Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε. Μίλτος Σαχτούρης «Ο Ελεγκτής»

Austin Tott

Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε. Μίλτος Σαχτούρης «Ο Ελεγκτής»

Να εξετάσετε τη λειτουργία των δύο βουλητικών προτάσεων που περιέχονται στο ποίημα.

[Οι προτάσεις αυτές αποτελούν τους βασικούς αρμούς του ποιήματος. Συνδέουν τη δεύτερη σκηνική ενότητα με την τρίτη και καθορίζουν το ρόλο του ποιητή και την ευθύνη του απέναντι στους άλλους.]

Μετά την οριοθέτηση του κακοποιημένου ουρανού, όπως αυτή μας δίνεται στην πρώτη ενότητα-εικόνα του ποιήματος, ο ποιητής περνά σε ό,τι αποτελεί το κύριο μέρος της ποιητικής σύνθεσης, στο χρέος δηλαδή του ίδιου του ποιητή. Έτσι, με τις δύο βουλητικές προτάσεις που εντοπίζονται στις αντίστοιχες ενότητες-εικόνες, ο ποιητής προσδιορίζει το ρόλο του και την ευθύνη του απέναντι στους άλλους.

«πρέπει και πάλι να ελέγξω τ’ αστέρια»: Ο ποιητής ως ελεγκτής οφείλει να μεταβεί στο ουράνιο στερέωμα και να ελέγξει τις πολύτιμες αυτές πηγές ελπίδας και προσανατολισμού για τους ανθρώπους. Πρέπει να ελέγξει τα αστέρια, ώστε το φως τους να φτάνει απερίσπαστο στους δοκιμαζόμενους πολίτες που το έχουν ανάγκη.

«πρέπει έστω και με σπασμένα φτερά να πετάω»: Ο ποιητής ως μέλος της κοινωνίας του έχει περάσει τις ίδιες δύσκολες εμπειρίες κι έχει πληγωθεί κι αυτός από το μίσος, τη διαρκή εχθρότητα και τις εσωτερικές αντιπαλότητες. Ωστόσο, γνωρίζει πόσο σημαντική είναι η ευθύνη που έχει απέναντι στους συμπολίτες του και δεν προτίθεται να φανεί κατώτερος των περιστάσεων. Οι άνθρωποι γύρω του έχουν ανάγκη να αντικρίσουν το φως της ελπίδας, έχουν ανάγκη να αντιληφθούν πως όσο σκληρά κι αν δοκιμάζονται υπάρχει ακόμη η δυνατότητα να επουλώσουν τις πληγές τους.

Έχοντας, επομένως, παρουσιάσει την άσχημη κατάσταση του ουρανού -στον οποίο επί της ουσίας καθρεφτίζονται οι δεινές εμπειρίες των ανθρώπων- ο ποιητής μέσω των βουλητικών προτάσεων δίνει τις οφειλόμενες από τον ίδιο ενέργειες, ώστε να προκύψει η αναγκαία αποκατάσταση των πραγμάτων. Συνάμα, σε δομικό επίπεδο οι δύο αυτές προτάσεις λειτουργούν ως συνεκτικοί αρμοί μεταξύ των εικόνων-ενοτήτων του ποιήματος.

Γιατί, κατά τη γνώμη σας, το εγώ του ποιητή αυτονομείται στο ποίημα;

Η ανάγκη της μεσολάβησης ανάμεσα στους ανθρώπους και τον ουρανό, ανάμεσα στην πολλαπλά δοκιμασμένη χώρα και τα αστέρια που με το φως τους παρέχουν την ελπίδα, βαρύνει τον ποιητή, ως έχοντα την ικανότητα να συναισθάνεται τον πόνο και τις προσδοκίες των συνανθρώπων του. Ο ποιητής αντιλαμβάνεται το χρέος που συνοδεύει την τέχνη του, το χρέος που αναλογεί σε κάθε θεράποντα της ποίησης, κι είναι έτοιμος, έστω και με σπασμένα φτερά να το εκπληρώσει. Το εγώ του ποιητή αυτονομείται καθώς ο ποιητής κατέχει ξεχωριστεί θέση στην κοινωνία, με μια ηθική υποχρέωση απέναντι στους συμπολίτες του που δεν μπορεί να εκπληρωθεί από κανέναν άλλο. Αισθητή εδώ η διαφοροποίηση του ποιητικού υποκειμένου από τους άλλους ανθρώπους, υπό την έννοια πως ο ίδιος ως κληρονόμος πουλιών μπορεί να πετά, μπορεί να κινείται σ’ ένα χώρο απρόσιτο για τους άλλους. Ό,τι μπορεί να πραγματοποιήσει ο ποιητής με την ελευθερία που διακρίνει το πνεύμα του, με την αντικειμενική και αποστασιοποιημένη του ματιά πάνω στα πράγματα, δεν μπορεί να γίνει από κανέναν άλλον. Ο ποιητής υιοθετεί ακέραιη την ευθύνη του ελέγχου των αστεριών, και δεν επιχειρεί να τη μοιραστεί με άλλους, θέλοντας έτσι να τονίσει προς τους αναγνώστες του πως κάθε πολίτης, κάθε μέλος της κοινωνίας οφείλει αντιστοίχως να αναλογιστεί την προσωπική του ευθύνη και υποχρέωση.

Ο ποιητής αντιλαμβάνεται την τάση των ανθρώπων να υποχωρούν μπροστά στο βάρος των ευθυνών και να περιμένουν από τους άλλους να αναλάβουν τις αναγκαίες πρωτοβουλίες. Φροντίζει, επομένως, να θέσει ένα ουσιαστικό παράδειγμα, αναγνωρίζοντας τη σημαντική ευθύνη που έχει ο ίδιος και δηλώνοντας την απόλυτη αποφασιστικότητά του να ολοκληρώσει το χρέος του απέναντι στους άλλους. Το εγώ του ποιητή αυτονομείται για να δοθεί εμφατικά η έννοια της προσωπικής υποχρέωσης, η έννοια της ώριμης και συνετής στάσης, αλλά και της μέχρι τέλους αφοσίωσης στην ευθύνη που του αναλογεί.

Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

Πώς σχετίζεται, κατά τη γνώμη σας, ο τίτλος του ποιήματος με το περιεχόμενό του;

[Παρουσιάζει το χρέος του ποιητή να συμφιλιώνει τον «ουρανό» με τη γη, να φωτίζει με το φως των αστεριών το αιματόβρεχτο (γήινο) τοπίο, να πετάει ψηλότερα από τους άλλους ανθρώπους, να «φρουρεί» την παράδοση και τις αξίες.]

Ο Ελεγκτής αποδίδει επί της ουσίας την ιδιαίτερη αποστολή του ποιητή να ελέγξει τα αστέρια, συνιστά δηλαδή τη συνοπτική απόδοση του ευρύτερου χρέους που κινεί τις ενέργειες του ποιητικού υποκειμένου. Ο ποιητής οφείλει σε πρώτο επίπεδο να εξισορροπήσει τη διασαλευμένη σχέση ανάμεσα στον ουρανό και τη γη. Ο ουρανός λειτουργώντας εν μέρει ως καθρέφτης της γης, γίνεται αποδέκτης της βίας και της φονικής δράσης των ανθρώπων, με αποτέλεσμα να επιστρέφει στους ανθρώπους την ίδια τους την αρνητική εικόνα. Το αίμα που γεμίζει τον ουράνιο κήπο επιστρέφει στους ανθρώπους σε μια αέναη διαδικασία ανατροφοδότησης, καθώς το μίσος μοιάζει να μη βρίσκει τερματισμό. Οι άνθρωποι έχουν χάσει τις αξίες που τους καθοδηγούσαν σε μια ορθή πορεία κι έχουν μπει σ’ έναν φονικό κύκλο ανταπόδοσης και εκδίκησης. Βρισκόμαστε στα μετεμφυλιακά χρόνια κι η αιματοκυλισμένη Ελλάδα παραμένει σε μια κατάσταση έντονης αντιπαλότητας, με τις αντιμαχόμενες παρατάξεις να κινούνται σταθερά με βάση τη λογική της εκμηδένισης του αντιπάλου.

Ο ποιητής με το προνόμιο που του παρέχει η τέχνη του κατορθώνει να πετά ψηλότερα από τους άλλους ανθρώπους, κατορθώνει να βλέπει τα πράγματα από ικανή απόσταση, ώστε να έχει την αναγκαία αντικειμενικότητα. Ο ίδιος δεν παίρνει θέση υπέρ της μίας ή της άλλης παράταξης, αντικρίζει ωστόσο την τραγική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι συνάνθρωποί του και γνωρίζει πως είναι δικό του χρέος να τους βοηθήσει να δουν την αλήθεια των πεπραγμένων τους. Η οδυνηρή εικόνα του ουράνιου κήπου προκύπτει ως άμεσο αποτέλεσμα της στάσης που κρατούν οι άνθρωποι κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να αλλάξει γρήγορα.

Ο ποιητής, επομένως, σφίγγει τα σκοινιά του και είναι έτοιμος για άλλη μια φορά να ανέβει στον ουρανό για να ελέγξει τα αστέρια. Το γεγονός πως ο έλεγχος αυτός δεν γίνεται τώρα για πρώτη φορά, υποδηλώνει τις συνεχείς αναταραχές στον επίγειο χώρο, τις συνεχείς επώδυνες εμπειρίες της ελληνικής γης, που έχουν κι άλλοτε καταστήσει αναγκαία την παρέμβαση του ελεγκτή-ποιητή. Ιδίως τώρα όμως, σε αυτή την κρίσιμη περίοδο που οι Έλληνες βρίσκονται σε μια εσωτερική διένεξη, η παρέμβαση του ποιητή κρίνεται ιδιαιτέρως απαραίτητη. Πρέπει -το ρήμα επαναλαμβάνεται δύο φορές στο ποίημα για να τονιστεί το ηθικό χρέος και η αναγκαιότητα της εμπλοκής του ποιητή- να ελεγχθούν τα αστέρια, ώστε το φως τους να φτάνει ως τη δοκιμαζόμενη γη.

Το φως των αστεριών ενέχει την έννοια της καθοδήγησης και του προσανατολισμού, όπως για χρόνια βασίζονταν σε αυτά οι ναυτικοί για να καθορίζουν την πορεία τους. Το φως των αστεριών συμβολίζει όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να επαναφέρουν τους ανθρώπους σ’ ένα συνετό και ορθό τρόπο ζωής, μακριά από τις φονικές αναμετρήσεις και το μίσος. Συμβολίζουν τις ιδανικές αξίες των ανθρώπων, τις παραδόσεις του παρελθόντος που διατηρούσαν αλώβητη την κοινωνική συνοχή, την ελπίδα που προσέδιδε κουράγιο στους ανθρώπους, αλλά και την προσδοκία ενός καλύτερου κόσμου. Το φως των αστεριών μπορεί να σηματοδοτήσει ένα νέο ξεκίνημα, μια νέα αρχή στην πορεία των ανθρώπων, που θα πρέπει ωστόσο να βασιστεί στις κατάλληλες αρχές και αξίες ώστε να αποφευχθεί μια πιθανή επιστροφή στη λογική της εχθρότητας.

Ο τίτλος του ποιήματος, λοιπόν, θέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τον ιδιαίτερο ρόλο του ποιητή, τονίζοντας έτσι το χρέος που απορρέει από την ποιητική του ιδιότητα. Αξίζει να προσεχθεί πως στην ποίηση του Σαχτούρη συνηθίζονται παρόμοιοι τίτλοι που αποτελούνται από ένα ουσιαστικό με το άρθρο του (Ο ποιητής, Οι ποιμένες, Ο ήλιος, Ο θάνατος, Ο άρχοντας κτλ.).