Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Αίτιο

Brian Jannsen

Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Αίτιο

Το αίτιο στη λατινική, όπως και στα αρχαία ελληνικά, διακρίνεται σε:

- αναγκαστικό

- τελικό και

- ποιητικό

Αναγκαστικό αίτιο:

εκφράζει την αιτία και διακρίνεται σε εξωτερικό και εσωτερικό.

α. Εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο: πρόκειται για το αίτιο που εντοπίζεται σε εξωτερικές καταστάσεις ή συνθήκες. Εκφράζεται εμπρόθετα με:

- ob, per, propter + αιτιατική:

- de, ex + αφαιρετική:

Εκφράζεται απρόθετα με:

- απλή αφαιρετική:

β. Εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο: όταν το αίτιο είναι εσωτερικό, δηλαδή εκφράζει ψυχική αντίδραση (dolore-από πόνο, timore-από φόβο, spe-από ελπίδα, pudore-από ντροπή, laetitiā-από χαρά), συχνά συνοδεύεται από μετοχή παθητικού παρακειμένου που σημαίνει «παρακινημένος, σπρωγμένος-adductus, permotus, incensus» και εκφράζεται με:

- απλή αφαιρετική:

- εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις iussu, iniussu, rogatu + γενική προσώπου:

π.χ. Nasica sensit illam domini iussu id dixisse. (24) = Ο Νασικάς κατάλαβε ότι εκείνη το είπε αυτό κατά διαταγή του αφεντικού της.

Σημείωση: Το αναγκαστικό αίτιο μπορεί να εκφραστεί και με άλλες μορφές, όπως δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, αιτιολογική μετοχή, απλή γενική ή αιτιατική πτώση, επίρρημα.

Τελικό αίτιο:

εκφράζει τον σκοπό μιας ενέργειας και εκφέρεται:

- με δευτερεύουσα τελική πρόταση

- με δευτερεύουσα αναφορική-τελική πρόταση

- με εμπρόθετο προσδιορισμό: causā, gratiā + γενική του γερουνδίου (συνήθως έχουμε αναστροφή πρόθεσης)

- με εμπρόθετο προσδιορισμό: ad, in + αιτιατική του γερουνδίου  

[Τα εμπρόθετα γερούνδια, αν συντάσσονται με αιτιατική πτώση, μετατρέπονται υποχρεωτικά σε εμπρόθετο γερουνδιακό (γερουνδιακή έλξη).]  

- με το σουπίνο –um (αιτιατική πτώση)

- με γερουνδιακό του σκοπού, μετά από ρήματα που σημαίνουν «δίνω, παραδίδω, παρέχω».

- με εμπρόθετο ουσιαστικό (ad, in + αιτιατική πτώση)

- με τη δοτική (κατηγορηματική) του σκοπού (exemplo, auxilio, usui…)

Παρατήρηση: Συχνά, σε άσκηση ζητείται να δηλωθεί ο σκοπός (τελικό αίτιο) μετά από ρήμα κίνησης. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζουμε τους 5 πρώτους τρόπους εκφοράς του σκοπού.

π.χ. […] se ipsum captum venisse eos existimasset. (34) = […] νόμισε ότι αυτοί είχαν έρθει για να συλλάβουν αυτόν τον ίδιο.→

[…] ut se ipsum caperent.

[…] qui se ipsum caperent.

[…] (se ipsum capiendi causā/gratiā):sui ipsius capiendi causā/gratiā (υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη).

[…] (ad/in se ipsum capiendum-γερούνδιο): ad/in se ipsum capiendum-γερουνδιακό (υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη).

Ποιητικό αίτιο:

Το ποιητικό αίτιο των παθητικών ρημάτων εκφέρεται απρόθετα με:

- απλή αφαιρετική, αν είναι άψυχο.

Εκφέρεται εμπρόθετα με:

- την πρόθεση a(b)+ αφαιρετική, προκειμένου για έμψυχα, ονόματα περιληπτικά ή άψυχα προσωποποιημένα.

Επίσης έχουμε:

- δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου, μετά από παθητική περιφραστική συζυγία.

Παραδείγματα αιτίου στα κείμενα της ύλης

qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam […]. (21)

=

Εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο fuerat in exilio.

Nasica sensit illam domini iussu id dixisse. (24)

=

Απλή αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο dixisse.

et a duce hostium his verbis proelio lacessitus est. (31)

=

a duce: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο lacessitus est.

proelio: Δοτική του σκοπού και αναφέρεται στο lacessitus est.

Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur. (31)

=

Δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το Congrediamur.

Tum adulescens, […] iniussu consulis in certamen ruit. (31)

=

iniussu: Απλή αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο ruit.

in certamen: Εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού (τελικού αιτίου) και αναφέρεται στο ruit.

Complures praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt. (34)

=

Αιτιατική του σουπίνου που δηλώνει τον σκοπό (τελικό αίτιο) και αναφέρεται στο venerunt.

Clarā voce Scipioni nuntiaverunt […] virtutem eius admiratum se venisse. (34)

=

Αιτιατική του σουπίνου που δηλώνει τον σκοπό (τελικό αίτιο) και αναφέρεται στο venisse.

Manius Curius Dentatus maximā frugalitate utebatur, quo facilius divitias contemnere posset. (36)

=

Δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το utebatur.

Ille se […] eis spectandum praebuit. (36)

=  

Γερουνδιακό του σκοπού, συνημμένο στο se και αναφέρεται στο praebuit.

Nam cum ad eum […] attulissent, ut eo uteretur. (36)

=

Δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το attulissent.

Puella, longā morā standi fessa, rogavit materteram. (38)

=

Απλή αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο cogantur.

Nullus locus amicitiae eis est. (44)

=

Δοτική του σκοπού (τελικού ατίου) και αναφέρεται στο est.

Quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet? (44)

=

Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο metui.

Curat et providet ne […] nostra consilia ab hostibus cognoscantur. (45)

=

Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο cognoscantur.

Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit. (45)

=

Εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο mittit.

Tertio post die a quodam milite conspicitur. (45)

=

Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο conspicitur.

Πηγή: www.study4exams.gr