Θουκυδίδη Ιστορία Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 81 [Ερμηνευτικές ερωτήσεις]

AM FineArtPrints

 
Θουκυδίδη Ιστορία Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 81 [Ερμηνευτικές ερωτήσεις]
 
1. Οἱ µὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτός εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκοµίζοντο ἐπí οἴκου παρὰ τὴν γῆν: Ποια σηµασία έχει η συσσώρευση χρονικών και τοπικών προσδιορισµών στη φράση;
 
Οι Πελοποννήσιοι, αναφέρει ο ιστορικός, έφυγαν «αμέσως» τη νύχτα «βιαστικά» πλέοντας «κοντά στη στεριά». Με τους χρονικούς και τοπικούς αυτούς προσδιορισμούς αναδεικνύει τη βιασύνη και κατ’ επέκταση τον πανικό των Πελοποννησίων, οι οποίοι δεν ήθελαν για κανένα λόγο να βρεθούν αντιμέτωποι με τον αθηναϊκό στόλο, φοβούμενοι μια συντριπτική ήττα. Οι συσσώρευση, άρα, των προσδιορισμών αυτών καθιστά εμφανή αφενός τον φόβο των Πελοποννησίων κι αφετέρου την πολεμική υπεροχή του αθηναϊκού στόλου.
Πρόκειται για ειρωνική αιχμή του Θουκυδίδη σχετικά με το χρόνο και τον τρόπο φυγής των Πελοποννησίων. Η κρυφή αυτή αποχώρηση του Αλκίδα φανερώνει ανέντιμη συμπεριφορά. Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι τα 60 πλοία του Ευρυμέδοντα μαζί με τα 12 του Νικόστρατου και τα τριάντα των Κερκυραίων σχημάτιζαν μία ισχυρότατη ναυτική δύναμη, την οποία δύσκολα θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα 53 πελοποννησιακά πλοία.
 
2. ὑπερενεγκόντες τὸν Λευκαδίων ἰσθµόν τὰς ναῦς, ὅπως µὴ περιπλέοντες ὀφθῶσιν:
α) Ποια πληροφορία έχουµε για τη Λευκάδα, β) πώς ακριβώς έγινε η αναχώρηση των Πελοποννησίων και γ) γιατί δεν ήθελαν να τους δουν οι Αθηναίοι;
 
α. Ο Στράβων (10.452) μας πληροφορεί ότι αρχικά η Λευκάδα ήταν χερσόνησος της Ακαρνανίας. Οι Κορίνθιοι ήταν οι πρώτοι που κατά τον 7ο αι. π.Χ. έκαναν πορθμό τον ισθμό, μετατρέποντας έτσι τη χερσόνησο σε νησί. Στα χρόνια του Θουκυδίδη, όμως, φαίνεται πως ο πορθμός είχε προσχωθεί και έτσι οι Κορίνθιοι αναγκάστηκαν να σύρουν τα πλοία τους για να περάσουν.
β. Ο Αλκίδας, γνωρίζοντας ότι πλησιάζει ο αθηναϊκός στόλος, αγνοώντας όμως πού ακριβώς μπορούσε να τον συναντήσει διέσχισε νύχτα ένα μέρος της απόστασης των 90 χλμ. που χωρίζουν τη Λευκίμμη της Κέρκυρας από τη Λευκάδα και αποφεύγοντας να κάνει το γύρο του νησιού έσυρε τα πλοία του πάνω στο στενό πέρασμα ξηράς.
γ. Οι Πελοποννήσιοι, αν και διέθεταν 53 πλοία, δεν ήθελαν να γίνουν αντιληπτοί από τα 60 πλοία των Αθηναίων, διότι θεωρούσαν πως δεν θα ήταν σε θέση να τους αντιμετωπίσουν επιτυχώς. Οι Αθηναίοι ήταν γνωστοί για τις ναυτικές τους ικανότητες και είχαν ήδη νικήσει τους Πελοποννήσιους σε προγενέστερες ναυμαχίες, οπότε με τον αριθμητικά υπέρτερο στόλο τους θα μπορούσαν εύκολα να τους νικήσουν ακόμη μία φορά, καταστρέφοντας τον πελοποννησιακό στόλο.
 
3. Ποιες προφυλάξεις πήραν οι Πελοποννήσιοι για την αναχώρησή τους µετά την είδηση για την αποστολή της αθηναϊκής ναυτικής µοίρας;
 
Οι Πελοποννήσιοι μόλις ενημερώθηκαν πως κατευθύνεται προς την Κέρκυρα αθηναϊκός στόλος απομακρύνθηκαν αμέσως με βιασύνη από το νησί, κατά τη διάρκεια της νύχτας, διότι δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν λόγω κάποιας καθυστέρησης να τους προλάβουν οι Αθηναίοι στην Κέρκυρα. Φρόντισαν, μάλιστα, να πλέουν κοντά στη στεριά, μιας και οι παρακείμενες περιοχές ήταν φιλικές προς αυτούς. Ενώ, προκειμένου να αποφύγουν τον παρακινδυνευμένο περίπλου της Λευκάδας που ενδεχομένως θα τους τοποθετούσε κοντά στην πορεία του αθηναϊκού στόλου, προτίμησαν να σύρουν τα πλοία πάνω από τον ισθμό του νησιού, έστω κι αν επρόκειτο για μια ιδιαιτέρως κοπιώδη διαδικασία. Έλαβαν, άρα, κάθε δυνατό μέτρο, ώστε να αποφύγουν την πιθανότητα να γίνουν αντιληπτοί από τους Αθηναίους, μιας και δεν ήθελαν για κανένα λόγο να συγκρουστούν μαζί τους.
 
4. Να εξηγήσετε µε βάση το κείμενο κατά πόσο επηρεάστηκαν ψυχολογικά οι δημοκρατικοί από την άφιξη των αθηναϊκών πλοίων και την παράλληλη αναχώρηση των πελοποννησιακών.
 
Οι δημοκρατικοί, οι οποίοι ένιωθαν πως δεν έχουν τιμωρηθεί οι αντίπαλοί τους για τα όσα δεινά είχαν προκαλέσει στο νησί, απέκτησαν αμέσως αίσθηση υπεροχής όταν είδαν ότι πλησιάζουν τα πλοία των Αθηναίων και ότι έχουν φύγει τα πλοία των Πελοποννησίων. Θεώρησαν πως πλέον είχαν τον πλήρη έλεγχο του νησιού και πως μπορούσαν ανενόχλητοι να επιδοθούν στην εξόντωση των αντιπάλων τους. Δεν ήθελαν απλώς να τιμωρηθούν ή να δικαστούν οι αντίπαλοί τους∙ ήθελαν να τους εκτελέσουν έναν προς έναν. Ξεκίνησαν, έτσι, μεταφέροντας τους Μεσσήνιους στρατιώτες μέσα στην πόλη, για να έχουν ενισχύσεις, κι ακολούθως διέταξαν τα πλοία που είχαν επανδρώσει με ολιγαρχικούς να περιπλεύσουν το νησί, ώστε στο μεσοδιάστημα εκείνοι να έχουν το περιθώριο να σκοτώσουν όποιον ολιγαρχικό εντόπιζαν στην πόλη.
 
5. τὰς ναῦς περιπλεῦσαι κελεύσαντες ... ἐς τὸν ῾Υλαϊκὸν λιµένα: Πού απέβλεπαν µε τη διαταγή αυτή οι δημοκρατικοί;
 
Τα πλοία επανδρώθηκαν στο λιμάνι του Αλκίνου, κοντά στην αγορά, όπου βρισκόταν και το νεώριο. Στάλθηκαν δε στο Υλλαϊκό λιμάνι, διότι οι δημοκρατικοί το είχαν από την αρχή των γεγονότων υπό τον πλήρη έλεγχο τους, κυρίως όμως για να απομακρύνουν τους ευρισκόμενους στα πλοία ολιγαρχικούς από τους ομοϊδεάτες τους που βρίσκονταν στην αγορά και στο Ήραιο. Στόχος των δημοκρατικών ήταν να μην επιτρέψουν στους ολιγαρχικούς να συγκεντρωθούν σε μεγάλο αριθμό, ώστε να μπορούν ευκολότερα να τους σκοτώνουν σε μικρότερες κάθε φορά ομάδες. Οι δημοκρατικοί ξεκινούν με ταχύτητα τις εκκαθαρίσεις των ολιγαρχικών, προκειμένου εκείνοι να μην έχουν τον χρόνο ή τη δυνατότητα να σχηματίσουν κάποια αξιόμαχη ομάδα και να προβάλουν αντίσταση.
 
6. Ποιες ευθύνες φαίνεται να αποδίδει ο ιστορικός στον Ευρυµέδοντα για τις σφαγές;
 
Ο ιστορικός φαίνεται εδώ πως μέμφεται τον Ευρυμέδοντα και τον θεωρεί υπεύθυνο για την αλληλοσφαγή στην Κέρκυρα. Ο Ευρυμέδοντας με τα 60 πλοία του θα μπορούσε να πετύχει ό,τι πέτυχε ο Νικόστρατος με 12 πλοία, αλλά αυτός από αδιαφορία ή ανικανότητα δεν αναμείχθηκε. Ο Θουκυδίδης, άλλωστε, τονίζει εμφατικά πως οι βίαιες αυτές δολοφονίες των ολιγαρχικών διαπράχτηκαν κατά τη διάρκεια των επτά ημερών που ο Ευρυμέδοντας παρέμεινε στο νησί της Κέρκυρας. Ήταν, δηλαδή, η εκεί παρουσία του που προσέφερε στους δημοκρατικούς την αίσθηση πως μπορούσαν να δράσουν ελεύθερα. Ως εκ τούτου, ο Ευρυμέδοντας θα μπορούσε, αν το είχε επιχειρήσει, να αποτρέψει τους δημοκρατικούς από το να σκοτώνουν τους αντιπάλους τους, όπως επιτυχώς το είχε πράξει λίγο καιρό πριν ο Νικόστρατος.
 
7. Γιατί, κατά τη γνώµη σας, ο ιστορικός δεν αναφέρεται πλέον στο Νικόστρατο;
 
Για το Νικόστρατο δεν γίνεται περαιτέρω αναφορά. Το πιο πιθανό είναι ότι έφυγε για τη Ναύπακτο αμέσως μετά την άφιξη του Ευρυμέδοντα στο νησί, ή ότι η γνώμη του δεν είχε ισχύ, διότι ήταν κατώτερος από τον Ευρυμέδοντα. Αν είχε αναχωρήσει δεν πήρε τους Μεσσήνιους μαζί του. Ο Θουκυδίδης πάντως δεν τους αποδίδει ευθύνη ή συμμετοχή στις φρικαλεότητες της εμφύλιας διαμάχης στην Κέρκυρα.
 
8. Να επισηµάνετε τα ρήµατα ή τις φράσεις που δηλώνουν το θάνατο και να σχολιάσετε την εικόνα που αισθητοποιούν. Πώς χαρακτηρίζετε το ύφος του κειµένου; Να αιτιολογήσετε το χαρακτηρισµό σας.
 
ἀπέκτεινον, ἀπεχρῶντο, κατέγνωσαν πάντων θάνατον, διέφθειρον ἀλλήλους, ἀπήγχοντο, ἀνηλοῦντο, ἀπέθανον, πᾶσα ἰδέα κατέστη θανάτου: οκτώ ρήµατα, σύνθετα, αναφέρονται ανά τέσσερα στους δράστες και τα θύµατα, σε κύριες προτάσεις, στον παρατατικό (διάρκεια) ή αόριστο, επεξηγούνται από προσδιορισµούς που δηλώνουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγιναν οι φόνοι αυτοί - χρόνο, τρόπο, αιτία κτλ.
Προσδίδουν στο λόγο ενάργεια, παραστατική δύναµη και λεκτική ποικιλία. Αισθητοποιούν την εικόνα της φρίκης µε την άγρια πολυµορφία του θανάτου. Κάνει αισθητή αυτή την ποικιλία µορφών του θανάτου ως εισαγωγή στην «παθολογία» του πολέµου, όπου αντικρίζει γενικά το φαινόµενο των συνεπειών του πολέµου
 
9. Ποια θέση έχει στην αφήγηση του ιστορικού η φράση πᾶσά τε ἰδέα ... περαιτέρω και ποια συναισθήµατά του εκφράζει, κατά τη γνώµη σας;
 
«Διαπράχθηκαν κάθε είδους φόνοι και τίποτα δεν παραλείφθηκε που να μην έγινε, απ’ όσα συνηθίζεται να γίνονται σε τέτοιες περιστάσεις, και ακόμα περισσότερα.»
 
Η φράση αποτελεί ανακεφαλαίωση των προηγουμένων και εισαγωγή στη βαθιά ανατομία της ανθρώπινης ψυχολογίας και της παθολογίας του εμφύλιου πολέμου, που θα επιχειρήσει στα επόμενα κεφάλαια ο Θουκυδίδης. Ο ιστορικός αισθάνεται φρίκη απέναντι στην αγριότητα των παθών που προκύπτουν στο πλαίσιο ενός εμφύλιου πολέμου, καθώς τα εγκλήματα που διαπράττονται ξεπερνούν κάθε πιθανό όριο. Σε συνθήκες εμφύλιας διαμάχης διασαλεύεται η φυσική τάξη των πραγμάτων, καθώς ακόμη και η πατρική αγάπη και στοργή προς τα παιδιά αντικαθίσταται από πράξεις ωμότητας. Κάθε έννοια ηθικής, δικαιοσύνης, γραπτού ή άγραφου νόμου αλλά και ανθρωπιάς καταλύεται.
Ο Θουκυδίδης θέλει να μεταδώσει αυτή την αίσθηση αποκτήνωσης που προκαλεί ο εμφύλιος πόλεμος, ώστε να κατανοήσουν οι αναγνώστες του πόσο οδυνηρή και καταστροφική εξέλιξη αποτελεί ένας πόλεμος αυτού του είδους. Θα ήθελε ο ιστορικός να λειτουργήσει το κείμενό του αποτρεπτικά, γνωρίζει, ωστόσο, πως οι εμφύλιοι θα συνεχίσουν να συμβαίνουν, αφού η φύση των ανθρώπων δεν αλλάζει. Κατανοεί, έτσι, πως τα όσα φρικτά συνέβησαν στην Κέρκυρα θα επαναληφθούν στο μέλλον και σ’ άλλους τόπους, έστω κι αν οι άνθρωποι θα γνωρίζουν πως δεν υπάρχει χειρότερη μορφή πολέμου από μια εμφύλια διαμάχη.
 
10. Να χαρακτηρίσετε τη συµπεριφορά των δηµοκρατικών.
 
Οι δημοκρατικοί ισχυρίζονται ότι φονεύουν τους ολιγαρχικούς που αποπειράθηκαν να καταλύσουν τη δημοκρατία. Πίσω από το πρόσχημα αυτό, ωστόσο, κρύβονται τα πραγματικά κίνητρα της σφαγής, δηλαδή η προσωπική έχθρα και τα χρέη. Όσο κι αν οι δημοκρατικοί αισθάνονταν προδομένοι από τις δολοφονίες που πρώτοι διέπραξαν οι ολιγαρχικοί, η συμπεριφορά τους ξεπερνά κάθε όριο, διότι επιδίδονται σε μια μαζική εξόντωση των αντιπάλων τους, χωρίς να σκέφτονται καν το ενδεχόμενο κάποιου συμβιβασμού ή μιας προσπάθειας να περιοριστεί η έκταση της τιμωρίας των εχθρών τους. Υπ’ αυτή την έννοια οι δημοκρατικοί εμφανίζονται υποκριτές, εφόσον τίποτε το δημοκρατικό δεν υπάρχει στη στάση τους, απόλυτα φανατισμένοι και απάνθρωπα εκδικητικοί. Θα μπορούσαν να ζητήσουν την παραδειγματική τιμωρία ορισμένων μόνο από τους αντιπάλους τους, αλλά χάνουν πλήρως τον έλεγχο του εαυτού τους και λειτουργούν ως αιμοδιψής όχλος που δεν έχει καμία πρόθεση να σταματήσει το φονικό του έργο.
 
11. Να αξιολογήσετε τη δύναµη της περιγραφής και της αφήγησης του Θουκυδίδη στο κεφ. 81.
 
Ο Θουκυδίδης κατορθώνει στο κεφάλαιο 81 να παρουσιάσει με συνοπτικό, αλλά εξαιρετικά δραστικό τρόπο τις φρικτές διαστάσεις του εμφυλίου πολέμου. Μέσα σε λίγες μόλις σειρές φανερώνει τη γοργή αλλαγή στην ψυχολογία και στη στάση των δημοκρατικών αμέσως μόλις συνειδητοποιούν πως η ισορροπία δυνάμεων έχει πλέον μεταστραφεί προς το μέρος τους. Χωρίς περιττές λεπτομέρειες, καθώς και χωρίς απόπειρες διεκτραγώδησης της κατάστασης, ο ιστορικός καταγράφει μόνο τα γεγονότα των συστηματικών δολοφονιών και αφήνει τον αναγνώστη αντιμέτωπο με τη σκληρή πραγματικότητα.
Ο Θουκυδίδης δεν μπαίνει στη διαδικασία να αναφερθεί στα συναισθήματα των εμπλεκομένων ή να μεταφέρει τα λόγια τους. Με την απλή καταγραφή των δράσεων και των αντιδράσεών τους επιτυγχάνει να αποτυπώσει με συγκλονιστικό τρόπο τις ακραίες συνθήκες μίσους και αντεκδικήσεων που επικράτησαν στην Κέρκυρα. Έτσι, η περιεκτικότητα του αφηγηματικού του λόγου, όπως και η λιτότητα των περιγραφικών αποτυπώσεων, επαρκούν για να αποδοθεί με ενάργεια η φρίκη του εμφυλίου στην ολότητά της.
 
12. Ποια επίδραση είχαν τα γεγονότα στους ολιγαρχικούς; Σε ποια κατάσταση είχαν περιέλθει;
 
Οι ολιγαρχικοί οδηγούνται σε απόλυτη απόγνωση, διότι βλέποντας τις δολοφονίες των ομοϊδεατών τους από τους δημοκρατικούς αντιλαμβάνονται πως δεν έχουν τη δυνατότητα να γλιτώσουν από την εκδικητική μανία των αντιπάλων τους. Συνειδητοποιώντας, έτσι, ότι δεν υπάρχει καμία ελπίδα σωτηρίας, προτίμησαν να θέσουν οι ίδιοι τέρμα στη ζωή τους, παρά να πέσουν στα χέρια των εχθρών τους. Οι ολιγαρχικοί επιλέγουν είτε την αυτοχειρία είτε τη δολοφονία από κάποιον ομοϊδεάτη τους από το να επιτρέψουν στους δημοκρατικούς να τους σκοτώσουν. Γίνεται, κατ’ αυτό τον τρόπο, εμφανές το απόλυτο αδιέξοδο στο οποίο έχουν περιέλθει, αφού δεν βλέπουν καμία άλλη επιλογή διαφυγής πέρα από τον θάνατο. Η μόνη ουσιαστική επιλογή που τους απομένει είναι το αν θα τερματίσουν οι ίδιοι –ή με τη συνδρομή κάποιου φίλου τους- τη ζωή τους ή αν θα καταλήξουν να δολοφονηθούν από τους εχθρούς τους.