός την προσοχή του;
 
Ο Ξενοφώντας καταγράφει την εξέλιξη της μάχης με μία μόλις πρόταση, καθώς ό,τι τον ενδιαφέρει κυρίως είναι τα όσα συνέβησαν μετά τη νίκη των δημοκρατικών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στον σεβασμό που επέδειξαν οι δημοκρατικοί στους νεκρούς αντιπάλους του, αλλά και στον λόγο του Κλεόκριτου που αποτέλεσε ένα σαφές κάλεσμα στους ολιγαρχικούς να πάψουν να στηρίζουν τους Τριάκοντα και να βοηθήσουν, ώστε να ξεπεραστεί η εμφύλια διαμάχη των Αθηναίων. Ο ιστορικός εστιάζει κυρίως στην ομιλία του Κλεόκριτου, διότι μέσω αυτής γίνεται αφενός εμφανής η αγανάκτηση των δημοκρατικών για τα όσα υπέστησαν από τους ολιγαρχικούς κι αφετέρου η ευθύνη που βαρύνει τους Τριάκοντα για τη δεινή κατάσταση στην οποία περιήλθε η Αθήνα. Η συνειδητοποίηση της ευθύνης αυτής θα επιτρέψει στην ολιγαρχική παράταξη να οδηγηθεί σε μια ορθότερη στάση, προκειμένου οι Αθηναίοι να επιστρέψουν στην πρότερη ομαλή συμβίωσή τους.
Ο Ξενοφώντας επικεντρώνει την προσοχή του σε δύο πρόσωπα, στον μάντη και στον κήρυκα των μυστών, στον Κλεόκριτο. Στην ολοζώντανη παρουσίαση των δύο αυτών προσώπων φαίνεται καθαρά ότι στις καλές στιγμές της η αρχαία κοινωνία ήταν μια πραγματική «κοινωνία πολιτών». Το πρώτο δείγμα είναι η εθελούσια θυσία του μάντη. Το δεύτερο, η ομιλία του Κλεοκρίτου προς τους αντιπάλους, με τον πλούτο των λέξεων και των όρων που σημαίνουν κοινωνία, μέθεξη, συμμετοχή.
 
§ 23
 
1. α) Με ποια συναισθήµατα προσήλθαν οι ολιγαρχικοί την εποµένη της µάχης στο συνέδριο;
β) Ποιες τάσεις εµφανίστηκαν ανάµεσά τους σχετικά µε το τι θα έπρεπε να γίνει στη συνέχεια; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας και στα δύο ερωτήµατα.
 
α. Η επόμενη μέρα για τους τριάκοντα ήταν εξαιρετικά δύσκολη, καθώς πέρα από το γεγονός ότι είχαν χάσει τον άτυπο αρχηγό τους, τον Κριτία, είχαν χάσει και την κρίσιμη μάχη με τους δημοκρατικούς. Αισθάνονταν έτσι πως είχαν ταπεινωθεί στο πεδίο της μάχης και συνάμα πως είχαν χάσει τη στήριξη των τριών χιλιάδων ολιγαρχικών. Βρέθηκαν, έτσι, στο συνέδριο γνωρίζοντας πως επί της ουσίας θα κρινόταν η τύχη της εξουσίας τους.
β. Ανάμεσα στους τρεις χιλιάδες ολιγαρχικούς -είτε εκείνοι βρίσκονταν στο συνέδριο είτε αλλού- υπήρξε διαφωνία για το πώς θα έπρεπε να συνεχίσουν ύστερα από την ήττα τους από τους δημοκρατικούς. Από τη μία υπήρχαν εκείνοι που έχοντας διαπράξει σοβαρά αδικήματα θεωρούσαν πως δεν έπρεπε να υποχωρήσουν στο κάλεσμα των δημοκρατικών για ειρήνευση, διότι φοβόντουσαν πως θα τιμωρηθούν για τις πράξεις τους. Από την άλλη, ωστόσο, υπήρχαν εκείνοι που δεν είχαν παρασυρθεί σε βιαιότητες, παρά τη συνεχή πίεση που δέχονταν από τους Τριάκοντα. Αυτοί, λοιπόν, θεωρούσαν πως θα έπρεπε να συμφιλιωθούν με τους δημοκρατικούς, προκειμένου να προστατεύσουν την πατρίδα και τους εαυτούς τους από περαιτέρω δεινά. Η δική τους πρόταση, επομένως, ήταν να αποσύρουν την υποστήριξή τους στους Τριάκοντα, αφού ήταν σαφές πως εκείνοι τους οδηγούσαν σε ακρότητες.
 
2. Πιστεύετε ότι ο λόγος του κήρυκα συνετέλεσε στις αποφάσεις που πήραν οι ολιγαρχικοί; Να αιτιολογήσετε τη γνώµη σας.
Ο λόγος του κήρυκα Κλεόκριτου είναι σαφές πως επηρέασε τις αποφάσεις που έλαβαν οι ολιγαρχικοί. Αυτό γίνεται αντιληπτό από το γεγονός πως τα επιχειρήματα εκείνων των ολιγαρχικών που επιδίωξαν την ειρήνευση και την αφαίρεση της εξουσίας από τους Τριάκοντα βασίζονταν ακριβώς σε όσα είχε πει ο Κλεόκριτος. Όπως, δηλαδή, είχε τονίσει ο κήρυκας πως τα δεινά που βίωνε η Αθήνα οφείλονταν στους τριάκοντα και πως, αν εκείνοι δεν είχαν τη στήριξη των ολιγαρχικών, η πόλη θα γλίτωνε από πρόσθετες συμφορές, τα ίδια επισημαίνουν οι ολιγαρχικοί στο συνέδριο και στις μεταξύ τους συζητήσεις. Κανένα από τα δεινά που ζούσαν οι ολιγαρχικοί δεν θα συνέβαινε, αν δεν είχαν τον έλεγχο της πόλης οι Τριάκοντα. Αποτελούσε, άρα, προφανές συμπέρασμα πως αν εξεδίωκαν τους Τριάκοντα θα γλίτωναν τόσο εκείνοι ως πολίτες όσο και η πόλη στο σύνολό της.
 
3. Με ποιους συλλογισµούς κατέληξε στο να αφαιρέσει την εξουσία από τους Τριάκοντα η συγκεκριµένη µερίδα των ολιγαρχικών;
 
Η μερίδα των ολιγαρχικών που δεν είχε διαπράξει αδικήματα και δεν είχε τον φόβο πως θα υποστεί κάποια τιμωρία οδηγήθηκε στην απόφαση να αφαιρέσει την εξουσία από τους Τριάκοντα ακολουθώντας επί της ουσίας την επιχειρηματολογία του Κλεόκριτου. Αν δεν υπάκουαν στις διαταγές των Τριάκοντα μήτε δολοφονίες δημοκρατικών θα είχαν γίνει μήτε θα είχε οδηγηθεί η πόλη σε εμφύλια σύγκρουση. Οπότε, αν ήθελαν να διασώσουν την πόλη τους και να γλιτώσουν από νέα δεινά δεν είχαν άλλη επιλογή πέρα από το να διώξουν τους βασικούς υπαίτιους αυτής της κατάστασης, τους Τριάκοντα.