Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Η ανεργία ως φθοροποιός διαδικασία
Κείμενο 1: Η ανεργία ως φθοροποιός διαδικασία
Η ανεργία αποτελεί, κυρίως, μία αρνητική εμπειρία για τους ανθρώπους με πολλές δυσάρεστες, ατομικές και κοινωνικές, επιπτώσεις στην ψυχολογική τους ευζωία. Ωστόσο, η σχετική έρευνα για την ανεργία είναι, ιδιαίτερα, εστιασμένη στην «ανδρική» εμπειρία της ανεργίας, με αποτέλεσμα η υπάρχουσα γνώση για την αντίστοιχη «γυναικεία» εμπειρία να είναι πολύ περιορισμένη και, σε μεγάλο βαθμό, προκατειλημμένη. Συγκεκριμένα, θεωρείται ότι η εμπειρία της ανεργίας διαφέρει σε άνδρες και γυναίκες, καθώς υποστηρίζεται ότι η ψυχολογική της επίδραση είναι λιγότερο αρνητική για τις γυναίκες, λόγω της διαθεσιμότητας των εναλλακτικών ρόλων (νοικοκυρά, σύζυγος, μητέρα) που εκείνες έχουν. Αντιθέτως, σύμφωνα με τον Hammer (2000), οι «παραδοσιακές» εξηγήσεις για τη λιγότερο αρνητική αντιμετώπιση της ανεργίας από τις γυναίκες, δεν ισχύουν. Άλλωστε, ο ίδιος υποστηρίζει ότι οι σύγχρονες γυναίκες παρουσιάζουν ισχυρή δέσμευση απέναντι στην αμειβόμενη εργασία και, άρα, βιώνουν με τον ίδιο αρνητικό τρόπο την εμπειρία της ανεργίας. Τονίζει, επίσης, την αναγκαιότητα διερεύνησης των γυναικείων εμπειριών σχετικά με την απασχόληση και την ανεργία.
Στην παρούσα μελέτη, οι άνδρες και γυναίκες που έλαβαν μέρος στις συνεντεύξεις κλήθηκαν να μιλήσουν για το πώς νιώθουν ψυχολογικά και τι αισθήματα βιώνουν, καθώς και πόσο ικανοποιημένοι ή δυσαρεστημένοι νιώθουν γενικά, κατά το διάστημα της ανεργίας τους. Η πλειονότητα των άνεργων ανδρών και γυναικών κινητοποιεί το ρεπερτόριο της «ψυχολογικής δυσφορίας», στα πλαίσια του οποίου, η ανεργία κατασκευάζεται ως μία ψυχολογικά επιβαρυντική κατάσταση. Ωστόσο, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι, παρά τις στερεότυπες υποθέσεις περί θετικότερης αντιμετώπισης της ανεργίας από τις γυναίκες, συνολικά τα άνεργα άτομα, γυναίκες και άνδρες, της παρούσας μελέτης, αντιλαμβάνονται την ανεργία ως μία, ιδιαίτερα, φθοροποιό διαδικασία.
Γιώργος (απόφοιτος Λυκείου, άνεργος ηλεκτρολόγος): Καταρχήν, η ζωή σου αλλάζει γιατί στερείσαι κάποια χρήματα, αλλά και πέρα από αυτό και ψυχολογικά. Η διάθεσή μου όλη επηρεάζεται, όχι μόνο η δική μου αλλά όλων των ανέργων. Με πνίγει αυτή η κατάσταση (..) εφιάλτης σκέτος. Να βλέπεις γύρω σου οι άνθρωποι να γελούν, να χαίρονται κι εσύ να είσαι απόμακρος. όσο και να προσπαθείς να μη σε «ρίξει κάτω», να μην τα καταφέρνεις. Δηλαδή δεν είναι ότι αδικαιολόγητα στενοχωριέμαι… είναι μία πραγματικότητα η φοβερή κατάσταση που βιώνω. Όσο και να προσπαθώ να το δω ψύχραιμα, δεν μπορώ να σταματήσω την αγωνία που νιώθω και με βασανίζει. Μερικές φορές κάθομαι και αυθόρμητα αρχίζω και αναστενάζω, μετά προσπαθώ να συγκεντρωθώ και να ηρεμήσω. Αλλά δεν είναι τόσο εύκολο!
Βάνα (απόφοιτη Λυκείου, άνεργη ιδιωτική υπάλληλος): … και ψυχολογικά βλέπω στον εαυτό μου τώρα συγκρίνοντάς τον με τότε που δούλευα διαφορές. Είμαι πολύ απογοητευμένη. Δημιουργείς φίλους, έχεις αυτοπεποίθηση, ανεξαρτησία. άλλο πράγμα, μόνο που συνεισφέρεις νιώθεις ότι κάτι κάνεις, σκέφτομαι ότι έχω φτάσει τα 34 και δεν έχω κάνει τίποτα· και δεν μπορώ να βρω δουλειά. Χώρια όταν βλέπεις τις αδικίες που γίνονται σε βάρος σου· συχνά τώρα κάθομαι σπίτι και κλαίω, σκέφτομαι το μέλλον και δε βλέπω κάτι καλύτερο. Μάλλον μια ζωή θα είμαι στο σπίτι με το παιδί, νιώθω τόσο απογοητευμένη. Αλλά νιώθω αποκλεισμένη κατά κάποιο τρόπο από όλα αυτά που γίνονται γύρω μου, έξω από το σπίτι.
Παύλος (απόφοιτος ΤΕΙ, άνεργος ηλεκτρονικός): Πώς νιώθω; Ψάχνω-ψάχνω και δεν βρίσκω τίποτα. Έχω φοβερή νευρικότητα και απομόνωση (…) ψυχολογικά απομονώθηκα. Νιώθω τελείως αδύναμος, ούτε να βγω θέλω. Ενώ όταν δουλεύεις αλλάζει. Βασικά τότε αισθάνομαι πιο χαρούμενος, όταν δε δουλεύω συνέχεια νευριάζω, νιώθω νευρικότητα, ίσως από τη βαρεμάρα, δεν ξέρεις τι να κάνεις. διαπίστωσα ότι είναι δύσκολο να μη δουλεύεις. Είμαι σε μία κατάσταση παρακμής (..) αυτό νομίζω τα λέει όλα!
Ευανθία Τάζογλου, Ανεργία και έμφυλες διαπραγματεύσεις: Μια κριτική κοινωνικό-ψυχολογική προσέγγιση σε άνεργους/ες έγγαμους/ες άνδρες και γυναίκες. Διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη 2007
Κείμενο 2: Κωνσταντίνος Καβάφης «Όποιος απέτυχε»
Όποιος απέτυχε, όποιος ξεπέσει
τι δύσκολο να μάθει της πενίας
την νέα γλώσσα και τους νέους τρόπους.
Εις τ’ άθλια ξένα σπίτια πώς θα πάει! —
με τι καρδιά θα περπατεί στον δρόμο
κι όταν στην πόρτα εμπρός βρεθεί πού θά ’βρει
την δύναμι ν’ αγγίξει το κουδούνι.
Για του ψωμιού την ποταπήν ανάγκη
και για την στέγη, πώς θα ευχαριστήσει!
Πώς θ’ αντικρίσει τες ματιές τες κρύες
που θα τον δείχνουνε που είναι βάρος!
Τα χείλη τα υπερήφανα πώς τώρα
θ’ αρχίσουν να ομιλούνε ταπεινά·
και το υψηλό κεφάλι πώς θα σκύψει!
Τα λόγια πώς θ’ ακούσει που ξεσκίζουν
τ’ αυτιά με κάθε λέξι — κ’ εν τοσούτω
πρέπει να κάμνεις σαν να μην τα νιώθεις
σαν να ’σαι απλούς και δεν καταλαμβάνεις.
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (50-60 λέξεις) το περιεχόμενο της πρώτης παραγράφου του Κειμένου 1.
Η ψυχολογικά επιβαρυντική εμπειρία της ανεργίας, κατά τη γράφουσα, ελέγχεται κυρίως σε σχέση με τον αντίκτυπο που έχει στους άνδρες. Τα αντίστοιχα δεδομένα για τις γυναίκες είναι περιορισμένα, διότι πιστεύεται πως λόγω των πολλαπλών ρόλων που αναλαμβάνουν επηρεάζονται λιγότερο. Αντιθέτως, ο Hammer θεωρεί εξίσου επιζήμια την εμπειρία της ανεργίας και για τις γυναίκες, εφόσον η εργασία συνιστά βασική τους επιδίωξη.
[Λέξεις: 60]
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να συγκρίνετε το απόσπασμα από τη συνέντευξη του Γιώργου με αυτό της Βάνας και να αντιμετωπίσετε τυχόν ομοιότητες και διαφορές. Θεωρείτε πως τεκμηριώνεται η άποψη πως και τα δύο φύλα βιώνουν την ανεργία εξίσου αρνητικά;
Τόσο ο Γιώργος όσο και η Βάνα παρουσιάζουν στις συνεντεύξεις τους τον υψηλό ψυχολογικό αντίκτυπο της ανεργίας. Συγκρίνοντας κι οι δύο την παρούσα φάση της ζωής τους με την περίοδο που εργάζονταν τονίζουν τις σημαντικές αλλαγές που προκύπτουν, κυρίως στον ψυχολογικό τομέα. Λόγω της ανεργίας αισθάνονται είτε πως δεν μπορούν να απολαύσουν την καθημερινότητα όπως οι άλλοι («κι εσύ να είσαι απόμακρος») είτε πως έχουν αποκοπεί από τη γύρω ζωή («νιώθω αποκλεισμένη»). Βιώνουν, άλλωστε, έντονα συναισθήματα θλίψης και απογοήτευσης, έχοντας, συνάμα, χάσει την αισιοδοξία τους για το μέλλον («σκέφτομαι το μέλλον και δε βλέπω κάτι καλύτερο»). Αν και στη συνέντευξη του ο Γιώργος αναφέρεται στη στέρηση των χρημάτων, ενώ η Βάνα δεν κάνει κάποια σχετικά αναφορά, η κύρια μεταξύ τους διαφορά συνίσταται στον πρόσθετο ρόλο της Βάνας, η οποία είναι μητέρα («Μάλλον μια ζωή θα είμαι στο σπίτι με το παιδί»). Ο ρόλος αυτός, ωστόσο, δεν φαίνεται να της προσφέρει κάποια ουσιαστική παραμυθία.
Γίνεται, άρα, αντιληπτό πως η διαφορά φύλου δεν σηματοδοτεί κάποια διαφοροποίηση στο πώς βιώνουν τα άτομα την κατάσταση της ανεργίας. Η θλίψη, η αγωνία και το αίσθημα απογοήτευσης συνιστούν κοινές συναισθηματικές εκφάνσεις και για τα δύο φύλα.
Β2.α. Να εντοπίσετε τρεις γλωσσικές επιλογές στη συνέντευξη του Παύλου μέσω των οποίων τονίζονται τα αρνητικά συναισθήματα που του προκαλεί η ανεργία. (μονάδες 9)
Ο Παύλος αποδίδει εμφατικά τα κύρια αρνητικά συναισθήματά του μέσω της επανάληψης λέξεων ή εννοιών («νευρικότητα – νευριάζω – νευρικότητα», «απομόνωση – απομονώθηκα»), φανερώνοντας τόσο την ψυχολογική του ένταση, όσο και την αδυναμία του να διατηρήσει τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Η αντίθεση, άλλωστε, της πρότερης συναισθηματικής του κατάστασης («χαρούμενος») σε σχέση με την παρούσα («νευρικότητα», «βαρεμάρα») είναι δηλωτική της σημαντικής αλλαγής που έχει προκύψει. Με τη χρήση, μάλιστα, της ονοματοποίησης «σε μια κατάσταση παρακμής», ο Παύλος τονίζει την εξαιρετικά αρνητική επίδραση που του προκαλεί η ανεργία.
β. Με ποιες γλωσσικές επιλογές γίνεται αντιληπτή στο ακόλουθο χωρίο η πρόθεση της γράφουσας να παρουσιάσει με αποστασιοποίηση το υπό διερεύνηση θέμα;
Μονάδες 15
Η γράφουσα αξιοποιεί στο συγκεκριμένο χωρίο το γ΄ ρηματικό πρόσωπο («κινητοποιεί») προκειμένου να αποστασιοποιηθεί από τη συγκεκριμένη κατάσταση. Αξιοποιεί, επίσης, τη μεταφορική χρήση του λόγου («ρεπερτόριο», «κατασκευάζεται»), όταν αναφέρεται στο πώς αντικρίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι την ανεργία, δημιουργώντας την εντύπωση πως το όλο αυτό βίωμα είναι περισσότερο μια δική τους «κατασκευή». Η χρήση, άλλωστε, των εισαγωγικών στη φράση «ψυχολογικής δυσφορίας» ενισχύει την αίσθηση αποστασιοποίησης.
Β3. Να εξηγήσετε την ακόλουθη δήλωση της Βάνας: «Αλλά νιώθω αποκλεισμένη κατά κάποιο τρόπο από όλα αυτά που γίνονται γύρω μου, έξω από το σπίτι». (70-80 λέξεις)
Η αδυναμία ενός προσώπου να αποκατασταθεί επαγγελματικά του στερεί όχι μόνο τη δυνατότητα της εργασιακής απασχόλησης αυτής καθαυτής, αλλά και των διαπροσωπικών επαφών και της συνεχούς δραστηριοποίησης που τη συνοδεύουν. Δημιουργείται, έτσι, στο άτομο η αίσθηση πως δεν βρίσκεται σε πραγματική επαφή με τον έξω κόσμο, εφόσον λόγω της επιβεβλημένης αδράνειας περνά περισσότερο χρόνο στην απομόνωση του σπιτιού του. Η απουσία της καθημερινής έντασης, των υποχρεώσεων, της κινητικότητας και των ποικίλων εμπειριών που πλαισιώνουν τον εργασιακό βίο προσδίδει στην ανεργία τον χαρακτήρα μιας δυσάρεστης και αθέλητης αποκοπής από την κοινωνία.
ΘΕΜΑ Γ
Ποιος είναι ο συναισθηματικός και κοινωνικός αντίκτυπος της οικονομικής αποτυχίας στη ζωή του ατόμου; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις κειμενικούς δείκτες (150-200 λέξεις).
Το άτομο που αποτυγχάνει και ξεπέφτει οικονομικά έρχεται αντιμέτωπο με μια επώδυνη πραγματικότητα, εφόσον οφείλει να συμβιβαστεί με πρωτόγνωρες για εκείνο συνθήκες («της πενίας την νέα γλώσσα και τους νέους τρόπους»). Με μια σειρά πλάγιων ερωτήσεων ο ποιητής αποδίδει εμφατικά το συναισθηματικό βάρος που οφείλει να διαχειριστεί το άτομο προκειμένου να αποδεχτεί τον κοινωνικό του ξεπεσμό και να εκλιπαρήσει για οικονομική στήριξη («με τι καρδιά θα περπατεί στον δρόμο», «πού θα ‘βρει την δύναμι ν’ αγγίξει το κουδούνι»). Με τη χρήση, μάλιστα, μεταφορικού λόγου αναδεικνύει τη συναισθηματική οδύνη που βιώνει το άτομο, όταν γίνεται αποδέκτης των καυστικών σχολίων εκείνων που καλούνται να του προσφέρουν βοήθεια («που ξεσκίζουν τ’ αυτιά με κάθε λέξι»). Ο ποιητής φροντίζει, συνάμα, να τονίσει το αίσθημα ταπείνωσης που συνοδεύει την οικονομική αποτυχία με την αξιοποίηση αντιθέσεων («τα χείλη τα περήφανα – ομιλούνε ταπεινά», «το υψηλό κεφάλι πώς θα σκύψει») που φανερώνουν τη δραστική αλλαγή στην κοινωνική θέση, αλλά και στην ψυχολογία του ατόμου.
Η οικονομική αποτυχία είναι ακόμη πιο δύσκολη όταν προηγουμένως το άτομο είχε συνηθίσει να ζει σε μια πολύ καλύτερη κατάσταση. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, κάθε ανάλογη συνθήκη είναι εξαιρετικά ψυχοφθόρα και καταπιεστική για τους ανθρώπους, εφόσον τίθεται σε κίνδυνο ακόμη και η ίδια τους η επιβίωση.
ΘΕΜΑ Δ
Πρόκειται να συμμετάσχετε με ομιλία 350-400 λέξεων σε συζήτηση που γίνεται στο σχολείο σας με θέμα τις επιπτώσεις της ανεργίας. Έχοντας διαβάσει τα κείμενα αναφοράς και με την ιδιότητά σας ως μαθητή/μαθήτριας της Γ΄ Λυκείου, αποφασίζετε στην ομιλία σας να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με: α) το πώς επηρεάζει η ανεργία τη συναισθηματική κατάσταση και την κοινωνική ζωή των ατόμων, β) τις αρετές που χρειάζεται να διαθέτει ένας νέος της εποχής μας για να διαχειριστεί μια πιθανή τέτοια κατάσταση.
Αξιότιμοι καθηγητές, αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες
Παρά το γεγονός ότι η πραγματικότητα της ανεργίας ενδέχεται να λειτουργήσει αποθαρρυντικά στη σκέψη πολλών από εμάς, οφείλουμε να έχουμε εκ των προτέρων υπόψη μας το οδυνηρό αυτό ενδεχόμενο. Όσο προσεκτικά, άλλωστε, κι αν σχεδιάσουμε τα βήματά μας, δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι για το ποια θα είναι η πορεία των πραγμάτων. Χρειάζεται, άρα, να γνωρίζουμε εξαρχής τις συνέπειες του φαινομένου αυτού, όπως και τα αναγκαία εφόδια για την πιο αποτελεσματική διαχείρισή του.
Η αδυναμία έγκαιρης ή σταθερής επαγγελματικής αποκατάστασης πλήττει μεγάλο τμήμα του πληθυσμού -κυρίως νέων ηλικιών- ανεξάρτητα από το επίπεδο σπουδών τους. Πρόκειται για μια πολλαπλώς επιζήμια κατάσταση, εφόσον υπονομεύει την αυτοπεποίθηση των ατόμων και τους προκαλεί ισχυρή ψυχολογική και συναισθηματική πίεση. Οι άνεργοι καλούνται να αντιμετωπίσουν όχι μόνο την έλλειψη χρημάτων, που συχνά καθηλώνει την εξέλιξη της προσωπικής τους ζωής, αλλά και την αίσθηση πως οι ίδιοι είναι ανεπαρκείς, αφού παρά τις προσπάθειές τους δεν κατορθώνουν ό,τι άλλα άτομα ίδιας ηλικίας με παρόμοια γνωστικά εφόδια.
Σε περιπτώσεις, μάλιστα, που η έλλειψη εργασίας λάβει το χαρακτήρα μιας μακροχρόνιας κατάστασης, η ψυχολογική κατάσταση των άνεργων ατόμων επιδεινώνεται σημαντικά. Η απουσία οικονομικών πόρων καθιστά δυσχερή την επιβίωσή τους, τη συνεπή ανταπόκριση στις υποχρεώσεις τους, καθώς και τη διατήρηση μιας υγιούς κοινωνικής ζωής. Πολύ συχνά υπό την πίεση των οικονομικών οφειλών και της ευάλωτης συναισθηματικής τους κατάστασης απομακρύνονται από τον περίγυρό τους και επιλέγουν την απομόνωση. Αδυνατούν, άλλωστε, να αντλήσουν επαρκή ικανοποίηση από τις κοινωνικές συναναστροφές, διότι αισθάνονται πως υστερούν έναντι των άλλων.
Η αποτελεσματική διαχείριση μιας τέτοιας κατάστασης, όπως αντιλαμβάνεστε, δεν συνιστά μια εύκολη υπόθεση, δοθείσης της ισχυρής συναισθηματικής και οικονομικής πίεσης που βιώνουν τα άνεργα άτομα. Οφείλουν, έτσι, οι νέοι να έχουν εγκαίρως κατανοήσει την αξία της προσαρμοστικότητας και της γοργής αντίδρασης απέναντι σε δυσχερείς καταστάσεις. Αν, δηλαδή, ένας νέος συνειδητοποιήσει πως τη στιγμή που διεκδικήσει μια θέση εργασίας δεν υπάρχει ζήτηση για το γνωστικό του αντικείμενο, θα ήταν επωφελές για τον ίδιο να αναπροσαρμόσει τις στοχεύσεις του και να επιδιώξει την κατάρτιση σ’ ένα αντικείμενο υψηλότερης ζήτησης.
Η προσκόλληση σε έναν αρχικό στόχο ή σε έναν κορεσμένο επαγγελματικό κλάδο ενέχει τον κίνδυνο της παρατεταμένης ανεργίας. Χρειάζεται, επομένως, να διατηρούν οι νέοι στενή επαφή με τις τρέχουσες εργασιακές συνθήκες και να είναι πρόθυμοι να αναθεωρήσουν τους αρχικούς τους στόχους. Όσο, άλλωστε, κι αν μοιάζει συγκινησιακά ελκυστική η ιδέα της επίμονης επιδίωξης του αρχικού στόχου, δεν είναι πάντοτε ρεαλιστική. Η ευελιξία αποτελεί μια βασική αρετή στο πλαίσιο ενός κόσμου που αλλάζει γοργά.
Συνιστά, σαφώς, ευχή και προσδοκία όλων μας να έχουμε τη δυνατότητα να εργαστούμε στους κλάδους εκείνους που ανταποκρίνονται περισσότερο στις δεξιότητές μας. Η πραγματικότητα της ανεργίας, ωστόσο, μάς υπενθυμίζει πως διαθέτουμε μεγάλο εύρος δεξιοτήτων και, κατ’ επέκταση, περισσότερες επιλογές εργασιακής αποκατάστασης στη διάθεσή μας.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου