Νεοελληνική
Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ατομική
& εικονική ταυτότητα Κείμενο
1: Ατομική ταυτότητα Το άτομο κοινωνικοποιείται και οικοδομεί
την ταυτότητά του σταδιακά, κατά τη μακρά πορεία από τη γέννησή του έως την
εφηβεία, η οποία συνεχίζεται ως την ενήλικη ζωή. Η εικόνα που κατασκευάζει για
τον εαυτό του, τα πιστεύω του συγκροτούν μια ψυχολογική δομή που του επιτρέπει
να επιλέξει τις πράξεις του και τις κοινωνικές του συναλλαγές. Η κατασκευή της
ταυτότητας και η εικόνα του εαυτού αποτελούν βασικές λειτουργίες της ζωής του
υποκειμένου και συνιστούν θεμελιώδη ψυχική διεργασία. Μπορούμε να σταθούμε σε διάφορες
διαστάσεις της ατομικής ταυτότητας. Μια πρώτη διάσταση ενσαρκώνει η διεργασία
κοινωνικού αποχωρισμού / ενσωμάτωσης. Πρόκειται για τη διαλεκτική
προσέγγισης-απομάκρυνσης με την οποία παλεύουμε όλη μας τη ζωή για να γίνουμε
αποδεκτοί για την ομοιότητά μας, ενώ την ίδια στιγμή προσπαθούμε να φανούμε
διαφορετικοί, μοναδικοί. Η αντιπαράθεση ενός εφήβου μέσα στην οικογένειά του
εκφράζει αυτή την ανάγκη διαφοροποίησης απέναντι στην ηλικιακά πρότερη ταυτότητα.
Αυτή η αντιπαράθεση μπορεί να βρει διέξοδο με την υπαγωγή του εφήβου σε ομάδες
νέων όπου θα μοιραστεί με τους συνομήλικούς του κοινές ανάγκες, επιθυμίες και
όνειρα. Μια δεύτερη διάσταση αφορά στην επιθυμία
του υποκειμένου για συνέχεια, δηλαδή στην ανάγκη τού «ανήκειν» σε μια
οικογενειακή γραμμή, σε ένα περιβάλλον, σε μια κουλτούρα. Αυτή η ανάγκη μπορεί
να λειτουργεί στο πραγματικό ή ακόμα και το φαντασιακό επίπεδο και είναι
εμφανής στις σύγχρονες εκφράσεις της ταυτότητας, όπως είναι η εθνική, η εθνοτική
ή η πολιτισμική ταυτότητα. Η ταυτοτική διεργασία είναι για το άτομο
ένα ψυχολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κατασκευάζει νοητικά σχήματα και
συστήματα αναπαραστάσεων. Αυτά βοηθούν το άτομο να φτιάξει μια εικόνα εαυτού,
να της αποδώσει αξία, ενώ παράλληλα κατευθύνουν τις πράξεις του. Θάλεια
Δραγώνα, Ταυτότητα και Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 2007 Κείμενο
2:
Η εικονική ταυτότητα Μια εικονική ταυτότητα είναι μια περσόνα η
οποία χρησιμοποιείται κατά την διαδικτυακή επικοινωνία. Θα μπορούσε να θεωρηθεί
σαν μια αντιληπτή άποψη του «ποιος είναι» το άτομο διαδικτυακά. Η διαδικτυακή
ταυτότητα μεταβάλλεται διαρκώς λόγω του γεγονότος ότι πρόκειται για ένα
διάμεσο, το οποίο συχνά φέρει σχετικά μικρά επίπεδα αλήθειας. Οι εικονικές ταυτότητες αποτελούνται από
το σύνολο των δημοσιευμένων προσωπικοτήτων των χρηστών, την φυσική περιγραφή
τους και την δυνατότητα να αυτοσχεδιάσουν κάτι στο οποίο επιθυμούν οι ίδιοι να
μετατραπούν. Για να επιτευχθεί σχηματισμός μιας εικονικής ταυτότητας σε επικοινωνιακά
συστήματα, η ταυτότητα αυτή πρέπει να δημιουργηθεί για να εκτελέσει μια συγκεκριμένη
λειτουργία. Μπορεί να είναι μια προσωρινή κατασκευή, (να παρουσιάζεται μόνο κατά
το χρονικό διάστημα το οποίο ο χρήστης παραμένει συνδεδεμένος χρησιμοποιώντας
την συγκεκριμένη ταυτότητα) ή μόνιμη (όταν η εικονική ταυτότητα παραμένει
ενεργή ή σιωπηλή στο εικονικό δίκτυο). Όταν ένας χρήστης δημιουργεί μια
ταυτότητα, αυτή μπορεί να είναι μια συνειδητή κατασκευή, μια διαδικασία η οποία
εξελίσσεται υποσυνείδητα για κάποια χρονική περίοδο, ή ακόμα θα μπορούσε απλά
να είναι μια αντανάκλαση του χρήστη από την πραγματική του ζωή. Οι χρήστες
μπορούν να δημιουργήσουν μια ταυτότητα που είναι συνολικά διαφορετική από τους
πραγματικούς Εαυτούς τους με ποικίλους τρόπους. Μπορούν να επιλέξουν το
κοινωνικό φύλο τους, την φυλή τους, την ηλικία τους - όλες οι παραδοσιακές
πτυχές της πραγματικής ζωής είναι εύπλαστες. Με αυτή την λογική, η ταυτότητα
είναι ένα καθαρό κατασκεύασμα του ατόμου και μπορεί να απεικονίζει την
πραγματικότητα ή όχι. Η δυνατότητα να υιοθετηθεί ένα ψευδώνυμο,
μια νέα ταυτότητα και μια «περιβολή» ως κάτι το οποίο δεν ανταποκρίνεται στην
πραγματικότητα, επιτρέπει στα άτομα να δοκιμάσουν τη ζωή από κάποια άλλη οπτική
πλευρά και να βιώσουν διαφορετικές απόψεις και αντιλήψεις και ενδυναμώνει τους χρήστες. Τζωρτζάκη
Μαρία-Ελένη, Κατασκευή ταυτότητας στο διαδίκτυο, 2012 Κείμενο 3: Η δική μου ιστορία Εγώ
γράφω γιατί ο μπαμπάς μου διάβαζε. Κοιτάξτε με, είμαι στο σαλόνι του πατρικού
μου, σκούρα τα έπιπλα, σκούρος κι εγώ πίσω από την πολυθρόνα. Είμαι εκείνο το
παιδί στο οποίο η μητέρα του λέει: μη φωνάζεις, ο μπαμπάς διαβάζει∙ μην τρέχεις
στον διάδρομο, ο μπαμπάς διαβάζει∙ χαμήλωσε την τηλεόραση, ο μπαμπάς διαβάζει…
Ο μπαμπάς διαβάζει. Ο μπαμπάς άλλο δεν κάνει από το να διαβάζει. Κάποιες φορές
καθόμουν στην πολυθρόνα του και άνοιγα ένα από εκείνα τα βιβλία παριστάνοντας
τον μπαμπά. Όταν το έπιανα από την ανάποδη, η μητέρα μου γελούσε. Δεν ξέρω
ποιος είναι στη λάθος θέση, εσύ ή το βιβλίο. Γράφω γιατί μου άρεσε να
φαντάζομαι πως το βιβλίο που κρατούσε ο μπαμπάς ήταν το δικό μου. Γράφω και για
τον τρόπο που θα με είχαν φυλακίσει αν ο πατέρας μου ήταν σωφρονιστικός
υπάλληλος. Όταν
έμαθα ανάγνωση, κρατούσα τα βιβλία από τη σωστή πλευρά πια, αν και μου φαινόταν
ότι συνέχιζα να τα κρατώ από την ανάποδη, και φανταζόμουν ότι ο πατέρας μου με
διάβαζε. Τι θα σκεφτόταν για αυτή ή την άλλη φράση που είχε γράψει ο γιος του; JuanJoseMillas, Η δική μου ιστορία, Εκδόσεις Ψυχογιός
ΘΕΜΑ Α Να αποδώσετε συνοπτικά σε μία παράγραφο
50-60 λέξεων τις επιμέρους διαστάσεις της ατομικής ταυτότητας, όπως αυτές
παρουσιάζονται στο απόσπασμα του Κειμένου 1: «Μια πρώτη διάσταση
ενσαρκώνει…. η εθνοτική ή η πολιτισμική ταυτότητα». Μονάδες
20 Μία
διάσταση της ατομικής ταυτότητας συνίσταται στην παράλληλη ανάγκη του ατόμου να
ενσωματωθεί στο κοινωνικό σύνολο χάρη στις ομοιότητές του με τους άλλους, αλλά
και να διαφοροποιηθεί από αυτό προβάλλοντας τη μοναδικότητά του. Άλλη πτυχή της
είναι η επιθυμία του ατόμου να ανήκει στην ιστορική συνέχεια είτε μιας οικογένειας
είτε ενός πολιτισμού, η οποία εκπληρώνεται με ταυτότητες όπως είναι η εθνική ή
η πολιτισμική. [Λέξεις:
64] ΘΕΜΑ Β Β1. Να εξηγήσετε με συντομία (50-60 λέξεις) την ακόλουθη διαπίστωση από το
Κείμενο 1: «Η αντιπαράθεση ενός εφήβου μέσα στην οικογένειά του εκφράζει
αυτή την ανάγκη διαφοροποίησης απέναντι στην ηλικιακά πρότερη ταυτότητα.» Μονάδες
10 Καθώς
ο έφηβος επιχειρεί να διαμορφώσει την ταυτότητά του, επαναπροσδιορίζοντάς τη
κάθε φορά με βάση το τρέχον επίπεδο ωριμότητάς του, επιδιώκει, συνάμα, να
αποστασιοποιηθεί από την εικόνα που έχει για εκείνον η οικογένειά του. Θεωρεί,
ειδικότερα, καταπιεστική την εντύπωση των οικείων του πως παραμένει όπως ήταν
ως παιδί, αφού ο ίδιος αντιλαμβάνεται ταχύτερα την εσωτερική του εξέλιξη, με
συνέπεια να αντιδρά στις απόψεις τους για την ταυτότητά του. Β2.α. Ποια είναι η πρόθεση της συντάκτριας στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου
2 «Μια εικονική ταυτότητα… μικρά επίπεδα αλήθειας» (μονάδες 3) και πώς ο τρόπος με τον οποίο την αναπτύσσει,
εξυπηρετεί την πρόθεσή της αυτή; (μονάδες 3) Η
συντάκτρια επιδιώκει να προσδιορίσει την έννοια της «εικονικής ταυτότητας»,
ώστε να καταστεί σαφές πως πρόκειται για μια ταυτότητα ειδικού σκοπού, η οποία
δημιουργείται και υπάρχει μόνο για να εκφράσει το άτομο στη διαδικτυακή του
επικοινωνία και παρουσία. Προκειμένου να εξυπηρετήσει την πρόθεσή της αυτή
επιλέγει να αναπτύξει την εισαγωγική παράγραφο με τη μέθοδο του ορισμού, για να
έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά εκείνα που συνιστούν την
έννοια της «εικονικής ταυτότητας». Κατ’ αυτό τον τρόπο, ο αναγνώστης κατανοεί
πως η εικονική ταυτότητα δεν σχετίζεται κατ’ ανάγκη με την πραγματική ταυτότητα
του ατόμου. β. Να εντοπίσετε τον γραμματικό χρόνο που κυριαρχεί στα ρήματα του
Κειμένου 1 και να αιτιολογήσετε τη λειτουργία του (μονάδες 4). Ακολούθως, να εξηγήσετε την κυρίαρχη χρήση
του γ΄ ρηματικού προσώπου στο ίδιο κείμενο, καθώς και τη χρήση του α΄
πληθυντικού προσώπου στην περίοδο: «Πρόκειται για τη διαλεκτική….
διαφορετικοί, μοναδικοί». (μονάδες 5) Μονάδες
15 Ο
γραμματικός χρόνος που κυριαρχεί στο πλαίσιο του πρώτου κειμένου είναι ο ενεστώτας.
Πρόκειται για μια επιλογή που προσδίδει διαχρονικότητα στο περιεχόμενο του κειμένου,
εφόσον ο ενεστώτας ως παροντικός χρόνος δημιουργεί σε κάθε αναγνώστη -του παρόντος
ή του μέλλοντος- την αίσθηση πως τα όσα καταγράφονται αφορούν κάτι το σύγχρονο.
Η διαδικασία διαμόρφωσης ατομικής ταυτότητας, άλλωστε, δεν αποτελεί ένα επίκαιρο,
αλλά πρόσκαιρο ζήτημα∙ αποτελεί μια διαδικασία που απασχολεί κάθε νέα γενιά
ανθρώπων. Ως εκ τούτου, ο ενεστώτας αποδίδει αποτελεσματικά τη διάρκεια, την
επαναληπτική φύση και τη διαχρονικότητα του ζητήματος αυτού. Στο
κείμενο γίνεται κυρίως χρήση του γ΄ προσώπου, καθώς σκοπός της γράφουσας είναι
να αποδώσει με αντικειμενικό τρόπο ένα φαινόμενο που αφορά το σύνολο των πολιτών.
Με τη χρήση του γ΄ προσώπου ενισχύεται τόσο ο επιστημονικός χαρακτήρας του κειμένου
όσο και η αίσθηση της αντικειμενικής αλήθειας των όσων καταγράφονται σε αυτό. Η
γράφουσα, ωστόσο, καταφεύγει στο πλαίσιο μιας περιόδου στη χρήση του α΄
πληθυντικού προσώπου, ώστε να παρουσιάσει με έμφαση το γεγονός πως το θέμα της ταυτότητας
αφορά όλους τους ανθρώπους, χωρίς εξαιρέσεις. Με το α΄ πληθυντικό πρόσωπο, άλλωστε,
η γράφουσα εντάσσει και τον εαυτό της στο ευρύτερο σύνολο των ανθρώπων που έχουν
βιώσει την απαιτητική διαδικασία διαμόρφωσης ατομικής ταυτότητας. Β3. Αφού διαβάσετε συγκριτικά τις καταληκτικές παραγράφους των Κειμένων 1
και 2 να προσδιορίσετε την αξία που αποδίδεται στην ατομική και στην εικονική
ταυτότητα αντιστοίχως. Μονάδες
10 Τόσο
η συγγραφέας του πρώτου κειμένου όσο και η συγγραφέας του δεύτερου επισημαίνουν
στις καταληκτικές παραγράφους των κειμένων τους τις θετικές όψεις της ατομικής
και της εικονικής ταυτότητας αντίστοιχα. Η διεργασία δόμησης της ατομικής ταυτότητας
επιτρέπει στο άτομο να προσδιορίσει το ποιόν του εαυτού του, να αναγνωρίσει την
αξία του, αλλά και μέσω της ταυτότητας αυτής να οδηγείται στην επιλογή των επιμέρους
πράξεών του. Αντιστοίχως, η εικονική ταυτότητα παρέχει στο άτομο την ευκαιρία
να αντικρίσει τη ζωή από διαφορετικές οπτικές, διευρύνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο
τις απόψεις και τις αντιλήψεις του. Λειτουργεί, ως εκ τούτου, ενισχυτικά για το
άτομο, αφού του επιτρέπει να κινηθεί προσωρινά πέρα από τα όρια της ατομικής
του ταυτότητας και να βιώσει τον κόσμο μέσα από μια νέα για το ίδιο οπτική. ΘΕΜΑ Γ Τι είναι εκείνο που βαρύνει περισσότερο
στη διαμόρφωση της ταυτότητας του ήρωα; Να
τεκμηριώσετε την ερμηνευτική σας πρόταση με τρεις κατάλληλους κειμενικούς
δείκτες. Ποια είναι η δική σας άποψη
για τη στάση του ήρωα; 150-200 λέξεις Μονάδες
15 Ο
νεαρός ήρωας καθιστά την ενασχόληση με τη συγγραφή ως βασικό στοιχείο της ταυτότητάς
του, διότι επιθυμεί μέσω αυτής να δημιουργήσει έναν συνεκτικό δεσμό με τον πατέρα
του. Όπως διαφαίνεται μέσα από το σχήμα
των επαναλήψεων «Γράφω γιατί… Γράφω γιατί...», «ο μπαμπάς διαβάζει… Ο
μπαμπάς διαβάζει.», ο ήρωας εκλαμβάνει τη συγγραφή ως το μέσο εκείνο που θα
διασφαλίσει την προσοχή του πατέρα του, εφόσον εκείνος είναι μανιώδης αναγνώστης.
Έχει την προσδοκία πως αν γράψει ένα βιβλίο, θα έχει ως αναγνώστη τον πατέρα
του, ο οποίος θα του έδινε επιτέλους προσοχή και θα προβληματιζόταν για τις επιμέρους
φράσεις που έγραψε. Με το ρητορικό ερώτημα,
άλλωστε, «Τι θα σκεφτόταν για αυτή ή την άλλη φράση που είχε γράψει ο γιος του;»
φανερώνει πόσο σημαντικό είναι για τον ίδιο να δει τον πατέρα του να ασχολείται
με κάτι που τον αφορά άμεσα. Η προσοχή του πατέρα, επομένως, αποτελεί το απολύτως
κρίσιμο ζητούμενο για τον ήρωα, όπως αυτό τονίζεται με τη χρήση υποθετικού λόγου «για τον τρόπο που θα
με είχαν φυλακίσει αν ο πατέρας μου ήταν σωφρονιστικός υπάλληλος», μέσω του οποίου
διαφαίνεται μέχρι ποιου σημείου θα έφτανε, προκειμένου να τραβήξει την προσοχή
του. Παρά
το γεγονός ότι η ανάγκη του ήρωα να συνδεθεί ουσιαστικά με τον πατέρα του είναι
εύλογη, δεν δικαιολογεί, εντούτοις, την υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής και ενός επαγγέλματος
αποκλειστικά για χάρη εκείνου. Προσωπικά θεωρώ πως ο ήρωας όφειλε να λάβει πρωτίστως
υπόψη τη είναι αρεστό στον ίδιο και όχι τι είναι εκείνο που θα τον έφερνε πιο
κοντά στον πατέρα του. ΘΕΜΑ
Δ Στο Κείμενο 2 η γράφουσα υποστηρίζει το
εξής: «Η δυνατότητα να υιοθετηθεί ένα ψευδώνυμο, μια νέα
ταυτότητα και μια «περιβολή» ως κάτι το οποίο δεν ανταποκρίνεται στην
πραγματικότητα, επιτρέπει στα άτομα να δοκιμάσουν τη ζωή από κάποια άλλη οπτική
πλευρά και να βιώσουν διαφορετικές απόψεις και αντιλήψεις και ενδυναμώνει τους
χρήστες». Σε ένα δικό σας άρθρο, το οποίο θα
δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας, καλείστε: α)
να αιτιολογήσετε κατά πόσο συμφωνείτε ή
διαφωνείτε με τη γράφουσα πως η «νέα ταυτότητα» ενδυναμώνει τους χρήστες, και
β) να εξηγήσετε τη σημασία που
έχει η διαμόρφωση της ατομικής ταυτότητας στο πλαίσιο της πραγματικής ζωής.
(350-400 λέξεις) Μονάδες
30 Πολλαπλότητα ταυτοτήτων: εικονική και
πραγματική ατομική ταυτότητα Τα νέα άτομα περνούν μια πολυετή
διαδικασία διαμόρφωσης της ατομικής τους ταυτότητας, η οποία αποκρυσταλλώνεται
τελικά μόνο κατά την ενήλικη ζωή τους. Πρόκειται για μια διαδικασία
πειραματισμών, δοκιμών και συνεχούς αυτοελέγχου μέχρι το άτομο να προσδιορίσει
τα αληθή χαρακτηριστικά της ταυτότητάς του. Μια διαδικασία, μάλιστα, η οποία
στη σύγχρονη εποχή διευκολύνεται συχνά χάρη στις δυνατότητες των μέσων
κοινωνικής δικτύωσης. Το γεγονός πως ένα άτομο εφηβικής ηλικίας
έχει τη δυνατότητα να πλάσει μια εικονική ταυτότητα στον κόσμο του διαδικτύου
αποτελεί ένα δυνητικά επωφελές προνόμιο. Παρέχεται, δηλαδή, στον έφηβο η
ευκαιρία να δοκιμάσει διαφορετικές εκφάνσεις του εαυτού του και να διερευνήσει
κατά πόσο αυτές γίνονται αποδεκτές από τους άλλους ή κατά πόσο εκφράζουν
επαρκώς τον ίδιο και τον ιδεατό εαυτό του. Οι πειραματισμοί αυτοί, όπως και η
απρόσκοπτη δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης -πιθανώς υπό το καθεστώς της
ανωνυμίας-, ενδυναμώνουν τον έφηβο, εφόσον του διασφαλίζουν ένα ασφαλές
περιβάλλον για να υιοθετήσει νέες συμπεριφορές, αξίες ή ηθικές ποιότητες και να
βιώσει έτσι τα πράγματα από μια διαφορετική οπτική. Η δυνατότητα αυτή είναι ιδιαιτέρως
επωφελής για εσωστρεφή άτομα που κατατρύχονται από συναισθήματα συστολής και
δυσκολεύονται πολύ στις καθημερινές διαπροσωπικές τους σχέσεις. Με τη
δημιουργία μιας διαδικτυακής ταυτότητας, έστω και ψευδούς, έχουν το περιθώριο
να συνομιλήσουν με άλλα άτομα, να εξωτερικεύσουν σκέψεις ή ανησυχίες τους, να
ρισκάρουν εκ του ασφαλούς -χάρη στην ανωνυμία- την ελεύθερη έκφραση του εαυτού
τους και, σταδιακά, να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους. Η δόμηση, άλλωστε,
της ατομικής ταυτότητας συνιστά πρωτίστως μια πορεία προς την αυτογνωσία, η
οποία απαιτεί από το άτομο να βρει τη δική του φωνή και το θάρρος να εκφράσει
τον εαυτό του. Οι πειραματισμοί, βέβαια, στον διαδικτυακό
κόσμο αποτελούν μια προσωρινή κατάσταση, εφόσον το άτομο οφείλει να διαμορφώσει
σταδιακά την πραγματική του ταυτότητα, προσδίδοντάς της τα χαρακτηριστικά
εκείνα που ανταποκρίνονται καλύτερα στην προσωπικότητά του. Η συγκρότηση της
ατομικής του ταυτότητας είναι κρίσιμης σημασίας, καθώς μέσω αυτής κατορθώνει
μεγαλώνοντας να επιλέγει συνειδητά την ποιότητα των πράξεών του, αλλά και τον
τρόπο με τον οποίο θα πραγματώνει τις διαπροσωπικές του σχέσεις και θα εκφράζει
τον πλέον αυθεντικό εαυτό του. Ας μην παραβλέπουμε το γεγονός πως η ατελής
διαμόρφωση της ατομικής ταυτότητας αφήνει το άτομο έκθετο σε ποικίλες επιρροές εξαιτίας
των οποίων ενδέχεται να παρασυρθεί σε λανθασμένες επιλογές, οι οποίες δεν συνάδουν
πραγματικά με την ηθική ή πνευματική του ταυτότητα. Είναι, σαφώς, προφανές πως κατά τη
διάρκεια δόμησης της ατομικής ταυτότητας το άτομο θα παρεκκλίνει κάποτε από τις
αξίες που έχει αποδεχτεί και έχει ορίσει ως κατευθυντήριες στη ζωή του, μιας
και στο πλαίσιο της κοινωνίας γίνεται αποδέκτης πλήθους επιδράσεων. Οφείλει,
ωστόσο, να προσδιορίσει τελικά το πραγματικό ποιόν του, να το αποδεχτεί πρώτα ο
ίδιος και ακολούθως να προασπίσει την ατομική του ταυτότητα και την ατομικότητά
του. [Λέξεις:
451]
Ιστορία
Γ΄ Λυκείου: Διχοτόμηση χαρτονομίσματος (πηγή) Συνδυάζοντας
τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας
δίνεται να αναφερθείτε: α. στις
αιτίες που οδήγησαν στην επιλογή της λύσης της «διχοτόμησης του
χαρτονομίσματος» από την ελληνική κυβέρνηση το 1922. β. στα
χαρακτηριστικά της ενέργειας αυτής και τις συνέπειές της. ΚΕΙΜΕΝΟ Συνεπώς
η δραματική αύξηση της παροχής χρήματος μεταξύ 1920 και 1922 προκλήθηκε σε πολύ
μεγάλο βαθμό από την κυβέρνηση. Σύμφωνα με μια βρετανική αναφορά, μόνο μέσα στο
1921 η κυβέρνηση δανείστηκε 1.200 και πλέον εκατομμύρια δραχμές από την Εθνική
Τράπεζα. Το φθινόπωρο του 1921 το καθημερινό κόστος του συνεχιζόμενου πολέμου
υπολογιζόταν γύρω στα 8.000.000 δραχμές, αναγκάζοντας τη βασιλική κυβέρνηση να
προσφεύγει σε όλο και πιο σπασμωδικά μέτρα. Ο υπουργός οικονομικών Π.
Πρωτοπαπαδάκης, επιχειρώντας έναν πρωτότυπο αυτοσχεδιασμό την επόμενη άνοιξη,
εισήγαγε έναν νέο τύπο αναγκαστικού δανείου. Το κοινό υποχρεώθηκε να παραδώσει
τα χαρτονομίσματά του στις τράπεζες, οι οποίες τα διχοτομούσαν: το ένα κομμάτι
επιστρεφόταν στον κομιστή, ενώ το άλλο ανταλλασσόταν με εικοσαετή ομόλογα του
Δημοσίου. Ταυτόχρονα, η Εθνική Τράπεζα διατάχθηκε να πιστώσει το κράτος με ένα
ποσόν ισοδύναμο με το ήμισυ της αξίας των χαρτονομισμάτων που κυκλοφορούσαν.
Ήταν ένα ακραίο μέτρο αρνητικά προοδευτικής φορολόγησης, εφόσον εφαρμόστηκε μόνο
στα χαρτονομίσματα και όχι στις τραπεζικές καταθέσεις ή τις άλλες μορφές
αποταμίευσης. Από την άλλη πλευρά, είχε το προτέρημα πως δεν ενίσχυε τον
πληθωρισμό: κατ’ αυτόν τον τρόπο συγκεντρώθηκαν 1.300 εκατομμύρια δραχμές χωρίς
να αυξηθεί η νομισματική κυκλοφορία. Mazower,
M., Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2009. Ενδεικτική
απάντηση α. Το
Νοέμβριο του 1920 η φιλοσυμμαχική κυβέρνηση του Βενιζέλου έχασε τις εκλογές και
την εξουσία ανέλαβαν τα φιλοβασιλικά κόμματα που έσπευσαν να επαναφέρουν τον
ανεπιθύμητο στους Συμμάχους βασιλιά Κωνσταντίνο. Οι Σύμμαχοι, σε αντίποινα,
έσπευσαν να αποσύρουν την κάλυψη του χαρτονομίσματος και έτσι, ένα σημαντικό
τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας βρέθηκε χωρίς αντίκρισμα. Όπως επισημαίνει,
μάλιστα, ο M. Mazower, ήταν σαφές πως η επιδείνωση των
οικονομικών της χώρας την περίοδο 1920-1922 σχετιζόταν με επιλογές της κυβέρνησης,
καθώς μόνο το 1921 είχε προχωρήσει σε δανεισμό πάνω από 1.200 εκατομμυρίων
δραχμών από την Εθνική Τράπεζα. Επιπλέον, από το 1918 και μετά, ο κρατικός
ισολογισμός έκλεινε με παθητικό, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία στη Μικρά Ασία
εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο. Το στοιχείο αυτό επιβεβαιώνεται
από τον M. Mazower, ο οποίος επισημαίνει πως το φθινόπωρο
του 1921 η συντήρηση της στρατιωτικής παρουσίας στη Μικρά Ασία κόστιζε στο
ελληνικό κράτος 8.000.000 δραχμές την ημέρα, με αποτέλεσμα η τότε φιλοβασιλική
κυβέρνηση να καταφεύγει σε κινήσεις απελπισίας, προκειμένου να διασφαλίσει την
αναγκαία χρηματοδότηση. β. Το
Μάρτιο του 1922 τα δημοσιονομικά δεδομένα έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο, το οποίο
αντιμετωπίστηκε με έναν απρόσμενο τρόπο. Λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση
του Ελληνικού Μετώπου στη Μικρά Ασία, η Κυβέρνηση προέβει σε ένα πρωτότυπο
εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο, με διχοτόμηση του χαρτονομίσματος. Το αριστερό
τμήμα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας, ενώ το δεξιό
ανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου. Όπως διευκρινίζει ο M. Mazower, η ιδέα του καινοφανούς αυτού δανείου ανήκε
στον τότε υπουργό οικονομικών Π. Πρωτοπαπαδάκη. Με βάση τον δικό του σχεδιασμό
οι πολίτες παρέδωσαν τα χαρτονομίσματα που είχαν στην κατοχή τους στις τράπεζες
από τις οποίες έπαιρναν το ένα κομμάτι των διχοτομημένων πια χαρτονομισμάτων
και το υπόλοιπο της αξίας τους σε ομόλογα του Δημοσίου εικοσαετούς διάρκειας.
Παραλλήλως, η Εθνική Τράπεζα υποχρεώθηκε να πιστώσει στο ελληνικό κράτος το
ήμισυ της αξία του συνόλου των χαρτονομισμάτων που βρίσκονταν σε κυκλοφορία. Η επιχείρηση στέφθηκε από επιτυχία, το κράτος
απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές και το πείραμα επαναλήφθηκε το 1926. Σύμφωνα
με τον M. Mazower, το εσωτερικό αυτό αναγκαστικό δάνειο
αποτέλεσε μια ακραία μορφή αρνητικά προοδευτικής φορολόγησης, καθώς αφορούσε
μόνο τα χαρτονομίσματα που είχαν στην κατοχή τους οι πολίτες και όχι τις καταθέσεις τους στην
τράπεζα ή λοιπές μορφές αποταμίευσης, επιβαρύνοντας, έτσι, δυσανάλογα
ορισμένους πολίτες ειδικότερα των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων. Κύριο προτέρημά της, ωστόσο, ήταν πως δεν απαιτούσε την κυκλοφορία
νέου νομίσματος και ως εκ τούτου δεν προκαλούσε αύξηση του πληθωρισμού. Φυσικά,
ο νομισματικός αυτός ελιγμός δεν στάθηκε ικανός να προλάβει τη Μικρασιατική
καταστροφή και τις βαρύτατες συνέπειές της.
Νεοελληνική
Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Γλώσσα
και κοινωνικοποίηση Κείμενο
1 [Γλώσσα
και κοινωνικοποίηση] Το
κείμενο είναι απόσπασμα που έχει αντληθεί από το βιβλίο του ομότιμου πλέον
καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ναπολέοντα Μήτση. 1996. Διδακτική του
γλωσσικού μαθήματος. Από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική πράξη. Αθήνα:
Gutenberg, 39-40 (διασκευή) Ο
πρώτος κώδικας επικοινωνίας, δηλαδή η μητρική γλώσσα, είναι κοινωνικός θεσμός.
Αυτό σημαίνει ότι η γνώση της μητρικής γλώσσας και η καλή χρήση της είναι το
κυριότερο μέσο ένταξης στην κοινότητα, εφόσον αποτελεί τη βασικότερη
προϋπόθεση για επικοινωνία και για δημιουργία σωστών και ολοκληρωμένων σχέσεων
με τα υπόλοιπα μέλη. Χρησιμοποιούμε την ομιλία, για να έρθουμε σε επαφή με
τους άλλους. Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι. Και από την άποψη
αυτή, η κατάκτηση της γλώσσας μας βοηθάει να αποφύγουμε την απομόνωση. Κι ακόμα, ο κοινωνικός χαρακτήρας της
γλώσσας υποδηλώνει ότι πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί
πέρα και πριν από τα συγκεκριμένα άτομα. Κάθε νέος άνθρωπος υποχρεώνεται να
μαθαίνει και να χρησιμοποιεί τη μητρική του γλώσσα, γιατί σε αντίθετη περίπτωση
διατρέχει τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης ή και της απόρριψής του από την
ομάδα. Και από την άποψη αυτή η κατάκτηση της μητρικής του γλώσσας δεν είναι
απλώς μια ευγενική πρόσκληση προς το κάθε νέο άτομο αλλά, μέσα σε ορισμένα πλαίσια,
πρέπει να νοείται ως κοινωνική επιταγή1. Έτσι, η κοινωνικοποίηση του ατόμου και
η επικοινωνία του με τα άλλα άτομα της γλωσσικής κοινότητας έρχεται ως
αποτέλεσμα της κατάκτησης της μητρικής του γλώσσας, αλλά και ταυτόχρονα
αποτελεί το αίτιο για περαιτέρω καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής του
ικανότητας. Η σχέση όμως μεταξύ ατόμου και γλώσσας
δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μονόδρομος, ως πλήρης δηλαδή υποταγή του ατόμου στον
κώδικα του κοινωνικού συνόλου. Όπως, βέβαια, είναι φυσικό, κατά την πρώτη
περίοδο κατάκτησης της γλώσσας από το άτομο, στην οποία μπαίνουν οι βάσεις της
κοινωνικοποίησής του, υπάρχει σίγουρα η έννοια της υποταγής του στην
κοινωνική απαίτηση. Όμως, σε ένα δεύτερο στάδιο ανοίγεται μια ευρεία
προοπτική που του παρέχει δυνατότητες για ελεύθερη προσωπική έκφραση. Στο
πλαίσιο, επομένως, της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το
προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του, παρά το γεγονός ότι η
γλωσσική επικοινωνία στηρίζεται σε ένα φαινόμενο που δημιουργείται και
λειτουργεί με κανόνες και αρχές, οι οποίες καθιερώνονται από το κοινωνικό
σύνολο. 1.επιταγή: προσταγή, διαταγή Κείμενο 2 Χωρίς Στεφάνι (απόσπασμα) Το παρακάτω απόσπασμα έχει αντληθεί από
το ομώνυμο κοινωνικό διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1851 -1911), που
πρωτοδημοσιεύτηκε στις 24 Μαρτίου 1896 στην εφημερίδα «Ακρόπολις» […] Εις τας Αθήνας, ως γνωστόν, η πρώτη
Ανάστασις είναι για τες κυράδες, η δευτέρα για τις δούλες. Η Χριστίνα η Δασκάλα
εφοβείτο τας νύκτας να υπάγη εις την Εκκλησίαν, μήπως την κοιτάξουν, και δεν
εφοβείτο την ημέραν, να μην την ιδούν. Διότι οι κυράδες την εκοίταζαν, οι
δούλες την έβλεπαν απλώς. Εις τούτο δε ανεύρισκε μεγάλην διαφοράν. Δεν ήθελε ή
δεν ημπορούσε να έρχεται εις επαφήν με τας κυρίας, και υπεβιβάζετο εις την
τάξιν των υπηρετριών. Αυτή ήτο η τύχη της. […] Από τον καιρόν οπού είχεν ανάγκην από τας
συστάσεις των κομματαρχών διά να διορίζεται δασκάλα, εις2 των κομματαρχών
τούτων, ο Παναγής ο Ντεληκανάτας, ο ταβερνάρης, την είχεν εκμεταλλευθή. Άμα
ήλλαξε το υπουργείον, και δεν ίσχυε πλέον να την διορίση, της είπεν: -Έλα να
ζήσουμε μαζί, κι αργότερα θα σε στεφανωθώ. -Πότε; -Μετ’ ολίγους μήνας, μετά έν εξάμηνον,
μετά ένα χρόνον. Έκτοτε παρήλθον χρόνοι και χρόνοι, κι
εκείνος ακόμη είχε μαύρα τα μαλλιά, κι αυτή είχεν ασπρίσει. Και δεν την
εστεφανώθη ποτέ. Αυτή δεν εγέννησε τέκνον. Εκείνος είχε και άλλας ερωμένας. Κι
εγέννα τέκνα με αυτάς.[…] Εκείνος ουδέ λόγον της έκαμνε πλέον περί
στεφανώματος. Κι αυτή δεν έλεγε πλέον τίποτε. Υπέφερεν εν σιωπή. Κι έπλυνε κι
εσυγύριζεν όλον τον χρόνον. Την Μεγάλην Πέμπτην έβαπτε τ’ αυγά τα κόκκινα. Και
τας καλάς ημέρας δεν είχε τόλμης πρόσωπον να υπάγη κι αυτή εις την εκκλησίαν. Μόνον το απόγευμα του Πάσχα, εις την
ακολουθίαν της Αγάπης, κρυφά και δειλά εισείρπεν3 εις τον ναόν, διά ν’ ακούση
το «Αναστάσεως ημέρα» μαζί με τις δούλες και τις παραμάνες. […] Αλλ’ Εκείνος, όστις ανέστη «ένεκα της
ταλαιπωρίας των πτωχών και του στεναγμού των πενήτων4 », όστις εδέχθη της
αμαρτωλής τα μύρα και τα δάκρυα και του ληστού το Μνήσθητί μου, θα δεχθή και
αυτής της πτωχής την μετάνοιαν, και θα της δώση χώρον και τόπον χλοερόν, και
άνεσιν και αναψυχήν εις τη βασιλείαν Του την αιωνίαν. 2.
εις: ένας 3.
εισείρπεν: σερνόταν, έμπαινε κρυφά 4.
πενήτων: των φτωχών ΘΕΜΑ
1 1ο
υποερώτημα Τι προσφέρει η κατάκτηση της μητρικής
γλώσσας στη διαδικασία κοινωνικοποίησης του ανθρώπου και από ποιους κινδύνους
αποτρέπει, σύμφωνα με το Κείμενο 1; (50-60 λέξεις) Η
μητρική γλώσσα προσφέρει τη δυνατότητα επικοινωνίας του ατόμου με τα υπόλοιπα μέλη
της γλωσσικής του κοινότητας, διασφαλίζοντας την ένταξή του σε αυτή. Μέσω της ορθής
χρήσης της, μάλιστα, το άτομο διαμορφώνει σωστές σχέσεις με τους άλλους και
αποφεύγει, έτσι, την απομόνωσή του. Η αποτροπή της ενδεχόμενης αποξένωσης ή απόρριψης
του ατόμου προϋποθέτει, άρα, την πλήρη κατάκτηση της μητρικής γλώσσας. [Λέξεις:
60] 2ο
υποερώτημα Να διερευνήσεις αν η δομή της 3ης
παραγράφου του Κειμένου 1 είναι πλήρης (θεματική πρόταση, σχόλια/λεπτομέρειες,
περίοδος – κατακλείδα) και να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με σχετικές
αναφορές. Η
δομή της 3ης παραγράφου του κειμένου 1 είναι πλήρης και έχει ως ακολούθως: -
Θεματική πρόταση: «Η σχέση όμως …. κοινωνικού συνόλου». -
Λεπτομέρειες: «Όπως, βέβαια, είναι φυσικό … προσωπική έκφραση». -
Κατακλείδα: «Στο πλαίσιο, επομένως …. από το κοινωνικό σύνολο». Αναλυτικότερα: Στη
θεματική πρόταση περιλαμβάνεται η βασική θέση της παραγράφου, ότι δηλαδή η
κοινωνική διάσταση της γλώσσας δεν συνεπάγεται την πλήρη υποταγή του ατόμου σε
αυτό που λέγεται ή γράφεται από το κοινωνικό σύνολο. Στις
λεπτομέρειες αναλύεται η βασική θέση, με την προσθήκη ότι ναι μεν κατά το
στάδιο της κοινωνικοποίησης το άτομο δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει τις γλωσσικές
απαιτήσεις της κοινότητας, στη συνέχεια, ωστόσο, η γλώσσα του δίνει τη
δυνατότητα να εκφραστεί προσωπικά, όπως ο ίδιος / η ίδια επιθυμεί, χωρίς
περιορισμούς. Τέλος,
στην κατακλείδα εξάγεται το συμπέρασμα πως με τη χρήση της μητρικής γλώσσας
μπορεί ο καθένας / η καθεμία να διαμορφώσει προσωπικό ύφος και να προβάλλει την
ατομικότητά του / της, παρά το γεγονός ότι οι ρυθμιστικές αρχές του γλωσσικού
φαινομένου δεν είναι ατομικές, αλλά κοινωνικές. 3ο
υποερώτημα Να
γράψεις την ένδειξη Σωστό - Λάθος σε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις, οι
οποίες βασίζονται στο Κείμενο 1: 1.
εφόσον αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση για επικοινωνία και για δημιουργία
σωστών και ολοκληρωμένων σχέσεων με τα υπόλοιπα μέλη. (1η παράγραφος): Στην παραπάνω
πρόταση ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνεται το μήνυμα είναι με βεβαιότητα. 2.
Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι (1η παράγραφος): Στην περίοδο λόγου η
σύνταξη παραπέμπει σε ελλειπτικό λόγο και στοχεύει στο να δοθεί έμφαση στον
σκοπό χρήσης της ομιλίας. 3. ο
κοινωνικός χαρακτήρας της γλώσσας υποδηλώνει ότι πρόκειται …: Συνώνυμη της
λέξης «υποδηλώνει» στο γλωσσικό περιβάλλον της πρότασης είναι η λέξη
«επιβεβαιώνει». 4.
υπάρχει σίγουρα η έννοια της υποταγής του στην κοινωνική απαίτηση. (3η
παράγραφος): Στην πρόταση ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνεται το μήνυμα δηλώνει
βεβαιότητα. 5.
ανοίγεται μια ευρεία προοπτική (3η παράγραφος): Στη φράση η λειτουργία της
γλώσσας είναι μεταφορική. 1Σ 2Σ 3Λ 4Σ 5Σ ΘΕΜΑ
2 Σε ένα δικό σας άρθρο να αναφερθείτε
αφενός στην ιδιαίτερη αξία της μητρικής γλώσσας του ατόμου και αφετέρου στα
περιθώρια που έχει το άτομο να διαμορφώσει «το προσωπικό του ύφος και να
προβάλλει την ατομικότητά του» στο πλαίσιο της χρήσης της μητρικής γλώσσας. (Λέξεις
350-400) Μονάδες
30 Η μητρική γλώσσα ως συνεκτικός δεσμός
και μέσο προσωπικής έκφρασης Η μητρική γλώσσα κάθε ατόμου λειτουργεί ως
το αναγκαίο εκείνο μέσο επικοινωνίας που διασφαλίζει την ένταξή του στην
κοινότητά του και την αποδοχή του από τα άλλα μέλη της. Επιτρέπει, παράλληλα,
χάρη στη δημιουργική και διαρκώς εξελισσόμενη φύση κάθε γλώσσας τη δυνατότητα
στο εκάστοτε άτομο να προσδώσει στο ύφος του μια προσωπική και μοναδική
διάσταση, ώστε να προβάλλει την ατομικότητά του. Με
τη συνδρομή της μητρικής του γλώσσας κάθε άνθρωπος επικοινωνεί τόσο με το άμεσο
οικογενειακό του περιβάλλον όσο και με τα μέλη της ευρύτερης κοινότητάς του,
χτίζοντας σχέσεις και διασφαλίζοντας την αποδοχή του. Αποφεύγει κατ’ αυτό τον
τρόπο το ενδεχόμενο της απομόνωσής του και κατορθώνει να λειτουργήσει αρμονικά
ως μέλος της εθνολογικής του ομάδας. Διαφαίνεται, έτσι, πως η μητρική γλώσσα
δεν είναι ένα ακόμη μέσο επικοινωνίας, αλλά το ουσιαστικότερο, αφού είναι
εκείνη που προσφέρει τη συνοχή σε μια κοινότητα και επιτρέπει τη μετάδοση
κρίσιμων γνώσεων, αντιλήψεων και αξιών σε κάθε νέο μέλος. Μέρος,
άλλωστε, της επικοινωνίας μεταξύ των μεγαλύτερων ατόμων και των νεότερων είναι
ακριβώς η προσπάθεια των πρώτων να μεταλαμπαδεύσουν τόσο βασικές γνώσεις όσο
και ηθικές ποιότητες στους νεότερους. Η μητρική γλώσσα, ως εκ τούτου,
διαδραματίζει καίριο ρόλο όχι μόνο στις διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου, αλλά
και στη δόμηση μιας ευρείας πνευματικής κουλτούρας, στην οποία εμπεριέχονται
πολύτιμα στοιχεία της εθνολογικής ταυτότητάς του. Σημαντικό τμήμα, μάλιστα, των
γνώσεων αυτών σχετίζεται με την ίδια τη μητρική γλώσσα και την ορθή χρήση της.
Οι νεότεροι καλούνται, δηλαδή, να μάθουν τους κανόνες της γλώσσας, ώστε να τη
χρησιμοποιούν σωστά και αποτελεσματικά. Η ύπαρξη, βέβαια, κανόνων για την ορθή
χρήση της γλώσσας δεν σηματοδοτεί κάποιον περιορισμό στη δυνατότητα του ατόμου
να διαμορφώσει ένα δικό του προσωπικό ύφος στον προφορικό ή γραπτό λόγο του. Οι
καθοδηγητικοί, δηλαδή, κανόνες και η συνήθης χρήση της μητρικής γλώσσας δεν θα
πρέπει να εκληφθούν ως εμπόδια στην έκφραση της ατομικότητας των μελών της
κοινότητας. Κάθε γλώσσα, άλλωστε, είναι ένας εξελισσόμενος κώδικας
επικοινωνίας, γεγονός που καθιστά εφικτή την προσαρμογή της στις κοινωνικές και
τεχνολογικές συνθήκες που επικρατούν κάθε φορά. Εμπεριέχει, συνάμα, την απαιτούμενη
ευελιξία, για να ανταποκριθεί στη δημιουργική διάνοια των επιμέρους χρηστών
της. Η μητρική γλώσσα, επομένως, λειτουργεί ως
το πρώτο και βασικότερο μέσο επικοινωνίας μεταξύ των μελών μιας κοινότητας,
χωρίς να θέτει περιορισμούς στη δημιουργικότητα των ατόμων. Κάθε φυσικός
ομιλητής μιας γλώσσας μπορεί να την αξιοποιεί με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο,
διαμορφώνοντας το ύφος που φανερώνει πληρέστερα την προσωπικότητά του. [Λέξεις:
404] ΘΕΜΑ 3 (μονάδες 20) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των ακόλουθων
σχημάτων λόγου στο Κείμενο 2: α. Ασύνδετο σχήμα: «Μετ’
ολίγους μήνας, μετά έν εξάμηνον, μετά ένα χρόνον.» β. Μεταφορά: «δεν είχε τόλμης πρόσωπον να υπάγη κι αυτή εις
την εκκλησίαν.» γ. Αντίθεση: «κι εκείνος
ακόμη είχε μαύρα τα μαλλιά, κι αυτή είχεν ασπρίσει.» α. Με τη χρήση του ασύνδετου
σχήματος, στο πλαίσιο του οποίου υπάρχει μια σκόπιμη κλιμάκωση του χρόνου από μερικούς
μήνες έως τον ένα χρόνο, γίνεται εναργέστερα αντιληπτή η ασάφεια της υπόσχεσης
του κομματάρχη. Η απροθυμία του να προσδιορίσει συγκεκριμένο χρόνο για την τέλεση
του γάμου με τη Χριστίνα προϊδεάζει για την αέναη αναβολή του. β. Με την αξιοποίηση της
μεταφοράς «τόλμης πρόσωπον» ο αφηγητής επιτυγχάνει να αποδώσει συνοπτικά και με
δραστικότητα το γεγονός πως για την ηρωίδα ακόμη και το να πάει στην εκκλησία
απαιτούσε μεγάλο ψυχικό σθένος. Χρειαζόταν τόλμη για να εμφανιστεί μπροστά στους
οικογενειάρχες και τις «αξιοσέβαστες» γυναίκες, εκείνη που συζούσε με έναν άντρα
χωρίς να τον έχει παντρευτεί. γ. Με τη χρήση της αντίθεσης
ο αφηγητής προβάλλει εντονότερα το υπέρμετρο κόστος που πληρώνει η ηρωίδα λόγω
των κοινωνικών στερεοτύπων της εποχής. Τη στιγμή που ο άντρας ξεπερνά αλώβητος
την απουσία γάμου μεταξύ τους, εκείνη είναι υποχρεωμένη να σηκώνει όλο το βάρος
της ντροπής για την «άνομη» σχέση τους. ΘΕΜΑ 4 (μονάδες 15) Να σχολιάσεις, με βάση το περιεχόμενο
του Κειμένου 2, τη στάση του αφηγητή απέναντι στη Χριστίνα τη Δασκάλα και να
εκφράσεις τη συμφωνία ή τη διαφωνία σου με αυτή. Να αναπτύξεις την ερμηνεία σου σε 100-150
λέξεις. Ο
αφηγητής παρακολουθεί με συμπάθεια και κατανόηση τη δυστυχία που βιώνει η ηρωίδα,
η Χριστίνα η Δασκάλα, καθώς θεωρεί πως έχει πέσει θύμα εκμετάλλευσης («Αυτή ήτο
η τύχη της»). Πιεζόμενη από την ανάγκη να εργαστεί η ηρωίδα κατέφευγε στους κομματάρχες
για να λάβει τις αναγκαίες συστάσεις. Ένας, όμως, από αυτούς εκμεταλλεύτηκε την
ανάγκη της και την κατέστησε ερωμένη του. Της υποσχέθηκε, μάλιστα, πως θα την
παντρευτεί, όταν δεν είχε πια την πολιτική δύναμη να τη διορίζει, εκθέτοντάς τη
περαιτέρω στον κοινωνικό περίγυρο, καθώς δεν πραγματοποίησε ποτέ την υπόσχεσή
του («Και δεν την εστεφανώθη ποτέ»). Η ηρωίδα υπέφερε σιωπηλά τη ντροπή που της
προκαλούσε το γεγονός πως έμενε με τον Παναγή, χωρίς να έχουν παντρευτεί. Εκείνη
δυστυχούσε, ενώ εκείνος συνέχιζε να απολαμβάνει τη ζωή του, βρίσκοντας διαρκώς
νέες ερωμένες («εκείνος ακόμη είχε μαύρα τα μαλλιά, κι αυτή είχεν ασπρίσει»). Η
ηρωίδα ντρεπόταν ακόμη και να πάει στην εκκλησία, διότι φοβόταν τις επικρίσεις
των άλλων «τίμιων» γυναικών. Μη έχοντας, άλλωστε, την ελπίδα να αποκατασταθεί,
προσδοκούσε τη μετά θάνατο συγχώρεση των αμαρτιών της και την ψυχική ανάπαυση
στην άλλη ζωή («θα της δώση χώρον και τόπον χλοερόν, και άνεσιν και αναψυχήν»). Προσωπικά
συμφωνώ με τη συμπάθεια που εκφράζει ο αφηγητής για τη μοίρα της ηρωίδας, διότι
εκείνη υπέφερε χωρίς να έχει διαπράξει κάτι κακό, μόνο και μόνο διότι ο «κομματάρχης»
δεν θέλησε ποτέ να την παντρευτεί και να «διασώσει» την τιμή της. Πρόκειται,
φυσικά, για μια άδικη κατάσταση, εφόσον εκείνος παρέμενε ανεπηρέαστος από την όποια
κοινωνική πίεση ή επίκριση, ενώ η Χριστίνα βίωνε μια συνεχή ψυχική δοκιμασία
και αισθήματα ντροπής.
Ιστορία
Γ΄ Λυκείου: Τα εθνικά δάνεια και η
πτώχευση του 1893 (πηγή) Αντλώντας
πληροφορίες από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις,
να αναφερθείτε: α. στη
χρησιμοποίηση/διάθεση των ποσών των δανείων που συνάφθηκαν κατά την περίοδο
1880-1892 β. στους
λόγους που αιτιολογούν την επιλογή επιβολής της πτώχευσης το 1893. Κείμενο Μεταξύ
1879 και 1890 το ελληνικό κράτος συνήψε οκτώ εξωτερικά δάνεια […]και ακόμη
πέντε εσωτερικά δάνεια […]. Από το συνολικό ποσό των δανείων, ο Ανδρέας
Ανδρεάδης υπολόγισε σε 100 εκατομμύρια τις στρατιωτικές δαπάνες και 120 περίπου
εκατομμύρια τα ποσά που διατέθηκαν για τα δημόσια έργα – σιδηροδρόμους και
δρόμους. Τα υπόλοιπα, δηλαδή περίπου τα μισά από το καθαρό ποσό των δανείων,
διατέθηκαν για την κάλυψη εκτάκτων δαπανών, για την κάλυψη ελλειμμάτων του
προϋπολογισμού και για την ίδια την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους. Οι όροι
των δανείων επιβάρυναν ακόμη περισσότερο το δημόσιο χρέος. […] Εν όψει των
δανείων ο Τρικούπης συνήθιζε να παίρνει προκαταβολές από τις τράπεζες με
υψηλότερα επιτόκια. […] Η υποτίμηση της δραχμής, ήδη από το 1885, αλλά σε
μεγαλύτερη έκταση από το 1890 και έπειτα, κατέστησε τις ετήσιες τοκοχρεωλυτικές
δόσεις δυσβάστακτες για τον κρατικό προϋπολογισμό. Τα προβλήματα των
δημοσιονομικών ισορροπιών της χώρας επιβαρύνονταν ιδιαίτερα από τους καταναγκασμούς
της εξωτερικής πολιτικής[…].Ο Τρικούπης επανερχόμενος στην εξουσία τον Ιούνιο
του 1892 είχε προσπαθήσει, χωρίς επιτυχία, να εξασφαλίσει νέο δάνειο, για να
άρει και πάλι την αναγκαστική κυκλοφορία και να αποκαταστήσει τη δραχμή, ενώ
ξεσπούσε και η σταφιδική κρίση, που περιόριζε περαιτέρω τις συναλλαγματικές
εισροές. Αγραντώνη,
Χρ., «Η συγκρότηση του ελληνικού καπιταλισμού (1870-1909)», στο Ιστορία του
Νέου Ελληνισμού (1770-2000), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τ. 5, 68-69. Ενδεικτική απάντηση α. Ο
εξωτερικός δανεισμός διογκώθηκε κατά τη δεκαετία του 1880, και μέσα σε λίγα
μόλις χρόνια η χώρα βρέθηκε να οφείλει ποσά πολλαπλάσια του ετήσιου
προϋπολογισμού της. Όπως, ειδικότερα,
προσθέτει το παράθεμα από το 1789 και μέχρι το 1890 η Ελλάδα είχε λάβει οκτώ
δάνεια από το εξωτερικό και είχε συνάψει, μάλιστα, και πέντε εσωτερικά δάνεια. Το
μεγαλύτερο μέρος των δανείων αυτών χρησίμευσε για την κάλυψη των τρεχόντων
ελλειμμάτων των εθνικών προϋπολογισμών, καθώς και των δαπανών των στρατιωτικών
κινητοποιήσεων (του 1877-1880 και του 1885-1886) και των εξοπλισμών (26.000.000
δραχμές από τα δάνεια χρησιμοποιήθηκαν για τη ναυπήγηση τριών θωρηκτών το
1889). Επίσης μεγάλα ποσά διατέθηκαν για την αποπληρωμή παλαιότερων δανείων.
Μικρό μέρος απέμενε για παραγωγικές επενδύσεις και δημόσια έργα, ποσό όμως
απαραίτητο, χωρίς το οποίο τα έργα αυτά δεν θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν. Το παράθεμα επιβεβαιώνει τις πληροφορίες
αυτές, διευκρινίζοντας πως σύμφωνα με μελέτη του Ανδρέα Ανδρεάδη στα δημόσια
έργα διατέθηκαν περίπου 120 εκατομμύρια, ενώ σε στρατιωτικές δαπάνες 100
εκατομμύρια. Το υπόλοιπο ποσό των δανείων, που προσέγγιζε το ήμισυ της καθαρής
αξίας τους, διατέθηκε για έκτακτα έξοδα, για την κάλυψη ελλειμμάτων στους προϋπολογισμούς,
αλλά και για να εξυπηρετηθούν τα ίδια τα δάνεια. β. Κατά
το έτος 1893 η Ελλάδα βρέθηκε σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τα τοκοχρεολύσια των
εξωτερικών της δανείων και ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους της. Όπως επισημαίνεται στο παράθεμα, οι
δυσμενείς όροι των δανείων λειτουργούσαν επιβαρυντικά για το δημόσιο χρέος,
ενώ, παράλληλα, ο τότε πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης συνήθιζε,κάθε φορά που είχε εγκριθεί κάποιο
δάνειο, να λαμβάνει προκαταβολές από τα πιστωτικά ιδρύματα, οι οποίες όμως παρέχονταν
με υψηλό επιτόκιο. Επιπροσθέτως, επιβαρυντικά για το δημόσιο χρέος
λειτουργούσαν αφενός οι επιβεβλημένες επιλογές της εξωτερικής πολιτικής, που
συνδέονταν με εθνικές κρίσεις, κι αφετέρου οι συνεχείς υποτιμήσεις του εθνικού
νομίσματος, της δραχμής, οι οποίες ξεκίνησαν το 1885 και εντάθηκαν μετά το
1890, διότι καθιστούσαν την αποπληρωμή των ετήσιων δόσεων για τα τοκοχρεολύσια
δυσχερέστατες. Η αδυναμία, άλλωστε, του Τρικούπη να διασφαλίσει νέο δάνειο το
1892, ώστε να ενισχύσει την αξία της δραχμής και να διακόψει την υποχρεωτική
κυκλοφορία του νομίσματος που είχε επιβληθεί, επιδείνωσαν δραστικά την
κατάσταση. Η «πτώχευση», όπως
χαρακτηρίστηκε, δεν ήταν ασυνήθιστη επιλογή των φτωχότερων κρατών, στην Ελλάδα
όμως της εποχής εκείνης είχε μεγάλο πολιτικό κόστος. Οι διαπραγματεύσεις με τις
πιστώτριες χώρες συνεχίστηκαν μέχρι τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Η ήττα
του ελληνικού στρατού και η υποχρέωση της Ελλάδας να καταβάλει υπέρογκες
πολεμικές αποζημιώσεις στην Οθωμανική αυτοκρατορία έθεσαν το ζήτημα σε νέες
βάσεις. Παραλλήλως, όπως τονίζεται στο
παράθεμα, η σταφιδική κρίση που είχε ξεσπάσει στο τέλος του 19ου
αιώνα μείωσε περαιτέρω το εισερχόμενο στη χώρα συνάλλαγμα, καθιστώντας ακόμη
πιο δύσκολη τη θέση της χώρας στις σχετικές διαπραγματεύσεις. «Το
θέμα προέρχεται και αντλήθηκε από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων
Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων
Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ)
και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
(Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».
