1ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα Ιστορίας Α΄ Γυμνασίου

Ellen Henneke

1^ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα Ιστορίας Α΄ Γυμνασίου

Θέματα

Α΄ Ομάδα

(Από τις ακόλουθες πέντε ερωτήσεις επιλέγετε και απαντάτε τις τρεις)

1. Πότε σημειώνεται η εμφάνιση των πρώτων ανακτόρων του μινωικού πολιτισμού; Σε ποιες περιοχές βρίσκονταν τα πιο γνωστά; Πότε και γιατί οδηγηθήκαμε στην εποχή των δεύτερων ανακτόρων.

Μονάδες 4

2. Τι γνωρίζετε για τη υιοθέτηση γραφής και την εξέλιξή της στην Κρήτη;

Μονάδες 4

3. Να καταγράψετε τις πληροφορίες που γνωρίζετε για τη Γραμμική γραφή Β΄, σε ό,τι αφορά τα ακόλουθα ζητήματα: α) Που έχουν βρεθεί επιγραφές με αυτή τη γραφή; β) Ποιοι και πότε την αποκρυπτογράφησαν; γ) Τι οδήγησε στην εξαφάνισή της;

Μονάδες 4

4. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στη μεταλλοτεχνία των Μυκηναίων.

Μονάδες 4

5. Να αναφέρετε γνωστούς «θολωτούς τάφους» και να περιγράψετε τη συνήθη μορφή τους.

Μονάδες 4

Β΄ Ομάδα

(Από τις ακόλουθες τέσσερις ερωτήσεις επιλέγετε και απαντάτε τις δυο)

1. Με τη βοήθεια του ακόλουθου κειμένου να αναφερθείτε στις διαφορές που εντοπίζετε ανάμεσα στην αρχιτεκτονική των Μινωιτών και την αρχιτεκτονική των Μυκηναίων. Τι θεωρείτε ότι φανερώνουν οι επιλογές αυτές για το χαρακτήρα των ανθρώπων του ενός και του άλλου πολιτισμού;

Μονάδες 4

«Ενώ η κρητική κοινωνία φαίνεται αφοσιωμένη στην ρευστή γοητεία της στιγμής, οι Έλληνες οικοδομούν για την αιωνιότητα: Βαριά πέτρινα οχυρώματα με πολυγωνική τοιχοδομία από ακατέργαστους ογκόλιθους στεφανώνουν τις κορυφές των υψωμάτων, πύλες σοφά προστατευμένες με προεξέχοντες πύργους αποκαλύπτουν το πολεμικό πνεύμα των κυρίαρχων δυναστειών. Στο κέντρο κάθε ακροπόλεως υψώνεται το συγκρότημα του βασιλικού ανακτόρου με την επίσημη αίθουσα του θρόνου, της οποίας ο ορθογώνιος τύπος, με την θερμαίνουσα εστία στη μέση, είναι η πιο χαρακτηριστική μορφή της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής (Μέγαρον). Στο μέγαρο, ο ηγεμών με τους υποτελείς του άρχοντες συγκεντρώνονται για τα κοινά τους γεύματα.»

Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Χέρμαν Μπένγκστον, Εκδόσεις «Μέλισσα»

2. Τι οδήγησε στην πτώση του μινωικού πολιτισμού και τι στην πτώση του μυκηναϊκού; Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, το κοινό στοιχείο και στις δύο περιπτώσεις;
Μονάδες 4

3. Αντλώντας στοιχεία από το ακόλουθο κείμενο να αναφερθείτε στην κεραμική τέχνη των Μινωιτών.

Μονάδες 4

«Η λεγόμενο καμαραϊκή κεραμική πήρε το όνομά της από τη σπηλιά των Καμαρών στη νοτιοανατολική πλαγιά του όρους Γιούχτα, όπου βρέθηκαν το 1895 τα πρώτα πολύχρωμα μινωικά αγγεία. Πρόκειται για μια κατεξοχήν ανακτορική τέχνη, η οποία μπόρεσε να συνεχίσει τους πειραματισμούς της και να βρει την καλύτερη έκφρασή της μόνο στο περιβάλλον των ανακτόρων, στην Κνωσό, τη Φαιστό και σε μικρότερο βαθμό στα Μάλια. Η πλούσια πολύχρωμη διακόσμησή της, με κόκκινο, κίτρινο και λευκό χρώμα πάνω σε μαύρο βάθος, έγινε αντικείμενο λεπτομερών μορφολογικών μελετών, οι οποίες υπογράμμισαν την προτίμηση για τα περιδινούμενα θέματα (συστροφή, περιστροφή), το συνδυασμό γεωμετρικών κοσμημάτων και φυσιοκρατικών στοιχείων (άνθη, πέταλα, χταπόδια) που θα διατηρηθεί σε όλη της διάρκεια της ιστορίας της μινωικής κεραμικής.»

Οι πολιτισμοί του Αιγαίου, Rene Treuil, Pascal Darcque, Jean-Claude Poursat, Gilles Touchais, Εκδόσεις Καρδαμίτσα

4. Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που ενώνουν τα διάφορα ελληνικά φύλα κατά τη μυκηναϊκή εποχή; Ποιο από αυτά θεωρείτε πιο σημαντικό και γιατί;

Μονάδες 4  

Ενδεικτικές απαντήσεις

Α΄ Ομάδα

1. Από τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ. ο πληθυσμός στην Κρήτη βαθμιαία αυξάνεται, η γεωργία και η κτηνοτροφία γίνονται πιο συστηματικές και οι κάτοικοι οργανώνονται σε μικρούς οικισμούς. Έτσι, μερικοί οικισμοί αποκτούν σιγά σιγά μεγαλύτερη έκταση και πλούτο από τους άλλους. Αυτή η εξέλιξη οδηγεί, γύρω στο 2000 π.Χ., στη μεγαλύτερη αλλαγή στην ιστορία του μινωικού πολιτισμού με την εμφάνιση των πρώτων ανακτόρων. Γύρω τους αναπτύσσονται μεγάλοι οικισμοί που μπορούν να χαρακτηριστούν πόλεις. Μέχρι σήμερα είναι γνωστά με βεβαιότητα τέσσερα τέτοια ανάκτορα, στην Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια και τη Ζάκρο. Τα πρώτα ανάκτορα καταστρέφονται γύρω στο 1700 π.Χ. από σεισμό, αλλά ξαναχτίζονται πιο επιβλητικά. Η περίοδος των δεύτερων, νέων ανακτόρων (1700-1450 π.Χ) είναι αυτή της μεγαλύτερης ακμής του μινωικού πολιτισμού. 

2. Η ανάπτυξη του εμπορίου και η περίπλοκη διοικητική και κοινωνική οργάνωση οδήγησαν γύρω στο 1700 στη χρήση ενός συστήματος γραφής το οποίο αρχικά έμοιαζε με τα ιερογλυφικά, όπως αποδεικνύει ο δίσκος της Φαιστού. Λίγο αργότερα άρχισε να χρησιμοποιείται ένα νέο σύστημα γραφής, η Γραμμική Α. Η γραφή ήταν συλλαβική, δηλαδή κάθε σημείο αντιστοιχούσε σε μία συλλαβή, και υπήρξε το πρότυπο για την ανάπτυξη της μυκηναϊκής γραφής. Σημεία αυτής της γραφής έχουν βρεθεί κυρίως επάνω σε αγγεία ή χαραγμένα σε πινακίδες απογραφής εμπορευμάτων. Η γραφή όμως αυτή δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.

3. Στην Κνωσό οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ένα πλήθος από πήλινες επιγραφές γραμμένες σε Γραμμική γραφή Β, οι οποίες χρονολογήθηκαν μετά το 1400 π.χ., περίοδο της υποτιθέμενης κατάληψης της Κρήτης από τους Μυκηναίους. Παρόμοιες επιγραφές βρέθηκαν και στη μεσσηνιακή Πύλο. Το 1952 οι Βρετανοί Μάικλ Βέντρις και Τζον Τσάντγουικ αποκρυπτογράφησαν τη γραφή των πινακίδων, τη Γραμμική Β. Τότε διαπιστώθηκε ότι η γλώσσα των πινακίδων ήταν ελληνική. Νεότερες ανασκαφές έφεραν στο φως πινακίδες με τη Γραμμική Β στη Θήβα, στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα και στα Χανιά. Η γνώση της γραφής στα μυκηναϊκά χρόνια ήταν προνόμιο μιας ομάδας εξειδικευμένων γραφέων που εργάζονταν στα γραφεία των ανακτορικών κέντρων. Και ίσως αυτός να ήταν ο λόγος για την εξαφάνιση της γραφής μετά την πτώση των ανακτόρων, γύρω στα 1200.

4. Απαράμιλλης τέχνης είναι τα κοσμήματα από χρυσό, ασήμι ή από άλλα πολύτιμα υλικά. Από παρόμοια υλικά έχουν κατασκευαστεί και άλλα πολυτελή αντικείμενα, όπως σκεύη με ανάγλυφες παραστάσεις κυνηγιού ή ειδυλλιακές σκηνές –χρυσά κύπελλα του τάφου του Βαφειού–, ξίφη και εγχειρίδια στολισμένα με παρόμοιες εικόνες, οι χρυσές προσωπίδες των νεκρών βασιλιάδων που βρέθηκαν στους μυκηναϊκούς τάφους και άλλα. Όλα αυτά τα ανεπανάληπτα έργα τέχνης μαρτυρούν μεγάλο πλούτο, δύναμη και επικοινωνία των Μυκηναίων βασιλιάδων και ευγενών με τις χώρες της Ανατολής και της Αιγύπτου απ’ όπου προμηθεύονταν τα πολύτιμα υλικά.

5. Περίφημοι είναι επίσης οι μνημειακοί θολωτοί τάφοι, όπως ο «θησαυρός του Ατρέα» στις Μυκήνες, που θεωρήθηκε ως τάφος του Αγαμέμνονα, ο «τάφος της Κλυταιμνήστρας» και άλλοι. Από ένα μακρύ, πλαισιωμένο με λίθινους τοίχους διάδρομο, φθάνει κανείς στον κυκλικό θάλαμο που είναι χτισμένος με παρόμοιο τρόπο και έχει θολωτή οροφή. Μετά την ταφή, διάδρομος και θάλαμος σκεπάζονται με χώμα, ώστε ο τάφος έμοιαζε εξωτερικά με χαμηλό λόφο. Τέτοιοι τάφοι έχουν βρεθεί σε πολλά μυκηναϊκά κέντρα.

Β΄ Ομάδα

1. Τα ανάκτορα των Μινωιτών είναι μεγάλα συγκροτήματα κτιρίων, αποτελούνται δηλαδή από πολλές πτέρυγες δωματίων και είναι τα διοικητικά, οικονομικά, θρησκευτικά και καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής στην οποία βρίσκονται. Παρά τις επιμέρους διαφορές όλα τα μινωικά ανάκτορα έχουν τα εξής κοινά χαρακτηριστικά: α) Έχουν προσανατολισμό στον άξονα Βορρά-Νότου. β) Έχουν μία ορθογώνια κεντρική αυλή. Γύρω της αναπτύσσονται οι πτέρυγες των δωματίων. γ) Ήταν πολυώροφα, είχαν μεγάλες κλίμακες, φωταγωγούς, σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης και αρκετοί χώροι τους έφεραν τοιχογραφίες. Από αυτές αντλούμε πλήθος πληροφοριών για πολλές από τις πτυχές της ζωής των Μινωιτών. δ) Δεν ήταν οχυρωμένα. Σε αντίθεση με τους Μινωίτες οι Μυκηναίοι χτίζουν τα μνημειακά ανάκτορά τους σε υψώματα –ακροπόλεις– τις οποίες οχυρώνουν με γιγαντιαία τείχη. Τα τείχη αυτά είναι γνωστά ως «κυκλώπεια» από τους τεράστιους ογκόλιθους που χρησιμοποιούνταν για το χτίσιμό τους. Τα βαριά αυτά πέτρινα οχυρώματα με την πολυγωνική τοιχοδομία και τους ακατέργαστους ογκόλιθους που κατασκευάζονται στις κορυφές των υψωμάτων, με πύλες που προστατεύονται από προεξέχοντες πύργους, φανερώνουν αφενός το πολεμικό πνεύμα των Μυκηναίων κι αφετέρου την πρόθεσή τους να διατηρηθούν τα έργα τους για πολλά χρόνια. Τα μυκηναϊκά ανάκτορα έχουν πιο απλό σχέδιο από τα μινωικά. Αποτελούνται από έναν προθάλαμο που βλέπει στην αυλή και από το κύριο δωμάτιο, την αίθουσα του θρόνου, που έχει μεγάλη κυκλική θερμαίνουσα εστία στο κέντρο και είναι ο χώρος υποδοχής (τύπος μεγάρου). Γύρω υπάρχουν άλλοι δευτερεύοντες χώροι κατοικίας των ηγεμόνων.

Η απουσία οχυρώσεων, το πλήθος των τοιχογραφιών κι η αξιοποίηση των ανακτόρων ως κέντρων καλλιτεχνικής δημιουργίας φανερώνουν τον ειρηνικό χαρακτήρα των Μινωιτών και την αγάπη τους για την αισθητική απόλαυση. Στοιχεία που τους φέρνουν σε πλήρη αντίθεση με τον κατά βάση πολεμικό χαρακτήρα του μυκηναϊκού πολιτισμού, που τείνει προς το μνημειώδες και το εντυπωσιακό.

2.  Γύρω στο 1450 π.Χ. τα μινωικά ανάκτορα καταστρέφονται, πιθανόν από σεισμό, εκτός από αυτό της Κνωσού. Η εξασθένιση της πολιτικής και διοικητικής οργάνωσης που ξεκινούσε από τα ανάκτορα φαίνεται ότι έδωσε την ευκαιρία στους Μυκηναίους να καταλάβουν την Κνωσό. Οι Μυκηναίοι από την Κνωσό φαίνεται ότι κυριαρχούν σε ένα μεγάλο τμήμα της κεντρικής και ανατολικής Κρήτης μέχρι το 1370 π.Χ., οπότε το ανάκτορο της Κνωσού καταστρέφεται οριστικά. Στη συνέχεια η Κρήτη αποτελεί επαρχία του μυκηναϊκού κόσμου διατηρώντας όμως ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Περίπου το 1200 π.Χ. παρατηρείται μια αιφνίδια κάμψη της μυκηναϊκής ισχύος. Ανάκτορα, ακροπόλεις και οικισμοί καταστρέφονται. Δε γνωρίζουμε με ακρίβεια τους λόγους που προκάλεσαν αυτή την καταστροφή. Άλλοι επιστήμονες την αποδίδουν σε μετακίνηση νέων ελληνικών φύλων (κάθοδος των Δωριέων), άλλοι σε εσωτερικές αναταραχές και άλλοι, τέλος, στην τρομακτική αναστάτωση που επικρατεί αυτή την περίοδο στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, με την πτώση του κράτους των Χετταίων και με τις επιθέσεις των λεγόμενων «λαών της θάλασσας» εναντίον της Αιγύπτου. Η αναστάτωση αυτή είχε ως συνέπεια την πτώση του μυκηναϊκού εμπορίου και τη σταδιακή παρακμή των μυκηναϊκών ανακτόρων εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Μάλλον, όμως, η πτώση της μυκηναϊκής δύναμης οφείλεται σε ένα συνδυασμό και των τριών λόγων. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός έχασε την ισχύ του, δεν κατέρρευσε όμως τελειωτικά.

Κοινό στοιχείο που διακρίνει την πτώση και των δύο πολιτισμών είναι η εξασθένιση της πολιτικής και διοικητικής οργάνωσης, που επέτρεψε σε άλλους λαούς να παρέμβουν δυναμικά και να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τις περιοχές που προηγουμένως ήλεγχαν οι δύο αυτοί πολιτισμοί. Στην Κρήτη αυτό συμβαίνει λόγω της καταστροφής των ανακτόρων από σεισμό, ενώ στους Μυκηναίους αυτό προκύπτει λόγω της αυξανόμενης οικονομικής κρίσης.

3. Ο γρήγορος κεραμικός τροχός που έχει καθιερωθεί διευκολύνει την ταχύτερη κατασκευή των πήλινων αγγείων που είναι κομψά και έχουν ποικίλα σχήματα. Τα ωραιότερα αγγεία αυτής της εποχής στη μινωική Κρήτη είναι τα πολύχρωμα καμαραϊκά, που οφείλουν την ονομασία τους στο σπήλαιο των Καμαρών, όπου πρωτοβρέθηκαν το 1895. Κατασκευάζονταν στα εργαστήρια των μεγάλων ανακτόρων της Κνωσού και της Φαιστού και σε μικρότερο βαθμό στα Μάλια. Τα καμαραϊκά αγγεία εξάγονταν σε όλη την ανατολική Μεσόγειο και την Αίγυπτο. Διακοσμούνταν συνήθως με πολύπλοκα καμπυλόγραμμα σχέδια γεμάτα φαντασία και σπανιότερα με θέματα από το ζωικό και φυτικό κόσμο. Η διακόσμησή τους είναι πολύχρωμη, με κόκκινο, κίτρινο και λευκό χρώμα πάνω σε μαύρο βάθος. Οι Μινωίτες φαίνεται να προτιμούν τα περιδινούμενα θέματα, τα γεωμετρικά κοσμήματα, αλλά και φυσιοκρατικά στοιχεία, όπως είναι τα άνθη, τα πέταλα και τα χταπόδια.

4. Τα στοιχεία που ένωναν τα διάφορα ελληνικά φύλα κατά τη μυκηναϊκή εποχή ήταν πολλά. Σε γενικές γραμμές ήταν ίδια με εκείνα που ένωναν τους Έλληνες των ιστορικών χρόνων. Ως πρώτα και ισχυρότερα θα πρέπει να θεωρήσουμε την κοινή γλώσσα –μαρτυρημένη με τα αρχαιότερα ελληνικά κείμενα σε Γραμμική γραφή Β– καθώς επίσης και την κοινή θρησκεία και τις μεταθανάτιες δοξασίες, όπως τις ανιχνεύουμε μέσα από τα έθιμα και τις πρακτικές ταφής. Ένα πρόσθετο συνεκτικό στοιχείο αποτελούσε η ομοιομορφία στην κοινωνικοπολιτική οργάνωση και τους θεσμούς. Ως φυσικό αποτέλεσμα των παραπάνω δεσμών και μέσα από τις συνεχείς συναλλαγές ανάμεσα στα διάφορα μυκηναϊκά κέντρα, δημιουργήθηκε ένας ενιαίος πολιτισμός, ο πολιτισμός της μυκηναϊκής κοινής.

Το σημαντικότερο, κατά τη γνώμη μου, στοιχείο είναι αυτό της κοινής γλώσσας, εφόσον επιτρέπει πιο αποτελεσματικά τη διαμόρφωση μιας ενιαίας ταυτότητας και καθιστά εμφανέστερη τη διάκριση από τους γειτονικούς λαούς. Μέσω της γλώσσας, δηλαδή, οι πολίτες δημιουργούν ένα συνεκτικό πλαίσιο κοινών αντιλήψεων και αποκτούν μια ξεκάθαρη αίσθηση πως αποτελούν μια ενιαία εθνότητα.