Λατινικά Β΄ Λυκείου: Απαρεμφατική Σύνταξη

Mario Hain 

Λατινικά Β΄ Λυκείου: Απαρεμφατική Σύνταξη

Στα Λατινικά η κύρια πρόταση κρίσεως που εξαρτάται από κάποιο ρήμα (λεκτικό, δοξαστικό, γνωστικό, αισθήσεως σημαντικό) μετατρέπεται σε ειδικό απαρέμφατο (που λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος), μιας κι Λατινική γλώσσα δε διαθέτει δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις.

Κατά τη μετατροπή αυτή πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής:

- Το ρήμα της κύριας πρότασης μετατρέπεται στο απαρέμφατο του κατάλληλου χρόνου. Δηλαδή:

Τα ρήματα χρόνου Ενεστώτα ή Παρατατικού, μετατρέπονται σε απαρέμφατο Ενεστώτα.

Τα ρήματα χρόνου Παρακειμένου ή Υπερσυντελίκου, μετατρέπονται σε απαρέμφατο Παρακειμένου.

Τα ρήματα χρόνου Μέλλοντα ή Συντελεσμένου Μέλλοντα, μετατρέπονται σε απαρέμφατο Μέλλοντα.

- Ιδιαίτερη προσοχή δίνουμε στο Υποκείμενο του Απαρεμφάτου, το οποίο στα Λατινικά δηλώνεται σε Αιτιατική ακόμη κι όταν έχουμε ταυτοπροσωπία (λατινισμός).

Για παράδειγμα, η κύρια πρόταση: Brutus ex vulnere dolore magno cultrum extrahit (Ο Βρούτος με μεγάλο πόνο βγάζει το μαχαίρι από την πληγή), αν εξαρτηθεί από την πρόταση Collatinus tradit (Ο Κολλατίνος διηγείται), θα έχουμε το εξής αποτέλεσμα:

Collatinus tradit Brutum (σε Αιτιατική ως Υπ. Απαρεμφάτου) ex vulnere dolore magno cultrum extrahere (Απαρέμφατο Ενεστώτα)

Παρατηρούμε, λοιπόν, πως οι βασικές αλλαγές είναι η μετατροπή του ρήματος σε απαρέμφατο και η τοποθέτηση του Υποκειμένου του σε Αιτιατική. Ενώ, οι άλλοι όροι της πρότασης παραμένουν ως έχουν, εκτός κι αν υπάρχει ομοιόπτωτος προσδιορισμός του υποκειμένου, ο οποίος θα πρέπει να τεθεί στην ίδια πτώση με το υποκείμενο (αιτιατική).  

Αν στην ίδια πρόταση θέσουμε ως εξάρτηση την κύρια Brutus tradit, δημιουργώντας ταυτοπροσωπία ανάμεσα στο ρήμα εξάρτησης και το απαρέμφατο, θα έχουμε το εξής αποτέλεσμα:

Brutus tradit se ex vulnere dolore magno cultrum extrahere  (Ο Βρούτος διηγείται ότι αυτός βγάζει με μεγάλο πόνο το μαχαίρι από την πληγή)

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου δηλώνεται σε αιτιατική έστω κι αν έχουμε ταυτοπροσωπία (Λατινισμός).

Ο λατινισμός αίρεται όταν το ρήμα εξάρτησης είναι λεκτικό ή δοξαστικό παθητικής φωνής. Στην περίπτωση αυτή το ρήμα εξάρτησης και το απαρέμφατο έχουν το ίδιο υποκείμενο (ταυτοπροσωπία) το οποία τίθεται σε πτώση ονομαστική.

Για παράδειγμα, αν η προηγούμενη πρόταση εξαρτηθεί από τον τύπο fertur (ή dicitur), τότε θα έχουμε το εξής αποτέλεσμα:

Brutus ex vulnere dolore magno cultrum extrahere fertur / dicitur (Φέρεται / Λέγεται ότι ο Βρούτος βγάζει με μεγάλο πόνο το μαχαίρι από την πληγή)

Τα παθητικά ρήματα εξάρτησης είναι προσωπικά και έχουν το ίδιο υποκείμενο με το απαρέμφατο, σε πτώση Ονομαστική (άρση λατινισμού).

Τελικό Απαρέμφατο

Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας, όταν εξαρτώνται από ρήμα κελευστικό, προτρεπτικό, αποτρεπτικό ή βουλητικό, τρέπονται σε Βουλητική Πρόταση (ut + Υποτακτική) ή σε Τελικό Απαρέμφατο (ανάλογα με το ρήμα εξάρτησης).

Προσέχουμε πως με το Τελικό Απαρέμφατο, όταν έχουμε ταυτοπροσωπία, πρέπει να δηλωθεί το Υποκείμενό του σε Αιτιατική, όταν είναι είτε παθητικό είτε το esse (ως συνδετικό).

Κείμενο 19 (XIX) Άσκηση σχολικού βιβλίου

Να μετατραπεί η σύνταξη της πρότασης σε απαρεμφατική∙ ως ρήμα εξάρτησης ενν.: (Sallustius) tradit...

Catilinam improbi viri consecuti sunt (είχαν ακολουθήσει τον Κατιλίνα αχρείοι άντρες)

= Sallustius tradit Catilinam improbos viros consecutos esse [Τρέπουμε το Ρήμα χρόνου Παρακειμένου σε Απαρέμφατο Παρακειμένου, το οποίο τίθεται σε πληθυντικό αρσενικού, ακολουθώντας το γένος και τον αριθμό του υποκειμένου του, και θέτουμε το υποκείμενό του σε Αιτιατική (viros). Προσέχουμε πως και ο επιθετικός προσδιορισμός της λέξης viros ως ομοιόπτωτος θα τραπεί σε Αιτιατική (improbos)]

Catilina ex urbe expulsus est (Ο Κατιλίνας διώχθηκε από την πόλη)

= Sallustius tradit Catilinam ex urbe expulsum esse

Socii Catilinae deprehensi sunt et strangulati sunt (Οι σύντροφοι του Κατιλίνα συνελήφθησαν και στραγγαλίστηκαν)

= Sallustius tradit socios Catilinae deprehensos esse et strangulatos esse

Catilina ab Antonio victus est (Ο Κατιλίνας νικήθηκε από τον Αντώνιο)

= Sallustius tradit Catilinam ab Antonio victum esse

Catilina ab Antonio interfectus est (Ο Κατιλίνας φονεύθηκε από τον Αντώνιο)

= Sallustius tradit Catilinam ab Antonio interfectum esse

Κείμενο 18 (XVIII) Άσκηση σχολικού βιβλίου

Να αλλάξετε τη σύνταξη των παρακάτω προτάσεων σε απαρεμφατική με εξάρτηση από παθητικά ρήματα, όπως dicor (λέγομαι), existimor (θεωρούμαι), nuntior (αναγγέλλομαι), feror (φέρομαι/λέγομαι) κτλ.

π.χ. Hercules boves in eum locum adduxit (Ο Ηρακλής οδήγησε τα βόδια σ’ αυτόν τον τόπο)

= Hercules boves in eum locum adduxisse dicitur (Λέγεται ότι ο Ηρακλής οδήγησε τα βόδια σ’ αυτόν τον τόπο)

Προσέχουμε ότι με παθητικά λεκτικά και δοξαστικά ρήματα έχουμε άρση λατινισμού. Το ρήμα εξάρτησης τίθεται σε αριθμό και πρόσωπο που να συμφωνεί με το υποκείμενό του, το οποίο είναι ίδιο με το υποκείμενο του απαρεμφάτου, και που λόγω ταυτοπροσωπίας τίθεται σε Ονομαστική (άρση λατινισμού).

Romulus urbem Romam condidit (dicor) [Ο Ρωμύλος έκτισε/ίδρυσε τη Ρώμη]

= Romulus urbem Romam condidisse dicitur

Cacus boves quosdam in speluncam traxit (feror) [Ο Κάκος έσυρε μερικά βόδια σε μια σπηλιά]

= Cacus boves quosdam in speluncam traxisse fertur

Hercules gregem aspexit (existimor) [Ο Ηρακλής είδε το κοπάδι]

= Hercules gregem aspexisse existimatur

Boves mugiverunt (mugio 4) (dicor) [Τα βόδια μούγγρισαν]

= Boves mugivisse dicuntur (το ρήμα εξάρτησης τίθεται σε πληθυντικό, ακολουθώντας τον αριθμό του υποκειμένου)

Hercules Cacum interfecit (feror) [Ο Ηρακλής σκότωσε τον Κάκο]

= Hercules Cacum interfecisse fertur

Incolae eius loci Herculem honoraverunt (dicor) [Οι κάτοικοι του τόπου του τίμησαν τον Ηρακλή]

= Incolae eius loci Herculem honoravisse dicuntur