Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 4 (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Severino Baraldi

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 4 (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Τα πλεονεκτήματα της ειρήνης

Α. Κείμενο

Λίγο μετά το τέλος του Συμμαχικού πολέμου (357-355 π.Χ.), που αποτέλεσε την αφορμή διάλυσης της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, ο Ισοκράτης με τον λόγο Περὶ εἰρήνης προσπαθεί να πείσει τους Αθηναίους να συνάψουν ειρήνη με τους πρώην συμμάχους τους και, κατ’ επέκταση, με όλους τους Έλληνες. Κατά την άποψή του οι Αθηναίοι έχουν πολύ περισσότερα να ωφεληθούν, εάν εγκαταλείψουν τις ηγεμονικές βλέψεις τους, σεβαστούν την αυτονομία των ελληνικών πόλεων και εργαστούν για την κοινή προκοπή.

Ἆρ’ οὖν ἂν ἐξαρκέσειεν ἡμῖν, εἰ τήν τε πόλιν ἀσφαλῶς οἰκοῖμεν καὶ τὰ περὶ τὸν βίον εὐπορώτεροι γιγνοίμεθα καὶ τά τε πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς ὁμονοοῖμεν καὶ παρὰ τοῖς Ἕλλησιν εὐδοκιμοῖμεν; Ἐγὼ μὲν γὰρ ἡγοῦμαι τούτων ὑπαρξάντων τελέως τὴν πόλιν εὐδαιμονήσειν. Ὁ μὲν τοίνυν πόλεμος ἁπάντων ἡμᾶς τῶν εἰρημένων ἀπεστέρηκεν· καὶ γὰρ πενεστέρους ἐποίησεν καὶ πολλοὺς κινδύνους ὑπομένειν ᾐνάγκασεν καὶ πρὸς τοὺς Ἕλληνας διαβέβληκεν καὶ πάντας τρόπους τεταλαιπώρηκεν ἡμᾶς. Ἢν δὲ τὴν εἰρήνην ποιησώμεθα, [...] μετὰ πολλῆς μὲν ἀσφαλείας τὴν πόλιν οἰκήσομεν, ἀπαλλαγέντες πολέμων καὶ κινδύνων καὶ ταραχῆς, [...] καθ’ ἑκάστην δὲ τὴν ἡμέραν πρὸς εὐπορίαν ἐπιδώσομεν, [...] ἀδεῶς γεωργοῦντες καὶ τὴν θάλατταν πλέοντες καὶ ταῖς ἄλλαις ἐργασίαις ἐπιχειροῦντες αἳ νῦν διὰ τὸν πόλεμον ἐκλελοίπασιν. Ὀψόμεθα δὲ τὴν πόλιν διπλασίας μὲν ἢ νῦν τὰς προσόδους λαμβάνουσαν, μεστὴν δὲ γιγνομένην ἐμπόρων καὶ ξένων καὶ μετοίκων, ὧν νῦν ἐρήμη καθέστηκεν. Τὸ δὲ μέγιστον· συμμάχους ἕξομεν ἅπαντας ἀνθρώπους, οὐ βεβιασμένους, ἀλλὰ πεπεισμένους.

Ἰσοκράτης, Περὶ εἰρήνης 19-21

Μετάφραση: Θα ήταν άραγε αρκετό σε μας, αν την πόλη κατοικούμε με ασφάλεια και αν γίνουμε πιο πλούσιοι στα σχετικά με τη ζωή και να έχουμε μεταξύ μας ομόνοια και να χαίρουμε εκτιμήσεως μεταξύ των Ελλήνων; Γιατί εγώ βέβαια θεωρώ πως, αν γίνουν αυτά, η πόλη μας θα είναι πλήρως ευτυχισμένη. Ο πόλεμος, όμως, μας έχει στερήσει όλα αυτά που έχουν λεχθεί· γιατί πράγματι και φτωχότερους μας έκανε και πολλούς κινδύνους μας έκανε να ανεχτούμε και απέναντι στους Έλληνες μας έχει διαβάλει και μας έχει ταλαιπωρήσει με κάθε τρόπο. Αν όμως συνάψουμε ειρήνη, θα κατοικούμε την πόλη με μεγάλη ασφάλεια, αφού απαλλαγούμε από πολέμους, και κινδύνους και διχόνοια, και κάθε μέρα θα γινόμαστε πιο εύποροι, καλλιεργώντας τη γη χωρίς φόβο και πλέοντας στη θάλασσα και ασχολούμενοι με τα άλλα επαγγέλματα, που τώρα έχουν εκλείψει λόγω του πολέμου. Θα δούμε, μάλιστα, την πόλη να έχει διπλάσια έσοδα απ’ ό,τι τώρα, και να είναι γεμάτη από εμπόρους και ξένους και μέτοικους, από τους οποίους τώρα έχει ερημωθεί. Και το σημαντικότερο· θα έχουμε συμμάχους όλους τους ανθρώπους, όχι με εξαναγκασμό, αλλά με τη θέλησή τους.

Ερμηνευτικά σχόλια: Ὁ μὲν τοίνυν πόλεμος ἁπάντων ἡμᾶς τῶν εἰρημένων ἀπεστέρηκεν: Ο Περὶ εἰρήνης λόγος του Ισοκράτη συντάχθηκε λίγο μετά την έναρξη του Συμμαχικού πολέμου και πιθανότατα κυκλοφόρησε ως πολιτικό φυλλάδιο στην Αθήνα. Τον Συμμαχικό πόλεμο διεξήγαγαν οι Αθηναίοι εναντίον των Ροδίων, των Χίων και των Κώων, που είχαν αποστατήσει από τη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία αρνούμενοι να καταβάλουν τις υπέρογκες συμμαχικές εισφορές (συντάξεις) που απαιτούσαν οι Αθηναίοι. Όλοι αυτοί μαζί με τους Βυζαντίους συμμάχησαν με τον σατράπη της Καρίας Μαύσωλο. Η έκβαση του πολέμου ήταν ολέθρια για τους Αθηναίους και σήμανε τη διάλυση της Συμμαχίας.

Συντακτική ανάλυση

Αρ’ οὖν ἂν ἐξαρκέσειεν ἡμῖν: Κύρια πρόταση

ἐξαρκέσειεν: Απρόσωπο ρήμα με υποκείμενο της πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις που ακολουθούν. ἡμῖν: Δοτική προσωπική.

εἰ τήν τε πόλιν ἀσφαλῶς οἰκοῖμεν: Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική ολικής αγνοίας ως υποκείμενο του ρήματος ἐξαρκέσειεν

οἰκοῖμεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡμεῖς. τήν πόλιν: Αντικείμενο. ἀσφαλῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.

καὶ τὰ περὶ τὸν βίον εὐπορώτεροι γιγνοίμεθα: Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική ολικής αγνοίας ως υποκείμενο του ρήματος ἐξαρκέσειεν

γιγνοίμεθα: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡμεῖς. εὐπορώτεροι: Κατηγορούμενο στο εννοούμενο υποκείμενο. τὰ περὶ τὸν βίον: Αιτιατική της αναφοράς.

καὶ τά τε πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς ὁμονοοῖμεν: Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική ολικής αγνοίας ως υποκείμενο του ρήματος ἐξαρκέσειεν

ὁμονοοῖμεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡμεῖς. τά πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς: Αιτιατική της αναφοράς.

καὶ παρὰ τοῖς Ἕλλησιν εὐδοκιμοῖμεν: Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική ολικής αγνοίας ως υποκείμενο του ρήματος ἐξαρκέσειεν

εὐδοκιμοῖμεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡμεῖς. παρὰ τοῖς Ἕλλησιν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου.

Ἐγὼ μὲν γὰρ ἡγοῦμαι τούτων ὑπαρξάντων τελέως τὴν πόλιν εὐδαιμονήσειν: Κύρια πρόταση

ἡγοῦμαι: Ρήμα. Ἐγὼ: Υποκείμενο. εὐδαιμονήσειν: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. τὴν πόλιν: Υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). τελέως: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. ὑπαρξάντων: Γενική απόλυτη υποθετική μετοχή. τούτων: Υποκείμενο της μετοχής.

Ὁ μὲν τοίνυν πόλεμος ἁπάντων ἡμᾶς τῶν εἰρημένων ἀπεστέρηκεν: Κύρια πρόταση

ἀπεστέρηκεν: Ρήμα. Ὁ πόλεμος: Υποκείμενο. ἡμᾶς: Άμεσο αντικείμενο του ρήματος ἁπάντων: Έμμεσο αντικείμενο του ρήματος. τῶν εἰρημένων: Επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο ἁπάντων.

καὶ γὰρ πενεστέρους ἐποίησεν: Κύρια πρόταση

ἐποίησεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται ὁ πόλεμος. Ως αντικείμενο του ρήματος εννοείται το ἡμᾶς. πενεστέρους: Κατηγορούμενο στο ἡμᾶς.

καὶ πολλοὺς κινδύνους ὑπομένειν ᾐνάγκασεν: Κύρια πρόταση

ᾐνάγκασεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται ὁ πόλεμος. Ως άμεσο αντικείμενο του ρήματος εννοείται το ἡμᾶς. ὑπομένειν: Τελικό απαρέμφατο ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενο τίθεται το ἡμᾶς (ετεροπροσωπία). κινδύνους: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. πολλοὺς: Επιθετικός προσδιορισμός στο κινδύνους.

καὶ πρὸς τοὺς Ἕλληνας διαβέβληκεν: Κύρια πρόταση

διαβέβληκεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται ὁ πόλεμος. πρὸς τοὺς Ἕλληνας: Εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου.

καὶ πάντας τρόπους τεταλαιπώρηκεν ἡμᾶς: Κύρια πρόταση

τεταλαιπώρηκεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται ὁ πόλεμος. ἡμᾶς: Αντικείμενο. τρόπους: Αιτιατική του τρόπου. πάντας: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τρόπους.

Ἢν δὲ τὴν εἰρήνην ποιησώμεθα: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση

ποιησώμεθα: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡμεῖς. τὴν εἰρήνην: Αντικείμενο.

[Η υποθετική πρόταση με απόδοση της 2 κύριες προτάσεις που ακολουθούν: οἰκήσομεν - ἐπιδώσομεν, σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει το προσδοκώμενο.]

μετὰ πολλῆς μὲν ἀσφαλείας τὴν πόλιν οἰκήσομεν, ἀπαλλαγέντες πολέμων καὶ κινδύνων καὶ ταραχῆς: Κύρια πρόταση

οἰκήσομεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡμεῖς. τὴν πόλιν: Αντικείμενο ρήματος. μετὰ ἀσφαλείας: Εμπρόθετος προσδιορισμός του τρόπου. πολλῆς: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀσφαλείας. ἀπαλλαγέντες: Χρονική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. πολέμων καὶ κινδύνων καὶ ταραχῆς: Αντικείμενα της μετοχής.

καθ’ ἑκάστην δὲ τὴν ἡμέραν πρὸς εὐπορίαν ἐπιδώσομεν ἀδεῶς γεωργοῦντες καὶ τὴν θάλατταν πλέοντες καὶ ταῖς ἄλλαις ἐργασίαις ἐπιχειροῦντες: Κύρια πρόταση

ἐπιδώσομεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡμεῖς. γεωργοῦντες - πλέοντες - ἐπιχειροῦντες: Τροπικές μετοχές, συνημμένες στο υποκείμενο του ρήματος. κατά τήν ἡμέραν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου. ἑκάστην: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ἡμέραν. πρὸς εὐπορίαν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού. ἀδεῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. τὴν θάλατταν: Αντικείμενο της μετοχής πλέοντες. ταῖς ἐργασίαις: Αντικείμενο της μετοχής ἐπιχειροῦντες. ἄλλαις: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἐργασίαις.

αἳ νῦν διὰ τὸν πόλεμον ἐκλελοίπασιν: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο ἐργασίαις της προηγούμενης πρότασης.

ἐκλελοίπασιν: Ρήμα. αἳ: Υποκείμενο. διὰ τὸν πόλεμον: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας. νῦν: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

Ὀψόμεθα δὲ τὴν πόλιν διπλασίας μὲν ἢ νῦν τὰς προσόδους λαμβάνουσαν, μεστὴν δὲ γιγνομένην ἐμπόρων καὶ ξένων καὶ μετοίκων: Κύρια πρόταση

Ὀψόμεθα: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡμεῖς. τὴν πόλιν: Αντικείμενο ρήματος. λαμβάνουσαν – γιγνομένην: Κατηγορηματικές μετοχές με υποκείμενο το τὴν πόλιν. τὰς προσόδους: Αντικείμενο της μετοχής λαμβάνουσαν. διπλασίας: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τὰς προσόδους. μεστὴν: Κατηγορούμενο στο τὴν πόλιν από τη μετοχή γιγνομένην. ἐμπόρων καὶ ξένων καὶ μετοίκων: Γενικές αντικειμενικές από το μεστήν.

ὧν νῦν ἐρήμη καθέστηκεν: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στις λέξεις: ἐμπόρων, ξένων και μετοίκων, της κύριας πρότασης που προηγείται.

καθέστηκεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡ πόλις. ἐρήμη: Κατηγορούμενο στο εννοούμενο υποκείμενο. νῦν: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου. ὧν: Γενική αντικειμενική από το ἐρήμη.

Τὸ δὲ μέγιστον· συμμάχους ἕξομεν ἅπαντας ἀνθρώπους, οὐ βεβιασμένους, ἀλλὰ πεπεισμένους: Κύρια πρόταση

ἕξομεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἡμεῖς. ἀνθρώπους: Αντικείμενο ρήματος. συμμάχους: Κατηγορούμενο στο ἀνθρώπους. ἅπαντας: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ἀνθρώπους. βεβιασμένους – πεπεισμένους: Τροπικές μετοχές με υποκείμενο το ἀνθρώπους (συνημμένες στο αντικείμενο του ρήματος).

Τὸ δὲ μέγιστον: Προεξαγγελτική παράθεση. [Μπορεί να σταθεί ως κύρια πρόταση, αν εννοηθεί ως ρήμα το ἐστί, με εννοούμενο υποκείμενό του το τόδε, και το τό μέγιστον θα τεθεί ως κατηγορούμενο στο τόδε.]

Ερωτήσεις

1. Ποιες είναι, κατά τον Ισοκράτη, οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ευδαιμονία της Αθήνας;

Ο Ισοκράτης θεωρεί ως απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διασφάλιση της ευδαιμονίας στην Αθήνα την ασφάλεια της πόλης, την ευπορία στα αναγκαία για τη διαβίωση αγαθά, την ομόνοια μεταξύ των πολιτών, αλλά και την εκτίμηση των άλλων Ελλήνων. Πρόκειται, βέβαια, για στοιχεία που μπορούν να επιτευχθούν μόνο με τον τερματισμό του πολέμου, καθώς τόσο η ασφάλεια της πόλης όσο και η δυνατότητα της απερίσπαστης γεωργικής και εμπορικής δραστηριότητας, προϋποθέτουν την ύπαρξη ειρήνης. Αντιστοίχως, η ομόνοια ανάμεσα στους πολίτες μπορεί να επιτευχθεί, αν η πόλη δεν αντιμετωπίζει προβλήματα διαβίωσης και ασφάλειας, που εκ των πραγμάτων προκαλούν ένταση και οδηγούν συχνά τους πολίτες σε αντιπαραθέσεις και διχόνοια. Ενώ, παράλληλα, ο σεβασμός των άλλων πόλεων απέναντι στην Αθήνα θα μπορούσε να κατακτηθεί μόνο αν οι Αθηναίοι δεν βρίσκονταν σε πολεμική σύγκρουση με μέρος των μέχρι πρότινος συμμάχων της.

2. Ποια είναι η ευεργετική επίδραση της ειρήνης και ποιες οι αρνητικές συνέπειες του πολέμου στην οικονομική ανάπτυξη και, γενικότερα, στην ευημερία μιας πόλης;

Σε περίοδο πολέμου οι πολίτες δεν έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν με τις συνήθεις επαγγελματικές του δραστηριότητες είτε γιατί οφείλουν να λάβουν μέρος στις πολεμικές συγκρούσεις είτε γιατί δεν υπάρχει η αναγκαία ασφάλεια. Προκύπτει, έτσι, μια επικίνδυνη αδρανοποίηση που σύντομα επιφέρει ελλείψεις αγαθών, αλλά και έλλειψη οικονομικών πόρων, με αποτέλεσμα οι πολίτες να μην έχουν τα αναγκαία για την επιβίωσή τους και να στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου. Προκαλούνται, άρα, τόσες και τέτοιες εντάσεις που εμποδίζουν πλήρως τις δραστηριότητες εκείνες που θα μπορούσαν να διασφαλίσουν την ευημερία της πόλης.

Αντίθετα, όταν η πόλη έχει ειρήνη, οι πολίτες εργάζονται απερίσπαστοι κι έχουν μάλιστα τη δυνατότητα να ασχολούνται με τις εμπορικές εκείνες δραστηριότητες που διασφαλίζουν τα μεγαλύτερα έσοδα, όπως είναι οι εμπορικές συναλλαγές με άλλες πόλεις. Υπάρχει, έτσι, αφθονία αγαθών, σταθερή ροή οικονομικών εσόδων, και άρα θετικό κλίμα στις σχέσεις των πολιτών· κλίμα κατάλληλο για την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης. Ενώ, συνάμα, η πόλη έχει τη δυνατότητα να ισχυροποιεί τις συμμαχίες της, βασιζόμενη όχι στις πιέσεις, αλλά στο σεβασμό και την έμπρακτη παροχή οικονομικής ή άλλης στήριξης.  

3. συμμάχους ἕξομεν ἅπαντας ἀνθρώπους, οὐ βεβιασμένους, ἀλλὰ πεπεισμένους: Πώς συμβάλλει η ελεύθερη βούληση στον σχηματισμό και στη λειτουργία μιας συμμαχίας, σύμφωνα με τον Ισοκράτη;

Είναι βέβαιο ότι και οι συμμαχίες, όπως και κάθε σχέση, πρέπει να στηρίζονται στην ελεύθερη βούληση των συμβαλλομένων. Φυσικά, αυτό δεν αποκλείει την επιδίωξη προώθησης των συμφερόντων τους. Αυτό όμως που θέλει να τονίσει εδώ ο ρήτορας είναι ότι, αν κάποιος παραμένει σε μια συμμαχία μόνο και μόνο επειδή είναι εξαναγκασμένος να το κάνει, δε θα είναι πιστός σύμμαχος και θα αναζητεί ευκαιρία να απομακρυνθεί από αυτήν. Έτσι, η συμμαχία θα είναι ασταθής, ενώ η συμμετοχή ύστερα από ελεύθερη απόφαση αποτελεί το ισχυρότερο συνεκτικό στοιχείο μιας συμμαχίας, στην οποία ο ένας δεν θα υπονομεύει τον άλλο, κάτι που θα οδηγούσε σε μια πολιτική ουσιαστικά ιμπεριαλιστική.

4. Με βάση όσα γνωρίζετε από το μάθημα της Ιστορίας για τη συμπεριφορά των Αθηναίων προς τους συμμάχους τους, να κρίνετε τον ισχυρισμό του Ισοκράτη ότι όλοι οι Έλληνες θα θελήσουν να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους, εάν αυτοί μεταβάλουν τη στάση τους προς αυτούς.

Είναι βέβαιο πως η στάση των Αθηναίων απέναντι στους συμμάχους τους και κατά την Α΄ και κατά τη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία συνετέλεσε στην αποξένωση των συμμάχων και στη διαμόρφωση εχθρικής στάσης εκ μέρους τους έναντι της Αθήνας. Σωστά, λοιπόν, επισημαίνει ο Ισοκράτης ότι, αν η Αθήνα διατηρεί τις ηγεμονικές βλέψεις της, θα πρέπει να μεταβάλει τη στάση της έναντι των συμμάχων της. Μια τέτοια μεταστροφή, ωστόσο, δεν είναι βέβαιο πως θα είχε ως αποτέλεσμα την άρση των επιφυλάξεων από την πλευρά των συμμάχων. Γνωρίζουμε πως η εξωτερική πολιτική δεν είναι προϊόν συμπάθειας και ηθικών αρχών αλλά συνισταμένη βλέψεων και συμφερόντων. Κατά συνέπεια, μόνο εάν η Αθήνα θα μπορούσε να εμπνεύσει σιγουριά στους συμμάχους της και να πείσει ως ηγετική δύναμη, θα είχε νόημα η μεταστροφή στη συμπεριφορά της, ώστε να είναι επιπλέον και αρεστή και αγαπητή στους συμμάχους της.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά

- Να συμπληρώσετε τα κενά του πίνακα που ακολουθεί με τις κατάλληλες λέξεις της α.ε.:

Επίθετα παράγωγα από ρήματα

πρωτότυπη λέξη     παραγωγική κατάληξη    παράγωγο επίθετο

ἀναγκάζω                       -τικός                                      ἀναγκαστικός

βάλλω                               -τός                                          βλη-τός

γεωργέω, γεωργῶ         -ικός                                          γεωργικός

                                         -τέος (συνήθ. ουδ.)               γεωργητέον  

γίγνομαι (θ. γεν-)          -τικός                                       γενετικός

δίδωμι (θ. δο-)              -τός                                            δοτός

                                         -τικός                                       δοτικός

ἔχω                                   -ρός                                         ἐχυ-ρός, ὀχυ-ρός

(θ. σχ-)                            -τικός                                       σχετικός

λαμβάνω                        -τός                                             ληπ-τός

(θ. ληπ-)                         -τέος                                          ληπτέος

                                         -τικός                                       ληπτικός

μένω                                -τός                                           μενετός

ὁράω, ὁρῶ                       -τός                                           ὁρα-τός

(θ. ὀπ-)                            -τικός                                       ὁπτικός

πείθω                                -τικός                                     πειστικός

(θ. πιθ-)                           -τήριος                                   πειστήριος

                                          -ανός                                      πιθανός

ποιέω, ποιῶ                     -τός                                         ποιητός    

σφάλλω                            -ής                                          ἀ-σφαλ-ής

Ασκήσεις

1.. Να δώσετε τη σημασία των επιθέτων σε -τος και -τέος που συναντήσατε στον παραπάνω πίνακα.

βλητός: αυτός που μπορεί να ριφθεί / αυτός που έχει ριφθεί / ο πληγωμένος

γεωργητέον: αυτό που πρέπει να καλλιεργηθεί

δοτός: αυτός που μπορεί να δοθεί / αυτός που έχει δοθεί

ληπτός: αυτός που μπορεί να ληφθεί

ληπτέος: αυτός που πρέπει να ληφθεί

μενετός: αυτός που μένει στη θέση του / αυτός που μπορεί να μένει (υπομονετικός)

ὁρα-τός: αυτός που μπορεί να ιδωθεί (ο ορατός)

ποιητός: αυτός που έχει κατασκευαστεί (ο τεχνητός)

2. Να γράψετε ομόρριζα επίθετα με τα ρήματα του πίνακα (απλά ή σύνθετα):

ρήμα                            επίθετα α.ε.                        επίθετα ν.ε.

ἐπιθυμέω, ἐπιθυμῶ    ἐπιθυμητικός /ἐπιθυμητός    επιθυμητός / ανεπιθύμητος

φαίνω                           φανερός / ἐπιφανής               φανερός / επιφανής

ἡγέομαι, ἡγοῦμαι       ἡγεμονικός / ἡγεμόνιος          ηγεμονικός / ηγετικός  

ἐργάζομαι                   ἐργαστικός / ἐργάσιμος          εργασιακός / εργάσιμος

βούλομαι                     βουλητικός                                  βουλητικός / άβουλος

3. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με νεοελληνικά παράγωγα ουσιαστικά και επίθετα των ρημάτων της α.ε. που σας δίνονται. Στη συνέχεια να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με την κατάλληλη λέξη:

ρήμα                         ουσιαστικά                  επίθετα

ὑπομένω                       υπομονή                         υπομονετικός

ἐπιμένω                         επιμονή                          επίμονος

ἐμμένω                          εμμονή                           έμμονος

ἐπιδίδωμι                      επίδοση                          επιδοτικός

στερέω, στερῶ              στέρηση                         στερητικός

ἀπαλλάσσω                  απαλλαγή                      απαλλακτικός

ἀνταλλάσσω                ανταλλαγή                      ανταλλακτικός            

α. Η εμμονή που επιδεικνύει στην υποστήριξη της πρότασής του αποκλείει κάθε συνεννόηση.

β. Στο σχολείο μας έγινε ανταλλαγή μαθητών με μαθητές από τη Γαλλία στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού προγράμματος.

γ. Η επίδοση των μαθητών μας στις φετινές εξετάσεις ήταν πολύ ικανοποιητική.

δ. Με υπομονή και επιμονή μπορεί κανείς να πετύχει τον στόχο του.

ε. Ο εισαγγελέας πρότεινε την απαλλαγή του κατηγορουμένου λόγω αμφιβολιών.

ζ. Σε όσους καταδικάζονται για σοβαρά πολιτικά αδικήματα επιβάλλεται στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων τους.

Γ. Γραμματική

Β΄ τάξη συνηρημένων ρημάτων (-έω, -ῶ)

Οι τύποι οἰκοῖμεν, ὁμονοοῖμεν και εὐδοκιμοῖμεν του κειμένου της Ενότητας ανήκουν στη β΄ τάξη συνηρημένων ρημάτων σε -έω, -ῶ. Η κλίση του ενεστώτα και του παρατατικού της τάξης αυτής απαιτεί τη γνώση των ακόλουθων συναιρέσεων:

Οι συναιρέσεις

ε + ε = ει

ε + ο = ου

ε + μακρό φωνήεν ή δίφθογγος = μακρό φωνήεν ή δίφθογγος

- Εφαρμόζοντας τις συναιρέσεις της β΄τάξης και τις γενικές οδηγίες σχηματισμού των συνηρημένων ρημάτων να συμπληρώσετε τους ακόλουθους πίνακες:

Ενεστώτας ε.φ.

                          οριστική                            υποτακτική

α΄εν.              (ποιέ-ω) ποιῶ                         (ποιέ-ω) ποιῶ

β΄εν.              (ποιέ-εις) ποιεῖς                     (ποιέ-ῃς) ποιῇς

γ΄εν.               (ποιέ-ει) ποιεῖ                        (ποιέ-ῃ) ποιῇ

α΄πληθ.          (ποιέ-ομεν) ποιοῦμεν          (ποιέ-ωμεν) ποιῶμεν

β΄πληθ.          (ποιέ-ετε) ποιεῖτε                (ποιέ-ητε) ποιῆτε

γ΄πληθ.          (ποιέ-ουσι) ποιοῦσι(ν)        (ποιέ-ωσι) ποιῶσι(ν)

                        ευκτική                             προστακτική

α΄εν.               (ποιέ-οιμι) ποιοῖμι                 —

β΄εν.               (ποιέ-οις) ποιοῖς                  (ποίε-ε) ποίει

γ΄εν.               (ποιέ-οι) ποιοῖ                      (ποιε-έτω) ποιείτω

α΄πληθ.          (ποιέ-οιμεν) ποιοῖμεν            —

β΄πληθ.          (ποιέ-οιτε) ποιοῖτε              (ποιέ-ετε) ποιεῖτε

γ΄πληθ.          (ποιέ-οιεν) ποιοῖεν              (ποιε-όντων) ποιούντων

απαρέμφατο: (ποιέ-εν) ποιεῖν

μετοχή (ονομ. εν. αρσ.): (ποιέ-ων) ποιῶν [ποιοῦσα, ποιοῦν]

Παρατατικός ε.φ.

οριστική

α' εν.   (ἐποίε-ον) ἐποίουν  α΄πληθ.          (ἐποιέ-ομεν) ἐποιοῦμεν

β΄εν.   (ἐποίε-ες) ἐποίεις    β΄πληθ.          (ἐποιέ-ετε) ἐποιεῖτε

γ΄εν.   (ἐποίε-ε) ἐποίει        γ΄πληθ.          (ἐποίε-ον) ἐποίουν

Ενεστώτας μ.φ.

                      οριστική                             υποτακτική

α΄εν.               (ποιέ-ομαι) ποιοῦμαι          (ποιέ-ωμαι) ποιῶμαι

β΄εν.               (ποιέ-ῃ ή ει) ποιῇ ή ποιεῖ    (ποιέ-ῃ) ποιῇ

γ΄εν.               (ποιέ-εται) ποιεῖται             (ποιέ-ηται) ποιῆται

α΄πληθ.          (ποιε-όμεθα) ποιούμεθα    (ποιε-ώμεθα) ποιώμεθα

β΄πληθ.          (ποιέ-εσθε) ποιεῖσθε           (ποιέ-ησθε) ποιῆσθε

γ΄πληθ.          (ποιέ-ονται) ποιοῦνται       (ποιέ-ωνται) ποιῶνται

                        ευκτική                                       προστακτική

α΄εν.               (ποιε-οίμην) ποιοίμην                                      —

β΄εν.               (ποιέ-οιο) ποιοῖο                             (ποίε-ου) ποιοῦ

γ΄εν.               (ποιέ-οιτο) ποιοῖτο                          (ποιε-έσθω) ποιείσθω

α΄πληθ.          (ποιε-οίμεθα) ποιοίμεθα                       —

β΄πληθ.          (ποιέ-οισθε) ποιοῖσθε                      (ποιέ-εσθε) ποιεῖσθε

γ΄πληθ.          (ποιέ-οιντο) ποιοῖντο                       (ποιε-έσθων) ποιείσθων

απαρέμφατο: (ποιέ-εσθαι) ποιεῖσθαι  

μετοχή (ονομ. εν. ουδ.): (ποιε-όμενον) ποιούμενον [ποιούμενος, ποιουμένη]

Παρατατικός μ.φ.

οριστική

α' εν.   (ἐποιε-όμην) ἐποιούμην     α΄πληθ.          (ἐποιε-όμεθα) ἐποιούμεθα

β΄εν.   (ἐποιέ-ου) ἐποιοῦ                β΄πληθ.          (ἐποιέ-εσθε) ἐποιεῖσθε

γ΄εν.   (ἐποιέ-ετο) ἐποιεῖτο            γ΄πληθ.          (ἐποιέ-οντο) ἐποιοῦντο

Παρατηρήσεις

- Τα συνηρημένα ρήματα β΄τάξης σχηματίζουν τους υπόλοιπους χρόνους κατά τα βαρύτονα φωνηεντόληκτα, αφού προηγουμένως τρέψουν τον χαρακτήρα τους -ε- σε -η-, π.χ. ποιέω, ποιῶ → ποιή-σω, ἐποίη-σα, πεποίη-κα, ἐπεποιή-κειν.

- Τα ρήματα σε -έω με μονοσύλλαβο θέμα (π.χ. πλέω) στον ενεστώτα και τον παρατατικό συναιρούν τον χαρακτήρα τους -ε- μόνο με το -ε- ή -ει- της κατάληξης, π.χ. πλέω, πλεῖς, πλεῖ, πλέομεν, πλεῖτε, πλέουσι(ν). Εξαίρεση αποτελεί το συνηρημένο ρήμα δέω, δῶ (= δένω), που συναιρεί τον χαρακτήρα -ε- με το φωνήεν ή τη δίφθογγο της κατάληξης.

Ασκήσεις

1. Να αναγνωρίσετε γραμματικά τους τύπους οἰκοῖμεν και ἡγοῦμαι του κειμένου της Ενότητας και να γράψετε τις υπόλοιπες εγκλίσεις του ενεστώτα στο ίδιο πρόσωπο και στον ίδιο αριθμό.

οἰκοῖμεν: Ευκτική Ενεστώτα ενεργητικής φωνής (α΄ πληθυντικό πρόσωπο)

Οριστική: οἰκοῦμεν Υποτακτική: οἰκῶμεν Προστακτική: ---

ἡγοῦμαι: Οριστική Ενεστώτα μέσης φωνής (α΄ ενικό πρόσωπο)

Υποτακτική: ἡγῶμαι Ευκτική: ἡγοίμην Προστακτική: ---

2. ἀποστερῶ, ταλαιπωρῶ: Να γράψετε τους τύπους ενεστώτα των ρημάτων οι οποίοι ζητούνται στον πίνακα:

                                           ἀποστερῶ                   ταλαιπωρῶ

(β΄ εν. υποτ. ε.φ.)               ἀποστερῇς                   ταλαιπωρῇς

(γ΄ εν. ευκτ. ε.φ)                 ἀποστεροῖ                    ταλαιπωροῖ

(γ΄ πληθ. ευκτ. μ.φ.)           ἀποστεροῖντο              ταλαιπωροῖντο

(γ΄ εν. προστ. ε.φ.)             ἀποστερείτω                ταλαιπωρείτω

(β΄ πληθ. προστ. μ.φ.)        ἀποστερεῖσθε              ταλαιπωρεῖσθε

(απαρ. ε.φ.)                           ἀποστερεῖν                  ταλαιπωρεῖν

(γεν. εν. αρσ. μτχ. ε.φ.)       ἀποστεροῦντος           ταλαιπωροῦντος

3. οἰκεῖν, ἡγῶμαι, εὐδοκιμοῖ, ἀπολογείσθων: Να αναγνωριστούν γραμματικά και να κλιθεί η οριστική του ενεστώτα στη φωνή που βρίσκονται.

οἰκεῖν: Απαρέμφατο Ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος οἰκέω, οἰκῶ

οἰκῶ

οἰκεῖς

οἰκεῖ

οἰκοῦμεν

οἰκεῖτε

οἰκοῦσι(ν)

ἡγῶμαι: Υποτακτική Ενεστώτα μέσης φωνής (α΄ ενικό πρόσωπο) του ρήματος ἡγέομαι, ἡγοῦμαι

ἡγοῦμαι

ἡγεῖ -ῇ

ἡγεῖται

ἡγούμεθα

ἡγεῖσθε

ἡγοῦνται

εὐδοκιμοῖ: Ευκτική Ενεστώτα ενεργητικής φωνής (γ΄ ενικό πρόσωπο) του ρήματος εὐδοκιμέω, εὐδοκιμῶ

εὐδοκιμῶ

εὐδοκιμεῖς

εὐδοκιμεῖ

εὐδοκιμοῦμεν

εὐδοκιμεῖτε

εὐδοκιμοῦσι(ν)

ἀπολογείσθων: Προστακτική Ενεστώτα μέσης φωνής (γ΄ πληθυντικό πρόσωπο) του ρήματος ἀπολογέομαι, ἀπολογοῦμαι

ἀπολογοῦμαι

ἀπολογεῖ -ῇ

ἀπολογεῖται

ἀπολογούμεθα

ἀπολογεῖσθε

ἀπολογοῦνται

4. Να αντιστοιχίσετε τους ρηματικούς τύπους της στήλης Α΄ με τη γραμματική αναγνώρισή τους στη στήλη Β΄ (δύο στοιχεία της στήλης Β΄ περισσεύουν):

Α΄                                                      Β΄

                                                            α. γ΄ εν. ευκτ. ενεστ. ε.φ.

1. ἡγῆται                                            β. απαρ. ενεστ. ε.φ.

2. ἀρκοῖ                                             γ. β΄ πληθ. οριστ./προστ. ενεστ. ε.φ.

3. βοηθῶμεν                                     δ. α΄πληθ. ευκτ. ενεστ. ε.φ.

4. πολεμεῖτε                                     ε. γ΄πληθ. υποτ. ενεστ. μ.φ.

5. ἐπιχειρεῖν                                     στ. γ΄εν. υποτ. ενεστ. μ.φ.

6. φρονοῖμεν                                     ζ. α΄ πληθ. υποτ. ενεστ. ε.φ.

7. ἀπολογῶνται                                 η. απαρ. ενεστ. μ.φ.

                                                             θ. β΄ πληθ. υποτ. ενεστ. μ.φ.

Απάντηση:

1. ἡγῆται = στ. γ΄εν. υποτ. ενεστ. μ.φ.

2. ἀρκοῖ = α. γ΄ εν. ευκτ. ενεστ. ε.φ.

3. βοηθῶμεν = ζ. α΄ πληθ. υποτ. ενεστ. ε.φ.

4. πολεμεῖτε = γ. β΄ πληθ. οριστ./προστ. ενεστ. ε.φ.

5. ἐπιχειρεῖν = β. απαρ. ενεστ. ε.φ.

6. φρονοῖμεν = δ. α΄πληθ. ευκτ. ενεστ. ε.φ.

7. ἀπολογῶνται = ε. γ΄πληθ. υποτ. ενεστ. μ.φ.

5. Να γράψετε τις λέξεις που ζητούνται:

α. απαρ. ενεστ. ε.φ. ρ. λαλέω, λαλῶ. = λαλεῖν

β. γεν. πληθ. αρσ. μτχ. ενεστ. ε.φ. ρ. ὑμνέω, ὑμνῶ. = ὑμνούντων

γ. γ΄ πληθ. υποτ. ενεστ. ε.φ. ρ. συμμαχέω, συμμαχῶ. = συμμαχῶσι

δ. α΄ πληθ. ευκτ. ενεστ. ε.φ. ρ. ἰσορροπέω, ἰσορροπῶ. = ἰσορροποῖμεν

ε. γ΄ εν. υποτ. ενεστ. μ.φ. ρ. ἀδικέω, ἀδικῶ. = ἀδικῆται

στ. β΄εν. υποτ. ενεστ. ε.φ. ρ. σκοπέω, σκοπῶ. = σκοπῇς