Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Διχοτόμηση του Εγώ [Κριτήριο]

Victoria Ivanova
 
Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Διχοτόμηση του Εγώ [Κριτήριο]
 
Κείμενο I: Διχοτόμηση του Εγώ
 
Εισαγωγικό σημείωμα
Η καθηγήτρια ψυχολογίας Nancy McWilliams παρουσιάζει στο ακόλουθο κείμενο μία από τις πλέον σημαντικές πρωτογενείς άμυνες, τη διχοτόμηση. Αν και οι άμυνες πρωτοεμφανίζονται κατά τη βρεφική ηλικία, συνεχίζουν να λειτουργούν προσαρμοστικά σε όλη της διάρκεια της ζωής του ατόμου.
 
    Η διχοτόμηση του Εγώ, γνωστή και απλώς ως «διχοτόμηση», είναι μια ακόμη διεργασία με έντονη επίδραση στις διαπροσωπικές σχέσεις, η οποία πηγάζει από την προγλωσσική περίοδο, δηλαδή, πριν το βρέφος αποκτήσει την ικανότητα να εκτιμά ότι τα άτομα που το φροντίζουν έχουν καλές και κακές ιδιότητες και ότι αυτές συσχετίζονται με καλές και κακές εμπειρίες. Εύκολα συναντά κανείς σε δίχρονα παιδιά την ανάγκη τους να οργανώνουν τις αντιλήψεις τους, αποδίδοντας καλές και κακές ιδιότητες στα πάντα γύρω τους. Αυτή η τάση, μαζί με μια αίσθηση της διαφοράς που υπάρχει ανάμεσα στο μεγάλο και το μικρό (ενήλικας και παιδί) είναι ένας από τους πρωταρχικούς τρόπους με τους οποίους τα μικρά παιδιά οργανώνουν την εμπειρία τους. Πριν από την κατάκτηση της σταθερότητας του αντικειμένου, το βρέφος δεν είναι σε θέση να βιώσει αμφιθυμία, από τη στιγμή που η αμφιθυμία προϋποθέτει την ύπαρξη αντικρουόμενων συναισθημάτων προς ένα σταθερό αντικείμενο. Αντίθετα, το χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι ότι το βρέφος έχει την εμπειρία είτε μιας θετικής είτε μιας αρνητικής κατάστασης του Εγώ προς ένα αντικείμενο που υπάρχει στον κόσμο του.
    Στην καθημερινή ζωή των ενηλίκων η διχοτόμηση παραμένει ένας ισχυρός και ελκυστικός τρόπος κατανόησης των πολύπλοκων εμπειριών, ιδιαίτερα όταν οι τελευταίες μας προκαλούν σύγχυση και αισθήματα απειλής. Οι πολιτικοί επιστήμονες μπορούν να πιστοποιήσουν πόσο ελκυστική είναι για μια ομάδα που δυστυχεί, η δημιουργία ενός κακού εξωτερικού εχθρού, ενάντια στον οποίο οι καλοί της έσω-ομάδας θα πρέπει να αγωνιστούν. Μανιχαϊκές αντιλήψεις περί του καλού ενάντια στο κακό, του Θεού ενάντια στον διάβολο, της δημοκρατίας ενάντια στον κομμουνισμό, των cowboys ενάντια στους Ινδιάνους, του ελεύθερου κόσμου ενάντια στους τρομοκράτες, του ρηξικέλευθου ατόμου ενάντια στη μισητή γραφειοκρατία και ούτω καθεξής, έχουν διεισδύσει στη μυθολογία του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού. Παρόμοιες διχοτομήσεις είναι δυνατόν να ανιχνευθούν στις λαϊκές δοξασίες και τις θεμελιώδεις πεποιθήσεις κάθε κοινωνίας.
    Ο μηχανισμός της διχοτόμησης μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικός όταν λειτουργεί αμυντικά, εφόσον μειώνεται το άγχος και διατηρείται η αυτοεκτίμηση. Φυσικά, η διχοτόμηση πάντοτε εμπλέκει τη διαστρέβλωση και σε αυτό ακριβώς το σημείο εντοπίζεται ο κίνδυνος που κρύβει η συγκεκριμένη διεργασία. Λεπτομερείς μελέτες για την «αυταρχική προσωπικότητα», οι οποίες πραγματοποιήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, διερεύνησαν τις μακροπρόθεσμες κοινωνικές επιπτώσεις που έχει η χρήση της διχοτόμησης (δεν είχε χρησιμοποιηθεί αυτός ο όρος) για τη νοηματοδότηση του κόσμου και της θέσης του ατόμου μέσα σε αυτόν. Οι συγγραφείς της πρώτης μελέτης για τον αυταρχισμό πίστευαν ότι ορισμένες δεξιές πολιτικές πεποιθήσεις ήταν πιθανότερο να σχετίζονται με αυτό το είδος της ανελαστικότητας, αν και μεταγενέστεροι σχολιαστές δήλωσαν ότι είναι επίσης δυνατόν να υπάρχουν αριστερές και φιλελεύθερες μορφές αυταρχισμού.
    Σε κλινικό επίπεδο αναγνωρίζουμε τη διχοτόμηση, όταν ένας ασθενής εκφράζει μια μη αμφιθυμική στάση και θεωρεί ότι η αντίθετή της (με την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι θα βίωναν μια κατάσταση αμφιθυμίας) δεν συνδέεται κατά κανένα τρόπο με την πρώτη. Για παράδειγμα, μια γυναίκα με μεταιχμιακή οργάνωση προσωπικότητας βιώνει τον θεραπευτή της ως απόλυτα καλό, ενώ αντίθετα, η γνώμη της για όλους τους άλλους επαγγελματίες του κλάδου είναι ότι πρόκειται για αδιάφορους, εχθρικούς και ηλίθιους γραφειοκράτες.
 
Nancy McWilliams, Ψυχαναλυτική Διάγνωση, Εκδόσεις Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας, 2012  
 
Κείμενο II: Σύντομος έλεγχος του φανατισμού
 
    Ο φανατισμός είναι απέραντη δύναμη με διπλό πρόσωπο: ευεργετική και καταλυτική. Είναι δύσκολο να τον απορρίψει κανείς χωρίς συζήτηση. Αν συμβαίνει συχνά να τον καταριούμαστε, είναι γιατί γνωρίσαμε σχεδόν μονάχα την καταλυτική του ικανότητα. Τον ευεργετικό φανατισμό τον είδαμε σαν κάτι διαφορετικό: προσήλωση σ’ ένα χρέος ή σ’ ένα υψηλότατο ιδανικό. Και δεν τον ονομάσαμε τότε «φανατισμό». Δεν μπορούμε, ωστόσο, αν σωστά κρίνουμε, να παραμερίσουμε τις αγαθές πλευρές του φανατισμού: το πάθος για την αλήθεια, το πάθος για την έρευνα, το πάθος για την παιδεία, το πάθος για την ειρήνη, ανθρώπινες κορυφώσεις που δημιούργησαν ήρωες και μάρτυρες, την πινακοθήκη που καταυγάζει με το φως των προσωπικοτήτων της και δικαιώνει συνάμα την ανθρώπινη Ιστορία.
    Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού είναι αληθινά αποκρουστική. Ο φανατικός, σ’ όλες τις εποχές, είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος. Το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο και το πείσμα του ακατανίκητο. Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλ’ αγνοεί και τις καλόπιστες κ’ ευγενικές παραχωρήσεις. Φρουρός συχνά ενός δόγματος που υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές, όσο προχωρεί τις χάνει ο ίδιος. Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός, αποθηριώνεται, για να εξανθρωπίσει τους ανθρώπους. Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις βρασμού. Αλλά βρασμού από εμπάθεια, μίσος, ακόμη κ’ εγκληματική διάθεση. Ας θυμηθούμε τα ολοκαυτώματα κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Θηρία και όχι άνθρωποι τα επραγματοποίησαν.
    Έπειτα και τούτο: ο φανατισμός είναι μια παραγωγική επένδυση των καιροσκόπων, των μηχανορράφων και των εκμεταλλευτών της ανθρώπινης καλοπιστίας ή και αφέλειας· αφέλειας που φτάνει συχνά ίσαμε τα σύνορα της ηλιθιότητος. Νομίζω, πώς, όταν μιλούμε για ενάρετο φανατισμό, θα πρέπει να εννοούμε το φανατισμό των ταπεινών ηρώων της αλήθειας και της αρετής και όχι το φανατισμό των πληθών. Τα πλήθη, όταν φανατίζονται από τους επιδέξιους σκηνοθέτες των ιερών πολέμων ή των «επικών» εξορμήσεων, είναι πάντα ετερόφωτα, άβουλα και καταστροφικά. [...] Οι φανατικοί όποιας μορφής είναι οι μεγάλοι εγκληματίες που έσπειραν τον όλεθρο απάνω στη γης και σπίλωσαν ανεξίτηλα το νόημα του ανθρώπου.
 
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Οι σκληροί καιροί. Η τραγωδία του εικοστού αιώνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1993
 
Κείμενο III: Η πύλη των λεόντων
 
Τα λιοντάρια είχαν χαθεί από χρόνια
ούτε ένα δεν βρισκόταν σ’ όλη την Ελλάδα
ή μάλλον ένα μοναχικό, κυνηγημένο
κάπου είχε κρυφτεί στην Πελοπόννησο
χωρίς ν’ απειλεί πια κανέναν
ώσπου το σκότωσε κι αυτό ο Ηρακλής.
Ωστόσο η θύμηση των λιονταριών
ποτέ δεν έπαψε να τρομάζει
τρόμαζε η εικόνα τους σε θυρεούς και ασπίδες
τρόμαζε τ’ ομοίωμά τους στα μνημεία των μαχών
τρόμαζε η ανάγλυφη μορφή τους
στο πέτρινο υπέρθυρο της πύλης.
Τρομάζει πάντα το βαρύ μας παρελθόν
τρομάζει η αφήγηση όσων έχουν συμβεί
καθώς τη χαράζει η γραφή στο υπέρθυρο
της πύλης που καθημερινά διαβαίνουμε.
 
Τίτος Πατρίκιος, Ποιήματα, IV (1988-2002), Αθήνα, Κέδρος, 2007
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε περιληπτικά (70-80 λέξεις) το περιεχόμενο της δεύτερης και της τρίτης παραγράφου του Κειμένου I (Στην καθημερινή ζωή των ενηλίκων… και φιλελεύθερες μορφές αυταρχισμού).
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο I, τις παρακάτω περιόδους λόγου, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος:
α. Η διεργασία της διχοτόμησης επιτρέπει την κατανόηση της συνύπαρξης καλών και κακών ιδιοτήτων σε κάθε πρόσωπο.
β. Η διχοτόμηση αξιοποιείται ακόμη και στην ενήλικη ζωή, ως μέσο κατανόησης εμπειριών που προκαλούν στο άτομο αίσθημα απειλής.
γ. Η διεργασία της διχοτόμησης είναι ένας αποτελεσματικός μηχανισμός άμυνας για τον περιορισμό του άγχους.
δ. Η διεργασία της διχοτόμησης συνδέεται με τον αυταρχισμό, ο οποίος συναντάται τόσο σε δεξιές όσο και σε αριστερές πεποιθήσεις.
ε. Βασικό γνώρισμα της διχοτόμησης είναι η επίγνωση του αισθήματος της αμφιθυμίας.  
 
Εναλλακτικά:
Β1. Να εξηγήσετε με συντομία (70-80 λέξεις) τι εννοεί η συγγραφέας του Κειμένου I με την ακόλουθη φράση: «Φυσικά, η διχοτόμηση πάντοτε εμπλέκει τη διαστρέβλωση και σε αυτό ακριβώς το σημείο εντοπίζεται ο κίνδυνος που κρύβει η συγκεκριμένη διεργασία.»
 
Β2.  «Οι πολιτικοί επιστήμονες μπορούν να πιστοποιήσουν πόσο ελκυστική είναι για μια ομάδα που δυστυχεί, η δημιουργία ενός κακού εξωτερικού εχθρού, ενάντια στον οποίο οι καλοί της έσω-ομάδας θα πρέπει να αγωνιστούν.»
Πώς, κατά τη γνώμη σας, η διεργασία της διχοτόμησης επηρεάζει τη συμπεριφορά των πολιτών σε πολιτικό επίπεδο; (70-80 λέξεις)
 
Εναλλακτικά:
Β2.α. Το Κείμενο I είναι επιστημονικό και απευθύνεται σε γνώστες του αντικειμένου. Να καταγράψετε τρεις γλωσσικές επιλογές που φανερώνουν πως το κείμενο ανταποκρίνεται σε αυτή την περίσταση επικοινωνίας.
Β2.β. Να αιτιολογήσετε κατά πόσο η οργάνωση του Κειμένου I ανταποκρίνεται στον σκοπό της συγγραφέως να εξηγήσει τη διεργασία της διχοτόμησης.
 
Β3. Ποια κοινά σημεία εντοπίζετε μεταξύ των Κειμένων I & II σχετικά με τη μονόπλευρη θέαση της πραγματικότητας;
 
Εναλλακτικά:
Β3. Η δεύτερη παράγραφος του Κειμένου II έχει αναπτυχθεί με τη μέθοδο της αιτιολόγησης. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο συγγραφέας έκανε αυτή την επιλογή;
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το κύριο θέμα του ποιήματος (Κείμενο III); Να το παρουσιάσετε αξιοποιώντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
 
ΘΕΜΑ Δ
Σε ένα άρθρο ερμηνευτικής δημοσιογραφίας να εξηγήσετε τις στρεβλώσεις που προκύπτουν στην πολιτική ζωή του τόπου εξαιτίας του κομματικού φανατισμού και να καταγράψετε πιθανούς λόγους για την εμφάνιση του φαινομένου αυτού.
Στο κείμενό σας καλείστε να αξιοποιήσετε στοιχεία από τα κείμενα αναφοράς. (350-400 λέξεις)
 
Ενδεικτικές απαντήσεις
 
ΘΕΜΑ Α
Η συγγραφέας καταγράφει την παρουσία της διχοτόμησης στην ενήλικη ζωή των ατόμων, μέσω της οποίας κατανοούν και διαχειρίζονται πολύπλοκες εμπειρίες. Ακόμη και ευρύτερες ομάδες που δοκιμάζονται, άλλωστε, καταφεύγουν στη διαμόρφωση ενός εξωτερικού εχθρού τον οποίο στοχοποιούν. Η διχοτόμηση οδηγεί, έτσι, σε πλήθος αντιθέσεων μεταξύ του «καλού» και του «κακού» που λαμβάνουν τη μορφή ενεργού αντιπαλότητας. Αν και μέσω της διχοτόμησης αντιμετωπίζεται επιτυχώς το άγχος, λόγω της παραποιητικής της επενέργειας έχει αρνητικές επιπτώσεις, όπως είναι η εξώθηση στον αυταρχισμό, αφού τα άτομα διαμορφώνουν ανελαστικές απόψεις.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1.
α. Λάθος
β. Σωστό
γ. Σωστό
δ. Σωστό
ε. Λάθος
 
Β1. Η τάση των ατόμων να αντιμετωπίζουν πρόσωπα -και καταστάσεις- είτε ως απολύτως καλά είτε ως απολύτως κακά, οδηγεί εκ των πραγμάτων σε στρεβλώσεις της πραγματικότητας, εφόσον κανείς δεν έχει μόνο καλές ή κακές ιδιότητες. Η αδυναμία τους, επομένως, να διακρίνουν τη δυαδικότητα κάθε προσώπου τους οδηγεί αφενός στο να παραβλέπουν μέρος της προσωπικότητας των άλλων και να παρερμηνεύουν τη δράση τους, κι αφετέρου στο να υιοθετούν με εμμονή απόλυτες απόψεις, καθώς δεν κατανοούν την πολύπλευρη φύση των γεγονότων και της πραγματικότητας.
 
Β2. Η χρήση της διχοτόμησης για την κατανόηση των κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων έχει σοβαρές συνέπειες, καθώς οι πολίτες τείνουν να αντιμετωπίζουν με απόλυτη εχθρότητα μία παράταξη και να αποδέχονται ως αμιγώς αγαθή μία άλλη. Με άμεση συνέπεια να μην αξιοποιούν ορθά την κρίση τους και να μην αναγνωρίζουν εγκαίρως πως κάθε πολιτική παράταξη έχει θετικές αλλά και αρνητικές πτυχές. Λειτουργούν, έτσι, μονόπλευρα απορρίπτοντας συλλήβδην το έργο της μίας και αποδεχόμενοι πλήρως τη δράση της άλλης, χωρίς να τις αξιολογούν με αντικειμενικά κριτήρια.
 
Β2.α. Αξιοποίηση ειδικής ορολογίας: «διχοτόμηση του Εγώ», «σταθερότητας του αντικειμένου», «μεταιχμιακή οργάνωση προσωπικότητας»
Αξιοποίηση ονοματοποίησης: «κατάκτηση της σταθερότητας», «η δημιουργία ενός κακού», «τη νοηματοδότηση του κόσμου»
Κυρίαρχη χρήση του γ΄ ρηματικού προσώπου: «είναι μια ακόμη διεργασία με έντονη επίδραση», «η διχοτόμηση παραμένει ένας ισχυρός και ελκυστικός τρόπος», «μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικός όταν λειτουργεί αμυντικά»
 
Β2.β. Η πρόθεση της συγγραφέως να εξηγήσει την έννοια της «διχοτόμησης» υπηρετείται αποτελεσματικά από τον τρόπο που έχει οργανώσει το κείμενό της. Σε πρώτο επίπεδο γίνεται περιγραφή της έννοιας αυτής και παρατίθενται με χρονική σειρά τα στάδια εξέλιξής της. Πρόκειται, ειδικότερα, για μια διεργασία που πηγάζει από την προγλωσσική περίοδο και εκτείνεται μέχρι και την ενήλικη ζωή του ατόμου. Παραλλήλως, η συγγραφέας καταγράφει αφενός το γενεσιουργό αίτιο της διεργασίας αυτής -το «γιατί»-, επισημαίνοντας πως κατά την αρχική της εμφάνιση αποσκοπεί στη διευκόλυνση της οργάνωσης των πρώιμων ακόμη εμπειριών, ενώ στην ενήλικη περίοδο της ζωής αποτελεί ένα μέσο «κατανόησης των πολύπλοκων εμπειριών, ιδιαίτερα όταν οι τελευταίες μας προκαλούν σύγχυση και αισθήματα απειλής», και αφετέρου τον τρόπο λειτουργία της -το πώς-, διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για την απόδοση καλών ή κακών ιδιοτήτων σε ό,τι περιβάλλει το άτομο. 
Η συγγραφέας επεξηγεί με παραδείγματα τη χρήση της διχοτόμησης κατά την ενήλικη ζωή, αναφέρει τη θετική της επενέργεια, που είναι η αντιμετώπιση του άγχους, αλλά τονίζει κιόλας τον ιδιαιτέρως αρνητικό της αντίκτυπο, κάνοντας αναφορά στη συσχέτισή της με τον αυταρχικό τρόπο σκέψης λόγω της ανελαστικότητας που προκύπτει από την τάση του ατόμου να αποδίδει μόνο καλές ή μόνο κακές ιδιότητες σε πρόσωπα και καταστάσεις. 
 
Β3. Τόσο η διεργασία της διχοτόμησης που οδηγεί σε μια μανιχαϊκή αντιμετώπισης της πραγματικότητας, σ’ έναν ανελαστικό διαχωρισμό, δηλαδή, μεταξύ καλού και κακού, όσο και ο φανατισμός που περιορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το άτομο τα πράγματα, έχουν ως κοινό αποτέλεσμα τη μονόπλευρη θέαση και κατανόηση της πραγματικότητας. Όπως, άλλωστε, η διχοτόμηση ευνοεί τον αυταρχισμό, εφόσον το άτομο έχει τη στρεβλή εντύπωση πως όλα είναι ή απολύτως καλά ή απολύτως κακά, έτσι και ο φανατισμός αποθηριώνει το άτομο, καθώς δεν του επιτρέπει να αντιληφθεί την πολύπλευρη φύση των επιμέρους καταστάσεων. Κοινός τόπος, επομένως, μεταξύ των δύο αυτών ψυχικών φαινομένων είναι η αδυναμία των προσώπων να προχωρήσουν σε συμβιβασμούς και να αποδεχτούν την ταυτόχρονη ύπαρξη θετικών και αρνητικών ποιοτήτων σε καταστάσεις και πρόσωπα. Κατ’ αυτό τον τρόπο τα άτομα εξωθούνται ή υποκινούνται εύκολα σε ακραίες δράσεις απέναντι σ’ εκείνους που αντιλαμβάνονται ως «εχθρούς» ή ως «αντίπαλους», χωρίς να κατανοούν πως έχουν παρερμηνεύσει την πραγματικότητα λόγω της αδυναμίας τους να αναγνωρίσουν τις ενδιάμεσες καταστάσεις μεταξύ καλού και κακού.
 
Β3. Η τοποθέτηση του συγγραφέα πως η συνήθης μορφή του φανατισμού είναι «αποκρουστική», απαιτεί αιτιολόγηση προκειμένου να γίνει κατανοητός από τον αναγνώστη ο εμφατικός αυτός χαρακτηρισμός. Προχωρά, έτσι, ο συγγραφέας στην καταγραφή εκείνων των γνωρισμάτων του φανατισμού που αιτιολογούν την έντονα αρνητική του άποψη σχετικά με το φαινόμενο αυτό. Υπ’ αυτή την έννοια, η «στενοκεφαλιά», η απροθυμία συμβιβασμού, η «απανθρωπιά», η «αποθηρίωση», όπως και ο «βρασμός από εμπάθεια», το «μίσος» και η «εγκληματική διάθεση» που προκύπτουν λόγω του φανατισμού, συνιστούν τα στοιχεία εκείνα που αιτιολογούν με επάρκεια τη θέση του συγγραφέα.
 
ΘΕΜΑ Γ
Βασικό, κατά τη γνώμη μου, θέμα του ποιήματος αποτελεί η επίπτωση που έχουν τα οδυνηρά γεγονότα του παρελθόντος στο παρόν, όπως και στο μέλλον, μια κοινωνίας. Το θέμα αυτό υπηρετείται με τη χρήση των λιονταριών ως παραστατικού συμβόλου των περασμένων δεινών. Το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει εμφατικά πως «τα λιοντάρια» είχαν χαθεί εδώ και πολλά χρόνια από την Ελλάδα. Αξιοποιεί, μάλιστα, μια διακειμενική αναφορά στο μύθο του Ηρακλή, προκειμένου να τονίσει τη μακρά διάρκεια του αφανισμού τους. Με μια αντίθεση, ωστόσο, επισημαίνει πως παρά τη φυσική απουσία τους, η θύμησή τους συνεχίζει να τρομάζει τους ανθρώπους, επηρεάζοντας δραστικά την καθημερινότητά τους. Με τη χρήση επανάληψης (τρομάζει, τρόμαζε), καθώς και σχήματος επαναφοράς (τρόμαζε, τρόμαζε, τρόμαζε), το ποιητικό υποκείμενο τονίζει πως η διατήρηση στη συλλογική μνήμη των φοβερών γεγονότων του παρελθόντος εγκλωβίζει τους ανθρώπους σε μια κατάσταση τρόμου και επαγρύπνησης που δεν τους επιτρέπει να προχωρήσουν με καθαρή σκέψη στη ζωή τους, απαλλαγμένοι από το βάρος του περασμένων γεγονότων. Η μεταφορική εικόνα του υπερθύρου της «πύλης που καθημερινά διαβαίνουμε» είναι ενδεικτική της συνεχούς επίδρασης που ασκεί το παρελθόν στο πώς οι άνθρωποι ερμηνεύουν το παρόν.
Πρόκειται για ένα ουσιώδες θέμα, καθώς παρατηρείται συχνά η τάση των ανθρώπων, μεγαλύτερης κυρίως ηλικίας, να «αναγνωρίζουν» ανύπαρκτους κινδύνους ή απειλές σε γεγονότα του παρόντος, επηρεασμένοι από τα όσα βίωσαν στο παρελθόν. Λειτουργεί υπ’ αυτή την έννοια ο φόβος του παρελθόντος υπονομευτικά σε σχέση με την εμπιστοσύνη των ατόμων απέναντι στα νέα δεδομένα του παρόντος.
 
ΘΕΜΑ Δ
Το καλό και το κακό… ένα ελκυστικό δίπολο!
 
     Η πόλωση και ο διχασμός της κοινής γνώμης, αν και δεν αποτελούν πρωτοφανή φαινόμενα στον ελληνικό χώρο, δεν παύουν να συνιστούν ιδιαιτέρως επιζήμιες καταστάσεις. Με τους πολίτες, άλλωστε, να χωρίζονται σε δύο «στρατόπεδα» και με την τάση τους να θεωρούν πως η δική τους παράταξη είναι η μόνη που έχει τη δυνατότητα να «σώσει» τη χώρα, κρίσιμες έννοιες, όπως κριτική σκέψη και αντικειμενικότητα, παραχωρούν τη θέση τους στον κομματικό φανατισμό, με αποτέλεσμα να αναστέλλονται οι διαδικασίες του ουσιαστικού διαλόγου, της εποικοδομητικής κριτικής και του συμβιβασμού.
     Με έντεχνη κομματική υποκίνηση οι πολίτες παρασύρονται σε μια έμμονη θέαση της άλλης παράταξης ως της κύριας πηγής όλων των προβλημάτων της χώρας, έστω κι αν κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Άμεση συνέπεια αυτής της φανατικής προσήλωσης στο δικό τους κόμμα είναι η απουσία συστηματικού ελέγχου των πεπραγμένων και των προθέσεων της παράταξης που τόσο πιστά υποστηρίζουν. Παρασυρμένοι από την εμπάθεια και το μίσος τους για την αντίπαλη πλευρά, τείνουν να δικαιολογούν ελαφρά τη καρδία κάθε έλλειψη, αστοχία ή ασυνέπεια της δικής τους παράταξης, ενώ εξίσου άκριτα τείνουν να διακρίνουν λάθη ή δόλιες προθέσεις σε κάθε πιθανή δράση της άλλης μεριάς. Αδρανοποιούν κατ’ αυτό τον τρόπο την ικανότητά τους να αντικρίζουν με αντικειμενικότητα τα δεδομένα, αφού στη σκέψη τους οι άλλοι έχουν εξορισμού άδικο. Έτσι, όμως, πλήττουν τις δημοκρατικές διαδικασίες, καθώς οδηγούνται στις αποφάσεις τους προκατειλημμένοι και χωρίς ουσιαστική εξέταση της πραγματικότητας.
     Αυτή η «δαιμονοποίηση», βέβαια, της άλλης παράταξης, όπως και η απλοϊκή σκέψη πως για όλα φταίει κάποιο κόμμα, προσφέρουν ένα καλοδεχούμενο άλλοθι στους πολίτες για την απροθυμία τους να διερευνήσουν αντικειμενικά και συστηματικά τα κακώς κείμενα του τόπου, και πιθανώς για την ανάληψη μέρους της ευθύνης που τους αναλογεί. Είναι, υπ’ αυτό το πρίσμα, πιο εύκολο το να εκλαμβάνουν τους «άλλους» ως τους μόνους υπαίτιους για τα σημαντικά προβλήματα της χώρας, αποφεύγοντας να εξετάσουν τη δική τους στάση. Παραλλήλως, πάντως, η ίδια αυτή διαδικασία της «δαιμονοποίησης» απαλλάσσει τους πολίτες από την ανασφάλεια και τη σύγχυση που προκαλούν τα ποικίλα και πολυπαραγοντικά σύγχρονα προβλήματα, των οποίων μήτε η επίλυση, μήτε η κατανόηση μπορούν να βρουν άμεσες ή εύκολες απαντήσεις.
     Είναι σίγουρα πιο εύκολο να υπάρχει ένας συγκεκριμένος υπεύθυνος για όλα τα ζητήματα της χώρας, παρά να επιχειρηθεί μια εις βάθος διερεύνηση, η οποία θα φέρει στο φως αφενός τη συνυπευθυνότητα και αφετέρου την πολυπλοκότητα, αλλά και το εύθραυστο των οικονομικών και πολιτικών ισορροπιών της εποχής μας. Ο μύθος των «καλών» και των «κακών» προσφέρει βέβαια πρόσκαιρη παραμυθία, δεν υποκαθιστά ωστόσο, την ωριμότητα και την ψυχραιμία που απαιτούνται απέναντι στην αστάθεια και τα δυσεπίλυτα ζητήματα που καλείται να διαχειριστεί μια σύγχρονη κοινωνία.