Αρχές Φιλοσοφίας: Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον (ασκήσεις σχολικού)

 
Αρχές Φιλοσοφίας: Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον (ασκήσεις σχολικού)
 
1. Θεωρείτε προϋπόθεση της οικολογικής ηθικής την αμφισβήτηση του ανθρωποκεντρικoύ κοσμοειδώλου και γιατί;
 
Θεωρώ πως η πλήρης αναθεώρηση του ανθρωποκεντρικού κοσμοειδώλου είναι απολύτως αναγκαία, προκειμένου να αποδοθεί στο φυσικό περιβάλλον και στα ζώα  ο απαιτούμενος σεβασμός. Όσο, άλλωστε, ο άνθρωπος συνεχίζει να αντιμετωπίζει καθετί γύρω του με βάση τις δικές του ανάγκες και το δικό του συμφέρον τόσο θα επιδεινώνεται η ήδη επιβαρυμένη κατάσταση του οικοσυστήματος. Χρειάζεται να αποδεχτούν οι άνθρωποι πως αποτελούν μέρος μόνο -κι όχι το σημαντικότερο- του συνολικού οικοσυστήματος, για να αλλάξουν στον απαιτούμενο βαθμό τη στάση τους απέναντι στη φύση. Ο μέχρι τώρα επιζήμιος ανθρωποκεντρισμός θα μπορούσε, πάντως, να λειτουργήσει υπέρ του φυσικού περιβάλλοντος, αν παρουσιαστεί με τη δέουσα αποτελεσματικότητα το πόσο κινδυνεύει πλέον η ανθρώπινη παρουσία εξαιτίας του κλονισμού που έχει επέλθει στην οικολογική ισορροπία. Ίσως, κατ’ αυτό τον τρόπο, σκεπτόμενοι εγωκεντρικά -εκ νέου- οι άνθρωποι λαμβάναν τα αναγκαία μέτρα για να σώσουν πρωτίστως τον εαυτό τους.
Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, δεν υπάρχει δυνατότητα να διατηρηθεί για καιρό ακόμη η στάση εκμετάλλευσης και αδιαφορίας απέναντι στη φύση, χωρίς να κληθούν οι άνθρωποι να πληρώσουν βαρύτατο αντίτιμο για την αλαζονική συμπεριφορά τους απέναντι στο περιβάλλον και στα ζώα. 
 
2. Ποιοι ηθικοί περιορισμοί επιβάλλονται στους ανθρώπους από τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι οι ίδιοι δεν αποτελούν παρά ένα μικρό τμήμα της βιόσφαιρας, που περιλαμβάνει επιπλέον μη ανθρώπινα όντα;
 
Η μέχρι τώρα πορεία του ανθρώπου ως «ιδιοκτήτη» της γης και του φυσικού περιβάλλοντος έχει προκαλέσει πλήθος σημαντικότατων προβλημάτων, όπως είναι ο οριστικός αφανισμός πολλών ειδών ζώων. Με την επεκτατική και απερίσκεπτα παρεμβατική του τάση έχει οικειοποιηθεί και έχει αλλοιώσει τον χώρο διαβίωσης και ανάπτυξης πολλών άλλων μορφών ζωής είτε πρόκειται για ζώα είτε για φυτά. Με τη συνειδητοποίηση -και την αποδοχή-, επομένως, του γεγονότος πως οι άνθρωποι δεν συνιστούν παρά ένα μικρό μόνο τμήμα της βιόσφαιρας τίθενται ουσιώδεις ηθικοί περιορισμοί στη δράση τους. Καλούνται, δηλαδή, οι άνθρωποι να μελετήσουν διεξοδικά το πώς η καθημερινή δραστηριότητά τους επηρεάζει τη ζωή των άλλων όντων της γης, ώστε να αλλάξουν ή ακόμη και να διακόψουν τις δράσεις εκείνες που έχουν επιβαρυντικό αντίκτυπο στην ομαλή λειτουργία του οικοσυστήματος.
Επί της ουσίας, βέβαια, αν οι άνθρωποι ήθελαν να περιορίσουν δραστικά τον αρνητικό αντίκτυπο των δραστηριοτήτων τους -ιδίως των οικονομικών- θα έπρεπε να αναθεωρήσουν πλήρως τον τρόπο με τον οποίο «αξιοποιούν» τη φύση για να αποκομίσουν οικονομικά κέρδη, κάτι που μοιάζει δυσεπίτευκτο στο άμεσο μέλλον. Ως εκ τούτου, θα ήταν τουλάχιστον επωφελές να ξεκινήσουν από μικρότερης έκτασης αλλαγές, ώστε σταδιακά και σε βάθος χρόνου να είναι σε θέση να βελτιώσουν γενικότερα τον αντίκτυπο της ανθρώπινης παρουσίας και δράσης στη λειτουργία του οικοσυστήματος.   
 
3. Έστω ότι είστε οπαδός της “ρηχής” οικολογίας. Ποια είναι η θέση σας στο πρόβλημα των δικαιωμάτων των ζώων;
 
Η «ρηχή» οικολογία αποδέχεται πως προκειμένου να επιλυθεί το οικολογικό πρόβλημα είναι αναγκαίο να γίνουν διορθωτικές κινήσεις που θα επιτρέψουν μια πιο ήπια εκμετάλλευση του περιβάλλοντος. Μία από τις κινήσεις αυτές είναι η προστασία των ζώων, εφόσον συνιστούν αδιάσπαστο μέρος της οικολογικής αλυσίδας. Με δεδομένο, ωστόσο, το γεγονός πως η «ρηχή» οικολογία προβλέπει τη διατήρηση του ίδιου οικονομικού μοντέλου, που βασίζεται στη συνεχή οικονομική ανάπτυξη, γίνεται αντιληπτό πως τα δικαιώματα των ζώων δεν μπορούν να λάβουν κεντρική θέση, μιας και οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν τη φύση -στο σύνολό της- ως αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης. Ως εκ τούτου, η προστασία των ζώων θα γίνεται υπό προϋποθέσεις και δεν θα αφορά όλα τα ζώα, καθώς ορισμένα από αυτά είναι στενά συνδεδεμένα είτε με τις οικονομικές δραστηριότητες των ανθρώπων είτε με τη διατροφή τους. Κάποια, επομένως, από τα ζώα θα συνεχίσουν να «θυσιάζονται» προς όφελος των ανθρώπων.  
 
4. Πρέπει, κατά τη γνώμη σας, μια οικοφεμινίστρια να συμμετέχει σε βίαιες ενέργειες για την προστασία του περιβάλλοντος; Αιτιολογήστε την άποψή σας.
 
Ο «οικοφεμινισμός» αναγνωρίζει ως πηγή του συνόλου των σύγχρονων προβλημάτων την «ανδρική» βίαιη, ανταγωνιστική και επιθετική στάση που έθεσε ως κύριο μέλημα την επικράτηση έναντι των «άλλων» είτε αυτοί ήταν οι άλλοι άνθρωποι είτε η ίδια η φύση σε όλο το πολυποίκιλο φάσμα της. Με δεδομένη, άρα, την επιθυμία ανατροπής αυτού του επιθετικού μοντέλου και την επικράτηση μιας ηπιότερης, πιο ευαίσθητης και πιο συνεργατικής προσέγγισης απέναντι στα επιμέρους ζητήματα, θα ήταν οξύμωρο μια οικοφεμινίστρια να καταφύγει σε βίαιες ενέργειες, εφόσον θα ακύρωνε την ιδεολογική βάση της όλης προσπάθειάς της.
 
5. Ένα παλιό οικολογικό σύνθημα λέει: “Τη γη δεν την κληρονομήσαμε από τους πατεράδες μας, τη δανειστήκαμε από τα παιδιά μας”. Ποιες ανησυχίες σχετικά με το περιβάλλον προβάλλει το σύνθημα αυτό;
 
Με το σύνθημα αυτό τονίζεται εμφατικά η ανάγκη διαφύλαξης του περιβάλλοντος, καθώς αυτό δεν υφίσταται για να καλύψει τις ανάγκες και να προσφέρει ζωή στην τρέχουσα μόνο γενιά, αλλά και σε όλες τις μεταγενέστερες. Αν κάθε γενιά αντιμετωπίζει το περιβάλλον ως αποκλειστικά δική της κληρονομιά, αυτό ενέχει τον κίνδυνο μιας απερίσκεπτα υπερβολικής εκμετάλλευσής του με αποτέλεσμα να εξαντληθούν πολύτιμοι φυσικοί πόροι ή ακόμη χειρότερα με αποτέλεσμα τη μη αναστρέψιμη ζημίωση της οικολογικής ισορροπίας. Χρειάζεται, άρα, να έχει κάθε γενιά επίγνωση του γεγονότος πως οφείλει να αντιμετωπίζει με σεβασμό και σύνεση τη γη και το ευρύτερο φυσικό περιβάλλον, ώστε να είναι εφικτή η συνέχιση της ανθρώπινης ζωής σε αυτό. Αν οι άνθρωποι παρασυρθούν από την πλεονεξία τους και την ανάγκη μια ολοένα και εντονότερης οικονομικής ανάπτυξης, τότε η γη δεν θα είναι σε θέση να συντηρήσει τις επόμενες γενιές.
 
6. Ένας ορισμός που έχει προταθεί από οικολόγους για το τι είναι “σκουπίδι”, είναι ο παρακάτω: “Σκουπίδι είναι κάτι που βρίσκεται σε λάθος θέση”. Σχολιάστε τον, αφού πρώτα συμβουλευτείτε τους νόμους της οικολογίας του Μπάρυ Κόμονερ στο ακόλουθο απόσπασμα.
 
Απόσπασμα
Ο Μπάρυ Κόμονερ, στο βιβλίο του Ο κύκλος που κλείνει (εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, κεφ. 2), διατυπώνει τέσσερις νόμους της οικολογίας:
Α) Καθετί είναι στενά συνδεδεμένο με καθετί άλλο. (Τίποτε δηλαδή στη φύση δεν είναι ανεξάρτητο από όλα τα άλλα. Όλα βρίσκονται σε μια διαρκή δυναμική ισορροπία σε ένα τέλειο δίκτυο αλληλοσυνδέσεων.)
Β) Καθετί πρέπει κάπου να καταλήγει ή να αποσκοπεί. (Στη φύση δεν υπάρχουν άχρηστα πράγματα ή σκουπίδια. Το καθετί παίζει τον ρόλο του και κάπου συνεισφέρει.)
Γ) Η φύση γνωρίζει καλύτερα. (Οι φυσικές ισορροπίες είναι αποτέλεσμα χιλιάδων ή και εκατομμυρίων χρόνων πολυποίκιλων διαδικασιών. Ο άνθρωπος είναι προτιμότερο να προσαρμόζεται στις φυσικές διαδικασίες παρά να τις “διορθώνει”. Κάθε σημαντική επέμβαση του ανθρώπου σε ένα φυσικό σύστημα είναι συνήθως καταστροφική.)
Δ) Δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα. (Για κάθε κέρδος που έχουμε από την εκμετάλλευση της φύσης υπάρχουν και αρνητικές επιπτώσεις.)
 
Ενδεικτική απάντηση: Σε ό,τι αφορά τη φύση τίποτε δημιουργημένο από εκείνη δεν είναι περιττό και δεν θεωρείται «σκουπίδι», εφόσον καθετί επιτελεί έναν ορισμένο σκοπό. Ένας κορμός δέντρου, για παράδειγμα, αν αφεθεί να αποσυντεθεί στο φυσικό του χώρο θα λειτουργήσει ως λίπασμα για μια επόμενη σειρά φυτών. Αντιστοίχως, μια πέτρα τοποθετημένη στην κατάλληλη θέση θα καθοδηγήσει τη ροή του νερού προς την αναγκαία κατεύθυνση ή θα αποτελέσει χώρο προστασίας για κάποιο έντομο. Κάθε δημιούργημα της φύσης είναι εν γένει αξιοποιήσιμο από την ίδια και συμβάλλει σε κάποια μορφή ισορροπίας. Το ίδιο, ωστόσο, δεν ισχύει για τα όσα κατασκευάζει ο άνθρωπος, ιδίως όταν αυτά είναι κατασκευασμένα από υλικά που δεν διασπώνται και μπορούν, άρα, να ζημιώσουν με την παρουσία τους το οικοσύστημα. Υπ’ αυτή την έννοια, οι άνθρωποι οφείλουν να μιμούνται τη φύση και το σύστημα αέναης αξιοποίησης των δημιουργημάτων της. Οφείλουν, δηλαδή, να οδηγηθούν στη διαμόρφωση μιας αποτελεσματικής κυκλικής οικονομίας, ώστε καθετί που παύει να έχει χρησιμότητα να ανακυκλώνεται και να μην «απορρίπτεται» ως σκουπίδι. Ένα μεταλλικό αντικείμενο, για παράδειγμα, μπορεί να θεωρηθεί «σκουπίδι» εάν εγκαταλειφθεί σε κάποια χωματερή, ενώ μπορεί να αποτελέσει πρώτη ύλη για κάτι νέο εάν ανακυκλωθεί.