Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή

David Talley 

Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Μετατροπή δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή

[Σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα σπουδών 2015-2016]

Οι δευτερεύουσες προτάσεις μπορούν να τραπούν στο αντίστοιχο είδος μετοχής (όπου υπάρχει αντιστοιχία). Κατά τη διαδικασία της μετατροπής λαμβάνουμε υπόψη τα ακόλουθα:

• Προσέχουμε ποιο είναι το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας που θα τρέψουμε σε μετοχή. Αν το υποκείμενό του ταυτίζεται με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης, τότε η μετοχή που θα προκύψει θα είναι συνημμένη (σε πτώση ονομαστική, αν είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, στην πτώση του αντικειμένου, αν είναι συνημμένη σε αυτό).
• Αν το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας δεν έχει σχέση με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος της κύριας, τότε η μετοχή θα είναι απόλυτη και θα τεθεί σε πτώση αφαιρετική.
• Προσέχουμε επίσης το χρόνο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης. Αν βρίσκεται σε χρόνο Ενεστώτα ή Παρατατικό (σύγχρονο), τότε τρέπεται σε μετοχή Ενεστώτα. Αν βρίσκεται σε χρόνο Παρακείμενο ή Υπερσυντέλικο (προτερόχρονο), τότε τρέπεται σε μετοχή Παρακειμένου [παθητικής φωνής, καθώς δεν υπάρχει μετοχή Παρακειμένου ενεργητικής φωνής]. Αν βρίσκεται σε χρόνο Μέλλοντα (υστερόχρονο), τότε τρέπεται σε μετοχή Μέλλοντα.

Εφόσον η λατινική γλώσσα δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν (μετοχή Παρακειμένου), προσέχουμε το εξής:

• Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε χρόνο Παρακείμενο ή Υπερσυντέλικο ενεργητικής φωνής, τότε, ακόμη και σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας, η μετοχή (παθητικού Παρακειμένου) τίθεται σε αφαιρετική πτώση. (Εκτός κι αν πρόκειται για ρήμα αποθετικό ή ημιαποθετικό.)
• Ειδικότερα, τρέπουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική (όπου αυτό είναι εφικτό). Έτσι, ως υποκείμενο της μετοχής θέτουμε το άμεσο αντικείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας, σε πτώση αφαιρετική, ενώ το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας τίθεται ως ποιητικό αίτιο, εκτός κι αν συμπίπτει με το υποκείμενο της κύριας πρότασης, οπότε δε χρειάζεται να δηλώσουμε ποιητικό αίτιο.
• Αν, βέβαια, το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε χρόνο Παρακείμενο ή Υπερσυντέλικο παθητικής φωνής, τότε ως υποκείμενο της δημιουργούμενης μετοχής τίθεται το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας και όχι το άμεσο αντικείμενο, μιας κι έχουμε ήδη παθητική σύνταξη και δεν απαιτούνται αλλαγές.

Προσέχουμε, επίσης, πως αν η πρόταση που συμπτύσσουμε έχει παθητική σύνταξη με ρήμα σε Ενεστώτα ή Μέλλοντα παθητικής φωνής, τότε ως υποκείμενο της δημιουργούμενης μετοχής θέτουμε το ποιητικό αίτιο της πρότασης.

Παραδείγματα:

Κείμενο 21

Nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est (Ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο, επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι)

Η δευτερεύουσα Αιτιολογική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Αιτιολογική μετοχή. Εφόσον το υποκείμενο της κύριας (civitas) δε συμπίπτει με το υποκείμενο της δευτερεύουσας (aurum), η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη.

Επίσης, εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας είναι παθητικού Παρακειμένου (έχουμε δηλαδή ήδη παθητική σύνταξη και δε χρειάζεται να κάνουμε αλλαγή σύνταξης), τότε η μετοχή (Παρακειμένου) θα έχει κανονικά ως υποκείμενό της το υποκείμενο του ρήματος, σε πτώση βέβαια αφαιρετική.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της δευτερεύουσας, θέτουμε το υποκείμενο σε αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα Παρακειμένου σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή Παρακειμένου: auro illic pensato

Κείμενο 24

(cum) eum a ianua quaereret, exclamavit Nasica se domi non esse (όταν [ο Έννιος] τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε ότι δεν ήταν στο σπίτι)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον το υποκείμενο της κύριας (Nasica) δε συμπίπτει με το υποκείμενο της δευτερεύουσας (Ennius), η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το υποκείμενο σε αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή Ενεστώτα: Ennio eum (Nasicam) a ianua quaerente

Tum Ennius indignatus quod Nasica tam aperte mentiebatur: “Quid” inquit (τότε ο Έννιος αγανακτισμένος επειδή ο Νασικάς έλεγε ψέματα τόσο φανερά, «Τι;» είπε)

Η δευτερεύουσα Αιτιολογική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Αιτιολογική μετοχή. Εφόσον το υποκείμενο της κύριας (Ennius) δε συμπίπτει με το υποκείμενο της δευτερεύουσας (Nasica), η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το υποκείμενο σε αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή Ενεστώτα: Nasica tam aperte mentiente

Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; (εγώ, όταν σε ζητούσα, πίστεψα την υπηρέτριά σου ότι δεν ήσουν σπίτι)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον η κύρια με τη δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο (ego), η μετοχή που θα προκύψει θα είναι συνημμένη σε αυτό.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε μετοχή Ενεστώτα, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος της κύριας (σε πτώση δηλαδή ονομαστική)

te quaerens

Κείμενο 27

Tum Pacuvius dixit sonora quidem esse et grandia quae scripsisset (τότε ο Πακούβιος είπε ότι ήταν βέβαια ηχηρά και μεγαλοπρεπή αυτά που είχε γράψει)

Η δευτερεύουσα Αναφορική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Αναφορική μετοχή. Εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας είναι ενεργητικού Υπερσυντελίκου, θα πρέπει να τρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική, δημιουργώντας μια αφαιρετική απόλυτη μετοχή παθητικού παρακειμένου. Έτσι, ως υποκείμενο της μετοχής θα τεθεί το αντικείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας κι εφόσον η κύρια με τη δευτερεύουσα έχουν διαφορετικό υποκείμενο (Pacuvius – Accius), θα πρέπει να δηλώσουμε το ποιητικό αίτιο.

Θέτουμε, λοιπόν, το αντικείμενο της δευτερεύουσας ως υποκείμενο σε αφαιρετική (στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι απαραίτητο μιας και πρόκειται για την αναφορική αντωνυμία), τρέπουμε το ρήμα ενεργητικού Υπερσυντελίκου σε μετοχή παθητικού Παρακειμένου και δηλώνουμε το ποιητικό αίτιο: (quibus) scriptis ab Accio

Κείμενο 29

Cum Octavianus post victoriam Actiacum Romam rediret, homo quidam ei occurrit corvum tenens (Όταν ο Οκταβιανός επέστρεφε στη Ρώμη μετά τη νίκη στο Άκτιο, πήγε να τον συναντήσει κάποιος άνθρωπος που κρατούσε ένα κοράκι)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον το αντικείμενο της κύριας (ei) συμπίπτει με το υποκείμενο της δευτερεύουσας (Octavianus), η μετοχή που θα προκύψει θα είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το υποκείμενο σε δοτική και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή Ενεστώτα: Octaviano post victoriam Actiacum Romam redeunti

quotiescumque avis non respondebat, sutor dicere solebat (κάθε φορά που το πουλί δεν απαντούσε, ο παπουτσής συνήθιζε να λέει)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον το υποκείμενο της κύριας (sutor) δεν ταυτίζεται με το υποκείμενο της δευτερεύουσας (avis), η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το υποκείμενο σε αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή Ενεστώτα: avi (& ave) non respondente

Κείμενο 31

Is cum aliquando castris abiret, edixit (αυτός, όταν κάποτε έφυγε από το στρατόπεδο, διέταξε)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον η κύρια με τη δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο, η μετοχή θα είναι συνημμένη στο υποκείμενο της κύριας και θα τεθεί σε ονομαστική.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε μετοχή Ενεστώτα (ονομαστική πτώση): aliquando castris abiens

Sed consul, cum in castra revertisset, adulescentem... morte multavit (Αλλά όμως ο ύπατος, όταν γύρισε στο στρατόπεδο, τιμώρησε με θάνατο το νεαρό)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον η κύρια με τη δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο κι εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας, αν και είναι ενεργητικού Υπερσυντελίκου, είναι ημιαποθετικό, η μετοχή που θα προκύψει θα είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος της κύριας (σε πτώση ονομαστική).

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης και τρέπουμε το ρήμα Υπερσυντελίκου σε μετοχή Παρακειμένου: in castra reversus

Κείμενο 34

Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt (μόλις οι ληστές το παρατήρησαν, αφού άφησαν κάτω τα όπλα)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Παρόλο που η κύρια και η δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο, εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης είναι ενεργητικού Παρακειμένου, η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη παθητικού Παρακειμένου, με τροπή της σύνταξης από ενεργητική σε παθητική.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το αντικείμενο της πρότασης ως υποκείμενο της μετοχής σε πτώση αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή παθητικού Παρακειμένου. Κι εφόσον το ποιητικό αίτιο συμπίπτει με το υποκείμενο της κύριας πρότασης, δεν το δηλώνουμε: quo animadverso

Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari eosque intromitti iussit (όταν οι δούλοι του σπιτιού μετέφεραν αυτά στο Σκιπίωνα, αυτός διέταξε να ανοίξουν τις πόρτες και να τους βάλουν μέσα)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης είναι ενεργητικού Παρακειμένου, η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη παθητικού Παρακειμένου, με τροπή της σύνταξης από ενεργητική σε παθητική. Κι επειδή η κύρια και η δευτερεύουσα έχουν διαφορετικό υποκείμενο, θα πρέπει να δηλώσουμε το ποιητικό αίτιο.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το άμεσο αντικείμενο της πρότασης ως υποκείμενο της μετοχής σε πτώση αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή παθητικού Παρακειμένου. Το έμμεσο αντικείμενο παραμένει ως έχει: his Scipioni relatis a domesticis

Cum ante vestibulum dona posuissent, ..., domum reverterunt (αφού άφησαν μπροστά στην είσοδο δώρα, γύρισαν στα λημέρια τους)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Παρόλο που η κύρια και η δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο, εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης είναι ενεργητικού Υπερσυντελίκου, η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη παθητικού Παρακειμένου, με τροπή της σύνταξης από ενεργητική σε παθητική.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το αντικείμενο της πρότασης ως υποκείμενο της μετοχής σε πτώση αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή παθητικού Παρακειμένου. Κι εφόσον το ποιητικό αίτιο συμπίπτει με το υποκείμενο της κύριας πρότασης, δεν το δηλώνουμε.: ante vestibulum donis positis

Κείμενο 36

Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo uteretur, vultum risu solvit (Ενώ δηλαδή έφεραν σε αυτόν μεγάλη ποσότητα χρυσάφι, σταλμένο από την πολιτεία τους, για να το χρησιμοποιήσει, χαλάρωσε το πρόσωπό του με το γέλιο)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας είναι ενεργητικού Υπερσυντελίκου η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη παθητικού Παρακειμένου, με παράλληλη τροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική. Συνάμα, θα δηλωθεί το ποιητικό αίτιο, καθώς η κύρια και η δευτερεύουσα έχουν διαφορετικό υποκείμενο: magno pondere auri publice misso allato ad eum a Samnitibus

(τίθενται σε αφαιρετική όλοι οι προσδιορισμοί του υποκειμένου της μετοχής)

Κείμενο 38

Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen. (η Καικιλία, η σύζυγος του Μετέλλου, ενώ επιδίωκε, σύμφωνα με αρχαίο έθιμο, την εμφάνιση γαμήλιου οιωνού για την κόρη της αδερφής της, δημιούργησε η ίδια τον οιωνό)

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή, η οποία θα είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος της κύριας, καθώς κύρια και δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο: more prisco omen nuptiale petens filiae sororis

Nam mortua est Caecilia, quam Metellus multum amavit (πέθανε δηλαδή η Καικιλία, την οποία ο Μέτελλος πολύ αγάπησε)

Η δευτερεύουσα Αναφορική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Αναφορική μετοχή, η οποία θα είναι αφαιρετική απόλυτη μετοχή παθητικού Παρακειμένου (με παθητική σύνταξη), καθώς το ρήμα της πρότασης είναι ενεργητικού Παρακειμένου: (ea) multum amata a Metello

Κείμενο 42

Nonnuli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant (υπάρχουν μερικοί στην τάξη αυτή που είτε δε βλέπουν αυτά που [τους] απειλούν)

Η δευτερεύουσα Αναφορική πρόταση θα τραπεί σε Αναφορική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος (ea) της αναφορικής συμπερασματικής πρότασης από την οποία εξαρτάται: imminentia

Κείμενο 43

ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur (αν λοιπόν εγώ δε [σε] είχα γεννήσει, η Ρώμη δε θα βρισκόταν πολιορκημένη)

Η δευτερεύουσα Υποθετική πρόταση θα τραπεί σε Υποθετική μετοχή, η οποία θα είναι αφαιρετική απόλυτη, αφού το ρήμα βρίσκεται σε ενεργητικό Υπερσυντέλικο: te non parto a me

nisi filium haberem, libera in libera patria mortua esse (αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα)

Η δευτερεύουσα Υποθετική πρόταση θα τραπεί σε Υποθετική μετοχή, η οποία θα είναι συνημμένη στο υποκείμενο της κύριας πρότασης: non habens filium

at contra hos, si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet (αυτούς όμως, αν συνεχίσεις, τους περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή μακρόχρονη δουλεία)

Η δευτερεύουσα Υποθετική θα τραπεί σε Υποθετική μετοχή, η οποία θα είναι αφαιρετική απόλυτη, καθώς το υποκείμενο της δευτερεύουσας δε συμπίπτει με το υποκείμενο ή το αντικείμενο της κύριας: te pergente

Κείμενο 45

Legatum monet ut, si adire non possit, epistulam ad amentum tragulae adliget (συμβουλεύει τον απεσταλμένο, αν δεν μπορέσει να πλησιάσει, να δέσει το γράμμα στον ιμάντα του ακοντίου)

Η δευτερεύουσα Υποθετική πρόταση θα τραπεί σε Υποθετική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο της κύριας πρότασης: non potentem adire

• Πέρα από τη σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή, μπορεί να γίνει και σύμπτυξη κύριας πρότασης, αρκεί να συνδέεται με μια ακόμη κύρια ώστε να μπορεί η δημιουργούμενη μετοχή να εξαρτηθεί από αυτή.

Για παράδειγμα:

Κείμενο 23

Bene quievit, libenter cibum sumpsit (κοιμήθηκε καλά, έφαγε με όρεξη)

Η δεύτερη κύρια πρόταση μπορεί να τραπεί σε μετοχή, η οποία θα είναι αφαιρετική απόλυτη, καθώς το ρήμα της πρότασης είναι ενεργητικού Παρακειμένου. Η μετοχή που θα προκύψει θα είναι Χρονική και θα δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με το ρήμα της κύριας (= κοιμήθηκε καλά, αφού έφαγε με όρεξη)

libenter cibo sumpto

(το ποιητικό αίτιο δε δηλώνεται γιατί συμπίπτει με το υποκείμενο της κύριας)

Προσέχουμε ότι η μετοχή Ενεστώτα εκφράζει το σύγχρονο, η μετοχή Παρακειμένου το προτερόχρονο, η μετοχή Μέλλοντα το υστερόχρονο.