Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο Αξιολόγησης [Γιατί είναι σκόπιμη η εξερεύνηση του Διαστήματος]

Jennifer Rondinelli Reilly

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο Αξιολόγησης [Γιατί είναι σκόπιμη η εξερεύνηση του Διαστήματος]

Κείμενο I: Γιατί είναι σκόπιμη η εξερεύνηση του Διαστήματος

     Ενίοτε μας τίθεται από το κοινό το ερώτημα «Γιατί να δαπανούμε χρόνο, προσπάθεια και χρήμα για την εξερεύνηση του Διαστήματος, όταν υπάρχουν τόσα καθημερινά προβλήματα στη Γη που χρειάζονται αυτούς τους πόρους;». Η απάντηση είναι τριπλή. Πρώτον, επειδή από τη φύση μας είμαστε περίεργοι. Οποιαδήποτε ενέργεια που ξεπερνά την αυτοσυντήρηση, οφείλεται καταρχήν στην πνευματική ανησυχία του ανθρώπου. Δεύτερον, επειδή το Διάστημα είναι ένα πρώτης τάξεως παρατηρητήριο για την κατανόηση και προστασία του πλανήτη μας. Θυμίζουμε τη διαπίστωση της μείωσης του στρώματος όζοντος από δορυφορικές μετρήσεις. Τρίτον, και εδώ θα σταθούμε περισσότερο, επειδή υπάρχει ανάγκη επέκτασης του ζωτικού χώρου της ανθρωπότητας.

     Εύλογη είναι ίσως η επόμενη απορία: μα πρέπει να επεκτείνουμε κι άλλο τον ζωτικό μας χώρο; Δεν μας αρκεί η Γη; Δυστυχώς δεν μας αρκεί για τρεις σημαντικούς λόγους.     

     Αν τα επιτεύγματα της ιατρικής συνεχιστούν, θα έχουμε δύο βαρυσήμαντα αποτελέσματα: μείωση της θνησιμότητας και αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Αυτά τα ομολογουμένως θετικά αποτελέσματα θα οδηγούν σε ολοένα και μεγαλύτερο παγκόσμιο πληθυσμό, ο οποίος θα αντιμετωπίσει προβλήματα χώρου, κατοικίας και διατροφής. Ας σημειώσουμε ότι η επέκταση των οικισμών/πόλεων γίνεται εις βάρος των εκτάσεων που είναι διαθέσιμες για την παραγωγή τροφής. Συνεπώς η πληθυσμιακή αύξηση επηρεάζει με διπλό τρόπο το επισιτιστικό πρόβλημα: αυξάνοντας τις ανάγκες και μειώνοντας τις διαθέσιμες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

     Αλλά ακόμη κι αν η παραγωγή τροφής συνεχίσει να αυξάνεται και αυτή με νέες τεχνολογίες και καταφέρει να αντεπεξέλθει στις ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού, οι υπόλοιποι φυσικοί πόροι που είναι απαραίτητοι για τον πολιτισμό μας (ενέργεια και, κυρίως, οι -μη ανανεώσιμες- πρώτες ύλες) θα είναι μάλλον απίθανο να συνεχίσουν να επαρκούν. Ως εκ τούτου, η ανθρωπότητα θα αναγκαστεί να αποικίσει άλλους πλανήτες, όπως ακριβώς στο παρελθόν αποίκισε άλλες περιοχές της Γης. Ας θυμηθούμε τον αποικισμό της Μικράς Ασίας, της δυτικής Μεσογείου και της νότιας Ιταλίας από τους αρχαίους Έλληνες μέχρι τον αποικισμό-κατάκτηση του Νέου Κόσμου από τους Ευρωπαίους. Μάλιστα, η περίπτωση της Αυστραλίας μπορεί να θεωρηθεί παράδειγμα επιτυχημένης μετατροπής ενός άγονου και αφιλόξενου κόσμου σε τόπο βιώσιμης ανάπτυξης. Ενώ στην Αυστραλία δεν υπήρχαν ούτε ενδημικά φυτά κατάλληλα για γεωργία ούτε ζώα που θα μπορούσαν να γίνουν οικόσιτα και κατά συνέπεια η ήπειρος αυτή δεν μπορούσε να συντηρήσει πολυάριθμες κοινωνίες, η κατάσταση άλλαξε με την εισαγωγή φυτών και ζώων από την Ευρώπη. Το διαστημικό ανάλογο της Αυστραλίας είναι προς το παρόν ο Άρης, που, αν και άγονος και αφιλόξενος, έχει το δυναμικό να καταστεί κατοικήσιμος μέσω της μακρόχρονης και πολύπλοκης διαδικασίας της γεωπλασίας.

     Ο δεύτερος λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι ο κίνδυνος καταστροφής του πολιτισμού μας από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια. Τα ανθρωπογενή αίτια είναι τα όπλα μαζικής καταστροφής, αλλά και η αλλοίωση του περιβάλλοντος και του κλίματος από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Το κυριότερο φυσικό αίτιο μείζονος καταστροφής είναι η πρόσκρουση μεγάλου αστεροειδούς ή κομήτη στη Γη. «Μεγάλος» σημαίνει με διάμετρο μερικών χιλιομέτρων. Μια πρόσκρουση τέτοιου μεγέθους εκτιμάται πως συμβαίνει ανά 300 χιλιάδες χρόνια περίπου και βρίσκεται στο κατώφλι της παγκόσμιας καταστροφής. Αν και 300 χιλιάδες χρόνια είναι για τα ανθρώπινα μέτρα ομολογουμένως πολλά, πρόκειται απλώς για μια ενδεικτική χρονική κλίμακα, και φυσικά κανείς δεν γνωρίζει πότε «τελειώνουν»!

     Τέλος, η έσχατη αιτία καταστροφής και κατά συνέπεια λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι η μετατροπή του Ήλιου σε κόκκινο γίγαντα, που λόγω διαστολής θα καταπιεί τη Γη και τους υπόλοιπους πλανήτες του. Αυτό θα συμβεί σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια, αλλά θα συμβεί σίγουρα, ακόμη και αν δεν έχουν συμβεί τα δύο προηγούμενα.

     Η εξερεύνηση του Διαστήματος και η επέκταση της ανθρωπότητας συνδέονται πάντα και με την αναζήτηση ζωής, και μάλιστα νοήμονος ζωής, σε άλλους πλανήτες. Κλείνοντας το άρθρο, θα ήθελα να σχολιάσω πως οι προσδοκίες «συνάντησης» με άλλα νοήμονα όντα είναι μάλλον υπερβολικές. Το σύμπαν είναι αχανές και είναι πολύ πιθανό δύο κόσμοι να «προσπεράσουν» ο ένας τον άλλον επειδή δεν ταυτίζονται τα επίπεδα του τεχνολογικού τους πολιτισμού. Αλλά ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι έρχεται η μέρα που αντικρίζουμε κάποιους εξωγήινους, θεωρώ εξαιρετικά απίθανη τη δυνατότητα επικοινωνίας. Ζούμε χιλιάδες χρόνια δίπλα σε νοήμονα όντα στον δικό μας πλανήτη (εννοώ τα ζώα, άγρια και εξημερωμένα) και η επικοινωνία μας μαζί τους παραμένει από περιορισμένη έως ανύπαρκτη. Αλλά, ακόμη και οι άνθρωποι διαφορετικών φυλών δυσκολεύτηκαν πολύ να επικοινωνήσουν και σε πολλές περιπτώσεις στην Ιστορία αλληλοεξοντώθηκαν (και δυστυχώς αλληλοεξοντώνονται). Εκτιμώ ότι η ανθρωπότητα είναι ακόμη ανώριμη και ανέτοιμη για συνάντηση με άλλες μορφές νοήμονος ζωής. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να κλειστούμε στο καβούκι μας και να αποστρέψουμε το βλέμμα μας από τον ουρανό. Το έσχατο ταξίδι της ανθρωπότητας έξω από τα όρια της γήινης ατμόσφαιρας είναι δύσκολο και θα χρειαστεί προσπάθειες αιώνων για να επιτευχθεί.

Ιωάννης Α. Δαγκλής, Διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Διαστημικών Εφαρμογών & Τηλεπισκόπησης, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (2009, 9 Μαΐου). Γιατί είναι σκόπιμη η εξερεύνηση του διαστήματος.

Ανακτήθηκε από http://www.kathimerini.gr/357418/article/epikairothta/kosmos/

giati-einai-skopimh-h-e3ereynhsh-toy-diasthmatos (διασκευή)

Κείμενο ΙΙ: Το τραγούδι του χιλμπίλη

Παρά τις προσπάθειες της γιαγιάς, παρά τ’ αναρίθμητα κηρύγματά της που λίγο-πολύ έλεγαν «Μπορείς να καταφέρεις τα πάντα⸱ μην είσαι σαν αυτούς τους μαλάκες που νομίζουν πως η τράπουλα είναι σημαδεμένη σε βάρος τους», εγώ δεν είχα πάρει αυτό το μήνυμα πριν πάω στο στρατό. Το μήνυμα που έπαιρνα απ’ όλους γύρω μου ήταν διαφορετικό: ότι εγώ και οι άνθρωποι σαν εμένα δεν ήμασταν αρκετά καλοί⸱ ότι ο λόγος που το Μίντλταουν δεν έστελνε φοιτητές στα κορυφαία πανεπιστήμια της χώρας ήταν κάποιο έμφυτο ή πολιτισμικό ελάττωμά μας. Δεν μπορούσα ν’ αντιληφθώ πόσο καταστροφική ήταν αυτή η νοοτροπία μέχρι να την αποτινάξω από πάνω μου. Το Σώμα Πεζοναυτών την αντικατέστησε με μια άλλη νοοτροπία, μια νοοτροπία που απεχθανόταν τις δικαιολογίες. «Δώσε ό,τι έχεις μέσα σου» ήταν η φράση που ακούγαμε διαρκώς, στα μαθήματα και στις προπονήσεις. Όταν κατάφερα για πρώτη φορά να τρέξω 5 χιλιόμετρα, είχα ελαφρά εντυπωσιαστεί από τη μετριότατη επίδοσή μου (25 λεπτά). Τότε, ένας τρομαχτικός εκπαιδευτής με πλησίασε στη γραμμή τερματισμού ουρλιάζοντας «Εφόσον δεν ξερνάς, τεμπελιάζεις! Σταμάτα να τεμπελιάζεις, τεμπελόσκυλο!» Μετά με διέταξε να τρέξω σπριντ την απόσταση ανάμεσα σ’ εκείνον και σ’ ένα δέντρο, ξανά και ξανά. Λίγο πριν πέσω λιπόθυμος, σταμάτησε.  Μού ‘χε κοπεί η ανάσα, δεν μπορούσα να πάρω αέρα. «Έτσι πρέπει να αισθάνεσαι κάθε φορά που τελειώνεις το τρέξιμο!», ούρλιαξε. Στους πεζοναύτες, το να δίνεις ό,τι έχεις μέσα σου ήτανε τρόπος ζωής.

Δε λέω ότι οι φυσικές ικανότητες δεν έχουν σημασία. Προφανώς βοηθάνε. Αλλά είναι μια πολύ δυνατή στιγμή όταν συνειδητοποιείς ότι έχεις δώσει στον εαυτό σου πολύ μικρή αξία, ότι τον πούλησες πολύ φτηνά – ότι με κάποιον τρόπο το μυαλό σου μπέρδεψε την έλλειψη προσπάθειας με την έλλειψη ικανοτήτων. Αυτός είναι ο λόγος που όταν με ρωτάνε ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θ’ άλλαζα στους ανθρώπους της εργατικής τάξης, τους απαντώ: «την αίσθηση ότι οι επιλογές μας δεν έχουν πραγματική σημασία». Το Σώμα Πεζοναυτών μού ξερίζωσε τούτη την αίσθηση όπως ένας χειρουργός αφαιρεί έναν όγκο.

Τζέιμς Ντέιβιντ Βανς, Το τραγούδι του χιλμπίλη, Εκδόσεις ΔΩΜΑ, 2018

ΘΕΜΑ Α

Να παρουσιάσετε συνοπτικά (70-90 λέξεις) τους τρεις λόγους για τους οποίους ο συγγραφέας θεωρεί αναγκαία την επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

1ο Ερώτημα

Διαβάστε προσεκτικά την 5η παράγραφο (Ο δεύτερος λόγος… πότε «τελειώνουν»!) του Κειμένου I και απαντήστε στα ερωτήματα: α) Ποια είναι η άποψη την οποία προσπαθεί να αποδείξει ο συγγραφέας; β) Ποια είναι τα δεδομένα πάνω στα οποία στηρίζει τον ισχυρισμό του; γ) Ποια γενική αρχή (που δε δηλώνεται σαφώς, αλλά υπονοείται) συνδέει τα στοιχεία αυτά με τον αρχικό του ισχυρισμό; δ) Ποιος είναι ο «αντίλογος» στον ισχυρισμό του συγγραφέα και με ποιον τρόπο τον αντιμετωπίζει;

Μονάδες 15

2ο Ερώτημα

α) Σε ποιο κειμενικό είδος (περιγραφή, εξήγηση, οδηγίες, επιχειρηματολογία, αφήγηση) εντάσσεται το άρθρο που σας δόθηκε (Κείμενο I); Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 7

β) Πόσο βέβαιος δείχνει ο συγγραφέας του άρθρου (Κείμενο I) για αυτά που παρουσιάζει στην 7η παράγραφο (Η εξερεύνηση του διαστήματος… προσπάθειες αιώνων για να επιτευχθεί); Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας κάνοντας αναφορά στους τρόπους και τα μέσα πειθούς που αξιοποιεί και στις γλωσσικές επιλογές. Να παρουσιάσετε τουλάχιστον από ένα παράδειγμα για κάθε ένα από τα παραπάνω.

Μονάδες 8

3ο Ερώτημα

Παρατηρήστε στο Κείμενο I το ύφος, τη στίξη, τα ρηματικά πρόσωπα, το είδος του λόγου (ονοματικός – ρηματικός), το μήκος των προτάσεων και το είδος της σύνδεσής τους. Σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε;

Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ

Να σχολιάσετε εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το Κείμενο II, που κρίνετε πιο σημαντικό. Να τεκμηριώσετε τη θέση σας. (150-200 λέξεις)  

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Σε μια επιστολή σας προς τον συγγραφέα -έκτασης περίπου 350 λέξεων- καλείστε να υιοθετήσετε αντίθετη θέση από τη δική του και να αντικρούσετε τα επιχειρήματά του. Στόχος σας να διαφανεί πως αξίζει να επικεντρώσουμε την προσπάθειά μας στη διαφύλαξη της γης.

Μονάδες 30

Ενδεικτικές απαντήσεις

ΘΕΜΑ Α

Η επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων κρίνεται αναγκαία κατ’ αρχάς διότι χάρη στα επιτεύγματα της ιατρικής είναι πιθανό να αυξηθεί το προσδόκιμο ζωής και να μειωθεί η θνησιμότητα, με αποτέλεσμα να διευρυνθούν σημαντικά οι επισιτιστικές και στεγαστικές ανάγκες. Επιπλέον, είναι σαφής ο κίνδυνος καταστροφής του ανθρώπινου πολιτισμού είτε εξαιτίας της μόλυνσης του περιβάλλοντος είτε εξαιτίας των όπλων μαζικής καταστροφής. Ο κίνδυνος αυτός ενδέχεται, επιπροσθέτως, να προκύψει είτε από την πρόσκρουση κάποιου μεγάλου αστεροειδούς στη γη είτε λόγω της αναπόφευκτης μετατροπής του ήλιου σε κόκκινο γίγαντα που κατά τη διαστολή του θα αφανίσει όλους τους γύρω του πλανήτες.  

ΘΕΜΑ Β

1ο Ερώτημα

α) Στο πλαίσιο τους πέμπτης παραγράφου ο συγγραφέας επιχειρεί να αποδείξει πως είναι αναγκαία η επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων σε άλλους πλανήτες, διότι υπάρχει ο κίνδυνος να καταστραφεί ο πολιτισμός στη γη είτε από φυσικά αίτια είτε εξαιτίας της δράσης των ίδιων των ανθρώπων.

β) Η άποψη αυτή του συγγραφέα στηρίζεται, από τη μία, στο γεγονός ότι η δράση των ανθρώπων είναι πολλαπλώς φθοροποιός, καθώς μπορεί να οδηγήσει τον ανθρώπινο πολιτισμό στην καταστροφή αιφνιδίως μέσω των όπλων μαζικής καταστροφής ή σταδιακά λόγω της υπονόμευσης του φυσικού περιβάλλοντος και κατ’ επέκταση του κλίματος. Από την άλλη, ο συγγραφέας επικαλείται το ενδεχόμενο πρόσκρουσης ενός μεγάλου αστεροειδούς ή κομήτη στη Γη, κάτι που θα καταστρέψει συνολικά τον ανθρώπινο πολιτισμό.

γ) Το ενδεχόμενο να καταστραφεί ο ανθρώπινος πολιτισμός από φυσικά ή από ανθρωπογενή αίτια υπακούει στη γενικότερη αρχή πως καθετί έχει αρχή και τέλος. Υπ’ αυτή την έννοια ο συγγραφέας θεωρεί δεδομένη την καταστροφή της ανθρωπότητας, ανεξάρτητα από το πώς αυτή θα προκύψει, εφόσον τίποτε δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα.

δ) Η επισήμανση του συγγραφέα πως ανά 300 χιλιάδες χρόνια γίνεται πρόσκρουση της γης με κάποιο μεγάλο κομήτη ή αστεροειδή, δημιουργεί τον αντίλογο πως ένα τέτοιο γεγονός απέχει πάρα πολλά χρόνια, ώστε να προκαλεί ανησυχία. Σ’ αυτό τον αντίλογο ο συγγραφέας αντιπαραθέτει τις παρατηρήσεις πως αφενός αυτό το χρονικό διάστημα είναι απλώς ενδεικτικό -οπότε μπορεί να συμβεί και νωρίτερα- και αφετέρου πως δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πότε «τελειώνουν» τα 300 χιλιάδες χρόνια, εφόσον δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς έγινε η προηγούμενη μεγάλη πρόσκρουση.

2ο Ερώτημα

α) Το άρθρο αυτό εντάσσεται στο κειμενικό είδος της επιχειρηματολογίας, εφόσον ο συγγραφέας επιχειρεί να πείσει τους αναγνώστες σχετικά με την ορθότητα της άποψής του.

Η δομή της επιχειρηματολογίας: Παρατηρούμε, ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τη δομή του κειμένου πως αυτό ξεκινά με τον βασικό ισχυρισμό -αποδεικτέα θέση- του συγγραφέα, ότι, δηλαδή, είναι απαραίτητη η εξερεύνηση του διαστήματος παρά το γεγονός ότι προϋποθέτει τη δαπάνη χρόνου, χρήματος και προσπάθειας, κι ό,τι ακολουθεί είναι τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια που υποστηρίζουν τον ισχυρισμό αυτό.

Η ρητορική της επιχειρηματολογίας: Η χρήση, μάλιστα, πληθώρας επιχειρημάτων και τεκμηρίων σε όλη την έκταση του κειμένου, συνιστά την πλέον σαφή ένδειξη πως πρόκειται για ένα κείμενο επιχειρηματολογίας. Ενδεικτικό, για παράδειγμα, είναι το πρώτο επιχείρημα που αξιοποιεί προκειμένου να στηρίξει την άποψή του πως είναι αναγκαία η επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων: «Αν τα επιτεύγματα της ιατρικής συνεχιστούν, θα έχουμε δύο βαρυσήμαντα αποτελέσματα: μείωση της θνησιμότητας και αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Αυτά τα ομολογουμένως θετικά αποτελέσματα θα οδηγούν σε ολοένα και μεγαλύτερο παγκόσμιο πληθυσμό, ο οποίος θα αντιμετωπίσει προβλήματα χώρου, κατοικίας και διατροφής.». Ενώ, συχνή είναι και η χρήση τεκμηρίων, όπως η ιστορική αναφορά στον εποικισμό της Μικράς Ασίας, της δυτικής Μεσογείου και της νότιας Ιταλίας από τους αρχαίους Έλληνες.

Η γλώσσα της επιχειρηματολογίας: Σε ό,τι αφορά τη γλώσσα του κειμένου, διαπιστώνουμε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

- Σαφήνεια στη διατύπωση με ακριβή χρήση του λεξιλογίου και κυριολεξίες π.χ. «Ο δεύτερος λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι ο κίνδυνος καταστροφής του πολιτισμού μας από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια.»

- Χρήση ειδικών όρων, προκειμένου να αποδοθούν με ακρίβεια επιστημονικές πτυχές του θέματος π.χ. «Τέλος, η έσχατη αιτία καταστροφής και κατά συνέπεια λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι η μετατροπή του Ήλιου σε κόκκινο γίγαντα, που λόγω διαστολής θα καταπιεί τη Γη και τους υπόλοιπους πλανήτες του.»

- Χρήση αποφαντικών -δηλωτικών- προτάσεων π.χ. «Η εξερεύνηση του Διαστήματος και η επέκταση της ανθρωπότητας, συνδέονται πάντα και με την αναζήτηση ζωής, και μάλιστα νοήμονος ζωής, σε άλλους πλανήτες.»

- Χρήση ονοματοποίησης π.χ. «η έσχατη αιτία καταστροφής και κατά συνέπεια λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου»

- Χρήση ερωτημάτων προκειμένου να διασφαλιστεί η εσωτερική συνοχή του κειμένου, καθώς και να παρουσιαστούν με σαφήνεια οι συλλογισμοί του συγγραφέα π.χ. «Εύλογη είναι ίσως η επόμενη απορία: μα πρέπει να επεκτείνουμε κι άλλο τον ζωτικό μας χώρο; Δεν μας αρκεί η Γη; Δυστυχώς δεν μας αρκεί για τρεις σημαντικούς λόγους.»

- Αξιοποίηση επιστημικής και δεοντικής τροπικότητας. Επιστημική: Απλή οριστική έγκλιση «Συνεπώς η πληθυσμιακή αύξηση επηρεάζει με διπλό τρόπο το επισιτιστικό πρόβλημα: αυξάνοντας τις ανάγκες και μειώνοντας τις διαθέσιμες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.», χρήση επιρρημάτων που δηλώνουν βεβαιότητα «Αυτό θα συμβεί σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια, αλλά θα συμβεί σίγουρα, ακόμη και αν δεν έχουν συμβεί τα δύο προηγούμενα.». Δεοντική: «Τρίτον, και εδώ θα σταθούμε περισσότερο, επειδή υπάρχει ανάγκη επέκτασης του ζωτικού χώρου της ανθρωπότητας.»

- Χρήση διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων που δηλώνουν την εξαγωγή συμπεράσματος (συνεπώς, ως εκ τούτου, κατά συνέπεια), αλλά και εμφανή σύνδεση των επιμέρους δεδομένων με τη σχέση αιτίου και αποτελέσματος (θα έχουμε δύο βαρυσήμαντα αποτελέσματα, αυτά τα ομολογουμένως θετικά αποτελέσματα θα οδηγούν, η ανθρωπότητα θα αναγκαστεί, το κυριότερο φυσικό αίτιο).

β) Στην 7η παράγραφο ο συγγραφέας σχολιάζει τις προσδοκίες «συνάντησης» των ανθρώπων με άλλα νοήμονα όντα, επισημαίνοντας πως τις θεωρεί «μάλλον υπερβολικές». Η θέση του συγγραφέα είναι αρνητική απέναντι σ’ ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ωστόσο, δεν επιθυμεί να φανεί απόλυτος ή δογματικός, γι’ αυτό και επιλέγει να την παρουσιάσει με υψηλό βαθμό βεβαιότητας μεν, αλλά όχι με τρόπο που να δηλώνει πως είναι απόλυτα βέβαιος. Χρησιμοποιεί, έτσι, εκφράσεις που φανερώνουν έλλειψη δογματικότητας, όπως «είναι πολύ πιθανό», «θεωρώ εξαιρετικά απίθανη», καθώς και ρήματα σε πρώτο πρόσωπο, ώστε να είναι σαφές πως τα όσα αναφέρει αποτελούν προσωπική του άποψη, όπως «θεωρώ», «εκτιμώ».

Φροντίζει, πάντως, να στηρίξει τον ισχυρισμό του χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και τεκμήρια, όπως και λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες που απευθύνονται κυρίως στο συναίσθημα των αναγνωστών.

Ειδικότερα, ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σχετίζεται με το πόσο δύσκολη, αν όχι ανέφικτη, θα είναι η δυνατότητα επικοινωνίας των ανθρώπων με τους εξωγήινους. Εφόσον, όπως αναφέρει, οι άνθρωποι συνυπάρχουν χιλιάδες χρόνια τώρα με άλλα νοήμονα όντα, τα ζώα, κι ακόμη δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί τους, κάτι ανάλογο θα συμβεί και στην -υποθετική- περίπτωση που συναντήσουν εξωγήινα όντα. Το επιχείρημα αυτό, μάλιστα, το στηρίζει με ένα τεκμήριο, την αναφορά σε ποικίλες συναντήσεις, που έχει να αναδείξει η ιστορία, μεταξύ διαφορετικών φυλών, κατά τις οποίες αφενός η επικοινωνία μεταξύ τους υπήρξε πολύ δύσκολη και αφετέρου οι άνθρωποι αυτοί οδηγήθηκαν στην αλληλοεξόντωση.

Το παρενθετικό σχόλιο (και δυστυχώς αλληλοεξοντώνονται) αποσκοπεί στο να προβληματίσει τους αναγνώστες σχετικά με το πόσο δύσκολο είναι στους ανθρώπους να επικοινωνήσουν ακόμη και μεταξύ τους. Η χρήση του επιρρήματος «δυστυχώς» λειτουργεί ως μέσο επίκλησης στο συναίσθημα των αναγνωστών.

3ο Ερώτημα

Ο συντάκτης του Κειμένου I, Ιωάννης Α. Δαγκλής, ως Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διαστημικών Εφαρμογών & Τηλεπισκόπησης, καλείται να παρουσιάσει με πιο απλό -εκλαϊκευτικό- τρόπο ένα επιστημονικό στην ουσία του θέμα. Ειδικότερα, με αφορμή σχετικά ερωτήματα πολιτών, συντάσσει το άρθρο αυτό επιχειρώντας να εξηγήσει τη σκοπιμότητα της εξερεύνησης του Διαστήματος. Η χρήση σε αυτό του α΄ πληθυντικού προσώπου (είμαστε περίεργοι, θυμίζουμε τη διαπίστωση, εδώ θα σταθούμε περισσότερο κ.ά.), όπως κι η αξιοποίηση στα περισσότερα σημεία μικροπερίοδου λόγου (Η απάντηση είναι απλή. Πρώτον, επειδή από τη φύση μας είμαστε περίεργοι), διαμορφώνουν ένα οικείο ύφος, έστω κι αν λόγω του θέματος ο συγγραφέας αναγκάζεται να καταφύγει και στη χρήση εκτενέστερων και πιο σύνθετων περιόδων.

Πέρα από το οικείο ύφος, ένα ακόμη στοιχείο που φανερώνει την πρόθεση του συγγραφέα να προσεγγίσει με εύληπτο και σαφή τρόπο το θέμα του είναι η αξιοποίηση των σημείων στίξης. Προκειμένου να γίνει εξαρχής κατανοητό το θέμα του θέτει ερωτήματα στα οποία αμέσως μετά απαντά ο ίδιος, με ξεκάθαρα δομημένο λόγο (Η απάντηση είναι τριπλή… Πρώτον, Δεύτερον, Τρίτον… δεν μας αρκεί για τρεις σημαντικούς λόγους). Χρησιμοποιεί άνω και κάτω τελεία για να παραθέσει τα αποτελέσματα μιας κατάστασης (θα έχουμε δύο βαρυσήμαντα αποτελέσματα:), παρενθέσεις για να αποσαφηνίσει ορισμένες αναφορές του, όπως για παράδειγμα τους απαραίτητους φυσικούς πόρους που θα βρεθούν σε έλλειψη (ενέργεια και, κυρίως, οι -μη ανανεώσιμες- πρώτες ύλες) ή για να εντάξει στο κείμενό του κάποιο σχόλιο (και δυστυχώς αλληλοεξοντώνονται), εισαγωγικά για να δηλώσει πως χρησιμοποιεί κάποιες λέξεις με μεταφορικό τρόπο ή για να τονίσει τη σημασία τους («Μεγάλος», «συνάντησης», «προσπεράσουν»).

Ο λόγος του συγγραφέα είναι κυρίως ρηματικός, προκειμένου να δηλώνονται με σαφήνεια οι ενέργειες που οδηγούν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα και να αποκτά το νόημα την αναγκαία σαφήνεια (Ως εκ τούτου, η ανθρωπότητα θα αναγκαστεί να αποικίσει άλλους πλανήτες…). Σε αρκετά σημεία, πάντως, είναι εμφανής κι η χρήση του ονοματικού λόγου, η οποία είναι αλληλένδετη με το επιστημονικό περιεχόμενο του κειμένου (η αλλοίωση του περιβάλλοντος και του κλίματος από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις… μείωση της θνησιμότητας και αύξηση του προσδόκιμου ζωής… η έσχατη αιτία καταστροφής και κατά συνέπεια λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου κ.ά.).

Σε ό,τι αφορά τη σύνδεση των προτάσεων, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κύριες προτάσεις, όταν παρουσιάζει επιστημονικά δεδομένα, προκειμένου να προσδώσει στο λόγο του λιτότητα και την πάντοτε επιδιωκόμενη σαφήνεια (Ο δεύτερος λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι ο κίνδυνος καταστροφής του πολιτισμού μας από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια. Τα ανθρωπογενή αίτια είναι τα όπλα μαζικής καταστροφής, αλλά και η αλλοίωση του περιβάλλοντος και του κλίματος από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Το κυριότερο φυσικό αίτιο μείζονος καταστροφής είναι η πρόσκρουση μεγάλου αστεροειδούς ή κομήτη στη Γη.). Χρησιμοποιεί, όμως, δευτερεύουσες προτάσεις, όταν θέλει να φανερώσει μέσω της επιρρηματικής τους φύσης, τις ιδιαίτερες νοηματικές σχέσεις μεταξύ των επιμέρους στοιχείων που παρουσιάζει. Έχουμε, έτσι, αιτιολογικές προτάσεις, όταν θέλει να εξηγήσει γιατί συμβαίνει ή πρέπει να συμβεί κάτι (Δεύτερον, επειδή το Διάστημα είναι ένα πρώτης τάξεως παρατηρητήριο…), παραχωρητικές προτάσεις, όταν θέλει να δείξει πως λαμβάνει υπόψη του τον πιθανό αντίλογο σε όσα ο ίδιος ισχυρίζεται (ακόμη κι αν η παραγωγή τροφής συνεχίσει να αυξάνεται… ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι έρχεται η μέρα που αντικρίζουμε κάποιους εξωγήινους), εναντιωματικές προτάσεις για να τονίσει τη δυνατότητα να ανατραπούν κάποια δεδομένα ή πως δεν θα πρέπει να θεωρούμε κάτι ως απίθανο (Ενώ στην Αυστραλία δεν υπήρχαν ούτε ενδημικά φυτά κατάλληλα για γεωργία… αν και άγονος και αφιλόξενος… αν και 300 χιλιάδες χρόνια είναι για τα ανθρώπινα μέτρα ομολογουμένως πολλά…).

Σε ό,τι αφορά το μήκος των προτάσεων, αν και βασική προσπάθεια του συγγραφέα είναι να παρουσιάζει με σαφήνεια τις σκέψεις του, χρησιμοποιώντας στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου σύντομες ή σχετικά σύντομες προτάσεις (Δεν μας αρκεί η Γη; Δυστυχώς δεν μας αρκεί για τρεις σημαντικούς λόγους), αναγκάζεται, ωστόσο, να αξιοποιήσει και κάποιες εκτενέστερες περιόδους, κυρίως όταν παρουσιάζει κάποιο παράδειγμα ή κάποιο συλλογισμό που χρειάζεται περισσότερες λεπτομέρειες για να διαφανεί πιο ξεκάθαρα το νόημά του (Ενώ στην Αυστραλία δεν υπήρχαν ούτε ενδημικά φυτά κατάλληλα για γεωργία ούτε ζώα που θα μπορούσαν να γίνουν οικόσιτα και κατά συνέπεια η ήπειρος αυτή δεν μπορούσε να συντηρήσει πολυάριθμες κοινωνίες, η κατάσταση άλλαξε με την εισαγωγή φυτών και ζώων από την Ευρώπη.)

Σε ό,τι αφορά τα ρηματικά πρόσωπα ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό για να προσδώσει στο κείμενό του ύφος οικειότητας και να υποδείξει πως το ζήτημα αυτό αφορά συνολικά τους ανθρώπους. Χρησιμοποιεί, συνάμα, το α΄ ενικό, για να φανερώσει πως κάποιες απόψεις και εκτιμήσεις αποτελούν προσωπικές του θέσεις, αλλά και το γ΄πρόσωπο, όταν καταγράφει αντικειμενικού χαρακτήρα πληροφορίες και επιστημονικά δεδομένα.

ΘΕΜΑ Γ

Το πιο σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, θέμα είναι αυτό που σχετίζεται με την εσφαλμένη εντύπωση των ατόμων από φτωχότερα κοινωνικά στρώματα πως δεν μπορούν να επιτύχουν κάτι σημαντικό στη ζωή τους, επειδή ξεκινούν από χαμηλότερο σημείο. Το θέμα αυτό αναδεικνύεται σε α΄ πρόσωπο από τον αυτοδιηγητικό αφηγητή με βάση τις δικές του εμπειρίες. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, χρειάστηκε να βιώσει την απαιτητική διαδικασία της στρατιωτικής θητείας για να αντιληφθεί πως είναι ικανός για πολύ περισσότερα απ’ όσα νόμιζε. Το μήνυμα, άλλωστε, που λάμβανε προηγούμενα από τους άλλους γύρω του ήταν πως οι άνθρωποι σαν αυτόν δεν είναι «αρκετά καλοί», έστω κι αν η γιαγιά του προσπαθούσε να τον πείσει για το αντίθετο και του τόνιζε με μια εύστοχη μεταφορική έκφραση να μην επηρεάζεται από εκείνους που θεωρούν πως είναι εξαρχής αδικημένοι (πως η τράπουλα είναι σημαδεμένη σε βάρος τους). Η πίεση της στρατιωτικής εκπαίδευσης και το βασικό σύνθημα των Πεζοναυτών: «Δώσε ό,τι έχεις μέσα σου», θα τον κάνουν να συνειδητοποιήσει το πόσο επιζήμια είναι η έλλειψη αυτοπεποίθησης. Ο ήρωας κατανοεί πως η κυρίαρχη αίσθηση των ανθρώπων της εργατικής τάξης ότι οι επιλογές τους δεν έχουν σημασία, εφόσον η ζωή τους είναι προδιαγεγραμμένη, έχει ολέθριες συνέπειες για το μέλλον τους. Νιώθει, έτσι, ευγνωμοσύνη για το γεγονός ότι γλίτωσε από αυτή, όπως εμφατικά το αποδίδει με μια παρομοίωση: «Το Σώμα των Πεζοναυτών μού ξερίζωσε τούτη την αίσθηση, όπως ένας χειρουργός αφαιρεί έναν όγκο».

ΘΕΜΑ Δ

Αξιότιμε κ. Δαγκλή

     Με αφορμή το άρθρο σας σχετικά με τη σκοπιμότητα της εξερεύνησης του διαστήματος, θα ήθελα, ως νέος που ανησυχεί για το περιβάλλον και το μέλλον του πλανήτη μας, να σας εκφράσω ορισμένες σκέψεις και ενστάσεις μου. Αν και προφανώς σέβομαι απεριόριστα τις απόψεις σας, διαφωνώ με τη λογική της επένδυσης χρημάτων σε μια μελλοντική μετεγκατάσταση σε άλλο πλανήτη, εφόσον κάτι τέτοιο σημαίνει πως έχουμε ήδη αποφασίσει ότι η Γη είναι καταδικασμένη.

     Μεταξύ των λόγων που αναφέρετε ότι καθιστούν αναγκαία την επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων, είναι και η πιθανή καταστροφή του πολιτισμού μας από ανθρωπογενή αίτια. Ένα πιθανό ενδεχόμενο, όπως επισημαίνετε, είναι η καταστροφή να προκύψει λόγω της αλλοίωσης του περιβάλλοντος και του κλίματος, εξαιτίας της ζημιογόνου δράσης των ανθρώπων. Ο κίνδυνος αυτός είναι σαφώς ήδη ορατός, γι’ αυτό και θεωρώ πως οφείλουμε, όχι να στρέψουμε το βλέμμα μας σε άλλους μακρινούς πλανήτες, αλλά να εντείνουμε την προσπάθεια και την αποφασιστικότητά μας, ώστε να διασωθεί ο δικός μας. Οι επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα να μας υποδείξουν τις ουσιώδεις εκείνες αλλαγές που οφείλουμε να κάνουμε, προκειμένου να αντιστραφεί η αρνητική πορεία που ακολουθούμε. Θα εξαρτάται ύστερα από εμάς το να αποδείξουμε έμπρακτα ότι πραγματικά θέλουμε να διασώσουμε τον πλανήτη μας.

     Αναφέρεστε, επίσης, στο γεγονός ότι η Γη κινδυνεύει να καταστραφεί από εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι η πρόσκρουση με κάποιο αστεροειδή ή η μετατροπή του Ήλιου σε κόκκινο γίγαντα. Τα ενδεχόμενα αυτά, ωστόσο, δεν θα πρέπει να αποτελέσουν λόγο για την παροχή πρόσθετης ή αυξημένης χρηματοδότησης στις έρευνες του διαστήματος, εφόσον αφορούν το απώτατο μέλλον. Είναι, νομίζω, προτιμότερο να χρηματοδοτηθούν έρευνες και δράσεις που σχετίζονται με τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων του παρόντος, αλλά και του άμεσου μέλλοντος. Για παράδειγμα, όπως τονίζετε, σύντομα οι αστικοί χώροι δεν θα επαρκούν για τη στέγαση των ανθρώπων. Γιατί, λοιπόν, να μη δαπανηθούν χρήματα στη δημιουργία νέων πόλεων σε περιοχές που η τεχνογνωσία του παρελθόντος είχε απορρίψει ως μη κατάλληλες;  

     Έχω, συνάμα, την πεποίθηση πως ο χρόνος και οι οικονομικοί πόροι που θα απαιτηθούν για την μετατροπή του Άρη ή κάποιου άλλου πλανήτη σε φιλόξενο για τους ανθρώπους χώρο, θα απέδιδαν πολύ περισσότερα αν επενδύονταν στον πλανήτη που ήδη έχουμε. Εφόσον είναι εφικτή η τόσο δραστική αλλαγή στο περιβάλλον του Άρη, γιατί να θεωρούμε μη διασώσιμη τη Γη;

Με εκτίμηση